kolonel drs. A.E. de Rooij - Nederlandse Officieren Vereniging

Koldrs. A.E. DE ROOIJ
O PI N I E
Defensieattaché in Pakistan
Pakistan staat al geruime tijd in het centrum van de internationale belangstelling.
Denk maar aan de aardbeving in 2005, toen de Nederlandse krijgsmacht een
belangrijke bijdrage aan de humanitaire hulp heeft gegeven, de gevolgen van de
aanslagen in Mumbai in 2008 en de spanningen met India die hiervan het gevolg
waren en, zeer recent, de watersnoodramp van bijna Bijbelse proporties die het land
heeft getroffen. Daarnaast speelt Pakistan een belangrijke rol in de internationale
strijd tegen het terrorisme. Al moet gezegd worden dat het land, en in het bijzonder
de inlichtingendienst ISI, volgens de media aan meer dan één partij steun verleent.
Sinds september 2009 ben ik geplaatst als Defensieattaché op onze ambassade
in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad. In dit artikel wil ik enkele ervaringen
die ik sindsdien heb opgedaan, met u delen. Ik wil echter daarbij op voorhand al
aantekenen dat dit land zoveel kanten heeft dat ik daarbij onmogelijk volledig kan
zijn. Vele instanties hebben daarnaast de gewoonte zich te hullen in een mantel van
geheimzinnigheid. Ik heb de gegevens in dit artikel dan ook uitsluitend gebaseerd op
open bronnen. Ik schrijf dit artikel op persoonlijke titel.
Carré 11/12 - 2010 pagina 26
De titel van dit artikel heb ik geleend van de
sciencefictionschrijver Robert A. Heinlein die in 1961
een boek publiceerde over een op Mars geboren en door
Martianen opgevoede man die op de aarde belandde en
zich daar enerzijds verweesd voelde en anderzijds door
de “locals”werd behandeld als behorende tot een aparte
categorie. Als je als West-Europeaan zonder voorgaande
ervaring in Pakistan belandt, ervaar je iets soortgelijks.
Voor jou heeft het land een groot aantal dingen die je als
vreemd ervaart. Anderzijds ben je een “blanke”, dus rijk
en geen moslim, om de nuances maar weg te laten. Ik ga
hierna eerst in op de reden waarom Pakistan voor ons
een vreemd land is en daarna zal ik aan het einde van
dit artikel proberen aan te geven waar het gevoel een
vreemdeling te zijn, vandaan komt.
Het land
Pakistan is in 1947 ontstaan uit de splitsing van Brits-
Indië als toevluchthaven voor de Islamitische minderheid.
Oorspronkelijk bestond het land uit twee delen, West-
en Oost-Pakistan. In 1971 heeft Oost-Pakistan zich,
met Indiase hulp, afgescheiden en is sindsdien bekend
als Bangladesh. Sinds haar oprichting heeft Pakistan drie
oorlogen en één gewapend conflict dat niet als oorlog
is aangemerkt, uitgevochten met haar oosterbuur en
aartsvijand India. De situatie tussen de kernmogendheden
India en Pakistan is nog steeds gespannen. Voornaamste
bron van onrust is Kashmir, dat door beide landen wordt
geclaimd 1) en waarvan beide landen ongeveer de helft
bezet houden.
De Pakistaanse natuur is zeker niet eentonig. In het

noorden van het land komen drie grote bergketens samen:
de Himalaya, de Hindu Kush en de Karakoram met op
de grens met China de K2, de op één na hoogste berg
ter wereld. Balochistan en delen van Punjab bestaan uit
woestijn. Dan is er de Indusvallei die essentieel is voor de
economie van Pakistan, maar deze zomer zoveel ellende
veroorzaakte. Ten slotte heeft Pakistan een kustlijn van
ruim 1000 km, waarvan de Indusdelta deel uitmaakt.
Het klimaat in Pakistan is hard. In de hooggelegen gebieden
in het noorden en noordwesten zijn de winters streng. De
zomers zijn in het hele land warm. Al medio maart stijgt
de temperatuur boven de 30 graden, in juni wordt in grote
delen van het land de 40 graden overschreden. Vanaf begin
juli daalt de temperatuur licht, maar medio die maand
begint de natte moesson, waardoor de luchtvochtigheid
sterk toeneemt. In september begint een nieuwe droge
periode en eind oktober wordt de 30 graden niet langer
bereikt.
Pakistan is ruim 19 maal zo groot als Nederland en telt
momenteel ruim 170 miljoen inwoners. De bevolking
groeit jaarlijks met ruim 2,5 miljoen mensen. De overgrote
meerderheid is moslim, waarvan ruim 70 % soennitisch.
De belangrijkste minderheden in de Islamitische Republiek
Pakistan zijn de hindoes (ruim 3 miljoen) en de christenen
(bijna 3 miljoen). Dit maakt Pakistan het land met de op
één na grootste moslimbevolking (na Indonesië). Een
groot deel van de Pakistani is arm. Het minimumloon –
voor hen die een baan hebben – bedraagt ongeveer 75
Amerikaanse dollars per maand. Het verschil tussen rijk
en arm is enorm. Een aantal van de belangrijke politici
in het land behoort tot de zeer rijken. Gesproken over
politici: meer dan de helft van haar bestaan is Pakistan
geregeerd door militaire dictators. De laatste van deze,
generaal Musharraf, heeft in 2008 de macht overgedragen
en sindsdien heeft Pakistan, ten minste in naam, een
democratisch bestuur. Probleem is de enorme corruptie
in het land. Volgens Transparency International wordt
de corruptie in Pakistan ervaren als wijd verspreid en
onderdeel van het systeem 2) . Tekenend mag zijn dat de
huidige president, Zardari, de weduwnaar van Benazir
Buttho, bekend staat als Mr. 10 Percent. 3)
Pakistan is een federatie van vier provincies, Punjab,
Sindh, Khyber Pakhtunkhwa 4) en Baluchistan. Naast
deze provincies bestaat Pakistan uit het door haar
bezette deel van Kashmir, Gilgit-Baltistan in het noorden
en het hoofdstedelijk district rondom Islamabad. Ten
slotte zijn er de Federally Administered Tribal Areas in
het noordwesten, waar de overheid, in ieder geval tot
voor kort, vrijwel geen invloed heeft/had en waar het
moslimextremisme zijn oorsprong vindt. In het land is het
natiegevoel beperkt. Men is bijvoorbeeld eerst Punjabi
of Baloch, daarna moslim en misschien pas op de derde
Pakistani. De pogingen in het verleden om de islam tot
bindende kracht te maken van het land zijn niet bijster
succesvol geweest.
De strijdkrachten
De strijdkrachten – en dan met name het leger – hebben
altijd een bijzondere plaats ingenomen in de Pakistaanse
samenleving. De omvangrijke strijdkrachten, ruim 700.000
parate militairen, ruim een half miljoen reservisten en
talrijke paramilitairen, zijn geheel opgebouwd uit vrijwillig
dienenden. Hiermee beschikt Pakistan over de op zes
na grootste krijgsmacht ter wereld. De werving is geen
enkel probleem, mede door de relatief goede salarissen
en andere materiële voorzieningen. Het leger is populair
en geldt als uiterst betrouwbaar. De bijzondere positie
van het leger blijkt uit het volgende citaat: “Many countries
have an army, but Pakistan is the only example of an army
owning a country.” Het mag dan ook geen verbazing
wekken dat de Chief of Army Staff, generaal Kayani, de
machtigste man van het land is. Het leger overheerst
de beide andere krijgsmachtdelen. Pakistan kent een
Verenigde Chefs van Staven. De voorzitter van dit
orgaan is echter in de praktijk veel minder machtig dan
de landmachtcommandant. In de Pakistaanse pers wordt
de combinatie van president, premier en Chief of Army
Staff de Troïka genoemd.
Er zijn echter meer redenen voor bovenstaande uitspraak.
Ten eerste is het leger een staat in de staat. Het leger
(en de marine en luchtmacht) hebben eigen (bewaakte)
woonwijken, eigen winkels, scholen voor de kinderen
van militairen, speciale ziekenhuizen. Ten tweede vervult
het leger een belangrijke economische rol. Pakistan heeft
een grote eigen wapenindustrie. Het produceert onder
meer eigen vliegtuigen, tanks en, sinds kort, fregatten.
Daarnaast modificeert het op grote schaal bestaand
materieel, zoals Mirage III jachtvliegtuigen, Type 59 tanks,
M109 houwitzers en M113 pantservoertuigen. Daarmee
is de defensie-industrie een belangrijke werkgever. De
strijdkrachten hebben echter ook bedrijven die op de
civiele markt opereren. Dit gaat van de productie van
ontbijtgranen (afkomstig van eigen agrarische bedrijven)
via het leveren van transport en het aanleggen van wegen
tot electriciteitscentrales. Tot slot is 12% van het openbare
grondgebied in handen van de strijdkrachten. Dit wordt
onder andere gebruikt om militairen bij hun pensioen een
appeltje voor de dorst te geven. Opperofficieren krijgen
bijvoorbeeld meer dan 20 hectare, een hoeveelheid
die kan worden vergroot als betrokken officier één
of meer dapperheidsonderscheidingen verleend heeft
gekregen. Het spreekt voor zich dat dit geen waardeloze
woestijngrond betreft 5) .
De officiële defensiebegroting bedraagt ruim 10% van
het overheidsbudget. Er zijn echter nogal wat posten in
de begroting van andere minsteries opgenomen die ten
goede komen aan de krijgsmacht. In totaal is ongeveer
22% van het budget bestemd voor de strijdkrachten.
Afgelopen begrotingsjaar is bovendien de begroting van
ruim 3,1 miljard overschreden met meer dan 500
miljoen, mede als gevolg van de operaties tegen de Taliban.
Dit begrotingsjaar is de defensiebegroting ruim 1 miljard
hoger dan afgelopen jaar. In schril contrast daarmee staat
het budget voor economische ontwikkeling, dat met ruim
1,3 miljard is gereduceerd 6) . Toch wordt zelfs het leger
geconfronteerd met budgetproblemen. De productie van
de Al-Khalid tank 7) ligt na de levering van 300 exemplaren
stil, waarschijnlijk wegens het ontbreken van financiën.
Binnen de militaire structuur kent Pakistan naast de drie
traditionele krijgsmachtdelen een vierde belangrijke
Carré 11/12 - 2010 pagina 27

Chief of Army Staff
General Ashfaq Parvez Kayani
Carré 11/12 - 2010 pagina 28
speler: de Inlichtingendienst ISI. De Inter Services Intelligence
is gehuld in een sfeer van geheimzinnigheid. De naam ISI
heeft in Pakistan een magische klank. De sterkte en
organisatie zijn onduidelijk, hoewel men schat dat er
minsten 10.000 mensen voor de ISI werken 8) . Andere
bronnen spreken van 20.000 werknemers. De ISI heeft
in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de strijd
tegen de Sovjettroepen in Afghanistan. Voor velen is de
Taliban een creatie van de ISI en volgens onlangs in de
pers uitgelekte rapporten heeft de ISI de banden met
de Taliban nog steeds niet geheel verbroken. India ten
slotte ziet de ISI als de organisatie achter de Lashkar-e-
Taiba.(LeT) en soortgelijke groeperingen en daarmee als
de grote onruststoker in Kashmir 9) en het brein achter
terroristische aanslagen als in Mumbai 10) .
Terug naar de reguliere strijdkrachten 11) . In de eerste
plaats is Pakistan sinds 1998 een kernmacht. Het beschikt,
evenals India, over ongeveer 80 kernkoppen. Dit maakt
een conflict tussen beide staten in potentie zo gevaarlijk.
Daarbij moet ik echter wel vermelden dat beide landen
tijdens het Kargilconflict in 1999 er in slaagden de
kernwapendrempel niet te overschrijden, een uniek
voorval in de recentie geschiedenis.
Het verreweg grootste krijgsmachtdeel is het Pakistaanse
leger. Het beschikt over meer dan een half miljoen
parate militairen en bijna evenveel reservisten. De
kern van de operationele eenheden wordt gevormd
door negen genummerde legerkorpsen, het Strategic
Corps, belast met beveiliging van de kernwapens em
het Luchtverdedigingscommando ter grootte van
een legerkorps. Het merendeel van de legerkorpsen,
waaronder alle gemechaniseerde eenheden, is nog
steeds geconcentreerd langs de Indiase grens. In de
noordwestelijke gebieden waren deze zomer ongeveer
150.000 (para)militairen betrokken bij de strijd tegen de
Taliban. Naast legereenheden waren ook grote delen van
het paramilitaire het Frontier Corps ingezet.
Omdat Pakistan de dreiging van India als reëel ervaart, is
het leger niet bereid meer eenheden in te zetten in het
noordwesten. Dit heeft tot gevolg dat de eenheden die
tegen de Taliban vechten, overstretched zijn. Dat effect
wordt nog versterkt door het feit dat er bijna geen civiele
instanties zijn aan wie het leger de heroverde gebieden
kan overdragen, m.a.w. clear en hold is in die gebieden
gelukt, build, laat staan transfer, is in die gebieden vrijwel
onhaalbaar. In Swat en Zuid-Waziristan zijn daarom nog
steeds eenheden ter grootte van vijf divisies gebonden.
Sinds de overstromingen afgelopen zomer is dit contingent
ook belast met humanitaire hulpverlening en is de strijd
te gen de Taliban op een lager pitje gezet.
De luchtmacht en marine zijn veel kleiner dan het
leger. De luchtmacht heeft ruim 40 squadrons een
ongeveer 350 gevechtsvliegtuigen, waaronder F-16’s
en lokaal geproduceerde JF-17’s van Chinees ontwerp.
De belangrijkste gevechtskracht van de marine bestaat
momenteel uit acht fregatten en vijf onderzeeboten.
De vloot zal de komende jaren worden versterkt met
een aantal nieuwe, in Pakistan gebouwde, Chinese, en
tweedehandse Amerikaanse fregatten.
Dit is overigens niet de enige Amerikaanse hulp aan
de Pakistaanse strijdkrachten. Goederen ter waarde
van enkele miljarden dollars zijn of worden geleverd.
Tot het geleverde materieel behoren F-16 C/D, Orion
en Hercules vliegtuigen, Cobra gevechtshelicopters
en M109 gemechaniseerde houwitzers. Ook hebben
de Amerikanen toegezegd unmanned aerial vehicles aan
Pakistan te gaan leveren. Het zou daarbij gaan om Scan
Eagle of Shadow systemen 12) .

Een vreemdeling
Voor een Europeaan is Pakistan een vreemd land. Hoewel
je er uitstekend kunt redden met Engels, een taal die de
beter opgeleiden uitstekend beheersen, begint daar de
eerste rare ervaring. Pakistaans Engels wijkt namelijk,
zeker wat betreft de gesproken variant, behoorlijk af van
de Britse en Amerikaanse versies van die taal. Je moet
voortdurend goed luisteren, omdat men de gewoonte
heeft grote delen van de woorden in te slikken. Je denkt
dan ook geregeld dat je verdwaald bent in de set van de
serie It ain’t half hot, mum van 30 jaar geleden 13) .
Deze notie wordt nog versterkt door de geur en smaak.
Toen ik op weg naar Islamabad op Schiphol in het
vliegtuig van Pakistan International stapte kwam de geur
van de curries me al tegemoet. Wat betreft de smaak:
de liefhebbers van sambal zullen echt genieten van de
Pakistaanse keuken. Het woord spicy is er onlosmakelijk
mee verbonden.
Daarnaast ben je als “blanke” sahib deel van de bovenlaag.
Dit betekent dat je niet wordt geacht enige lichamelijke
arbeid te verrichten. Iets wat voor de gemiddelde
Nederlander – en zeker voor mijzelf- niet altijd
vanzelfsprekend is. Wel wordt van je verwacht dat je al
het personeel dat in de winkel je boodschappen naar je
auto brengt of op het vliegveld je koffer sjouwt, een fooi
geeft. Je hebt dus altijd voldoende kleingeld op zak.
Ook vreemd voor ons Europeanen is het feit dat Pakistan
een Islamitische Republiek is. Als je naar de Pakistaanse
vlag kijkt, zie je naast de halve maan en ster op groene
achtergrond een witte baan. Deze staat voor de Pakistani
die geen Moslim zijn. Met hen wordt rekening gehouden,
in ieder geval formeel. De praktijk is enigszins anders.
De Islamitische aard van de Pakistaanse republiek tref
je aan in alle delen van de samenleving. Dit betekent
niet dat iedere vrouw hier in een niqaab of burkha
loopt, al tref je deze kledingstukken zeker aan in het
straatbeeld. De Islam maakt integraal onderdeel uit van
de Pakistaanse maatschappij. Varkensvlees is nergens
te krijgen. Het drinken van alcohol is een overtreding
voor een Pakistaanse moslim, net zoals het aanbieden
van alcohol aan een moslim tegen de wet is. Faciliteiten
voor mannen en vrouwen zijn strikt gescheiden, ook
bij sommige recepties e.d. En overal tref je moskeeën
aan, groot en klein. En vanaf al deze moskeeën wordt
opgeroepen tot het gebed. Rond het Offerfeest zie je
massa’s mensen die geiten vervoeren. Tot slot, tijdens de
Ramadan, die momenteel in de gloeiend hete zomer valt,
zie je de activiteit van de Pakistaanse samenleving langzaam
tot stilstand komen. Een stilstand die daarna tijdens het
Suikerfeest met een knal wordt doorbroken.
Door deze en heel veel andere zaken krijg je echt een
gevoel van vervreemding. Het laatste aspect daarvan
dat ik hier wil noemen is de veiligheidssituatie. Als
ik van mijn huis in het westen van Islamabad naar de
ambassade in de oostelijk gelegen Diplomatieke Enclave
reis, kom ik nu langs vier controleposten (een vijfde is
onlangs opgedoekt), voordat ik de Red Zone binnenrijd.
Dat ìk binnenrijd moet ik overigens direct corrigeren.
De chauffeur van mijn gepantserde auto rijdt de Red
Zone binnen. In deze zone waar de regeringsgebouwen
en westerse hotels staan, kom ik vervolgens langs nog
twee controles, waarna ik de Diplomatieke Enclave, na
een volgende controle, binnen kan. In die enclave ligt onze
ambassade weer achter twee slagbomen. Ook is deze
omringd door 5 meter hoge T-walls met concertina’s. Om
het veiligheidsidee af te maken: Pakistan is een non family
posting en mijn huis is ommuurd en wordt 24/7 bewaakt.
Overigens kom ik er nog goed vanaf. Pakistaanse ministers
beschikken over ten minste twee auto’s met politie of
paramilitairen, die hun gepantserde voertuig begeleiden.
Hoe worden dan de president, de premier en de Chief of
Army Staff beveiligd? Het antwoord daarop laat ik over
aan de verbeeldingskracht van de lezer.
Tot slot
Tot zover een korte beschouwing over Pakistan zoals ik
het land persoonlijk en als defensieattaché ervaar. Ik zou
echter Pakistan en zeker de Pakistani te kort doen als
ik niet zou vermelden dat het een prachtig land is met
een overweldigende natuur en een fantastische cultuur.
Bovendien is het overgrote deel van de Pakistani zo
vriendelijk, gastvrij en behulpzaam dat veel Nederlanders
wat van hen kunnen leren. Ik kan niet anders dan
concluderen dat ik het functioneren als defensieattaché
als een voorrecht beschouw.
Noten
1) Formeel streeft Pakistan de onafhankelijkheid van Kashmir na. Het heeft
echter een belangrijk deel van Kashmir losgemaakt. Dit stuk Kashmir maakt,
onder de naam Gilgit-Baltistan, integraal deel uit van de Pakistaanse staat.
2) In oktober 2010 bleek Pakistan op de wereldwijde corruptie-index te zijn
gestegen naar de 34e plaats (zie: http://public.dawn.com/2010/10/26/
pakistan-ranks-34th-in-global-corruption-index-ti.html)
3) In de film Bhutto (2010) wordt President Zardari gevraagd naar deze
bijnaam. Hij legt in zijn reactie de schuld bij de politieke tegenstanders van
zijn vrouw, die premier was in de jaren negentig van de vorige eeuw. Door
hem als corrupt te schilderen, wilde men zijn vrouw politiek beschadigen.
4) Khyber Pakhtunkhwa stond tot begin 2010 bekend als de North Western
Frontier Province (NWFP). Deze naam was nog een erfenis van de Britse
overheersing.
5) De invloed van de Pakistaanse strijdkrachten op de economie van het land
is uitgebreid beschreven in het in 2007 verschenen boek Military Inc. van
Ayesha Siddiqa.
6) Zie o.a. een artikel in het dagblad Dawn van 7 juni 2010.
7) Deze in Pakistan gebouwde tank is gebaseerd op de Chinese MBT 2000.
8) Zie http://en.wikipedia.org/wiki/Inter-Services_Intelligence
9) Begin oktober 2010 heeft voormalig president Musharraf toegegeven dat
gedurende zijn regime de Pakistaanse strijdkrachten militante strijders
voor Kashmir hebben opgeleid. Zie: http://public.dawn.com/2010/10/06/
musharraf-admits-to-training-militants.html
10) Zie onder andere http://english.aljazeera.net/news/asia/2010/10/2010101
972924665595.html en http://economictimes.indiatimes.com/news/politics/
nation/ISI-aided-26/11-Mumbai-terror-attacks/articleshow/6772890.cms
11) De Engelse versie van Wikipedia bevat uitgebreide lemma’s over de Pakistaanse
strijdkrachten. Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Pakistani_military
12) Zie o.a. http://www.defence.pk/forums/land-forces/47561-us-ready-supplyuav-scaneagle-pakistan-official.html
13) Voor de jongere lezers: deze serie speelde in het voormalig Brits-Indië tijdens
de Tweede Wereldoorlog.
Carré 11/12 - 2010 pagina 29