Teleurgesteld in het, door de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog ...

LESBRIEF
SURREALISTISCH SCHILDEREN
Sanne Danz, de decorontwerpster van Peter Pan was hier heeft zich laten inspireren door de surrealistische schilders
Magritte en Dalí.
Sanne ontwierp een decor dat bestaat uit doeken die beschilderd zijn met grote wolkenpartijen. Zo gaf zij het
Nevernooitnietland, het fantasie-eiland van Peter Pan, vorm. Door de open blauwe lucht met wolken is elke gebeurtenis in
Nevernooitnietland in te vullen.
Surrealisme
Het surrealisme is een stroming in de schilderkunst aan het begin van de vorige eeuw (1924).
Surrealisme bestaat uit twee woorden.
“Sur’, dat betekent boven/buiten.
“Realisme”, dat betekent de werkelijkheid.
Surrealisme betekent dus boven/buiten de werkelijkheid.
Schilders uit het surrealisme gebruikten veel fantasie in hun schilderijen. Hun schilderijen zijn droomlandschappen. De
kunstenaar liet zich leiden door zijn onderbewustzijn. Het bewustzijn van de slaap, de droom. De schilderijen laten dingen
zien die echt lijken, maar het toch ook weer niet zijn.
MAGRITTE
René Magritte was zo’n surrealist. Maar hij schilderde realistische onderwerpen. Door de werkelijkheid op een nieuwe
manier te combineren ontstond er een surrealistische sfeer.
"Ik schilder niet, ik gebruik voorwerpen die mijn beelden weergeven. Ik ben geen kunstschilder die mooie kleuren
op doek zet of iets voor het oog maakt. Ik breng het denken in beeld en maak daardoor iets mysterieus."
Hij schilderde heel veel mannetjes met een bolhoed. Soms liet hij ze uit de lucht vallen. Alsof het mannetjes regende. Zie
bijlage.
Ook schilderde hij wolken, hopen wolken. Wolken in de vorm van een vogel. Of wolken als gordijnen. Wolken op een fles...
“Ik schilder om de wereld een beetje beter te begrijpen', zei Magritte zelf. ‘Mijn werken zijn vaak geheimzinnig. Maar
de wereld is ook zo geheimzinnig...”
Eigenlijk schilderde Magritte doodgewone dingen. Maar hij zette ze meestal op plaatsen waar je ze niet verwacht. Daardoor
wordt het schilderij geheimzinnig. Het roept vragen op. Magritte heeft veel schilderijen gemaakt. En hij wou dat zoveel
mogelijk mensen zijn werken zagen. Daarom liet hij er ook posters en ansichtkaarten van maken. Hij vond dat wat er op het
kunstwerk te zien was belangrijker was dan het eigenlijke kunstwerk.”Je kan evengoed een poster van het schilderij tegen de
muur hangen”, vond hij. “Net zoals met een boek. Je hoeft toch de echte, met de hand geschreven tekst van de schrijver niet
te hebben om het boek mooi te vinden”.
Magritte is een kunstenaar die tot de verbeelding van velen spreekt. Wellicht omdat hij zelf enorm veel verbeelding in zijn
werken gebruikte, gekke toestanden of allerlei grappen. Eén van zijn meest bekende werken is een schilderij van een pijp.
Daaronder schreef Magritte dan: “Dit is geen pijp”. Zie bijlage.
Daarover was toen heel veel te doen. “Een grappenmaker! Hij neemt ons beet! Hij is gek!” werd er gezegd en geschreven.
Maar Magritte antwoordde: “Ach ja, die pijp. Daar is nu toch al genoeg over gezeurd. Probeer er maar eens tabak in te doen
in die pijp van me. Is ze echt of niet?” Op een andere keer schilderde hij een koe. Tijdens een tentoonstelling kwam een
bezoeker naar hem toe en zei: “Beste vriend, jij kent niets van koeien. Een koe ziet er anders uit.” “Maar dit is geen koe. Dit
is een schilderij!” antwoordde Magritte. Nog later schilderde hij een stuk kaas. Hij zette het doek onder een echte, glazen
kaasstolp. Toen schreef hij er bij: “Dit is een stuk kaas”...
LESVOORSTEL
1. Korte uitleg over surrealisme. In surrealistische kunstwerken (tekeningen, beelden, schilderijen) worden twee
werkelijkheden samengevoegd tot een nieuwe werkelijkheid. Iets wat in het echt bestaat noem je werkelijk. Benoem
eventueel voorbeelden met elkaar, wat is echt?: tafel, raam, vaas, stoel etc.. Laat het schilderij “de vakantie van Hegel” zien

(zie bijlage). Hierin worden twee werkelijkheden samengevoegd tot een nieuwe: een glas water op een paraplu. Dit is de
nieuwe werkelijkheid die Magritte ervan heeft gemaakt. Laat de leerlingen associëren en een paar voorbeelden maken van
nieuwe werkelijkheden.
Korte uitleg over Magritte. In zijn schilderijen zijn heel veel wolken te zien, op allerlei manieren. Voorbeelden laten zien.
Eventueel ook vertellen over andere kunstwerken zoals de pijp en kaas onder stolp etc. (zie informatie over surrealisme).
2. De leerlingen krijgen allemaal een blauw vel papier en een kwast met witte verf of een wit potlood. Ze mogen het hele vel
vol wolken tekenen of schilderen.
3. De leerlingen doen hun ogen dicht en proberen allerlei (werkelijke) beelden met gesloten ogen te zien. Eventueel kort
laten benoemen.
4. De leerlingen gaan associatief schilderen. Er wordt muziek opgezet en de leerlingen zetten hun kwast op papier. Ze
kiezen een beeld dat ze graag willen schilderen. Ze laten zich inspireren door de muziek en proberen hun kwast zo lang
mogelijk op het papier te houden. Het is fijn de leerlingen te verleiden in grote vlakken te schilderen.
5. Nu heeft iedereen een wolkenvel en een schildering. Ze gaan deze samenvoegen. Ze kunnen wolken uitknippen en in hun
schildering voegen. Of ze knippen de schildering uit en plakken die in de wolken. Zo ontstaat een nieuwe werkelijkheid, met
een surrealistische inslag.
6. De leerlingen bekijken hun schilderij en geven het een naam. Hierbij kunnen ze zich weer door Magritte laten inspireren.
Bv. Dit is geen vogel. Het huis dat niet loopt. Etc. De titel kan onderaan het schilderij worden geschreven.
1. Het verraad van de schilderijen (Dit is geen pijp), 1928/29
2. De verleider, 1953
3. Titel ons onbekend
4. De grote familie, 1963
5. Golconde, 1953
6. De vakantie van Hegel, 1958
2
1
3
4
5
6