Historie Gesignaleerd, mei 2011 - VGN

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN
Redactie en administratie: Cees van der Kooij – vanderkooij@home.nl
VAN DE COMMISSIE
Agenda
De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 11: 08-06.
Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo:
r.j.stroo@kpnmail.nl.
Commissie
De commissie was op 11:06-04 compleet aanwezig op de derde studiedag van het Pabonetwerk
aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. Marjan de Groot verzorgde een
workshop over het MetHis-project en liet de deelnemers nadenken over toetsopgaven om
tijdvakkennis te toetsen. Cees van der Kooij leidde de workshop over de Kennisbasis
Geschiedenis met de nadruk op de implementatie van de Kennisbasis.
Op 11:13-04 vergaderde de commissie in Utrecht. De inventarisatie van
geschiedenisdocenten werkzaam aan Pabo’s is afgerond. Uitgebreid werd stilgestaan bij
het eerste project Tijd voor tijdvakken waarvoor een ‘denktank’ geformeerd is. Op de
uitnodiging om hieraan deel te nemen is uitermate positief gereageerd en een eerste
vragenlijst is rondgegaan. Daarnaast is kort teruggeblikt op de jaarvergadering van de
VGN en is de Kennisbasis Cultuureducatie besproken
Activiteiten
Cees van der Kooij was op 11:04-04 aanwezig bij de presentatie in de schouwburg van
Amstelveen van het Pabo-project Wat zou ik doen? [zie hoofdstuk III].
Marjan de Groot woonde van 11:07-04 tot en met 11:10-04 de jaarvergadering van
Euroclio in het Poolse Krzyzowa bij.
Cees van der Kooij was op zondag 11:17-04 aanwezig bij de Ravensbrück-herdenking
op het Museumplein in Amsterdam. Daarna maakte hij kennis met de PABO-studenten
die deelnemen aan de Ravensbrück2011-reis.
Op dinsdag 11:19-04 was Cees van der Kooij aanwezig op het symposium Mooie
plaatjes! in de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam. Zie hoofdstuk II
Geschiedenisdidactiek / wandplaten.
Marjan de Groot woonde op 11:20-04 de bijeenkomst van de onderzoeksgroep MetHis in
Utrecht bij.
Op 11:29-04 reisde Cees van der Kooij af naar het concentratiekamp Ravensbrück voor
het programma van de Ravensbrück2011-reis met Pabo-studenten [meer hierover in de
volgende Nieuwsbrief].
Nieuwsbrief
Door de drukke activiteiten in het kader van de Ravensbrückreis eind april – begin mei
verscheen deze mei-nieuwsbrief wat later dan u gewend bent.
De volgende nieuwsbrief staat gepland voor begin juni 2011.
CvdK.
historie gesignaleerd mei 2011

2
Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand april 2011
Samenstelling Cees van der Kooij - vanderkooij@home.nl
• ARCHEOLOGIE
Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 2
Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 69
Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 87
-
gebruikte afkortingen
AR = artikel BV = volwassenen
ACD = audio-cd B(J)R = ramsj
BJ = jeugd TE = tentoonstelling
I GESCHIEDENISINHOUD
1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN
Teruggave
Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden kreeg van een man op leeftijd een stukje
marmer van 15x5 centimeter aangeboden, dat hij in de jaren vijftig in Athene op de
Akropolis gevonden had. Het bleek te gaan om Pentelisch marmer, afkomstig van één
van de tempels, mogelijk een hoekstuk van de bovenkant van een pilaar.
Het Rijksmuseum heeft het stuk marmer overhandigd aan een delegatie van het Griekse
ministerie van Cultuur en Toerisme. Waarschijnlijk krijgt het een plekje in het Akropolis
Museum. De Griekse ambassade verklaarde blij te zijn met de terugkeer van het stukje
tempel.
Venema, S., Griekenland krijgt stukje tempel terug in: de Volkskrant, 11:11-04, blz. 13.
Egypte - Hawass
[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, april 2011]
Volgens Zahi Hawass, de Egyptische minister voor Antiquiteiten, hebben dieven zo’n
duizend kunstvoorwerpen gestolen bij musea en archeologische vindplaatsen. Hawass zei
dat het niet om belangrijke voorwerpen gaat. De autoriteiten zullen alles doen om de
voorwerpen weer terug te krijgen. Alle voorwerpen staan geregistreerd, smokkelen uit
het land is niet eenvoudig.
1000 Egyptische kunstobjecten weg door onrust in: Dagblad van het Noorden, 11:11-04,
blz. 50.
historie gesignaleerd mei 2011
2

3
Op 11:31-01 toen Mubarak in Egypte een nieuwe regering vormde werd Zahi Hawass
minister van Cultuur. Tijdens de opstand riep hij de Egyptenaren op niet te luisteren naar
de leugels en verzinsels over Mubarak, een vriendelijke en goede man en de enige die
stabiliteit kan garanderen in Egypte.
Na het vertrek van Mubarak hielden honderden archeologen in Egypte een sit-in voor het
ministerie van Antiquiteiten en eisten het vertrek van Zawass. Ze verweten hem goede
sier te maken met het Egyptisch erfgoed, terwijl Egyptische archeologen 50 euro per
maand krijgen, als ze al werk kunnen vinden. Hawass werd ook beschuldigd van illegale
smokkel van erfgoed en van het pronken met de ontdekkingen van andere archeologen.
Op 11:03-03 stapt Zawass op als minister, niet vanwege de kritiek van archeologen maar
uit protest tegen de plunderingen. Op 11:30-03 was hij weer minister van Antiquiteiten.
Langendonck, G. van, Een gewiekste overlever. Egyptische Oudhedenminister heerst
over erfgoed zoals hij wil in: NRC Handelsblad, 11:20-04, blz. 11.
Prehistorische Veluwe
Archeoloog Sake Jager (RAAP) noemt de Veluwe één van de rijkste archeologische
gebieden van Nederland: een jachtkamp van 8000 jaar geleden, grafheuvels,
prehistorische waterputten, urnenvelden, oude karrensporen, ringwallen, celtic fields en
de omwalling van een Romeins marskamp. Sporen van vrijwel continue bewoning zijn
gevonden bij de buurschap Drie bij Ermelo: Neolithicum met graven van de
Enkelgrafcultuur, grafheuvels uit de Bronstijd, celtic fields, uit 4 de en 5 de eeuw en een
grafveld uit de vroege middeleeuwen. Drie wordt al genoemd in 855. Allerlei
nederzettingen op de Veluwe maakten rondzwervingen, altijd in de buurt van stroompjes
en beekjes. Zo ontstonden Ermelo, Putten, Bennekom, Uddel en Garderen. Een kaart met
de verspreiding van grafheuvels laat de verspreiding van de bewoning zien. Mensen
woonden altijd in de buurt van de grafheuvels, waarmee ze ook hun territoria
afbakenden.
Jager stelde het publieksboek Archeologische parels van de Veluwe samen en werkte
daarvoor met natuurfotograaf Ruben Smit, o.m. werkend voor National Geographic: We
willen laten zien dat op de Veluwe landschap, natuur en cultuurhistorie een eenheid
vormen.
(BV) Smit, R., S. Jager & R. Smit, Archeologische parels van de Veluwe. Op
zoek naar de geschiedenis in het landschap. KNNV, € 29,95.
Jager pleit voor een archeologisch informatiecentrum voor de Veluwe, zoals het
Hunebedcentrum in Drente.
Toebosch, Th., Ringwallen en putten in de hei in: NRC Handelsblad, 11:19-04,
blz. 18.
Libië
ICOMOS, de internationale organisatie voor het beheer en behoud van archeologisch
erfgoed, maakt zich zorgen over de ontwikkelingen in Libië, want een aantal belangrijke
archeologische sites van Libië liggen pal aan de belangrijkste verbindingsweg langs de
kust, zoals b.v. de ruïnes van de Romeinse stad Leptis Magna (Unesco Werelderfgoed) en
de klassieke opgraving van Sabrata. Gevreesd wordt vooral voor indirecte schade. Ook
historie gesignaleerd mei 2011
3

4
zijn er zorgen over mogelijke plunderingen van musea, monumenten en archeologische
depots. In het oostelijk deel van Libië gaat het vooral om Griekse restanten als Cyrene
en Appolonia.
Vermeulen, J., Zorgen om Libië in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 44.
Publicaties
(BJ) Slegers, L., De archeoloog. Clavis Uitgeverij, € 14,95 (+ verzendkosten).
Bespreking De archeoloog voor kleuters in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 58.
Tentoonstellingen
(TE) Die geretteten Götter - het Pergamon Museum – Berlijn – t.e.m. 11:14-
08. [reconstructie van vondsten uit de residentie Tell Halaf in Syrie, die in Berlijn
in WO II getroffen werden door bombardementen, zie Historie Gesignaleerd,
maart 2011].
Schooneboom, M., Beelden herrijzen uit gruis in: de Volkskrant, 11:04-02, blz. 13.
Geredde Goden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 14.
(TE) Achtung Ausgrabung! Wie funktioniert Archäeologie? – Reiss-Engelhorn-
Museen – Mannheim – t.e.m. 11:30-12.
Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 62.
Tijdschrift
ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2011 - nr. 02
Nummer 02 van 2011 heeft een special over Brugge.
De belangrijkste artikelen in dit nummer zijn:
• Toebosch, Th., Een bijzondere collectie in een bijzonder museum. Unieke
verzameling prehistorische kunst in Salle Piette [St. Germaine-en-Laye –
nationaal archeologisch museum].
• Dekeersmaeker, M., Sumhuran heeft eindelijk een eigen museum.’Oman’- Ization,
aflevering 9.
• Verhart, L. en G. Jansen, Ixea, je Romeinse woonwarenhuis. Meer dan potten en
pannen.
• Schaik, A. van, Romeinse tijd herleeft in Aardenburg.
• Bercken, B. van, Geheimen van Egyptische tempels. Rituelen achter gesloten
deuren.
• Eichner, I., Het koptische klooster Deir el-Bakhit in Thebe. Verslag van een
archeologisch onderzoek.
• Versloot, A., Heimwee naar Corfu. Het paleis van Sisi en Wilhelm II in het
Rijksmuseum van Oudheden.
De special bestaat uit:
• Lichtenberg, L., Nieuw verhaal over oudste historie van Brugge & omstreken.
• Lichtenberg, L., De ‘wereldstad’ Brugge komt tot ontwikkeling .
En verder in dit nummer korte berichten, boekbesprekingen en de tentoonstellings- en
lezingenagenda.
CvdK.
• GESCHIEDENIS
Historici c.s.
• Hans Achterhuis
Op initiatief van het dagblad Trouw, het Filosofie Magazine en de Stichting Maand van de
Filosofie kent Nederland nu ook een Denker des Vaderlands. Tot eerste Denker is
uitgeroepen Hans Achterhuis.
Denker des Vaderlands in: Dagblad van het Noorden, 11:02-04, blz. 23.
Hans Achterhuis (1942, emeritus hoogleraar Wijsbegeerte Universiteit Twente) heeft voor
zijn boek De utopie van de vrije markt de Socrates Wisselbeker voor het beste
historie gesignaleerd mei 2011
4

5
filosofieboek gekregen. In een gesprek met Maartje Somers stelt Achterhuis: ik ben altijd
een filosoof geweest die zich met actualiteit bezighoudt. Achterhuis geeft aan dat het
volgens hem heel goed gaat met het Nederlandse filosofieklimaat. Nederland was
vroeger een soort transitoland voor de filosofie, we verwerkten filosofie uit Engeland,
Frankrijk en Duitsland. Onze academische filosofen zijn nu misschien wat erg
Angelsaksisch georiënteerd. Maar nieuw voor Nederland is de jonge, publieksgerichte
filosofie. Die bloeit. Er is een hele generatie jonge filosofen die op hoog niveau opereert
en midden in de wereld staat.
In 2003 kreeg Achterhuis de Pierre Bayleprijs voor maatschappijkritiek en in 2009 de
Socrates Wisselbeker voor Met alle geweld.
Volgens juryvoorzitter Peer-Paul Verbeek sabelt Achterhuis in zijn boek op een
prikkelende en toegankelijke manier het vrijemarktdenken in de wereld neer. Met behulp
van het werk van zowel eeuwenoude als hedendaagse filosofen draagt hij daarmee bij
aan een actuele maatschappelijke discussie. De uitreiking vond plaats tijdens de
FilosofieNacht in Amsterdam.
Somers, M., ‘Ik wil niet blind zijn voor mijn eigen blinde vlekken’ in: NRC Weekend,
11:09-04, blz. 18.
Filosofieprijs voor Denker des Vaderlands in: Dagblad van het Noorden, 11:11-04, blz.
51.
• Jacques Oerlemans
Op 84-jarige leeftijd is historicus, schrijver en dichter J.W. Oerlemans overleden. Hij
scheef een veel gebruikt schoolboek met ‘capita selecta’ uit de geschiedenis. In 1990
zorgde het opiniestuk Een-partijstaat Nederland in NRC Handelsblad voor een langdurig
debat over de parlementaire democratie. Oerlemans’ stelling was dat Nederland
geregeerd wordt door een oligarchie van beroepspolitici (0,4% van de bevolking). PVVideoloog
Bosma annexeerde Oerlemans als een voorloper van Fortuyn en Wilders, tot
ongenoegen van de zoon van Oerlemans, die benadrukte dat in het gedachtegoed van
zijn vader de bestrijding van de islam niet paste. Oerlemans publiceerde zeven
gedichtenbundels. In 1992 kreeg hij de Anna Blamanprijs voor zijn oeuvre.
Scherpe ideeën en milde poëzie in: NRC Weekend, 11:02-04, blz. 18.
• John Gray
Peter Giesen interviewde de Britse filosoof John Gray n.a.v. het verschijnen in Nederland
van zijn boek Het Onsterfelijkheidscomité [Ambo/Anthos, € 24,95]. Enkele citaten uit het
interview:
- De mens waant zich een master of the universe, maar zal ooit ondervinden dat hij
helemaal niets voorstelt in de kosmos.
- Ik ben een realist in een wereld vol slecht nadenkende optimisten. Ik geloof wel
degelijk in vooruitgang. Wetenschappelijke vooruitgang lijkt me zelfs
onomkeerbaar. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat onze wetenschappelijke
kennis verloren gaat, zelfs niet als de mensheid door een grote ramp wordt
getroffen. Ook op het gebied van beschaving zie ik vooruitgang. Ik ben geen
relativist. De slavernij is afgeschaft, we martelen niet meer. Alleen: vooruitgang in
beschaving is wel degelijk omkeerbaar. In een paar jaar – in een paar maanden
zelfs – kun je van beschaving naar barbarij gaan. In het Europa van de 20 ste eeuw
is dat meer dan eens gebeurd.
- Het is irreëel te geloven in een welvaartshausse die honderd jaar aanhoudt, of in
eeuwigdurende vrede. Ik geloof overigens niet in een herhaling van de grote
industriële oorlogen van de 20 ste eeuw.
- De mens heeft een overspannen vertrouwen in zijn mogelijkheden de wereld aan
zich te onderwerpen. Het leven zal altijd pijnlijk zijn, vol toeval en onverwachte
ellende.
- De geschiedenis zit vol gekke, onhoudbare ideeën die op het moment zelf zeer
serieus genomen worden. Rond 1900 was spiritisme een respectabele vorm van
wetenschappelijk onderzoek.
historie gesignaleerd mei 2011
5

6
- De doorsnee ideeëngeschiedenis is niet alleen onjuist, maar ook misleidend. Ze
laat ons de illusie koesteren dat wij volstrekt redelijk zijn. Maar natuurlijk hebben
wij ook idiote ideeën.
- Zulke factoren bepalen voor een belangrijk deel de geschiedenis: macht, toeval,
geluk. Wie dat miskent, en gelooft dat de geschiedenis zich in een spontaan
evolutionair proces voltrekt, stelt macht aan recht gelijk. Might is right.
Giesen, P., ‘Het is irreëel te geloven in eeuwige vrede’ in: de Volkskrant, 11:16-04, blz. 7-
8 [het Vervolg].
- Cees Fasseur
Bastiaan Bommeljé in zijn bespreking van De gekroonde republiek (Balans, € 7,95) over
Cees Fasseur: Fasseur is, kortom, een geschiedschrijver die eerder kiest voor meningen
dan voor aarzeling, eerder voor een verleden met scherpe contouren dan voor een
verleden dat even onoverzichtelijk is als het heden. Het is een beetje jammer dat daarbij
op de een of andere manier een zittende macht altijd net iets meer gelijk krijgt dan het
historisch materiaal toestaat. Zulks vertroebelt de helderheid.
Bastiaan Bommeljé Een oorvijg voor de Republikeinen. Cees Fasseur heft glas
op de monarchie in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 97-99.
• Philip Zimbardo
Psycholoog Zimbardo werd bekend door zijn beruchte Stanford Prison Experiment uit
1971. Studenten deden vrijwillig mee aan een experiment van ‘gevangenbewaarders’ en
‘gevangenen’. Binnen een paar dagen was de eerste groep veranderd in sadisten en was
de tweede groep depressief. Zimbardo stopte het experiment.
Als mensen zo makkelijk aangezet konden worden tot boosaardig gedrag, dan zouden ze
ook wel makkelijk te bewegen zijn tot heldendaden dacht hij. Zijn nieuwe missie is
uitzoeken wat heldendom is en hoe het opgeroepen kan worden. In Review of General
Psychology (11:11-04, online) publiceerde hij zijn eerste onderzoekgegevens, de eerste
ooit over heldendom.
Zimbardo definieerde een heroïsche daad als iets wat iemand vrijwillig doet om mensen
in nood te helpen of om bepaalde ideeën te verdedigen, wetende dat hij risico loopt en
zonder idee of zijn actie hem persoonlijk ooit iets zal opleveren. Hij onderscheidt helden
in situaties van fysiek gevaar en helden die sociale moed tonen:
- militairen die meer doen dan van hen verwacht wordt
- burgers die hun leven wagen om anderen te redden
- mensen die hun leven aan religie wijden en een voorbeeld en/of leraar zijn voor
anderen
- religieuze leiders die politieke veranderingen teweegbrengen
- martelaren die hun leven wagen voor de goede zaak
- leiders die een land of groep door een moeilijke tijd loodsen
- avonturiers die nieuwe gebieden exploreren
- wetenschappers die waardevolle ontdekkingen doen
- mensen die een handicap of andere moeilijkheid overwinnen en zo een rolmodel
worden
- mensen die in een grote organisatie tegen de leiding in trouw blijven aan hun
principes
- klokkenluiders die belangeloos schandalen binnen een organisatie aan het licht
brengen.
Bruin, E. de, Helden nemen impulsief risico’s in: NRC Handelsblad, 11:18-04, blz. 18.
• Cees Nooteboom
Voor de achtste keer is de VPRO Bob den Uyl Prijs 2011 uitgereikt. De prijs is gewonnen
door Cees Nooteboom voor zijn boek Scheepsjournaal. Daarin zoekt Nooteboom met de
zeereizen van dichter Slauerhoff in gedachten de eenzaamheid op in verlaten streken als
Kaap Hoorn, Mauritius en het Argentijnse Ushuaïa, de zuidelijkste stad van de aarde.
De jury, nder leiding van Farah Karimi, noemde Nooteboom de nestor van het
reisboekengenre. Scheepsjournaal wordt door de jury geprezen wegens het doorleefd,
historie gesignaleerd mei 2011
6

7
beschouwend en geserreerd proza. Nooteboom heeft de juiste balans gevonden tussen
het beschrijven van geschiedenis en het weergeven van eigen ervaringen.
Prijs voor Nooteboom in: de Volkskrant, 11:20-04, blz. V9.
Kort, S., Een prijs om per fiets heen te gaan in: NRC Handelsblad, 11:20-04, blz. 11.
Grote denkers
In het kader van de maand van de filosofie schreven Herman de Regt en Leon Heuts een
begin van een twittercanon van grote denkers. Een twitterregel met daarbij een korte
toelichting over Plato, Aristoteles, Epicurus, Seneca, Augustinus, Thomas van Aquino,
Thomas Hobbes en René Descartes.
Regt, H. de en L. Heuts, De Twittercanon van grote denkers in: NRC Weekend, 11:02-04,
blz. 26-27.
In de aflevering van 11:13-04:
• Immanuel Kant: Wij bewonen twee werelden. Onderworpen aan de wetten van
causaliteit stellen we ook onze eigen wet – de wet van de rede, de vrijheid
• Georg Hegel: Geschiedenis is de mens die zichzelf en de wereld bewust wordt,
tegenstand te boven komt en vrijheid realiseert.
Regt, H. de en L. Heuts, De Twittercanon van grote denkers in: NRC Handelsblad, 11:13-
04, blz. 28.
In de aflevering van 11:20-04:
• Arthur Schopenhauer: Onze redelijkheid is slechts een manifestatie van een
blinde, rusteloze wil, die alles voortstuwt. Leven is doelloos lijden.
• Karl Marx: Kapitalisme vernietigt zichzelf. Tegenstelling tussen arbeid en kapitaal
leidt tot klassenstrijd en het einde van particulier bezit.
Regt, H. de en L. Heuts, De Twittercanon van grote denkers in: NRC Handelsblad, 11:20-
04, blz. 24.
In de aflevering van 11:26-04:
• Friedrich Nietzsche: Voorbij de knechtende moraal van priesters en filosofen staat
het scheppende leven. Overstijg u zelf, hou van het nu, het lot!
• Ludwig Wittgenstein: Wat te zeggen is, drukken we uit in empirische zinnen. Wat
zich niet zeggen laat, is het mystieke, het meest waardevolle.
Regt, H. de en L. Heuts, De Twittercanon van grote denkers in: NRC Handelsblad, 11:26-
04, blz. 24.
In de aflevering van 11:30-04:
• Martin Heidegger: In het tot berekenbaar object maken van de wereld vergeten
we de concrete menselijke ervaring, die ons in de wereld laat staan.
• Jean-Paul Sartre: We zijn gedoemd tot vrijheid en daarmee tot
verantwoordelijkheid. Wie zich verstopt achter traditie of conventie is te kwader
trouw.
• Karl Popper: Zoals de wetenschap pas redelijk is als ze openstaat voor kritiek, zo
kan ook de samenleving pas redelijk zijn als ze echt open is.
Regt, H. de en L. Heuts, De Twittercanon van grote denkers in: NRC Handelsblad, 11:30-
04, blz. 56.
Biografieën versus levensverhalen
In haar column in het Historisch Nieuwsblad geeft Jolande Withuis verre de voorkeur aan
wetenschappelijke biografieën boven levensverhalen, die het product zijn van talloze
historische interview- en schrijfprojecten, of herinneringen van personen. De auteurs
overschatten veelal de complexiteit van het geheugen. Deze verhalen worden al te vaak
zonder kritische analyse serieus genomen als bron. Meer biografieën graag, en minder
levensverhalen.
Withuis, J., Onbetrouwbare levensverhalen in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz.
67.
historie gesignaleerd mei 2011
7

8
Historisch vergelijken
Anton van Hooff, Ruth Oldenziel en James Kennedy wagen zich in het Historisch
Nieuwsblad aan een vergelijking tussen de Arabische lente en de Franse Revolutie.
Blessing, M., De Stelling in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 29.
In zijn nieuwe cabaretshow Neven stelt Freek de Jonge dat de vergelijking tussen NSB en
PVV onzinnig en oneerlijk is. Voor de NSB. Want die wist begin jaren dertig nog niet
waartoe dit soort ideeën kan leiden.
Hanenberg, P. van den, De Jonge noemt de vergelijking tussen NSB en PVV onzinnig en
oneerlijk. Voor de NSB in: de Volkskrant, 11:21-04, blz. V11.
Cultuurhistoricus Thomas von der Dunk was uitgenodigd om in Haarlem de Arondéuslezing
van de provincie Noord-Holland te houden. Statenleden van CDA en PvdA uit het
organisatiecomité hebben de lezing afgeblazen. Een belangrijke rol hierin speelde PVV-er
Hero Brinkman, die stelde: als jullie deze antisemiet Von der Dunk een podium geven om
zich tegen de PVV af te zetten, zal ik hem niet alleen in het debat bij de enkels afzagen,
maar dan is het misschien ook de laatste Willem Arondéus Lezing geweest.
In zijn tekst trekt Von der Dunk parallellen tussen de jaren dertig en nu, met name voor
het populisme. Von der Dunk over de afgelasting: Deze hele kwestie onderbouwt precies
de centrale stelling van mijn voordracht. Wie parallellen zoekt tussen het huidige
politieke klimaat en de jaren rond de oorlog, wordt de mond gesnoerd
Een fragment uit de lezing verscheen in de Volkskrant. De kern van zijn betoog is dat een
vergelijking tussen toen en nu leerzaam is vanwege het snelle schuiven van normen en
waarden onder druk van een agressief populisme, het gemak waarmee een deel van de
maatschappelijke elite uit politiek opportunisme basale uitgangspunten opgeeft en dingen
‘normaal’ vindt die ze even eerder nog volstrekt onacceptabel en ondenkbaar achtte.
Von der Dunk: lezing is nu besmet in: NRC Handelsblad, 11:22-04, blz. 3.
Dunk, Th. von der, Rechts populisme van jaren ’30 is terug in: de Volkskrant, 11:22-04,
blz. 31.
Het Platform Stop Racisme en Uitsluiting organiseerde in de Haarlemmerhout voor
het Provinciehuis dat Thomas von der Dunk toch zijn lezing kon houden in de
vorm van een openlucht-lezing, een hagepreek.In plaats van 160 genodigden,
waren er nu 800 toehoorders, waaronder commissaris van de koningin Johan
Remkes.
Mat, J., De oorlog aanhalen mag, buiten in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 7.
Op Joop.nl maakt columnist Michael Blok een vergelijking tussen Hitler en Wilders, die
volgens hem opvallend veel meningen en zelfs daden gemeen hebben: de manier waarop
Hitler Joden zag en Wilders moslims, het wereldwijde complot, cultureel inferieur,
aanhangers van een politieke ideologie, wier aanwezigheid in het land moet worden
verminderd en wier rechten moeten worden beperkt. Blok maakte zijn vergelijking uit
protest tegen de politieke hypocrisie, waardoor er een taboe heerst op het vergelijken
van politici met Hitler.
Wilders noemt de column ziekelijk demoniserend.
Joop.nl zet Wilders naast Hitler in: NRC Handelsblad, 11:26-04, blz. 37.
Status sociale wetenschappen
Yvonne Zonderop en Casper Thomas gaan in een artikel in de Volkskrant in op het verlies
aan status van de sociale en geesteswetenschappen in het publieke debat. Sociale
wetenschappers maken zich grote zorgen over het verval van hun eigen gezag. Hun
bijdragen wegen nauwelijks meer mee in het maatschappelijk debat. De politiek en het
publiek gaan liever af op hun eigen gevoelens en beleving. Zonderop en Thomas vroegen
honderd wetenschappers naar de dringendste, meest onderschatte en meest overschatte
problemen van ons land. Uit de antwoorden bleek teleurstelling over het feit, dat
wetenschappelijke feiten tegenwoordig zo weinig gewicht in de schaal leggen, zowel bij
het publiek als in de politiek. Sociaal psycholoog Postmes: Cijfers, die uitwijzen dat
criminaliteit daalt, dat allochtonen goed integreren, dat moslims geen terrorist zijn, dat
historie gesignaleerd mei 2011
8

9
burgers vertrouwen hebben in de overheid, en dat drankgebruik afneemt: we geloven
het niet, want ons gevoel zegt dat het niet waar kan zijn, dat het niet waar mág zijn. De
discrepantie tussen beleving en realiteit doet vooral opgeld bij de integratie van
minderheden. In de beleving en in de politiek vormen allochtonen een levensgroot
probleem. Wetenschap is het patent op de waarheid kwijt geraakt. De auteurs eindigen
hun bijdrage met: De sociale en geesteswetenschappen moeten aan status herwinnen
om de rol te kunnen spelen in het publieke debat die hun toekomt.
Zonderop, Y. en C. Thomas, Sociale wetenschap hangt er een beetje bij in: de Volkskrant,
11:20-04, blz. 28.
Citaten
Zeer verschillende [politieke] partijen, zeer uiteenlopende geschiedenissen. Dat leverde
merkwaardigerwijs boeken op die erg op elkaar lijken, want aan hetzelfde euvel lijden:
ze stinken niet naar de samenleving. Je ziet dat vaker bij bedrijfs- of
instellingsgeschiedenissen, en met name jubileumboeken: de historicus in kwestie had te
weinig tijd, zin of talent om zich af te vragen hoe zijn onderwerp zich verhield tot de
maatschappelijke omgeving. En misschien hebben we die traditie ook niet. Martin
Sommer in:
Sommer, M., De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2 [Boeken].
We ontdekten dat er veel meer wetenschappelijke publicaties zijn over het
voortplantingsgedrag van strontkevers dan over het uitsterven van de mensheid. Je zou
kunnen zeggen dat de academische wereld een gevoel voor proporties ontbeert. Nick
Bostrom, filosoof, in:
Vanheste, T., ‘Ik denk niet dat lijden nodig is’ in: Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 39.
De psychologie van overlevers is altijd vervuild door schuld en verantwoordelijkheid.
Hisham Matar in:
Pleij, S., Hisham Matar: ‘Het is een oorlog van verhalen’ in: Vrij Nederland, 11:09-04,
blz.63.
Het zou natuurlijk gezonder zijn als we niet zoveel in het verleden zouden leven, maar
dat is moeilijk met alle onderbrekingen en zware historische omstandigheden. De
Hongaarse schrijver Peter Zihaly n.a.v. de nieuwe preambule bij de Hongaarse grondwet,
geciteerd in:
Koning, M. de, Hongaren zijn voortaan verplicht trots op voorvader en kroost in: NRC
Handelsblad, 11:14-04, blz. 10-11.
Kennis van het verleden is essentieel omdat in het verleden met vallen en opstaan is
geleerd welke rechten en regels niet gemist kunnen worden in een democratische
rechtsstaat. Marcel van Dam in:
Dam. M. van, Afscheid van een mastodont in: de Volkskrant, 11:21-04, blz. 31.
Publicaties
(BV) Dunk, H.W. von der, De glimlachende sfinx. Kernvragen in de
geschiedenis. Bert Bakker, € 24,95.
Bespreking Anet Bleich Op de lopende band van de tijd in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 7.
(BR) Virga, V., Cartographia. Little, Brown and Company, van € 60,00 voor € 24,95
[200 oude kaarten uit de collectie van de Library of Congress in Washington,
historisch-geografisch geordend].
Nayler & Co – Den Haag – tel. 070 3605454.
Tentoonstellingen
(TE) Aantekeningen over het verleden/ Notes concerning the past – Armando
Museum Bureau – Amersfoort – t.e.m. 11:15-05. Twee series foto’s van Reli
Avrahami (beelden waarin het verleden verborgen zit) en tekeningen en
schilderijen van Armando, waar oude foto’s en ansichtkaarten deel van uit maken.
historie gesignaleerd mei 2011
9

10
Zie ook www.armandomuseum.nl. Een publicatie met dezelfde titel is voor € 15,00
te koop in de museumwinkel.
Armando Museum Nieuwsbrief, 16 februari 2011.
Agenda
11:27-05 (9.30-17.15 uur)
KNHG-voorjaarscongres 2011
Traumatische ervaringen in de geschiedenis der Nederlanden.
Koninklijke Bibliotheek – Den Haag. Informatie info@knhg.nl
11:29-09 (13.00-17.00 uur)
Symposium van het Center for Historical Culture en het Center for Humanities
ter gelegenheid van het verschijnen van het boek
(BV) Grever, M., I. de Haan, D. Hondius en S. Legêne (red.), Grenzeloze
gelijkheid. Historische vertogen over cultuurverschil. Bert Bakker.
In dit boek reageren vijftien wetenschappers op de studie van Siep Stuurman De
uitvinding van de mensheid. Korte wereldgeschiedenis van het denken over gelijkheid (in
2011 al de vierde druk).
Tijdens het symposium zullen vijf sprekers het woord voeren.
Zie: www.eshcc.eur.nl/english/chc/newsandagenda.
Tijdschriften
GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2011 – april
Het april-nummer verscheen te laat in april en zal besproken worden in de volgende
nieuwsbrief.
CvdK
HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2011 - april
In het Historisch Nieuwsblad van april 2011 is het dossier getiteld Klassieken.De
belangrijkste artikelen zijn:
- Lavèn, A., Opmaat tot de Amerikaanse vrijheid [In Beeld: Tea Party].
- Rommelse, G., Marechaussee de straat op
- Schoots, H., De keizer bezoekt Nederland [Napoleon in 1811 in Nederland
op bezoek].
- Kools, F., Kennedy tegen Castro: 0-1 [over de Varkensbaai-invasie van
1961].
- Dogger, H., Een huis, wie helpt ons aan een huis? [over de naoorlogse
woningnood].
- Deen, M., Ondergang van de VASA.
Het dossier Klassieken bestaat uit:
- Toolen, A. van der, De nieuwe orde van Augustus
- Toolen, A. van der, De echte Maecenas
En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte
tentoonstellingsagenda.
CvdK.
2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN
TOT 50 VOOR CHRISTUS
historie gesignaleerd mei 2011
10

11
• ALGEMEEN: voor de tijd van de mens
Dinosauriërs
Amerikaanse paleontologen hebben onderzoek gedaan naar dag- en nachtritmes bij
dinosauriërs door analyse van de oogkassen. Hun conclusies: de vliegende reptielen
waren dagdieren, de vleeseters waren deels dag- en deels nachtdieren en de meeste
planteneters waren zowel overdag als ’s nachts actief.
Raaij, B. van, Te kijk: fossiele ogen in science. Nachtkijkers en dagkijkers, net als nu in:
de Volkskrant, 11:16-04, blz. 9 [Wetenschap].
Publicaties
(BV) Switek, B., Written in Stone. Evolution, the Fossil Record, and Our Place in
Nature. Bellevue Literary Press, € 17,00.
Bespreking door Lucas Brouwers Fossielen – van vogelpoëzie tot keiharde muziek in: NRC
Weekend, 11:16-04, blz. 10 [Wetenschap].
• ALGEMEEN: de mens
Bandceramiek
Archeologen hebben bij werkzaamheden aan de A2 bij Geleen sporen gevonden van
twaalf woningen en scherven, afkomstig van bandceramische culuur, zo’n 7000 jaar oud.
Archeoloog Van Wijk sprak van een redelijk unieke vondst.
7000 jaar oude sporen van landbouwers in: Dagblad van het Noorden, 11:08-04, blz. 4.
Jean M. Auel
Onlangs verscheen het zesde en laatste deel van de serie De Aardkinderen van Jean M.
Auel:
(BV) Auel, J. M., Het lied van de grotten. Bruna, € 29,95. Deel 6 van De
Aardkinderen.
Het eerste deel van de serie De stam van de holenbeer verscheen in 1980, gevolgd door:
• 1982 De vallei van de paarden
• 1985 De mammoetjagers
• 1990 Het dal der beloften
• 2002 Een vuurplaats in steen.
Auel ontving in 1990 voor haar oeuvre de Publieksprijs van het Nederlandse Boek.
Voor haar boeken deed Auel uitgebreid research omdat ze vindt dat alles moet kloppen.
Zo bezocht ze op één na alle Franse grotten. Het tast onmiddellijk je geloofwaardigheid
van je hele boek aan als een dier op een grottekening naar links loopt en ik schrijf dat
het naar rechts is. Ik moet zeker weten dat het accuraat is. Ook al is het fictie en dus
werk van verbeelding.In haar werk valt op dat het er in de prehistorie vreedzaam
toeging. Auel is daar zeer stellig in: Deze mensen waren aardiger dan wij. Er is nooit
bewijs gevonden van oorlog. Na 31 jaar is haar werk af. Misschien gaat ze nu korte
verhalen schrijven.
Hakkert, Th., ‘Ik kijk nog door dezelfde oogbollen’ in: Dagblad van het Noorden, 11:09-
04, blz. 51.
Erik van den Berg in zijn recensie van deel 6 van De Aardkinderen – Het lied van de
grotten: Jean M. Auel laat haar lezers verweesd achter. Tegen het einde van de
vierduizend pagina’s resteert er in haar fiere heldin evenveel leven als in haar
gefossiliseerde tijdgenoten. De oplage van de eerste druk in Nederland (A.W. Bruna) is
100.000 stuks. Deel 6 van De Aardkinderen belandde uit niets op de eerste plaats van de
bestsellerlijst. Niet alleen in Nederland, in nog negen landen, waaronder de Verenigde
Staten en Finland.
Berg, E. van den, Tienermoeders in de ijstijd in: de Volkskrant, 11:23-04, blz. 1.
historie gesignaleerd mei 2011
11

12
Moordkuilen
Bij een opgraving in het huidige Syrië door een team van archeologen van de universiteit
van Haifa zijn sporen gevonden van een massale, georganiseerde slachtpartij van
Perzische gazellen, 6000 jaar geleden. Kudden werden gecoördineerd opgejaagd in de
richting van een fuik van stenen muren. Massaal werden in deze moordkuil de dieren
afgeslacht. Het ging om het vlees, maar blijkens rotstekeningen was de jacht ook een
belangrijk sociaal ritueel. De archeologen berichten over hun vondst in het tijdschrift
PNAS.
De Perzische gazellen zijn aan het einde van de 19 de eeuw uitgestorven.
Prehistorische jagers maakten moordkuil in: de Volkskrant, 11:20-04, blz. 13.
Mooie opnamen van de moordkuil, zowel op de grond als vanuit de lucht in NRC
Weekend. Daar wordt ook gemeld dat alle botten sporen van bewerking met stenen
werktuigen vertonen. De datering is gebaseerd op de datering van de aardlaag: 4700
voor Christus. Omdat de hoofdbestaansmiddelen toen al landbouw en veeteelt waren,
denken de archeologen dat de slachtpartijen een ritueel karakter hadden.
Brouwers, L., Gazellenfuik in: NRC Weekend, 11:23-04, blz. 10 [Wetenschap].
Geopark De Hondsrug
Het projectteam van Geopark De Hondsrug, die vanwege het unieke geologische erfgoed
de Hondsrug promoot, start op 11:17-05 met de Hondsrugacademie: een serie van
lezingen in Emmen, o.m. verzorgd door Harrie Wolters, Michiel Gerding en Jan van
Ginkel. In september volgen lezingenseries in Coevorden en Tynaarlo en in oktober in Aa
en Hunze en in Borger-Odoorn. Opgave kan bij het projectbureau in Borger, tel. 0599
236374 of bij p.vanriel@geoparkdehondsrug.nl.
Otter, B., Academie Hondsrug van start in: Dagblad van het Noorden, 11:22-04, blz. 31.
Neanderthalers
Journalist Job van Schaik (Dagblad van het Noorden) mocht meezoeken op de (geheime)
akker bij Assen, waar al een relatief groot aantal vondsten van Neanderthalers gedaan is.
Het gaat om een plek aan de rand van een beekdal, waar Neanderthalers een jachtkamp
hadden. Volgens de archeologen Niekus en Beuker kan op de plek nog jaren gezocht
worden, reden dat de plek geheim gehouden wordt.
Zij werken sinds 2007 aan het project Midden-Paleolithicum in Noord-Nederland, een
samenwerking van het Drents Museum en het Groninger Instituut voor Archeologie van
de RUG. Doel is het inventariseren en beschrijven van alles wat aan Neanderthalerartefacten
gevonden is en het uitvoeren van veldverkenningen voor nieuwe vindplaatsen.
De vindplaats is uniek doordat er al negen vuistbijlen gevonden zijn. Aangenomen wordt
dat het voor de Neanderthalers ging om een aantrekkelijke plek, waar ze een paar jaar
achter elkaar teruggekomen zijn. Journalist Job vond een afslag.
Schaik, J. van, De jacht op de oer-Drent in: Dagblad van het Noorden, 11:23-04, blz. 36.
Publicaties
(AR) Toebosch, Th., Een bijzondere collectie in een bijzonder museum. Unieke
verzameling prehistorische kunst in Salle Piette [over het nationaal
archeologisch museum in St. Germain-en-Laye met de speciale zaal over
prehistorische kunst, verzxameld door Édouard Piette] in:
Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 6-11.
Tentoonstellingen
(TE) Ötzi – Sudtiroler Archäeologiemuseum – Bozen – t.e.m. 12:15-01.
Aankondiging in het Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 62.
(TE) Vuursteen, het staal van de oudheid – Hunebedcentrum – Borger – tot
nader order.
Uitnodiging opening tentoonstelling op 11:28-04 – Hunebedcentrum.
historie gesignaleerd mei 2011
12

• HUNEBEDDEN
13
vroege landbouwers
Hunebed Diever
Een deksteen van het hunebed van Diever is gebarsten. Vermoedelijk is dit ontstaan
nadat er onder een vuurtje gestookt is. De stichting Schultehuus Diever heeft aangifte
gedaan bij de politie.
Hunebed Diever scheurt in: Dagblad van het Noorden, 11:20-04, blz. 3.
Een specialistisch bedrijf gaat de scheur in de steunsteen van het hunebed van Diever
met epoxyhars dichten. Als dat niet gebeurt is de kans groot dat de steen gaat splijten.
Bedrijf repareert hunebed van Diever met epoxyhars in: Dagblad van het Noorden,
11:22-04, blz. 3.
De vernieling aan het hunebed is aanleiding om de directe omgeving onder handen te
nemen. De bedoeling is in het najaar bomen te kappen en bosjes te verwijderen. Dat
gebeurt nu niet meer vanwege het broedseizoen. Provinciaal archeoloog Wijnand van der
Sanden juicht het toe als het hunebed ‘vrijer’ in het landschap ligt. Als we daarmee
kunnen voorkomen dat het hunebed een hangplek wordt, ben ik groot voorstander.
Tellingen. E. van, Hunebed van Diever: hangplek en plasplek in: Dagblad van het
Noorden, 11:22-04, blz. 34.
Het Drentse Statenlid Albert Huizing (PvdA) vindt dat voorlichting en sociale controle
inzake de hunebedden gefaald heeft en stelt dat het nu tijd is voor een daad. Hij stelt
voor de bedreigde hunebedden te bedekken met een laag zand. Hij oogste louter hoon.
Hunebedden onder het zand, zand erover? in: Dagblad van het Noorden, 11:29-04, blz.
35.
Tentoonstellingen
(TE) Hunebedden – Restaurant ’t Olde Posthuus – Ruinen – t.e.m. 11:15-05
[foto’s van hunebedden van Maarten Westmaas].
www.hunebedcentrum.nl.
• ALGEMEEN
3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN
3000 voor tot 500 na Chr.
Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.
Publicaties
(BR) Kagan, D., Thucydides. Viking, van € 25,95 voor € 8,95 [Engelstalige biografie
van de Atheense legeraanvoerder].
Selexyz Scheltema – Amsterdam – tel. 020 5231420.
historie gesignaleerd mei 2011
13

14
(BV) Pausanias, Beschrijving van Griekenland. Gids van toen voor de toerist
van nu. Athenaeum, Polak & Van Gennep, € 24,95.
Bespreking door Pieter Steinz De Michelin van het antiek toerisme in: NRC Handelsblad, 11:14-04,
blz. 6 [Boeken].
(BV) Wilkinson, T., Het oude Egypte. Opkomst en ondergang van een
beschaving. Ambo, € 39,95.
Bespreking door Anton van Hooff Betoverend door zijn vreemdheid. Volledig en nuchter beeld van
oude Egypte in: Historisch Nieuwsblad, april 2011, blz. 102-103.
Tentoonstellingen
(TE) Verboden toegang. Geheimen van Egyptische tempels – Allard Pierson
Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:14-08. Zie ook
www.allardpiersonmuseum.nl.
Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 2.
Bespreking Ben van Bercken geheimen van Egyptische tempels. Rituelen achter gesloten deuren
in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 34-37.
(TE) Sisi en Wilhelm II – Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden –
Leiden – t.e.m. 11:11-09. Zie ook www.rmo.nl.
Bespreking door Anne Versloot Heimwee naar Corfu. Het paleis van Sisi en Wilhelm II in het
Rijksmuseum van Oudheden in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 52-56 [afbeeldingen].
(TE) De keizer en de antieke wereld – Huis Doorn – Doorn – t.e.m. 11:11-09,
zie ook www.huisdoorn.nl.
Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60.
(TE) Nieuws uit het Midden-Oosten – Rijksmuseum voor Oudheden – Leiden –
t.e.m. zomer 2012 [tentoonstelling gericht op kinderen].
Petit, L., Nieuws uit het Midden-Oosten. Een fascinerend kijkje in Turkije, Irak, Afghanistan, israël,
Palestina en Egypte in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 1, blz. 36-38.
• ROMEINEN
Publicaties
(AR) Toolen, A. van der, De echte Maecenas in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 40-47.
(AR) Toolen, A. van der, De nieuwe orde van Augustus in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 30-39 [de overblijfselen van Augustus’ huis zijn virtueel te
bezoeken op You Tube – zoekterm house of augustus].
Agenda
11:15-05 – Gallo-Romeinse markt in Brugge-Jabbeke
Ambachtenmarkt van 10.30 tot 18.00 uur. Zie ook: www.uitgoedebron.info.
Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 64.
• DE ROMEINSE LIMES
op de grens van de Romeinse wereld
historie gesignaleerd mei 2011
14

15
Unesco Werelderfgoed
De staatssecretarissen Zijlstra en Bleker hebben het voorstel van een commissie
overgenomen om elf Nederlandse erfgoederen op te nemen op de Voorlopige Lijst voor
voordracht in de komende vijftien jaar voor de Unesco Werelderfgoedlijst. Bij de elf hoort
de Romeinse Limes, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk..
Lindhout, S., Elf monumenten op erfgoedlijst in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V9.
Meisje van Yde
Op de vindplaats in 1897 van het veenlijk, dat bekend geworden is als het Meisje van
Yde, is een kunstwerk van zwerfkeien in de vorm van een labyrinth onthuld. De
Historische Vereniging Yde stelde ter plekke voor het meisje een naam te geven en
stelde Annigje voor.
Meisje van Yde tot Annigje gedoopt in: Dagblad van het Noorden, 11:22-04, blz. 1 [foto].
Publicaties
(AR) Schaik, A. van, Romeinse tijd herleeft in Aardenburg [sporen van de
Romeinen in Aardenburg] in:
Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 30-33.
Tentoonstellingen
(TE) (G)oud geld, over de munten en handel in Romeins Fryslan – Tresoar en
het Fries Museum – t.e.m. 11:28-05. Zie ook www.friesmuseum.nl.
Aankondiging in: Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V17.
(TE) De Gouden Peelhelm. Feit en Fictie – Rijksmuseum van Oudheden –
Leiden – t.e.m. 11:30-09. Zie ook www.rmo.nl.
Aankondiging in het Historisch Nieuwsblad, maart 2011, blz. 113.
(TE) Ixea, je Romeinse warenhuis – Limburgs Museum – Venlo – t.e.m. 12:06-
01.
Bespreking door Adinda Akkermans Meubels van Ikea, maar dan op z’n Romeins in: NRC
Handelsblad, 11:01-04, blz. 22-23.
Bespreking door Leo Verhart en Gemma Jansen Ixea, je Romeinse woonwarenhuis. Meer dan
potten en pannen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 18-20.
• Algemeen
4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS
500-1000
Activiteiten
11:10-06, 11:11-06 en 11:12-06 Internationaal Vikingen Weekend
Vikingenweekend, met zo’n 200 Vikingen uit heel Europa op een grote markt in het
Archeon in Alphen aan den Rijn van 10.00 tot 17.00 uur. Zie ook www.archeon.nl.
Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 64.
historie gesignaleerd mei 2011
15

• WILLIBRORD
16
verbreiding van het christendom
Websites
Op de website www.beeldfigurenchristendom.nl biografische gegevens,
achtergrondinformatie over zijn tijd, tips voor verdieping en verwerkingsopdrachten voor
groep 8 over Willibrord en Bonifatius.
Aken, J., Inspirerende websites voor het bijzonder onderwijs in: het Onderwijsblad,
11:12-03, blz. 33.
• Algemeen
5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN
1000-1500
Publicaties
(AR) Lichtenberg, L., De ‘wereldstad’ Brugge komt tot ontwikkeling. Sporen
van erfgoed nog op talrijke plaatsen in de huidige stad zichtbaar in:
Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 26-29.
(BV) Lyons, J., Het Huis der Wijsheid. Hoe Arabieren de westerse beschaving
hebben beïnvloed. Bulaaq, € 29,50.
Bespreking door Rob Leemhuis Algebra, almanak en alchemie in: Dagblad van het Noorden, 11:30-
04, blz. 41.
(BV) Madoc: Straffen in de Middeleeuwen. Verloren, Jaargang 24, nr. 4, € 8,00.
Tijdschrift: We martelden met mate in: de Volkskrant, 11:26-03, blz. 4 [Boeken].
Bespreking Atte Jongstra Excuses, wij gaan u pijn doen in: NRC Handelsblad, 11:14-04, blz. 10
[Boeken].
(BR) Unger, M.J., Magnifico. The Brilliant Life and Violent Times of Lorenzo de’
Medici. Simon & Schuster, van € 24,00 voor € 12,50.
Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.
Tentoonstellingen
(TE) Uit goede bron. Nieuwe inzichten over de oudste geschiedenis van Brugge
en omstreken - Bruggemuseum-Gruuthuse – Brugge – t.e.m. 11:16-10.
Aankondiging in Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 60.
Lichtenberg, L., Nieuw verhaal over oudste historie van Brugge & omstreken in: Archeologie
Magazine, 2011, nr. 02, blz. 22- 25.
Activiteiten
11:04-06 en 11:05-06: Riddertoernooi
Het Archeon in Alphen aan den Rijn organiseert op 11:04-06 en 11:05-6 een
Riddertoernooi, dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur. Nadere informatie: www.archeon.nl.
historie gesignaleerd mei 2011
16

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2011, nr. 01, blz. 64-65..
• ALGEMEEN
17
6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS
1500-1600
Tentoonstellingen
(TE) Jan Gossaert’s Renaissance – National Gallery Londen – t.e.m. 11:30-05.
Zie ook www.nationalgallery.org.uk.
Bespreking door Titia Ketelaar Gossaert bracht de nieuwe tijd in: NRC Handelsblad, 11:23-02, blz.
11.
Bespreking door Wieteke van Zeil De schilder die naakt ook echt naakt liet zijn in: de Volkskrant,
11:15-02, blz. 12-13 [afbeeldingen].
(TE) Joos van Cleve. Leonardo van het Noorden – Suermondt Ludwig Museum
– Aken – t.e.m. 11:25-06. Zie ook www.suermondt-ludwig-museum.de.
Aankondiging in Voorkeur internationaal in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 13 [Cultureel
Supplement].
Bespreking door Bram de Klerck Veelzijdige Joos van Cleve typisch noordelijke kunstenaar in: NRC
Handelsblad, 11:26-03, blz. 18-19.
(TE) Lucas van Leyden en de Renaissance – De Lakenhal – Leiden – t.e.m.
11:26-06. Zie ook www.lakenhal.nl. Zie ook Rembrandt. Catalogus: C. Vogelaar,
J.P. Filedt Kok e.a., Lucas van Leyden en de Renaissance.
Aankondiging Lucas van Leyden in: de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19.
Bespreking door Carel Peeters 16 e -eeuws wonderkind. Bij Lucas van Leyden (1494-1533) zie je de
Renaissance ontstaan in: Vrij Nederland, 11:19-03, blz. 73.
Bespreking door Wieteke van Zeil Leyden in evenwicht in: de Volkskrant, 11:22-03, blz. V 10.
Bespreking door Antoine Bodar Een aangenaam gesloten wereldbeeld in: de Volkskrant, 11:22-03,
blz. V 11.
Bespreking door Gijsbert van der Wal Voor schilders is de hel het beste in: NRC Handelsblad,
11:24-03, blz. 16-17 [Cultureel Supplement].
(TE) De teloorgang van het klooster Sint Bernardushof – Kloostermuseum
Aduard – Aduard – t.e.m. 11:01-11 [over de ondergang van het roemruchte
klooster in de zestiende eeuw].
historie gesignaleerd mei 2011
17

Aankondiging Tentoonstelling in kloostermuseum Aduard in: De Regiobode, 11:22-03, blz. 2.
18
Films / dvd’s
• Nova Zembla
Reinier Oerlemans heeft voor zijn plannen voor de 3D-film Nova Zembla over de
overwintering aldaar de beschikking over een budget van 7 miljoen euro. Oerlemans
noemt het een jongensavontuur en hij vertelt erover met aanstekelijk enthousiasme.
Mijn doel, zo stelt hij, met Nova Zembla is om de kijker mee te nemen aan boord, ook al
is het 400 jaar geleden. De invloeden van de natuur en de spanning van het verhaal
zorgt op zich al voor een extra dimensie. In letterlijke zin is daar nog eens een dimensie
bijgekomen door de productie driedimensionaal te filmen.
Doutzen Kroes is ingehuurd voor de liefde. Zij is de dochter van geograaf Petrus Plancius
(gespeeld door Jan Decleir) en de onbereikbare liefde van Gerrit de Veer, de man van het
reisverslag (gespeeld door Robert de Hoog). Het is voor Oerlemans zijn tweede film na
Komt een vrouw bij de dokter.
Zwol, C. van, ‘Nova Zembla’ de film, met Doutzen Kroes en ijsberen in: NRC Handelsblad,
11:08-04, blz. 17.
Doutzen kroes in 3D in: de Volkskrant, 11:08-04, blz. V2.
• ERASMUS
een internationaal humanist
Tentoonstellingen
(TE) Tegen de Barbarij. Erasmus en het onderwijs – Nationaal
Onderwijsmuseum – Rotterdam – t.e.m. 12:08-01. In 2011 is het 500 jaar
geleden dat Erasmus’ Lof der Zotheid verscheen, het boek waarin Erasmus alle
geledingen van de Europese samenleving op de hak nam, ook het onderwijs en de
onderwijzers.
Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam stelde een tentoonstelling samen
over Erasmus’ ideeën over onderwijs en toetste deze aan de hedendaagse
werkelijkheid: Tegen de Barbarij. Erasmus en het onderwijs.
Vooraankondiging Onderwijsmuseum
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, 2011, februari, blz. 96.
Websites
Op de website www.beeldfigurenchristendom.nl biografische gegevens,
achtergrondinformatie over zijn tijd, tips voor verdieping en verwerkingsopdrachten voor
groep 8 over Erasmus.
Aken, J., Inspirerende websites voor het bijzonder onderwijs in: het Onderwijsblad,
11:12-03, blz. 33.
historie gesignaleerd mei 2011
18

• DE REPUBLIEK
19
een staatkundig unicum
Leidens Ontzet
Erwin Olaf zal dit jaar een monumentaal historiestuk en zes fotografische figuurstukken
en stillevens maken rondom het thema Leidens Ontzet. De opdracht is gegeven door
Museum De Lakenhal en de Universiteit van Leiden. Aanleiding tot de opdracht is de
expositie Leidens Ontzet. Vrijheidsstrijd & Volksfeest, vanaf 11:30-09 in Museum De
Lakenhal. Olaf zal de verschillende scènes fotograferen in de Pieterskerk. Hij zal werken
met professionele modellen en acteurs en met inwoners uit Leiden. Olaf noemt het een
lastige klus: Op die figuurstukken staan altijd massa’s mensen. Het wordt lastig iedereen
goed uit te lichten.
Hollak, R., Erwin Olaf: historiestuk over Leiden in: NRC Handelsblad, 11:20-04, blz. 22.
• ALGEMEEN
7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN
1600-1700
Publicaties
(AR) Deen, M., Ondergang van de VASA [ondergang van het door Nederlanders in
Zweden gebouwde oorlogsschip de VASA, in 1628 bij de eerste vaart] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 88-90 [zie ook www.geschiedenis24.nl/vasa]
[afbeeldingen].
• VOC
overzeese expansie
De Amsterdam
De replica van het VOC-schip De Amsterdam – eigendom van het Amsterdamse
Scheepvaartmuseum met ligplaats bij museum Nemo, jaarlijks bezocht door zo’n
100.000 mensen – is weggesleept naar Zaandam voor een grote onderhoudsbeurt. Het
rondhout gaat eraf en daarna gaat het schip in een dok voor onderhoud aan de romp.
historie gesignaleerd mei 2011
19

20
Rotte planken worden vervangen en de naden van de romp worden opnieuw gebreeuwd
(opgevuld met geteerde hennep), een tijdrovend en zwaar karwei.
Als in september 2011 het Scheepvaartmuseum heropend wordt, komt het schip daar
aan de kade te liggen.
Berkhout, K., De Amsterdam gaat voor een grote beurt naar Zaandam in: NRC
Handelsblad, 11:06-04, blz. 6-7.
Publicaties
(BV) Petram. L., The World’s First Stock Exchange. How the Amsterdam Market
for Dutch East India Company Shares Became a Modern Securities
Market 1602-1700. Proefschrift.
Bespreking door Pieter Slöetjes Wall Street binnen de Wallen in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april,
blz. 23: in Amsterdam werd de basis gelegd voor het moderne beursbedrijf.
(BV) Schaik, A. van, Sri Lanka. Een dictionnaire amoureux. ASPEKt, € 17,95.
Bespreking Sri Lanka, een dictionnaire amoureux in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 58
[met informatie over het VOC-erfgoed op Sri Lanka].
• DE GRACHTENGORDEL
stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw
Het Grachtenmuseum
[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, april, 2010]
Het pand aan de Herengracht, waarin het Grachtenmuseum gevestigd is, werd voor 7
miljoen euro aangekocht door ondernemer Krans. In vijf kamers zijn maquettes,
animaties en 3D- en wandprojecties.
Grachtenmuseum: nieuwe Amsterdamse attractie in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. 9
[foto].
Zeil, W. van, Koopmansdroom aan de gracht in: de Volkskrant, 11:15-04, blz. V 8-V 10,
[foto’s]: Het absolute topstuk is het poppenhuis
Via internet en een applicatie voor smartphones heeft museum Het Grachtenhuis een
virtuele encyclopedie over de grachtengordel Het Digitale Grachtenboek beschikbaar
gesteld. 90% van de 8000 grachtenpanden zijn zo digitaal te bekijken. Het gaat om een
databank van de huizen aan de belangrijkste grachten met foto’s, gegevens over de
architect en over de bewoners. Alle rijks- en gemeentemonumenten van de binnenstad
zijn opgenomen: http://grachtenboek.hetgrachtenhuis.nl (met ook een literatuurlijst).
Virtuele encyclopedie over grachtengordel in: Dagblad van het Noorden, 11:15-04, blz. 6.
CvdK.
• REMBRANDT
de grote schilders
historie gesignaleerd mei 2011
20

• REMBRANDT
21
Portret van een man met de handen in de zij
Het schilderij Portret van een man met de handen in de zij uit 1658 werd twee jaar
geleden voor 23,2 miljoen euro verkocht bij Christie’s. Het werk werd op de afgelopen
TEFAF-kunstbeurs aangeboden voor 33,6 miljoen euro, maar werd niet verkocht.
Rembrandt blijft onverkocht in: Dagblad van het Noorden, 11:02-04, blz. 27.
Publicaties
(AR) Baars, W., Had Rembrandt een off day, of is dit een postmodern
meesterwerk? [over het schilderij Portret van een man met de handen in de zij].
in:
Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 75.
Tentoonstellingen
(TE) Rembrandt and His School: masterworks from the Frick and Lugt
Collections – The Frick Collection – New York – t.e.m. 11:15-05. Zie ook
www.frick.org.
Zelfportret Rembrandt – 1630 Catalogus
Aankondiging Verenigde Staten in: NRC Handelsblad, 11:11-02, blz. 18.
Uitgebreide informatie over de schilderijen en over de verzamelaars Frick en Lugt op
www.frick.org.
CvdK
(TE) Rembrandt & Lucas van Leyden – Rembrandthuis – Amsterdam – t.e.m.
11:19-06. Zie ook www.rembrandthuis.nl. Rembrandt was een verzamelaar van
het werk van Van Leyden.
Aankondiging Lucas van Leyden in de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19.
Bespreking door Bram de Klerck Inspirator van Rembrandt in: NRC Handelsblad, 11:12-
03, blz. 17.
(TE) Rembrandt en leerlingen – serie geschilderde portretten – Louvre – Parijs
- t.e.m. 11:18-07.
Hier is o.m. te zien een portret van Christus uit het bezit van het Amsterdamse
Bijbelmuseum. Het Louvre brengt voor het eerst alle acht bekende werken uit de serie
bijeen.
Vermeende Rembrandt op reis naar Parijs in: Dagblad van het Noorden, 11:03-02, blz. 37
[afbeelding].
historie gesignaleerd mei 2011
21

22
Films / dvds
• Kunst voor Kinderen
Een dvd-box waarin acht grote kunstenaars, waaronder Rembrandt op een speelse en
vrolijke manier voorgesteld worden aan kinderen. De serie is meerdere malen bekroond
met diverse internationale prijzen. Alleen verkrijgbaar via www.volkskrant.nl/webwinkel
voor € 24,95 (+ € 1,95 verzendkosten).
Advertentie in de Volkskrant, 11:19-04, blz. 20.
• TIJDGENOTEN
• Meindert Hobbema
Benjamin Moser, Amerikaanse schijver, verbaast zich erover hoe weinig trots
Nederlanders zich voelen wanneer het gaat om kunstschatten van eigen bodem. In Vrij
Nederland gaat hij op zoek naar Nederlandse kunst. In zijn eerste bijdrage staat het
schilderij Het laantje van Middelharnisvan Meindert Hobbema uit 1689 (National Gallery –
London), volgens hem een van de belangrijkste schilderijen uit de kunstgeschiedenis,
centraal.
Moser, B., Essen pezig als palmen in: Vrij Nederland, 11:23-04, blz. 66-67
[kleurenafbeelding].
Tentoonstellingen
(TE) Leven in de brouwerij – Het Mauritshuis – Den Haag – t.e.m. 11:13-06, zie
ook www.mauritshuis.nl [tentoonstelling werken van Jan Steen].
Aankondiging in Voorkeur Beeldende kunst in: NRC Handelsblad, 11:25-02, blz. 4 [Cultureel
Supplement].
Bespreking door Rutger Pontzen Zogenaamd moralistische taferelen in: de Volkskrant, 11:04-03,
blz. 6-7: Nee voor het betere schilderwerk hoef je niet bij Steen te zijn.
Bespreking door Hans den Hartog Jager Voor wie is deze oester in: NRC Handelsblad, 11:10-03,
blz. 17 [Cultureel Supplement].
(TE) Schatten uit Moskou – Bonnefantenmuseum – Maastricht – t.e.m. 11:19-
06. 90 Hollandse tekeningen van o.m. Rembrandt, Bloemaert en Van Ostade van
het Poesjkin Museum in Maastricht.
Aankondiging in Voorkeur Beeldende Kunst in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 14 [Cultureel
Supplement].
Bespreking door Paul van der Steen Tekeningen uit Moskou lijken op kleine schilderijtjes in: NRC
Handelsblad, 11:18-03, blz. 22.
(TE) De Hollandse wildernis – Rijksmuseum – Amsterdam – t.e.m. 11:20-06.
Zie ook www.rijksmuseum.nl. Duinlandschappen van o.m. Goltzius, Rembrandt,
Ruisdael en Cuyp.
Aankondiging Duinlandschap in: de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19.
Bespreking door Caspar Janssen Die heerlijke Hollandse duynen in: de Volkskrant, 11:18-03, blz. V
12- V 13.
• DE ATLAS MAJOR VAN BLAEU
de wereld in kaart
Publicaties
(BV) Horst, K. van der (red.), The Atlas Blaeu-Van der Hem. History of the
Atlas and the making of the facsimile. Hes & de Graaf, € 318,00.
Aankondiging in Pas Verschenen non-fictie in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 7 [Boeken]..
historie gesignaleerd mei 2011
22

• MICHIEL DE RUYTER
23
zeehelden en de armslag van de Republiek
Arabisch sabel
Het Amsterdams Rijksmuseum bezit een Arabisch sabel, dat toebehoord heeft aan Michiel
de Ruyter. Het is gemaakt van schildpaddenschild, zilver, leer, hout en een heel sterk
soort staal. De Ruyter nam van zijn reizen naar de Middellandse Zee souvenirs mee,
zoals het sabel en een fijn geborduurd brieventasje met zijn naam erop.
Het sabel is te zien in de tentoonstelling Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit
het Rijksmuseum, die tot en met 11:04-09 te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden
in Leiden. Zie ook www.rmo.nl.
Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC
Handelsblad, 11:21-04, blz. 22-23 [afbelding].
Frits de Ruyter de Wildt, 1935-2011
Op 75-jarige leeftijd is Frits de Ruyter de Wildt overleden. Hij was een rechtstreekse
afstammeling van Michiel de Ruyter – elfde generatie - en een bevlogen pleitbezorger
van diens naam en faam. Als jongen van dertien was hij aanwezig bij de opening van de
loden kist in het praalgraf in de Amsterdamse Nieuwe Kerk: het gebalsemde lichaam was
in slechte staat. Het meest bizarre vond ik dat het been dat van zijn lijf geschoten was er
gewoon bij gelegd was. Uiterlijk leek Frits op Bestevaer: breed gezicht, stevige neus,
doordringende blik, en naast de deugden ijver, trouw en volharding had hij ook diens
opvliegendheid geërfd. Hij richtte een stichting op ter nagedachtenis aan Michiel de
Ruyter, die hij diep bewonderde. Hij organiseerde conferenties, tentoonstellingen en als
hoogtepunt in het De Ruyterjaar 2009 een tocht naar Chatham.
Brusse, P., Opvliegend man vol ideeën. Uit het leven Frits de Ruyter de Wildt, 1935-2011
in: Vrij Nederland, 11:23-04, blz. 89.
De Grote Geschiedenis Quiz
In De Grote Geschiedenis Quiz gaat opdracht 24 over Michiel de Ruyter: Vanaf 1644
reisde Michiel de Ruyter op zijn schip De Salamander enkele keren naar Marokko. Hij
dreef handel met lokale kooplieden, maar deed nog iets bijzonders waar hij in zijn
scheepsjournaals notities van maakte. Wat was dit?
A Hij schreef een uitgebreide verhandeling over de islam.
B Hij onderwees de sultan irrigatietechnieken in ruil voor handelswaar.
C Hij kocht christenslaven vrij.
D Hij importeerde exotische planten om zijn tuin mee te beplanten.
Wat deed Michiel de Ruyter in Marokko? De Grote Geschiedenis Quiz in: de Volkskrant,
11:30-04, blz.11 [het Vervolg].
Het goede antwoord is te vinden op www.entoen.nu/michiel de ruyter/docenten/primair
onderwijs/lessen.
CvdK.
historie gesignaleerd mei 2011
23

• ALGEMEEN
24
8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES
1700-1800
Publicaties
(AR) Lavèn, A., Opmaat tot de Amerikaanse vrijheid [In Beeld: Tea Party] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 4-11.
(BR) Pfeil, T., ‘Tot redding van het vaderland’. Het primaat van de Nederlandse
overheidsfinanciën in de Bataafs-Franse tijd 1795-1810. Neha, van € 45,00
voor € 10,00.
Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.
Tentoonstellingen
(TE) Nicolaas Verkolje, de fluwelen hand – Rijksmuseum Twenthe – Enschede
– t.e.m. 11:12-06 [de eerste tentoonstelling ooit van deze 18 e eeuwse
Nederlandse schilder: 1673-1746].
Bespreking door Bram de Klerck Alles is prikkelend bij de oude Verkolje in: NRC Handelsblad,
11:08-02, blz. 11.
• SLAVERNIJ ca. 1637-1863
mensenhandel en gedwongen arbeid
Slaventransport
Henk den Heijer wijdde zijn intreerede als hoogleraar zeegeschiedenis aan de Leidse
uinversiteit aan het transport van slaven. Zijn oratie was getitel Het slavenschip. Den
Heijer wees op de beruchte afbeelding van slaven op het zeilschip Brookes in 1781, als
haringen in de ton.
historie gesignaleerd mei 2011
Slavenschip de Brookes – http://cbg-migranten.blogspot.com
Volgens Den Heijer was dat in de 18 e eeuw niet de werkelijkheid. De Brookes was een
berucht schip, maar eerder uitzondering dan regel. De meeste Afrikaanse slaven werden
niet zo vervoerd. Dat zou onlogisch zijn, want zo zouden maar weinig slaven levend
aankomen. De afbeelding van slaven op de Brookes werd een effectief propagandainstrument
van de abolitionisten.
24

25
Er is vrij veel onderzoek gedaan naar aantallen slaven en naar het gemiddelde
sterftecijfer tijdens de overtocht: 14 à 15 procent. Over wat zich aan boord afspeelde
tijdens de overtocht is onderzoeksobject van Den Heijer op basis van het archief van de
Middelburgse Commercie Compagnie, in de tweede helft van de 18 e eeuw de grootste
Nederlandse onderneming in slaven. Het Middelburgs archief bevat scheepsjournalen,
negotieboeken (over transacties met aanbieders en inkopers van slaven), monsterrollen
(lijsten van bemanningsleden) en brieven van kapiteins. Dit archief krijgt binnenkort een
plaats in het Memory of the World Register van de Unesco. Den Heijer vond in dit archief
heel wat aanwijzingen over het leven op slavenschepen. De bemanningen kwamen veelal
uit Engeland, Scandinavië en Duitsland. De kapiteins van de slavenschepen waren
onderworpen aan een strenge regie van de reders. Gezagvoerders, die slaven
mishandelden, werden ter verantwoording geroepen. Zeker er waren misstanden, maar
misbruik en onderdrukking waren geen schering en inslag. Vaak stierven er procentueel
gezien meer bemanningsleden dan slaven tijdens de reis. De slaven waren zo’n acht
weken op reis, de bemanning reisde door naar Amerika en vandaar weer naar Europa.
Onderweg leden ze aan dysenterie en waterpokken.
Vlasblom, D., Ze moesten levend de overkant halen in: NRC Handelsblad, 11:11-04, blz.
18.
De tekst van de oratie is te downloaden via http://media.leidenuniv/legacy/oratie-denheijer-110411.
CvdK.
Publicaties
(BV) Hill, L., Het negerboek. Ailantus, € 25,00 [ het verhaal van de 18 e eeuwse
slavin Aminata Diallo]
Bespreking door Auke Hulst Vrees geen mens, leer hem kennen in: NRC Handelsblad, 11:07-04,
blz. 13 [Boeken]: De aantrekkingskracht van Het negerboek schuilt in zijn tweeledige karakter.
Door de ogen van een memorabel hoofdfiguur krijgen we aspecten van slavernij te zien die we al
kennen – een indringende opfriscursus. Tegelijk wordt de literatuur verrijkt met een relatief
onbekende geschiedenis.
Tentoonstellingen
De tentoonstelling Kind aan de ketting van het NiNsee – uitgebreid besproken in
vroegere edities van deze nieuwsbrief – is verhuisd naar de cellen van Fort Nieuw
Amsterdam in Suriname. De tentoonstelling richt zich op leerkrachten en op leerlingen
van de vijfde en zesde klassen van het Surinaams lager onderwijs. Recente schattingen
wijzen op 2 à 3% van de Surinaamse kinderen, die kinderarbeid verrichten.
Huits, A., Driehonderd hosselende kinderen. Tentoonstelling ‘Kind aan de ketting’ doet
Suriname aan in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 27.
• BUITENHUIZEN - 17 de en 18 de eeuw
rijk wonen buiten de stad
Rijk wonen binnen de stad
Het dagelijks leven van 18 e eeuwse grachtengordelbewoners in de Pruikentijd herleeft in
Museum Geelvinck aan de Keizersgracht in Amsterdam op nr. 633. Zie ook
www.museumgeelvinck.nl.
Aankondiging in Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V17.
historie gesignaleerd mei 2011
25

• EISE EISINGA
26
de Verlichting in Nederland
Unesco Werelderfgoedlijst
De staatssecretarissen Zijlstra en Bleker hebben het voorstel van een commissie
overgenomen om elf Nederlandse erfgoederen op te nemen op de Voorlopige Lijst voor
voordracht in de komende vijftien jaar voor de Unesco Werelderfgoedlijst. Bij de elf hoort
het Eise Eisinga Planetarium in Franeker.
Lindhout, S., Elf monumenten op erfgoedlijst in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V9.
• NAPOLEON BONAPARTE
de Franse tijd
Burgerlijke stand 200 jaar
Op 24 maart 1811 functioneerde voor het eerst de burgerlijke stand naar Frans model op
initiatief van Napoleon in Nederland. Geboortebewijzen en overlijdensbewijzen werden
van groot belang, evenals achternamen. In West- en Zuid-Nederland hadden de meeste
mensen al een achternaam, maar dat was niet zo in Oost- en Noord-Nederland. Op 23
juli 1811 begon de overheid met het registreren van geboortes. Die registratie gebeurde
tot dan door de kerk bij de doop. In 1811 namen de gemeenten de oude doopboeken in.
Ter gelegenheid van het 200 jarig bestaan van de burgerlijke stand zijn de registers van
naamsaanneming van de burgerlijke stand van Amsterdam de komende maanden gratis
te bekijken op www.stadsarchief.amsterdam.nl.
Hulshof, l., Moeder aller registratie viert feest: 200 jaar burgerlijke stand in: NRC
Handelsblad, 11:28-04, blz. 24.
Publicaties
(AR) Schoots, H., De keizer bezoekt Nederland [over Napoleons bezoek aan
Nederland in 1811] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 58-65 [met op blz. 62-63 een kaart van de reisroute].
Lezingen
In het Bezoekerscentrum Pyramide van Austerlitz in Woudenberg vindt tot en met 11:04-
07 op de eerste maandagavond van de maand een lezing plaats over de Franse tijd. Op
11:07-02 werd de lezingenreeks geopend door Wilfried Uitterhoeve, die vertelde over zijn
boek Koning, keizer, admiraal. Reserveren via info@defransetijd.nl of tel. 06 23180768.
Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, 2011, februari, blz. 97.
historie gesignaleerd mei 2011
26

• ALGEMEEN
27
9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES
1800-1900
Eerste auto
Rob van Ginneken doet in het Dagblad van het Noorden verslag van een testrit met een
Patent-Motorwagen, een gerestaureerd exemplaar uit 1886 uit de Daimler-Benz
restauratiewerkplaats, rijdend op wasbenzine, onderweg te koop bij de apotheek. Van
Ginneken noemt het rijden met de volledig open driewieler met één zitplaats een heel
gedoe. Uiteindelijk kon met deze eerste auto een snelheid van 15 kilometer per uur
gehaald worden. Autorijden was aan het eind van de 19 de eeuw een heel avontuur.
Ginneken, R. van, Rit met eerste auto een heel avontuur in: Dagblad van het Noorden,
11:09-04, blz. 57 [afbeelding].
Publicaties
(BV) Hereth, M., Tocqueville. Lemniscaat, € 12,50.
Bespreking door Ger Groot Pas op voor de meerderheid in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 8-9
[Boeken].
(BR) Knox Beran, M., Forge of Empires, 1861-1871. Three Revolutionary
Statesmen and the World They Made. Free Press, van € 30,00 voor € 10,95
[over Abraham Lincoln, tsaar Alexander II en Otto von Bismarck]
Nayler & Co – Den Haag – tel. 070 3605454.
(BV) Lamberts, E., Het gevecht van Leviathan. Een verhaal over de politieke
ordening in Europa, 1815-1865. Bert Bakker, € 29,95.
Aankondiging in De Voorproef van Elsbeth Etty in: NRC Weekend, 11:23-04, blz. 18.
(BV) Tocqueville, A. de, Over de democratie van Amerika. Lemniscaat, € 64,50.
Bespreking door Ger Groot Pas op voor de meerderheid in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 8-9
[Boeken].
(BV) Tocqueville, A. de, Herinneringen. Voltaire, € 29,90.
Bespreking door Ger Groot Pas op voor de meerderheid in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 8-9
[Boeken].
(BV) Wal, D. van der, Christiaan Snouck Hurgronje: The First Western
Photographer in Mecca, 1884-1885. Rijksmuseum Amsterdam, € 22,95,
Rijksmuseum Studies in Photography, vol, 9.
Bespreking door Birgit Donker Mekka door het sleutelgat in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 14-
15 [foto’s].
Tentoonstellingen
(TE) Een romantische kijk. Nederlandse en Belgische meesters uit Rademakers
collectie – Gemeentemuseum – Den Haag – t.e.m. 11:05-06 [19 e eeuwse
meesters]. Zie ook www.gemeentemuseum.nl.
Aankondiging De Rademakers Collectie in: de Volkskrant, 11:24-03, blz. V 19.
Bespreking door Gijsbert van der Wal Heuvels, knoestige eiken en avondlucht in: NRC Handelsblad,
11:31-03, blz. 22-23.
historie gesignaleerd mei 2011
27

28
Bespreking door Rutger Pontzen Angst voor het bestaan in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V 12 - V
13.
Rademakers, J., B.C. Koekkoek is een revolutionair in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 3
[Cultureel Supplement].
(TE) Betoverende landschappen – Museum Jan van Cunen – Oss – t.e.m. 11:19-
06. Zie ook www.museumjanvancunen.nl. Landschappen uit de 19 de eeuw.
Aankondiging in Voorkeur Beeldende Kunst in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 14 [Cultureel
Supplement].
Bespreking door Gijsbert van der Wal Heuvels, knoestige eiken en avondlucht in: NRC Handelsblad,
11:31-03, blz. 22-23.
Bespreking door Rutger Pontzen Angst voor het bestaan in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V12-V13.
(TE) Odilon Redon, Prince du Rêve – Galeries Nationales du Grand Palais –
Parijs – t.e.m. 11:20-06. Zie ook: www.grandpalais.fr.
Bespreking door Sandra Smets Met één been in het duistere in: NRC Handelsblad, 11:06-
04, blz. 20.
(TE) Manet, inventeur du moderne – Musée d’Orsay – Parijs – t.e.m. 11:03-07.
Zie ook www.musee-orsay.fr.
Aankondiging Manet in Parijs: uitzicht op een modernistische bourgeois in: NRC Handelsblad,
11:06-04, blz. 3.
Bespreking door Sandra Smets Flirten door te schilderen in: NRC Handelsblad, 11:14-04, blz. 4-6
[Cultureel Supplement].
(TE) Sissi en Wilhelm: Keizers op Corfu – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden
– t.e.m. 11:04-09.
Aankondiging in Tentoonstellingsoverzicht in Archeologie magazine, 2011, nr. 1, blz. 59.
• Koning Willem I
Het koninkrijk van Nederland en België
Maatschappij van Weldadigheid
De Maatschappij van Weldadgheid, opgericht na de publicatie van het boek Verhandeling
uit 1818 van Johannes van den Bosch en beschreven in het reisverslag van Van Lennep
uit 1823, bestaat nog steeds. De Maatschappij beheert een landgoed van 1300 ha. En
bezit 65 panden, waarvan 30 op de Rijksmonumentenlijst staan. Daaronder valt ook het
kantoor van de Maatschappij, het huis Westerbeek uit 1614, gesticht door François van
Westerbeeck, commandant van vesting Steenwijk, die vanuit het landgoed Westerbeek
begon aan vervening van gebieden in het huidige Frederiksoord. De Maatschappij van
Weldadigheid kocht het landgoed en huis Westerbeek werd het centrale punt.
Frederiksoord en Veenhuizen staan nu op de voorlopige lijst Unesco Werelderfgoed.
Gehoopt wordt dat zo’n plaasing definitief wordt in 2018, twee honderd jaar na de start
van het project van Van den Bosch.
Voor de geschiedenis kan men terecht in museum De Koloniehof in Frederiksoord, tevens
het startpunt van wandel- en fietsroutes.
Straatsma, P., Op pad met een aanbevelingsbrief in: Dagblad van het Noorden, 11:02-04,
blz. 54.
historie gesignaleerd mei 2011
28

29
Tweede eeuwfeest Koninkrijk der Nederlanden
Een nationaal comité bereidt de viering van het tweede eeuwfeest van het Koninkrijk der
Nederlanden in de jaren 2013-2015 voor. In februari 2010 stelde minister-president
Balkenende Ruud Lubbers als voorzitter van het comité aan. Balkenende wilde dat het
comité bijzondere aandacht zou besteden aan bewustwording van het Nederlandse
democratisch bestel, kennis van de rechtsstaat en de Grondwet en bevordering van
verbondenheid en saamhorigheid in Nederland.
Lubbers heeft om persoonlijke redenen het voorzitterschap neergelegd. Zijn relatie met
het kabinet-Rutte met de gedoogpartner PVV zou daarbij een belangrijke rol spelen. Als
opvolgster is Ank Bijleveld aangezocht, voormalig staatssecretaris Binnenlandse Zaken
en nu commissaris van de koningin in Overijssel.
Lubbers verlaat Nationaal Comité met stille trom in: Dagblad van het Noorden, 11:18-04,
blz. 5.
• VINCENT VAN GOGH
• VAN GOGH
de moderne kunstenaar
Tentoonstellingen
(TE) Van Gogh & Roulin – Museum Boijmans Van Beuningen – Rotterdam –
t.e.m. 11:04-09 [onderdeel van De Collectie Verrijkt].
Aankondiging in Voorkeur in: NRC Handelsblad, 11:14-04, blz. 14 [Cultureel Supplement].
Films/dvd’s
• Kunst voor Kinderen
Een dvd-box waarin acht grote kunstenaars, waaronder Van Gogh op een speelse en
vrolijke manier voorgesteld worden aan kinderen. De serie is meerdere malen bekroond
met diverse internationale prijzen. Alleen verkrijgbaar via www.volkskrant.nl/webwinkel
voor € 24,95 (+ € 1,95 verzendkosten).
Advertentie in de Volkskrant, 11:19-04, blz. 20.
• TIJDGENOTEN
Pissarro
Het Amsterdamse Van Goghmuseum heeft twee pointillistische werken van Camille
Pissarro aangekocht: Het Hooien, Éragny en Koeienhoedster bij ochtenzon, allebei uit
1887. Pissarro was een groot voorbeeld voor Van Gogh. Onder invloed van Pissarro
maakte Van Gogh de radicale omslag na zijn donkere, Nederlandse periode. Pissarro
maakte tussen de zomer van 1886 en het einde van 1887 maar vijftien pointillistische
werken. Van Gogh noemde Pissarro liefkozend ‘père Pissarro’. Toen Pissarro in augustus
1887 Het Hooien, Éragny schilderde was Van Gogh in Parijs. Zijn broer Theo kocht het
schilderij voor de Parijse kunsthandel Boussod, Valadon & Cie. De kans is groot dat Van
Gogh het schilderij gezien heeft.
Smallenburg, S., Van Gogh Museum koopt twee werken van Pissarro in: NRC
Handelsblad, 11:20-04, blz. 22 [afbeeldingen].
Zeil, W. van, Pissarro’s voor Van Gogh Museum in: de Volkskrant, 11:21-04, blz. V 11.
historie gesignaleerd mei 2011
29

• ALETTA JACOBS
30
vrouwenemancipatie
Tentoonstellingen
In de tentoonstelling Geschreven portretten, 50 onvergetelijke Nederlanders van de
Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief is Aletta Jacobs vertegenwoordigd met
haar brief uit 1871 aan minister Thorbecke – dat het Uwe excellentie goedgunstig moge
behagen – waarin ze dispensatie vraagt om als vrouw academische lessen in Groningen
te mogen volgen. Thorbecke bevestigde de ontvangst, maar legde de brief op de stapel.
In juni 1872 werd hij ernstig ziek en hij overleed op 06 juni. Vijf dagen voor zijn dood
regelde hij de toelating van Aletta tot de universiteit.
De tentoonstelling duurt tot 11:29-05.
Ruiten, J. van, Kleine verschrijving geen bezwaar in: Dagblad van het Noorden, 11:22-03,
blz. 32.
10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST
1900-1950
• ALGEMEEN
Eerste oorlogshandeling met een vliegtuig
De eerste oorlogshandeling met een vliegtuig vond plaats in de Turks-Italiaanse oorlog in
Libië op 01-11-1911. Italië had in Libië vijf piloten van de Servizio Aeronautico,
beschikkend over twee Blériot-vliegtuigen, drie Franse Nieuwports en twee Oostenrijkse
Taubes. Tweede luitenant Giulio Gavotti steeg op 01-11-1911 op van een veld vlak bij
Tripoli in een Taube en gooide twee keer een handgranaat op Turken en Libiërs in een
oase. Een nieuw tijdperk was ingeluid. De Italianen waren enorm enthousiast: over deze
actie werden liederen en gedichten gecomponeerd en er verscheen een bordspel over.
De inzet van de Turks-Italiaanse oorlog was het bezit van Libië. De Italianen verdreven
de Turken uit Libië en namen zo een stuk van het Ottomaanse rijk in bezit.
Funnekotter, B., Een eeuw luchtoorlog in Libië in: NRC Handelsblad, 11:04-04, blz. 24
[foto].
Surinaamse indianen
In het Museum voor Volkenkunde in Leiden zijn aantekenboeken ‘herontdekt’ van de
gebroeders Penard, die in het begin van de twintigste eeuw als vogelaars door de bossen
van Guyana en Suriname trokken, maar steeds meer belangstelling kregen voor de
indiaanse bevolking en heel wat over deze bewoners in hun aantekenboeken vastlegden.
Surinaams-indiaanse documenten gevonden in: NRC Handelsblad, 11:12-04, blz. 18.
historie gesignaleerd mei 2011
30

31
Publicaties
(BR) Heller, R., Brücke. Hatje Cantz, van € 39,80 voor € 20,00 [over de geboorte van
het expressionisme in Dresden en Berlijn tussen 1905 en 1913].
Parimar / de Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.
(BR) Stissi, V., Amsterdam, het mekka van de volkshuisvesting. 010 Rotterdam,
van € 39,50 voor € 12,50[ o.m. over de volkshuisvesting in architectuur als de
Amsterdamse School].
De Slegte.
Films /dvd’s
• Sonny Boy
De film Sonny Boy van Maria Peters heeft de status van Platina Film bereikt, dank zij het
feit dat meer dan 400.000 mensen de film bezocht hebben.
400.000 kijkers voor ‘Sonny Boy’ in: Dagblad van het Noorden, 11:09-04, blz. 23.
Tentoonstelling
(TE) Picasso in Parijs, 1900-1907 – Van Gogh Museum – Amsterdam – t.e.m.
11:29-05 [met invloeden van Toulouse-Lautrec, Gauguin en Van Gogh]. Zie ook
www.vangoghmuseum.nl/picasso.
Bespreking door Stefan Kuiper Pablo in de grote stad in: Vrij Nederland, 11:12-02, blz. 72-73.
Aankondiging in de Volkskrant, 11:17-02, blz. 13 [2]. [met afbeelding].
Bespreking door Hans den Hartog Jager De schilder was beter in: NRC Handelsblad, 11:18-02, blz.
4-5 [Cultureel Suppleent]: Picasso in Parijs is een van de grootste decepties die in lange tijd in een
Nederlands museum te zien zijn geweest. (…) Erger is dat de (inderdaad) indrukwekkennde,
complexe ontwikkeling die Picasso in die jaren doormaakt geen recht wordt gedaan.
Bespreking door Vera Ros ‘Picasso in Parijs’: primeur Van Gogh Museum in: Dagblad van het
Noorden, 11:19-02, blz. 23 [afbeelding].
Bespreking door Rutger Pontzen Steeds weer veranderen: echt Picasso in: de Volkskrant, 11:23-
02, blz. 10-11.
Zwagerman, J., Ugly Death in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V 10.
(TE) Albert Hahn, tekenen om te ontmaskeren – Museum Zutphen – t.e.m.
11:13-06. Zie ook www.museazutphen.nl.
Bespreking door Saskia de Bodt Universele thema’s van Albert Hahn in: NRC Handelsblad, 11:15-
04, blz. 21.
Tijdschrift
WERELD IN OORLOG - 2011 - nr. 22
De belangrijkste artikelen in nummer 22 zijn:
• Wils, E.R.J., De doorbraak van de Hindenburglinie op 29 september 1918. Het
einde van de oorlog komt in zicht.
• Kortholt, B., Het Joodse Werkdorp Nieuwesluis
• Ross, T., De zaak Pieter Menten, deel 1.
• Laarman, M., Een bezoekje aan Walcheren [aan verzamelaar van WOIIherinneringen
in Zeeland John Daane].
• Laarman, M., Dwangarbeiders in de frontlinie [interview met R. Verhulst, auteur
van In het voetspoor van een dwangarbeider].
• Haelst, R. Van, V3: Hitlers laatste geheime wapen [het meerkamerkanon].
• Laarman, M., Doodenburcht Tannenberg.
En verder de gebruikelijke boekbesprekingen.
Voor abonnees is bij dit nummer gevoegd de dvd Campaign in the Balkans.
CvdK
historie gesignaleerd mei 2011
31

32
• DE EERSTE WERELDOORLOG
oorlog en neutraliteit
Publicaties
(BR) Barton, P., The Battlefields of the First World War. The Unseen Panoramas
of the Western Front. Constable, van € 95,00 voor € 39,95.
Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.
Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag - tel. 070 3658226.
(AR) Laarman, M., Doodenburcht Tannenberg [geschiedenis van het monument,
opgericht ter herinnering aan de slag bij Tannenberg in 1914].
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 44-47.
(BV) Weber, Th., Hitlers Erster Weltkrieg. Propyläen Verlag, € 24,99.
Weber stelt dat Hitler ongeliefd was bij zijn regimentsmaten, die hem meestal
meden. Hij was een Etappenhengst, iemand die dienst doet in de tweede linie,
waar het minder gevaarlijk was. Hij kwam volgens Weber volledig gedesoriënteerd
uit de Eerste Wereldoorlog. Pas in 1919 besloot hij de politiek in te gaan.
Hitler was richtingloos, in 1918 in: NRC Handelsblad, 11:08-03, blz. 12.
Aankondiging door Elsbeth Etty Week 11 in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 4 [Boeken].
Bespreking door Bart Funnekotter Heldhaftig? Soldaat eerste klas Adolf Hitler drukte zijn snor in:
NRC Handelsblad, 11:22-03, blz. 14-15.
In het Historisch Nieuwsblad stelt Berry de Groot dat Hitler ongetwijfeld een leugenachtige gek is,
maar hij vindt de stelling dat Hitler een lafaard was discutabel:
Groot, B., Lafaard? in: Historisch Nieuwsblad, maart 2011, blz. 16.
Bespreking door Henk van Renssen Hitler drukte zijn snor. Nieuwe kijk op jonge Adolf in: Vrij
Nederland, 11:09-04, blz. 64-65.
historie gesignaleerd mei 2011
32

Interview met de auteur door Peter Giesen Hitler, de eenzaamste man aan het frontlijn in: de
Volkskrant, 11:02-04, blz. 2-3.
33
(AR) Wils, E.R.J., De doorbraak van de Hindenburglinie op 29 september 1918.
Het einde van de oorlog komt in zicht in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 7-14.
• DE STIJL
revolutie in vormgeving
Publicaties
(BV) Reitsma, L. en M. Kuper, De stoel van Rietveld. Uitgeverij NAI, € 19,95
[documentaire en boek].
Interview met de makers door Bob Witman ‘Hij vond die kleuren wel vrolijk’ in: de Volkskrant,
11:04-03, blz. 5.
Bespreking door Bernard Hulsman De zitterik van Rietveld in: NRC Weekend, 11:12-03, blz. 30.
Bespreking door Renske Schriemer Van stoel tot museumstuk in: Dagblad van het Noorden, 11:09-
04, blz. 20-21 [Wonen][afbeeldingen].
• DE CRISISJAREN
samenleving in depressie
Publicaties
(AR) Kortholt, B., Het Joodse Werkkamp Nieuwesluis in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 15-21.
Films / dvd’s
• La ragazze dello Swing – De meisjes van Mussolini.
Doumentaire over drie Nederlandse zussen, die samen het Trio Lescano vormden en in
de jaren dertig o.m. met het lied Tulipan in Italië furore maakten, ook bij Benito
Mussolini. Dat veranderde in 1943 toen duidelijk werd dat ze Joods waren.
Twee Italiaanse cineasten maakten over hen de documentaire Tulip Time (te zien op de
site van Omroep Max). De film inspireerde Orkater tot de toneelvoorstelling De meisjes
van Mussolini. De Italiaanse tv-zender maakte een tweedelige dramaserie Le ragazze
dello Swing, nu verschenen als dvd-boxje (2 afleveringen, 106 minuten, € 19,19).
Het tweeluik is geregisseerd door Morizio Zaccaro, een traditionele vertelling met zeer
doeltreffend opgeroepen sfeer van een fascistisch regime, dat langzaam maar zeker het
dagelijks leven van de Italianen begint binnen te trekken.
Gelder, H. van, Hollandse meisjes die zongen voor de Duce in: NRC Weekend, 11:23-04,
blz. 24.
historie gesignaleerd mei 2011
33

34
• DE TWEEDE WERELDOORLOG
bezetting en bevrijding
Berechting oorlogsmisdadigers
• Demjanjuk
In het archief van de Amerikaanse federale politie FBI bevindt zich een document waaruit
zou kunnen blijken dat het identiteitsbewijs van Demjanjuk in de Sovjet-Unie vervalst is.
In het document uit 1985 stelt de FBI dat de Sovjet-Unie emigranten, die naar het
westen ‘overliepen’, probeerde zwart te maken.
FBI-document pleit John Demjanjuk vrij in: NRC Handelsblad, 11:13-04, blz. 11.
In NRC Handelsblad verscheen een bekorte versie van het requisitoir van Jules Schelvis,
Nebenkläger in de zaak-Demjanjuk. Schelvis vraagt zich af hoe mensen ertoe komen ver
van het krijgstoneel zonder bedenkingen duizenden voor hen onbekende personen de
dood in te jagen. Welnu, één van hen ligt roerloos in deze zaal, zonder een antwoord te
geven op mijn vraag. Schelvis stelt dat hij getuigenis aflegt voor zijn vrouw en andere
vermoorde familieleden en omdat het lot van 170.000 Joden ter vermaning in ieders
gedachte wil roepen. Dit ten overstaan van een wereld die maar al te snel vergeten wil.
Wat ik verlang is de waarheid en gerechtigheid over Sobibor.
Hij sluit zijn betoog af met: Vandaag keer ik terug naar de humanistische idealen die
mijn ouders mij hebben bijgebracht. Daarom verzoek ik de rechtbank aan deze oude
man, die al negen jaar in de gevangenis heeft doorgebracht, geen vrijheidsstraf op te
leggen. Dit verzoek ik u uit respect voor mijn humanistische ouders.
Schelvis, J., Demjanjuk hoeft van mij geen straf meer te krijgen in: NRC Handelsblad,
11:13-04, blz. 16.
De advocaat van Demjanjuk probeerde nog iets met het bericht uit het FBI-archief (zie
boven), maar dat maakte op de rechters niet veel indruk: sinds 1985 is het
Dienstausweis van Demjanjuk vele malen door deskundigen onderzocht en vrijwel steeds
echt bevonden.
Pas daarna kwamen de Nebenkläger aan het woord. Eerst Jules Schelvis (zie boven) met
zijn gebaar van vergevingsgezindheid. Dit gebaar werd niet gedeeld door andere
Nebenkläger. Martin Haas (hij verloor zijn moeder, broer en zus in Sobibor) spreekt een
j’accuse uit en eist de hoogste straf. Rob Fransman liet de strafbepaling over aan de
Duitse rechter. Zo golft de strafeis van de Nebenkläger heen en weer tussen het
minimale en het maximale, maar steeds zijn de verhalen hartverscheurend en wordt er
gevochten tegen de tranen. Over één ding zijn de Nederlandse Nebenkläger het wel
eens. Door tijdens het proces te zwijgen, heeft Demjanjuk elk respect verspeeld.
Pam, M., Die Nebenkläger komen eindelijk aan het woord in: de Volkskrant, 11:14-04,
blz. 14.
Nebenkläger Paul Hellmann – zijn vader werd in Sobibor omgebracht – bleef met één
vraag zitten: Waarom? Als de verdachte daarover ook maar een paar woorden had
gezegd dan was hem misschien iets te vergeven, maar door te zwijgen had Demjanjuk
zichzelf veroordeeld. Hellmann acht hem schuldig. De Nederlandse advocaat Bloch wees
nog eens op een artikel van de historicus Black, die vastgesteld had dat twintig procent
van de Oekraïense kampbewakers gevlucht was. Demjanjuk was gebleven, wat bewees
dat hij min of meer vrijwillig had meegewerkt aan de vergassing van de Joden.Advocaat
van verschillende Nebenkläger prof. Nestler zei dat de Nebenkläger – hoe de uitkomst
ook zal zijn – het vonnis van de rechtbank zullen accepteren.
historie gesignaleerd mei 2011
34

35
Pam, M., Bild volgt verdachte naar wc en hoort ‘lang zal die leven’ in: de Volkskrant,
11:15-04, blz. 16.
In de rubriek Uit het leven een levensbericht over Rob Wurms, één van de
medeaanklagers in het proces Demjanjuk, overleden op 11:24-03. Hij overleefde WO II
door onder te duiken. Hij verloor in Sobibor twee halfzusjes, tien ooms en tantes, neven
en nichten en in Auschwitz zijn ouders en een broer. In het proces vertegenwoordigde hij
zijn zusjes. Het ging om gerechtigheid, stelde hij.
Brusse, P., Gabbai op verzoek naar levens in: Vrij Nederland, 11:16-04, blz. 89.
• Faber
Officier van Justitie Obermeier heeft over het Nederlandse verzoek om oorlogsmisdadiger
Faber uit te leveren gemeld, dat dat alleen kan als Faber zich daarmee akkoord verklaart.
Faber woont in Ingolstadt. Hij ontsnapte in 1952 naar Duitsland en kreeg als SS’er de
Duitse nationaliteit.
Oorlogsmisdadiger Klaas Carel Faber wordt niet tegen zijn zin uitgeleverd in: Dagblad
van het Noorden, 11:06-04, blz. 3.
Kampen
• Algemeen
De Poolse minister van Cultuur Zdrojewski heeft opgeroepen om de domeinnamen van
de websites van de nazikampen in Polen te wijzigen van .pl naar .eu. Hij hoopt op deze
manier dat wordt voorkomen dat de Polen op den duur de schuld krijgen van
nazimisdrijven, omdat veel van de voormalige vernietigingskampen in het tegenwoordige
Polen liggen.
Kampsites in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 25.
• Bergen-Belsen
Op 11:15-04 is de bevrijding van Bergen-Belsen, 66 jaar geleden, herdacht, In het
programma De Wandeling: Mirjam Krieg, overlevende van Bergen-Belsen (11:15-04,
Nederland 2) sprak Hella van der Wijst met Mirjam Krieg, die als elfjarige in het kamp
kwam en daar met vader, moeder en zus elf maanden verbleef. Het hele gezin
overleefde. Mirjam vertelde haar verhaal omdat de mensen moeten weten welke
verschrikkelijke dingen er allemaal gebeurd zijn.De vader van Mirjam schreef na de
oorlog het lied Waar bleven de joden van Amsterdam?
De wandeling in: Dagblad van het Noorden, 11:15-04, blz. 43.
Onkenhout, P., De wandelende interviewster op zoek naar het sterke verhaal in: de
Volkskrant, 11:15-04, blz. V 23.
• Westerbork
In het Dagblad van het Noorden doet Willem van Hamersvelt verslag van een gesprek
met Frank van Riet, die na zijn onderzoek naar de Rotterdamse politie in oorlogstijd nu
onderzoek doet naar de bewaking van kamp Westerbork. In tegenstelling tot
doorgangskampen in andere landen kende kamp Westerbork een Joodse Ordedienst, wel
de Joodse SS genoemd. Die Ordedienst hielp mee met razzia’s in Amsterdam en bij de
ontruiming van de psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch. En in het kamp zelf
was het de Ordedienst die de mensen in de treinen dreef. Grofweg zo’n 200 gevangenen
waren belast met de bewaking van hun volksgenoten. Naar deze groep is nog niet eerder
onderzoek gedaan.
Oud-kampgevangene Louis de Wijs verwoorde het eens zo: Je werd opgehaald door je
eigen mensen. Het was een heel verwerkingsproces om te begrijpen dat er voor deze
mensen geen andere mogelijkheid was. Als ze weigerden gingen ze zelf op transport. Dat
was een grote innerlijke strijd. Dat was misschien wel een van de gruwelijke wreedheden
van de SS’ers. Kamp Westerbork heeft hoogstens vijftien SS-bewakers gehad.
De Joodse Ordedienst kwam voort uit het brandweerkorps, dat opgericht was in de tijd
dat het kamp vluchtelingenkamp was. De eerste leden waren voornamelijk Duits en
Oostenrijks. Later kwamen er ook Nederlandse Joden bij. De Ordedienst beschikte alleen
over een stok. Daarnaast waren er bewakers van de Koninklijke Marechaussee,
historie gesignaleerd mei 2011
35

36
Nederlandse jongens vooral uit het noorden en het oosten van het land. Zij bemanden de
wachttorens en namen het volgens Van Riet niet zo nauw met hun taakopvatting. Die
Marechaussee is vervangen door een Amsterdams politiebataljon, vooral bestaande uit
NSB’ers, maar ook uit Nederlandse jongeren, die geen keuze hadden: politiebataljon of
tewerkstelling in Duitsland.
Het unieke van het Joodse zelfbestuur – in vergelijking met Mechelen en Drancy, waar de
SS de bewaking verzorgde – komt vermoedelijk voort uit het feit, dat het kamp al
bestond voordat de Duitsers er de baas werden.
Hamersvelt, W. van, Een pijnlijk verleden in: Dagblad van het Noorden, 11:09-04, blz. 33.
• Wöbbelin
In het Dagblad van het Noorden een foto van uitgemergelde gevangenen bij de
bevrijding van het concentratiekamp Wöbbelin.
Hamersvelt, W. van, ‘Er is geen reden om je ongerust te maken’ in: Dagblad van het
Noorden, 11:14-04, blz. 34-35 [illustraties].
WO II op toneel
• Trilogie van de Waan – deel 3
In het laatste deel van de Trilogie van de Waan, de reeks toneelstukken over vrouwen en
hun verdwaasde geloof in het nazisme – is het woord aan Magda Goebbels, die niets
liever wilde dan de First Lady van het Derde Rijk te zijn. De voorstelling wordt deels
gespeeld en deels gelezen. Vaste spelers zijn Nelly Frijda en Kick Houthuijsen, de rest
van de cast wisselt per voorstelling. Zie www.toneelfabriek.nl.
Alles voor de Führer in: de Volkskrant, 11:31-03, blz. V 14.
• Übermensch, wie was Adolf Hitler?
Übermensch, wie was Adolf Hitler? Is de titel van een nieuwe solovoorstelling van
Helmert Woudenberg, waarin hij probeert te verklaren hoe Hitler tot zijn daden kwam.
De première is op 11:07-10 in Theater Bellevue in Amsterdam. Het is een productie van
Theaterbureau Grünfeld.
Woudenberg verklaart Hitler in: Dagblad van het Noorden, 11:28-04, blz. 42.
• Het meisje met het rode haar
Na de film is er nu ook een toneelstuk over Hannie Schaft, geproduceerd door Toneel
Haarlem onder regie van Léon van der Sanden en met in de hoofdrol Simone van
Bennekom. Het stuk is meer gebaseerd op de boeken van De Vries en Kors dan op de
film met Renée Soutendijk. Van Bennekom sprak ter voorbereiding op haar rol met Truus
Menger: Truus Menger spreken, dat maakt de geschiedenis concreet. Iemand die erbij
was vertelde erover. Iemand die nog vol vuur is bovendien.
Zie ook www.toneelhaarlem.nl.
Wensink, H., ‘Haar fanatisme staat heel ver van mij af’ in: NRC Handelsblad, 11:29-04,
blz. 21-22.
Grebbe-strijd
Via DNA-onderzoek is de laatste onbekende soldaat van het Militair Ereveld Grebbeberg
in Rhenen geïdentificeerd. Het gaat om dienstplichtig soldaat W.F. Brummelhuis uit
Bornebroek. Hij kwam waarschijnlijk op 12 mei 1940 op 21-jarige leeftijd om het leven.
Zijn eenheid, de 16 e mitrailleurcompagnie van de IVe divisie, verdedigde de Grebbelinie
en kwam onder zwaar Duits artillerievuur van SS-Standarte Der Führer te liggen.
Brummelhuis is vermoedelijk al in 1940 op de Grebbeberg begraven. Brummelhuis is
inmiddels met militaire eer herbegraven worden.
Grebbe-soldaat ‘herkend’ in: NRC Handelsblad, 11:05-04, blz. 3.
Heijne, S., Laatste onbekende soldaat heeft een naam in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. 7.
Funnekotter, B., Oom Wim is terecht in: NRC Handelsblad, 11:08-04, blz. 12-13.
Nu het graf van de onbekende soldaat op het Militair Ereveld Grebbeberg de naam
Brummelhuis gekregen heeft is de 93-jarige Dora Rensen helemaal van streek. Haar
broer Gerard kwam niet terug van de Slag om de Grebbeberg en in de loop der tijd was
historie gesignaleerd mei 2011
36

37
ze er overtuigd van geraakt dat haar broer in het graf van de onbekende soldaat moest
liggen. Zij is nu het graf van haar broer kwijt…
Heijne, S., ‘Ik weet dat mijn vader hier ligt’ in: de Volkskrant, 11:09-04, blz. 11.
Op 95-jarige leeftijd is overleden Willem David Jagtenberg, een Grebbeberg-veteraan.
Jagtenberg werd met andere Nederlandse militairen aan de Grebbelinie
gevangengenomen door de Duitsers en als levend schild gebruikt. Hij hield er een
schotwond in zijn knie en nachtmerries aan over.
Hij streed tegen de bewering dat Nederlandse militairen het oorlogsrecht in mei 1940
evenzeer zouden hebben geschonden als hun Duitse tegenstanders. Het Instituut voor
Militaire Geschiedenis is met dit bericht – volgens Jagtenberg een leugen – gekomen en
Jagtenberg deed er alles aan om dit te rectificeren. Hij schreef brieven aan
bewindslieden, spande een kort geding aan tegen de historici en maakte de brochure
Geschiedvervalsing over de Meidagen van 1940 en in 2010 het boek Ik beschuldig,
waarin hij pleit voor eerherstel voor zijn kameraden. Maar excuses kwamen er niet.
In 2010 schreef hij een brief aan de door hem bestreden militair historicus Herman
Amersfoort. Hij wilde de affaire afsluiten vanwege zijn hoge leeftijd. Hij verontschuldigde
zich voor zijn mogelijk scherpe toon, maar bleef bij zijn standpunten. Amersfoort schreef
een brief terug, maar bleef ook bij zijn standpunten…
Aboutaleb, Y., De veteraan die tot na de oorlog bleef strijden in: NRC Weekend, 11:30-
04, blz. 55.
Franse parachutisten
Eindexamenleerlingen VMBO TL van het Dr. Nassaucollege in Assen organiseerden bij het
monument voor de Franse parachutisten een herdenkingsbijeenkomst voor de
parachutisten, die bij de bevrijding van Drenthe gesneuveld zijn. De school heeft het
monument geadopteerd. Hun lijken moesten destijds door Jente Venema, de molenaar
van Norg, op zijn platte molenaarswagen afgevoerd worden.
Burgemeester Heldoorn wees er in zijn toespraak op hoe belangrijk het is dat jongeren
beseffen dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Er waren ook acht Nederlandse veteranen
bij de herdenking aanwezig.
Wierenga, J., Trieste missie Norger molenaar in: Dagblad van het Noorden, 11:05-04, blz.
27.
Sanders, L., ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’ in: Dagblad van het Noorden, 11:08-04,
blz. 25.
Verzet
Molenaar Venema in Norg moest ook de lijken van verzetslieden, die op 8 april 1945 door
de Duitsers uit Groningen in de omgeving van Norg doodgeschoten werden, ophalen. Het
ging om achttien verzetslieden, die in een provisorisch graf – de schoenpunten staken er
nog uit – begraven waren. Hij bracht de lijken naar een hotel, waar de lijken in een
schuur op een bed van stro werden neergelegd. Daarna werden ze gekist en opgebaard
in de oude zuivelfabriek. Maar er waren geen 18 lijken, maar 21. In twee gevallen ging
het om al eerder gedode verzetsmensen. Nummer drie was een handlanger van de
Duitsers, die informatie verzamelde bij de in cellen opgesloten verzetsmensen.
Onduidelijk is waarom hij ook doodgeschoten is. Voor de 18 is een monument opgericht.
Wierenga, J., Trieste missie Norger molenaar in: Dagblad van het Noorden, 11:05-04, blz.
27.
Jans Zwinderman, ambtenaar derde klas, eerst in Gieten en daarna in Sleen, werd
commandant van de plaatselijke verzetsgroep, die vooral bezig was met hulp aan
onderduikers: geld organiseren en bonkaarten vervalsen. Zwinderman kon op het
gemeentehuis informatie verzamelen en zo waarschuwen voor invallen en arrestaties. Op
13 januari 1945 werd hij van huis gehaald door vier landwachters. Zijn naam was
genoemd tijdens de verhoren van opgerolde verzetsgroepen. Van het Huis van Bewaring
in Assen werd hij naar het concentratiekamp Neuengamme gestuurd en daarna naar
verschillende andere kampen. Op 02 mei 1945 maakte hij de bevrijding door de
historie gesignaleerd mei 2011
37

38
Amerikanen mee in het kamp Wöbbelin, maar op 15 mei overleed hij aldaar. Zijn vrouw
Martha kreeg pas op 17 oktober 1946 officieel bericht over zijn dood.
Wil Legemaat stelde een boek samen over zijn leven: Jouw hart sta ik nooit meer af. Zie
bij Publicaties.
Hamersvelt, W. van, ‘Er is geen reden om je ongerust te maken’ in: Dagblad van het
Noorden, 11:14-04, blz. 34-35 [illustraties].
Frits Abrahams doet in NRC Handelsblad verslag van de tweede bijeenkomst in het
Amsterdamse Verzetsmuseum in de serie Helden en schurken. Clairy Polak sprak met
drie verzetsstrijdsters:Siet Gravendaal-Tammens (kopstuk Gronings verzet), Gisela
Wieberdink-Söhnlein (onderduikhulp aan honderden Joodse kinderen in Amsterdam en
Utrecht) en Louise Schwarz-van Santen (werkzaam voor de Persoonsbewijzencentrale
van Gerrit van der Veen). Het ontwapendende van hun optreden was dat ze zich niet
groter maakten dan ze waren geweest – eerder kleiner, was mijn gevoel. Siet geeft aan
dat ze geen onrecht kan zien. Een kennisje vroeg haar Joodse kinderen te helpen en van
het een kwam het ander. Louise (Wiesje) gaf aan dat arrestaties volgden op verraad,
maar ook op onvoorzichtigheid. Haar groep werd verraden door een stel dat zich gemeld
had als pleegouder. Gisela gaf aan dat het erg druk was en dat ze – toen ze gearresteerd
werd – volledig uitgeput was.
Abrahams, F., Heldinnen in: NRC Handelsblad, 11:20-04, blz. 24.
Logboek
Emmenaar Erik Zwiggelaar is een fanatiek verzamelaar van objecten uit WO II. Hij heeft
zijn collectie uitgebreid met een logboek van een groep artiesten, die via Kraft Durch
Freude o.m. door Noord-Nederland reisde langs de aldaar gelegerde Duitse troepen. Hij
kreeg het logboek van een man, die het geërfd had van zijn grootmoeder. Het verhaal
gaat dat het logboek aangetroffen was in een huis in Groningen.
Het muziek- en variétégezelschap reisde door Noorwegen en daarna naar Noord-
Nederland: Heerenveen, Joure, Hoogeveen, Beilen, Ten Arlo, Assen, Zuidlaren en als
laatste bestemming in oktober 1943 Groningen. In het logboek staan dankwoorden van
regionale Duitse commandanten.
Zwiggelaar heeft een deel van zijn huis ingericht als museum, dat na afspraak te
bezoeken is: www.ergensinnederland1939-1945.nl.
Kort, R., ‘Duitse soldaten verveelden zich hier stierlijk’ in: Dagblad van het Noorden,
11:05-04, blz. 24-25.
Het spoor terug
De 55-jarige Canadees Sheldon Tate reisde naar Europa om een tocht te maken van
Normandië naar Coevorden. Hij deed dat om het leven van mijn oom, precies 66 jaar na
zijn dood, te eren. Die oom Mervin Brampton werd op 5 april 1945 in Coevorden gedood
door Duits vuur. Sheldon werd in Coevorden begeleid door Bé van der Weide, de
oprichter van de website www.herdenking.nl. Van der Weide verloor zelf zijn grootvader
bij de strijd om Coevorden.
Bakker, Ch., ‘Onbeschrijflijk hoe dichtbij het komt’ in: Dagblad van het Noorden, 11:06-
04, blz. 35.
Posters
In Amsterdam worden voor 4 mei 2011 posters verspreid om huizen te markeren waar
gedurende WO II Joodse gezinnen woonden. Als de huidige bewoners de posters
ophangen wordt duidelijk hoe Joods Amsterdam in 1941 was en hoe vernietigend de
oorlog was. De 61.700 Joden uit Amsterdam die tijdens WO II vermoord zijn, woonden
op 21.662 adressen. Op de poster – een initiatief van Frits Rijksbaron, overgenomen
door het Amsterdam 4 en 5 mei Comité, Mediamatic en Partizan Publik – staat de tekst 1
van de 21.662 huizen waar Joden woonden die in de Tweede Wereldoorlog werden
vermoord.
Poster voor Joodse huizen in Amsterdam in: Dagblad van het Noorden, 11:06-04, blz. 4.
Stigter, B., Een poster als een soort gele ster voor huizen in: NRC Handelsblad, 11:28-04,
blz. 2 [Cultureel Supplement].
historie gesignaleerd mei 2011
38

39
Hoogeveen, april 1945
Op 11 april 1945 is Hoogeveen bevrijd en de bevolking viert die bevrijding, maar het is
een bevrijding met een rouwrand. Op 10 april zijn net buiten Spier – het stenen
herdenkingskruis is vanaf de A28 te zien – 19 mensen met een nekschot door de
Duitsers vermoord als vergelding voor (vermeende) steun aan Franse parachutisten. Die
Fransen vestigden zich in huizen aan de Wijsterweg. In Hoogeveen zit dan nog een kleine
Duitse troepenmacht en SS’ers zitten in het kamp Ten Arlo. Landwachters berichten de
Duitsers over de Franse para’s. De Duitsers voeren een razzia uit aan de Wijsterweg en
nemen alle bewoners gevangen. Een 18-jarige leerling-verpleegster, die bij familie
logeert, wijst in ruil voor haar vrijheid de bewoners aan, die de Fransen geholpen
hebben. Negentien bewoners werden door de Duitsers geëxecuteerd.
Voor een boerderij aan de Wijsterweg (buurtschap Fluitenberg) is op 11:08-04 door de
Historische Kring Hoogeveen een gedenksteen onthuld. Nagenoeg het hele gezin uit die
boerderij werd op 10 april 1945 uitgemoord.
Bult, H., Vermoord in het zicht van de vrijheid in: Dagblad van het Noorden, 11:07-04,
blz. 34-35.
Eichmann
In een essay in de Volkskrant onderzoekt Peter Giesen op basis van de bestaande
literatuur over Eichmann de vraag of in ieder mens een Adolf Eichmann schuilt. Daartoe
gaat hij terug naar de studies van Hannah Ahrendt, het verslag van de rechtszaak door
Harry Mulisch en de biografie over Eichmann van David Cesarani. Zijn conclusie: Het is
onzin dat in elk mens een Eichmann schuilt. Maar als ze genoeg worden beïnvloed door
een gewelddadige ideologie kunnen doodnormale mensen zich ontpoppen tot
massamoordenaars.
Giesen, P., Schuilt in ieder mens een Adolf Eichmann? in: de Volkskrant, 11:09-04,
blz. 5.
Zie ook: Films/dvd’s en Tentoonstellingen.
Arrestatiegegevens Joden
Onderzoek in strafdossiers van 250 beruchte Jodenjagers in het Nationaal Archief heeft
opgeleverd dat van zo’n 9000 in Wo II gedeporteerde Joden is ontdekt door wie ze zijn
gearresteerd en wanneer. Tot op heden was het archief alleen te doorzoeken op daders.
Het onderzoek stond onder leiding van Ad van Liempt. De meest opvallende gegevens
zullen in het najaar in boekvorm uitgegeven worden.
Van Liempt ontdekte dat mensen graag alle details willen weten over oma en opa, met
name de derde en vierde generatie. Zo heeft het onderzoek weer een aantal
puzzelstukjes opgeleverd over het verraad en het vervolg.
Gegevens over arrestatie Joden ontdekt in: de Volkskrant, 11:13-04, blz. 8.
Interview met Ad van Liempt door Floor Ligtvoet ‘Eindelijke weten we alles van oma’ in:
Dagblad van het Noorden, 11:14-04, blz. 6.
Berchtesgaden
Max Pam reisde vanuit München (het Demjanjukproces) naar Berchtesgaden, wat hij
noemde een uitstapje naar Hitler’s Holiday Camp.Hij logeerde in het Intercontinental
hotel, dat op de plaats van het buitenhuis van de Görings staat. Hitlers Berghof is er ook
niet meer, op die plek is nu een naaldbomenbos met daartussen brokstukken steen. Van
het meenemen van een stukje steen ziet hij bij nader inzien af. Het Keilsteinhaus, het
adelaarsnest van Hitler, waar Hitler vanwege zijn hoogtevrees maar weinig geweest is,
bestaat nog wel, maar het wordt Pam ontraden vanwege sneeuw en ijs erheen te gaan …
Pam, M., Een uitstapje naar Hitler’s Holiday Camp in: de Volkskrant, 11:15-04, blz. 31.
Foto’s Bart de Kok
Bij een verbouwing in de Amsterdamse Gerrit van der Veenstraat zijn ruim 250 foto’s uit
de jaren 1941-1942 te voorschijn gekomen, die gemaakt zijn door fotograaf Bart de Kok,
een NSB’er, die politieke gebeurtenissen voor de bezetter (de Beauftragte für die Presse)
historie gesignaleerd mei 2011
39

40
maakte als het beroven van Joodse diamanthandelaren op de Amsterdamse
Diamantbeurs (17 april 1942) en het verwijderen van naar Joden verwijzende
straatnaamborden.
http://stadarchief.amsterdam.nl
De foto’s zijn gevonden in een huis dat toebehoorde aan de Joodse familie Levenbach,
die afgevoerd was naar Bergen-Belsen. Nadien werd het huis bewoond door NSB’er Jozef
van Poppel, een politie-informant, die de foto’s verborgen moet hebben onder de
zoldervloer. De Kok was geen volbloed NSB’er, eerder een opportunist. Hij sloot zich op
15 mei 1940 bij de NSB aan. Van Joden moest hij niets hebben. De Kok, Van Poppel en
hun opdrachtgever Willem Klarenbeek werden na de oorlog voor hun daden relatief licht
gestraft.
De foto’s zijn allemaal te vinden op http://beeldbank.amsterdam.nl.
Lieshout, M. van, Van Joden moest NSB-fotograaf Bart de Kok niets hebben in: de
Volkskrant, 11:18-04, blz. 12-13 [afbeeldingen].
Berkhout, K., Foto’s van NSB’er tonen Joods leed in: NRC Handelsblad, 11:18-04, blz. 8.
Call me mom
Call me mom is de titel van een bestseller in Canada, geschreven door de 81-jarige Fred
van Zuiden, geboren in Hoogeveen en in 1957 geëmigreerd naar Canada. Van 1942 tot
de bevrijding was hij ondergedoken op 26 adressen, voornamelijk op de Veluwe, in
ondergrondse holen en wrakke kippenhokken. Tijdelijke pleegmoeders ontfermden zich
over hem en mocht hij ‘moeder’ noemen. Het boek is een eerbetoon aan al zijn ‘moms’.
Zijn eigen moeder was kort na de Duitse inval overleden, de textielzaak van zijn vader
werd overgenomen door een door de Duitsers aangestelde manager, die de zaak
leegroofte. Ternauwernood ontsnapte Fred aan de Gestapo. Zijn vader, broer en zus
overleefden overigens de oorlog ook.
Van Zuiden vertelt zijn verhaal nog steeds op scholen.
Huizing, L., ‘Call me mom’ in: Dagblad van het Noorden, 11:19-04, blz. 27.
Struikelstenen in Drenthe
Op 11:19-04 heeft Gunter Demnig op vijf adressen in Zuidlaren achttien Stolpersteine
geplaatst. Bij ieder adres vertelde dominee Hovingh iets over de mensen aan wie de
Stolpersteine herinneren. De achttien Joden vormden de hele Joodse bevolking van
Zuidlaren destijds. Het initiatief tot de Stolpersteine is genomen door de Zuidlaarders, die
betrokken zijn bij de synagoge. De achttien Joden leefden volledig geïntegreerd in de
Zuidlarense samenleving. Pas door de Duitse maatregelen werden de verschillen tussen
de Joodse en niet-Joodse Zuidlaarders zichtbaar: zo mochten Joodse kinderen niet meer
in het bos spelen.
historie gesignaleerd mei 2011
40

41
Sanders, L., Struikelen over Zuidlaarder historie in: Dagblad van het Noorden, 11:19-04,
blz. 23.
In Assen zijn plannen voor de plaatsing van 500 struikelstenen voor afgevoerde Joden en
voor omgekomen leden van het verzet. Daartoe is opgericht de Stichting Struikelstenen
Assen, die in het volgende voorjaar 60 stenen hoopt te plaatsen. Op sommige plaatsen
komt een hele batterij van steentjes, bijvoorbeeld daar waar twee kinderrijke gezinnen
naast elkaar woonden. Zie ook www.struikelstenen-assen.nl.
Hamersvelt, W. van, Stenen voor slachtoffers nazi-terreur in: Dagblad van het Noorden,
11:20-04, blz. 25.
De slag bij Halbe
In april 1945 werden de restanten van Hitlers negende leger ten zuiden van Berlijn bij
Halbe verpletterd. Daarbij kwamen zo’n 60.000 mensen om. Frank Dam en Joost van der
Vaart bezochten de plek en spraken met de in Nederland wonende overlevende Eva K,
die ooggetuige was van de verschrikkingen.
Dam, F. en J. van der Vaart, Eva K. ziet nu nog de vreselijke dingen van toen in het bos
Dam, F. en J. van der Vaart, In de bodem van Halbe rust een omtreden erfenis in: NRC
Handelsblad, 11:21-04, blz. 11.
Na de Hiroshima-bom
In de jaren tachtig van de vorige eeuw was het in Japan gangbaar dat de schoonfamilie
van een aanstaande bruidegom wilde weten of diens voorouders in 1945 in de nabijheid
van de atoombommen leefden. Was dat het geval dan ging het feest meestal niet door.
De bom was een stigma, zelfs veertig jaar na dato. De angst voor afwijkingen en
aandoeningen was zo groot, dat mensen liever maar gewoon verzwegen dat ze de bom
overleefd hadden. Dat was een geheime zwarte plek in hun leven.
Calmthout, M. van, Tsjernobyls onvindbare doden in: de Volkskrant, 11:23-04, blz. 1
[Wetenschap].
Willy Lindwer
Filmmaker, fotograaf en schrijver Willy Lindwer (65) zit veertig jaar in het vak. Aan dit
jubileum wijdde het Joods Historisch Museum in Amsterdam een symposium. Op de tv
was op 11:01-05 een portret van Lindwer te zien en werd zijn documentaire over de
laatste zeven maanden van Anne Frank, in Amerika bekroond met een Emmy Award,
uitgezonden.
Lindwer komt uit een gezin dat in 1930 Oekraïne verliet vanwege het antisemitisme.
Dank zij de dames Jolink, de twee onderwijzeressen Minnie en Gerrie Jolink, kon de
familie onderduiken in Varsseveld: een oom en tante in één huis en drie huizen verder
Willy’s ouders. Oom en tante werden verraden, zijn ouders overleefden en Willy werd na
de bevrijding geboren. Maar thuis was de oorlog altijd aanwezig. Mijn ouders spraken
vaak over al die familieleden die waren vermoord. De moeder van mijn vader: dood; zijn
zes zussen: dood. In andere Joodse gezinnen werd het leed van de oorlogsjaren
doodgezwegen, maar bij ons thuis gebeurde dat niet.
Willy bezocht in Amsterdam de Filmacademie. Voor zijn eindexamen maakte hij een
gedramatiseerde film over de rol van de Nederlandse politie in oorlogstijd met Rutger
Hauer in de hoofdrol. Het lot van de Joden zou een belangrijk thema in zijn werk
worden.In de periode 1985-1988 maakte hij zijn eerste grote Holocaustdocumentaire: De
Laatste Zeven Maanden van Anne Frank met o.m. de overlevenden Hannah Goslar en
Janny Brilleslijper. In 2004 maakte hij de documentaire Holland Vaarwel over de eigen
familiegeschiedenis, met nadruk op de grote ‘grijze’ groep Nederlanders, die onverschillig
stond tegenover het lot van de Joden: de ambtenaren, de politiemensen en het
spoorwegpersoneel. Zijn laatste film Anna’s Stille Strijd gaat over het lot van dove
Joodse kinderen. Zijn volgende project gaat over de 20.000 in de oorlog vermoorde
Nederlandse Joodse kinderen, die ook niet in de vergetelheid mogen raken. Dit project
doet hij samen met Guus Luijters, die er het boekje Sterrenlied over schreef.
Zijn productie telt nu 22 programma’s. En ik ben nog niet klaar. Er zijn nog zoveel
verhalen over die periode te vertellen.
historie gesignaleerd mei 2011
41

42
Bos, R., Nog lang niet klaar met de onverschilligheid in: de Volkskrant, 11:27-04, blz. V
10 – V 11.
Herdenking 4 mei 2011
Op 4 mei is Grimbert Rost van Tonningen (69), de oudste zoon van NSB-voorman Rost
van Tonningen, uitgenodigd om tijdens de dodenherdenking in Culemborg te spreken
over wat vrijheid voor hem betekent. Hij heeft – net als zijn twee broers – openlijk
afstand genomen van het gedachtegoed van zijn vader en zijn moeder Florrie (‘de zwarte
weduwe’). Hij werkt als bedrijfsadviseur en runt de website Pluspost, een sociaal-liberaal
tijdschrift.
Zoon van NSB-leider geeft lezing op 4 mei in: NRC Handelsblad, 11:27-04, blz. 6.
Twee leden van de Stichting Culemborg en Oranje willen niets met de uitnodiging
aan Rost van Tonningen te maken hebben. Sommige verzetsmensen zijn
woedend. Ronny Naftaniel, directeur Centrum Informatie en Documentatie Israël,
vindt dat Grimbert onvoldoende afstand genomen heeft van zijn moeder, wat
Sytze van der Zee, zelf NSB-kind, bullshit noemde: Hij en zijn broers geneerden
zich kapot voor de acties van hun moeder, maar ze wilden zich netjes naar haar
gedragen. Joost Eerdmans vroeg op tv waarom Grimbert juist nu zijn redevoering
moet houden. Frits Abrahams stoorde zich aan dat juist nu. Dat argument kan elk
jaar opnieuw gebruikt worden, ook tegen de kinderen en kleinkinderen van
Grimbert. Willen we dat: een vloek over een heel geslacht tot het einde der
tijden? (…) Waarom zouden we iemand niet de kans geven vanuit een ander
perspectief dan we gewend zijn om te laten kijken? (…) Ik ben eigenlijk wel
benieuwd naar wat Rost van Tonningen ons te zeggen heeft.
Abrahams, F., Juist nu? in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 24.
Eén van de bestuursleden, die tegen de toespraak door Rost van Tonningen is,
Marthie Reverda: Ik weet dat er veel ouderen zijn voor wie de naam Rost van
Tonningen reden kan zijn om niet naar de herdenking te gaan. Ze zitten verdrietig
in het bejaardenhuis en worden niet gehoord. Niemand in Culemborg mag een
drempel voelen om te komen.Voor Naftaniël geldt: Er zijn twee minuten per jaar
waarop je dit niet moet doen. Tijdens de dodenherdenking ga je niet praten over
je eigen verwerking als kind van NSB-ouders. Die twee minuten zijn zo teer voor
de mensen. Sytze van der Zee: Dat hij hier nu gaat spreken, is een kentering.
Schandalig, dat er zo afwijzend op wordt gereageerd.
Effting, M. en A. Stoffelen, ‘Op 4 mei zit ik uit protest thuis’ in: de Volkskrant,
11:28-04, blz. 10.
Ebbo de Jong, voorzitter van de stichting: Is het niet een teken van vrijheid dat
iemand met deze achternaam een herdenkingstoespraak mag houden? Rabbijn
Evers spreekt van leedroof. Ik twijfel niet aan de goede bedoelingen, maar de
ervaringen van NSB-kinderen vind ik niet te vergelijken met die van Joodse
overlevenden van de Holocaust. (…) Laten we die twee minuten stilte alsjeblieft
zuiver houden. Bettina Drion, kleindochter van een NSB’er: Eindelijk wordt het
laatste Nederlandse taboe doorbroken.
Pinedo, D. en I. Vriesema, Mag een NSB-kind spreken op 4 mei in: NRC
Handelsblad, 11:28-04, blz. 6.
Grimbert Rost van Tonningen: Als telg uit een familie met een NSB-verleden heb
ik mij soms een neger tussen de blanken gevoeld. Veel mensen keken mij met de
nek aan. Regelmatig word ik gevraagd of ik familie ben van. Ik ben die
confrontatie nooit uit de weg gegaan en kan er inmiddels vrij makkelijk over
praten. Maar de NSB is nog steeds het scheldwoord voor als je echt fout bent.
Citaten in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 44.
Laura de Jong sprak voor de Volkskrant met Ebbo de Jong van de Stichting
historie gesignaleerd mei 2011
42

43
Culemborg en Oranje over het besluit Grimbert te laten spreken op 11:04-05. De
Jong stelt dat 4 en 5 mei wel een verdergaande dimensie mogen hebben dan
alleen WO II. Op 4 mei moeten we herdenken, herbezinnen en overpeinzen.
Grimbert verbieden te spreken op grond van zijn achternaam is discriminatie. Het
zou de les van ’45 moeten zijn dat we juist dat niet meer doen. De Jong noemt
het een kenmerk van onze vrijheid dat tegenstanders van het besluit om Grimbert
te laten spreken – o.m. de woordvoerster van Vrouwen van Ravensbrück en de
Landelijke Kontaktgroep Verzetsgepensioneerden – zich kunnen uitspreken. De
Jong heeft ondanks alle commotie geen spijt van de uitnodiging aan het adres van
Grimbert: Ik ben geen man van de minste weerstand en ik ben te veel idealist om
niet heilig te geloven dat we moeten werken aan een beter morgen,
Jong, L. de, Dodenherdenking is niet alleen voor de joodse slachtoffers in: de
Volkskrant, 11:30-04, blz. 36-37.
Bo Tarenskeen en Jaïr Stranders organiseren op 4 mei na de Dodenherdenking op de
Dam in Amsterdam theatervoorstellingen. In een vraaggesprek met Elisabeth Oosterling
geven ze aan: Zo’n zwijgende massa is heel mooi, maar de oorspronkelijke reden voor
de stilte, de Tweede Wereldoorlog, vervaagt steeds meer. Wij willen het verband met die
historische achtergrond weer concretiseren. Op de vraag of die nu niet concreet is stellen
zij: Meestal niet. De herdenking in Westerbork is natuurlijk heel gericht. Daar herdenk je
de slachtoffers die daar vandaan gedeporteerd zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar
op de Dam worden alle oorlogsslachtoffers die ooit vielen herdacht.(…) Wij willen
geschiedenis kaderen. Door de theatervoorstellingen krijgt de historie weer betekenis,
komt het dichtbij. Als je een specifiek verhaal uit de geschiedenis tilt, wordt dat een
anker.Theater maakt de twee minuten zwijgen niet overbodig, het vervangt het niet,
maar voegt iets toe. Wij willen de stilte meer diepte geven, meer zwaarte, het gevoeliger
maken. Het gaat in 2011 om 20 voorstellingen in verschillende theaters in Amsterdam:
www.theaternadedam.nl.
Oosterling, E., De week van Theater na de Dam in: de Volkskrant, 11:29-04, blz. V7.
Nederland 5 mei – Rusland 9 mei
Herman Vuijsje vergelijkt in een essay in NRC Weekend het einde van W.O. II in
Nederland en in Rusland. Hij concludeert dat de rol van de Russen bij het beëindigen van
de oorlog door ons niet naar waarde geschat wordt. In Nederland kwam ruim 2% van de
bevolking om, in Rusland meer dan 13%. De Russische en de Nederlandse
oorlogservaring vormen elkaars spiegelbeeld: zij wonnen, wij verloren. Hij concludeert:
Berustte de morele nederlaag die de oorlog voor Nederland inhield vooral op de ‘zonde
van de nalatigheid’ - Rusland moet nog in het reine komen met een heel wat zwartere
kant van zijn oorlogsverleden. Met misdaden, niet begaan door Stalin of de Partij, maar
door gewone soldaten en andere Russen. Door het liefje van Katjoesja, hetzelfde dat met
zijn niets ontziende krijgslust zo’n grote bijdrage leverde aan onze bevrijding.
Vuijsje, H., Voor Nederland geen overwinningsdag in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 46-
47.
Holocaustoverlevenden in Israël
Fotograaf Marijn Alders volgde een jaar lang mensen, die na WO II vanuit Nederland
emigreerden naar Israël. In NRC Weekend foto’s van deze Holocaustoverlevers met van
ieder een kort levensbericht. O.m. van de 82-jarige Avraham Roet. Het huis waarin hij
woonde werd tijdens één van de laatste razzia’s in Amsterdam overgeslagen en de buurt
werd judenrein verklaard, maar hij zat er nog. In 1946 reisde hij naar Israël.
Overleven in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 24-27 (Z&Z).
Agenda
11:17-05: Helden en Schurken II in het Verzetsmuseum – Amsterdam
David Barnouw interviewt onder voorbehoud Paul Verhoeven en Gerard Soeteman,
regisseur en scenarioschrijver van Zwartboek en Soldaat van Oranje.
Aanvang 15.30 uur. Kosten € 12,50, voor lezers van het Historisch Nieuwsblad € 10,00.
Reserveren 020 6202535.
historie gesignaleerd mei 2011
43

44
11:31-05: Helden en Schurken II in het Verzetsmuseum – Amsterdam
Jos Palm interviewt een schrijver over de oorlog in de literatuur.
Aanvang 15.30 uur. Kosten € 12,50, voor lezers van het Historisch Nieuwsblad € 10,00.
Reserveren 020 6202535.
Helden en Schurken II in: Historisch Nieuwsblad, februari 2011, blz. 19.
Advertentie in Historisch Nieuwsblad, februari 2011, blz. 78.
Citaten
De laatste verzetshelden zijn hoogbejaard, de laatste van de 350 duizend onderduikers
bejaard en de overlevenden van de concentratiekampen kunnen hun verhalen met steeds
minder lotgenoten delen. Langzaam maar zeker zal de Tweede Wereldoorlog verdwijnen
achter de horizon van ons geheugen tot hij dode geschiedenis is geworden. Wilma de Rek
& Bert Wagendorp in:
Rek, W. de en B. Wagendorp, Encyclopedie van Nederland, deel 49 in: de Volkskrant,
11:30-04, blz. 8 [het Vervolg].
Publicaties
(BV) Ambrose, S.A., D-Day: 6 juni 1944. Boekerij, € 24,95.
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 4 [Boeken].
(BV) Avey, D. en R. Broomby, De man die naar Auschwitz wilde. The House of
Books, € 18,95 [Britse krijgsgevangene Avey uit het kamp Auschwitz-Monowitz
ruilde van plaats met een Jood om met eigen ogen te zien wat er met de Joden in
het kamp Auschwitz-Birkenau gebeurde. De ruil vond plaats tijdens het werk in de
IG Farben-fabriek].
Interview met de auteur door Titia Ketelaar Inbreken in Auschwitz, vermomd als Jood in: NRC
Handelsblad, 11:20-04, blz. 14-15.
(BV) Bamber, M. en A. Neeven, For Free India. Indian Soldiers in Germany and
Italy During the Second World War. Oskar-Neeven BV, € 62,00.
Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 99-
100.
(BV) Brendel, C., De Oranjes in de Tweede Wereldoorlog. Het dagelijks leven,,
de verhalen en anekdotes. Kosmos, € 19,95.
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 4 [Boeken].
(BV) Bussemaker, J., Dochter van een kampkind. Thoeris, € 14,95.
Interview met de auteur door Bob van Huët De oorlog als wapen in het politieke debat in: Dagblad
van het Noorden, 11:20-04, blz. 6.
Bespreking Bart Funnekotter De langdurige verwerking van andermans oorlogsverleden in: NRC
Handelsblad, 11:21-04, blz. 8-9.
Bespreking Gijs Herderscheê Kampkleinkind Jet Bussemaker over Indië in: de Volkskrant, 11:30-
04, blz. 2 [Boeken].
(BV) Corduwener, J., Riemen onder de kin! Biografie van Gerrit Jan van Heuven
Goedhart (1901-1956). Bert Bakker, € 49,95.
Biografie van bijna vergeten verzetsman in: Dagblad van het Noorden, 11:25-02, blz. 2.
Aankondiging Riemen om de kin! in: de Volkskrant, 11:05-03, blz. 9 [Boeken].
Bespreking door Anet Bleich Van verzetsman tot ‘wereldbedelaar’ in: de Volkskrant, 11:12-03, blz.
8 [Boeken]: hoofd- en bijzaken zijn niet goed aangegeven en het is houterig beschreven. Zonde.
Bespreking door Ronald Havenaar Een grillige zonderling in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 6
[Boeken]: Bij deze biografie geen klachten over irrelevante details, langdradige opsommingen of
storende uitweidingen. (…) Jammer van die suffe titel. Hij heeft nu de biografie gekregen die hij
verdient.
Bespreking door Henk van Renssen Held met bijl. Vergeten Nobelprijsontvanger in: Vrij Nederland,
11:12-03, blz. 72-73.
Bespreking door Rob Hartmans Eigengereid en vol vuur. Verdiende biografie Van Heuven Goedhart
in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 100-102.
historie gesignaleerd mei 2011
44

45
(BV) Dekker, A., Mijn opa was een Duitser. Een Hollands-Duits familiegeheim.
JustPublishers, € 18,95 [resultaat van een zoektocht van een kleinzoon naar zijn
opa, een Duitse soldaat uit WO II]
Bespreking Rudie Kagie ‘Dit boek heeft mijn opa dichterbij gebracht’ in: Vrij Nederland,
11:12-03, blz. 68-69.
Bespreking Rob Gollin ‘Je had me een fiets kunnen geven, opa!’ in: de Volkskrant, 11:05-
04, blz. V 12-V 13.
Delen uit het boek verschenen eerder – en zijn in vorige nieuwsbrieven gesignaleerd – in
Wereld in Oorlog.
(BV) Dieleman, W., Mijn verloren familie. Een hervormde jongen oog in oog
met zijn Joodse afkomst. Waanders, € 14,95.
Bespreking door Cor van der Heyden ‘Zit het in de familie?’ in: NRC Handelsblad, 11:18-04, blz.
24.
(BR) Euwe, J., De Nederlandse kunstmarkt 1940 – 1945. Boom, van € 19,90 voor
€ 6,90.
Libris – Utrecht (voorheen Steven Sterk) – tel. 030 2340580.
(BV) Faber S. en G. Donker, Bijzonder gewoon. Het Centraal Archief Bijzondere
Rechtspleging (1944-2010). Waanders, € 22,50.
Bespreking in Frontberichten Boeken in: Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 23 [2 sterren].
(BV) Ginkel, R. van, Rondom de Stilte. Herdenkingscultuur in Nederland,
Prometheus, € 29,95 [een uitputtend onderzoek naar de herdenkingscultuur].
Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:09-04, blz. 7 [Boeken].
Bespreking door Ronald Havenaar Liever het heden dan het verleden in: NRC Handelsblad, 11:28-
04, blz. 6 [Boeken].
Bespreking door Anet Bleich Nooit meer Auschwitz in: de Volkskrant, 11;30-04, blz. 3 [Boeken].
(BV) Goldschmidt, S., Verplicht gelukkig. Portret van een familie. Cossee, €
18,90 [omdat vader het concentratiekamp overleefd had, mocht thuis niemand
ongelukkig zijn].
Aankondiging door Elsbeth Etty Van jonge managers en gekwelde gezinnen in: NRC Weekend,
11:02-04, blz. 19.
(AR) Haelst, R. Van, V3: Hitlers laatste geheime wapen in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 38-43.
(BV) Honout, J. A., Altijd weer Auschwitz. Een biografische schets van Eva Tas.
Azul Press, € 12,50.
Aankondiging door Elsbeth Etty in De voorproef in: NRC Weekend, 11:16-04, blz. 14.
(BJ) Kater, L., Het geheim van Adderhorst. Geluk en verdriet van een joodse
familie. De Kunst, € 17,50 [het persoonlijk verhaal van Lex Kater die WO II
overleefde als onderduiker] met illustraties van Sam Drukker [zie ook:
Tentoonstellingen].
Bespreking door Joep van Ruiten Wat begrijpt een kind van vier nu helemaal? in: Dagblad van het
Noorden, 11:16-04, blz. 49.
(BV) Kok, R. en E. Somers, Het Grote 40-45 Boek. Waanders, € 49,95 [fotoboek,
met veel kleur].
Bespreking Arno Haijtema Dit is oorlog. Onthutsende alledaagse fotografie uit WO II in nieuw boek
van het NIOD in: de Volkskrant, 11:12-04, blz. V 1-V 5 [afbeeldingen].
(AR) Kortholt, B., Het Joodse Werkkamp Nieuwesluis in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 15-21.
historie gesignaleerd mei 2011
45

(AR) Laarman, M., Dwangarbeiders in de frontlinie in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 31-37.
46
(BV) Lanzmann, C., De Patagonische haas. Memoires. De Arbeiderspers, € 29,95.
Bespreking door Hans Renders Na ‘Shoah’ het aangrijpende relaas in: Dagblad van het Noorden,
11:21-04, blz. 49.
(BV) Legemaat, W., Jouw hart sta ik nooit meer af. Noordboek, € 22,50 [zie boven
Verzet]
Bespreking door Willem van Hamersvelt ‘Er is geen reden om je ongerust te maken’ in: Dagblad
van het Noorden, 11:14-04, blz. 34-35 [illustraties].
(AR) Ross, T., De Zaak Pieter Menten, deel 1 in:
Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 24-25.
(BR) Stahlecker, A., Goebbels’ droomfabrieken. Aspekt, van € 24,95 voor € 5,99.
De Slegte.
(BV) Timmer, K.P., Aftocht en bevrijding. Het notitieboekje van Hauptmann
Specht. Van Gorcum / Stichting Vrienden van het Drents Archief, Gratamareeks,
deel 4, € 22,50 [notitieboekje over laatste tien dagen van de Duitse bezetting in
Noord-Nederland].
Venema, S., Bericht van een nederlaag in: de Volkskrant, 11:15-04, blz. 12.
Notitieboekje Duits officier is waardevol oorlogsverslag op: www.demorgen.be, 11:15-04.
www.vangorcum.nl.
Hamersvelt, W. van, Otto Specht ook raadsel voor zijn dochter in: Dagblad van het Noorden,
11:19-04, blz. 25.
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 4 [Boeken].
Films/dvd’s
• Andere Tijden: de schrijftafelmoordenaar, het showproces tegen
Eichmann.
Het geschiedenisprogramma Andere Tijden was op 11:02-04 [Nederland 2] gewijd aan
het proces tegen Eichmann.
Takken, W., Klerk achter de shoah in: NRC Weekend, 11:02-04, blz. 29.
Zie ook R. van den Hout en L. van Winsen Filmblik Beeldverhaal Het Eichmannproces in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 86-87 [zie ook www.geschiedenis24.nl/beeldverhaal].
• Zwarte Soldaten
Documentaire van Joost Sellen waarin zes oude mannen vertellen over hun keuze voor
een tijd in de Waffen SS, de eerste Nederlandse film, waarin Nederlandse SS’ers aan het
woord komen. De documentaire wordt op 11:02-05 uitgezonden door de NCRV op
Nederland 2 (22.50 uur0.
Boogaard, R. van den, Seelen laat SS-ers vrijuit spreken in: NRC Handelsblad, 11:21-04,
blz. 6-7 [Cultureel Supplement].
• De laatste zeven maanden van Anne Frank
Documentaire van Willy Lindwer uit 1988, waarin het verhaal van Annes leven verteld
wordt vanaf het moment dat haar dagboek stopt. Te zen op Nederlandse televisie op
11:01-05 (Nederland 2).
Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 11:30-04, blz. 53.
Tentoonstellingen
(TE) Schuldig Landschap – Grote of St. Bavokerk – Haarlem – t.e.m. 11:29-05
[foto’s van de bossen rond kamp Amersfoort, bewerkt door Armando].
Aankondiging in Voorkeur Beeldende Kunst in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 6 [Cultureel
Supplement].
(TE) Niet weggooien – Herinneringscentrum Kamp Westerbork – t.e.m. 11:15-
07 [teruggevonden documenten met daarbij tekeningen van Sam Drukker]
historie gesignaleerd mei 2011
46

Aankondiging door Joep van Ruiten in Dagblad van het Noorden, 11:16-04, blz. 49.
47
(TE) Der Prozess- Adolf Eichmann vor Gericht – Topographie des Terrors –
Berlijn – t.e.m. 11:18-09. Zie ook www.topographie.de.
Interview met Gabriel Bach, plaatsvervangend aanklager in het Eichmann-proces door
Joost van der Vaart Aanklager van Eichmann heeft ‘veel geluk gehad’ in: NRC
Handelsblad, 11:07-04, blz. 13.
(TE) De Kampenserie Westerbork-Bergen-Belsen – Herinneringscentrum Kamp
Westerbork – tot nader order [met de documentaire Terug naar Tröblitz]
Het oorlogsverhaal van Micha Gelber in: Dagblad van het Noorden, 11:16-04, blz. 11.
Websites
www.airwar39-45.nl
www.airwar39-45.nl is een informatieve site over de luchtoorlog en de ongeveer 6000
crashes boven Nederland van de Studiegroep Luchtoorlog 1939-1945 (zie ook hun
Verliesregister 1939-1945. Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens WO2).
Vermelding in Frontberichten in: Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 22.
• ANNE FRANK
Jodenvervolging
Silberbauer
In Amerikaanse archieven ontdekte de Duitse auteur Koch dat de Oostenrijker Karl Josef
Silberbaur, de SD’er die op 04-08-1944 de familie Frank en de andere onderduikers in
het Achterhuis oppakte, na WO II werkte voor de geheime dienst van de Bondsrepubliek,
eerst de Organisation Gehlen en daarna de BND, de Bundesnachrichtendienst. Hij was
informant en recruteur. Voor zijn aandeel in de jacht op Joden heeft Silberbauer na de
oorlogmaar kort vastgezeten. Pas in 1963 na ontdekking door Wiesenthal is een nieuw
onderzoek ingesteld, maar dat leidde niet tot een strafzaak.
SD’er die Anne Frank oppakte, werkte na oorlog bij geheime dienst in:NRC Handelsblad,
11:11-04, blz. 2.
De bekendmaking over de naoorlogse rol van Silberbauer was voor Korte, fractielid van
Die Linke in de Bondsdag, aanleiding om ervoor te pleiten dat de Duitse staat alles op
tafel legt, alle archieven vrijgeeft en niet wacht tot er weer een schandaal komt. Dat zijn
we tegenover de slachtoffers verplicht, zo stelde hij.
Met name de de West-Duitse geheime dienst, de BND, was recentelijk veelvuldig negatief
in het nieuws: de dienst wist al acht jaar voor zijn aanhouding de verblijfplaats van
Eichmann, Klaus Barbie, de ‘slachter van Lyon’, was betaald informant van de dienst, in
de voorloper Organisation Gehlen werkten naar schatting 200 fervente oud-nazi’s,
waaronder talrijke zware oorlogsmisdadigers. Ook Silberbauers baas in Amsterdam,
Wilhelm Harster, werkte als recruteerder van agenten voor de BND.
Korte noemde het geval-Silberbauer symbolisch: het ongemoeid carrière laten maken
van nazi’s na de oorlog was eerder regel dan uitzondering. Zij beschikten over kennis van
zaken en waren anti-communistisch, in de tijd van de Koude oorlog een pluspunt.
Wal, O. van der, “Bruine’ verleden Duitse geheime dienst onderzocht in: Dagblad van het
Noorden, 11:12-04, blz. 8.
historie gesignaleerd mei 2011
47

Publicaties
(BV) Metselaar, M. en R. van der Rol, Het verhaal van Anne Frank. Anne Frank
Stichting / Ploegsma, € 15,00.
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 4 [Boeken].
48
(BJ) Prins, M. en P.H. Steenhuis, Ondergedoken als Anne Frank. Querido, €
13,95 (vanaf elf jaar) [veertien verhalen van Joodse kinderen]. Zie ook
www.ondergedokenalsannefrank.nl
Aankondiging in Pas Verschenen Jeugdboeken in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 8.
Aankondiging Ondergedoken als Anne Frank in: Dagblad van het Noorden, 11:25-03, blz.
4.
Bespreking door Joep van Ruiten Ik bood haar de schouder waarop ze kon uithuilen in: Dagblad
van het Noorden, 11:09-04, blz. 51.
Tentoonstellingen
(TE) Margot, de zus van Anne – Anne Frank Huis – Amsterdam – t.e.m. 11:15-
09. Zie ook www.annefrank.org.
Expo Anne Frank Huis over ‘de zus van’ in: Dagblad van het Noorden, 11:16-03, blz. 36.
(TE) Elke dag een draadje… Borduren in gevangenschap 1940-1945 –
Verzetsmuseum – Amsterdam – vanaf 11:10-06. Zie ook
www.verzetsmuseum.org.
Oorlogsborduurwerk in Verzetsmuseum op: www.parool.nl, 11:21-02.
• INDONESIË
een kolonie vecht zich vrij
Publicaties
(BR) Sri Hardiati, E. en P. ter Keurs, Indonesia. De ontdekking van het
verleden. KIT Publishers, van € 27,95 voor € 11,99.
De Slegte.
• Algemeen
11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER
Vanaf 1950
Tijdsbeeld
In zijn column in de Volkskrant roept Remco Campert herinneringen op aan schoolziek
zijn en voegt daar ten overvloede aan toe: dit speelt zich af in een steeds verderweg
rakend verleden:De gordijnen werden gesloten. Als je ziek was moest je in het donker
historie gesignaleerd mei 2011
48

49
liggen en proberen te slapen, want slaap zou je goed doen. Naast je bed stond een
glaasje water en een schoteltje sinaasappelpartjes. Door een spleet in de gordijnen viel
een streep zonlicht naar binnen, waarin stofjes dwarrelden. Buiten klonken dagelijkse
geluiden, het gerinkel van melkflessen, het roepen van de schillenboer, het dichtklappen
van het deksel van een bakkerskar. Klaarwakker hoorde je het aan. de wereld leefde…
Campert, R., De eerste regel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 2 [het Vervolg].
Tsjernobyl, 26-04-1986
Harm Ede Botje en Sander Donkers reconstrueren in Vrij Nederland hoe Nederland
voorbereid was op de ramp van Tsjernobyl en hoe erop gereageerd werd. Net als nu
stond toen uitbreiding van het aantal kerncentrales in Nederland op de politieke agenda.
De conclusie was toen geen nieuwe centrales. En de stralingswolk, die over Nederland
kwam: We hebben geluk gehad dat de wolk maar korte tijd boven Nederland heeft
gehangen (Marius Enthoven).
Botje, H. E. en S. Donkers, Huiveren voor de onzichtbare wolk in: Vrij Nederland, 11:02-
04, blz. 46-51.
Bij de herdenkingen van Tsjernobyl in 2006 bleken onder de naar schatting 7 miljoen
slachtoffers van de ramp buitensporig veel psychische problemen voor te komen.
Daarnaast deed zich een groot aantal fysieke problemen voor, o.m. schildklierkanker en
andere kankergevallen, maar ook hart- en vaatziekten. Daarnaar is onvoldoende
onderzoek gedaan. De Frans-Canadese stralingsepidemoloog Cardis start een groot EUprogramma
met een langetermijn karakter. Het gaat om een cohortstudie voor de
generatie die in 1986 kind was. Enerzijds gaat het om goed te kijken naar de getroffen
bevolking, anderszins gaat het om informatie over de effecten van lage doses straling op
de lange termijn. Carnis heeft schattingen van slachtoffers van schildklierkanker en
andere vormen van kanker gemaakt voor de periode tot 2065. Een probleem is dat
eigenlijk alleen in de getroffen regio duidelijk vast te stellen is hoe de ontwikkelingen
zijn. Hoe groot ook de aantallen getroffenen in Europa, het gaat maar om 0,01 procent
van alle kankergevallen, die buiten het getroffen gebied moeilijk te identificeren zijn.
Calmthout, M. van, Tsjernobyls onvindbare doden in: de Volkskrant, 11:23-04, blz. 1-2
[Wetenschap].
Berend Jan Bockting en Steree Lindhout reconstrueerden in de Volkskrant hoe het nieuws
over de kernramp in Tsjernobyl bekend werd in Nederland met op Koninginnedag de
inrichting van een crisiscentrum in Leidschendam, het graasverbod voor koeien op 03-05,
het verbod op het oogsten van spinazie en bladgroenten op 05-05, de opheffing van het
graasverbod op 07-05, de verklaring dat Nederland vrij van radioactiviteit was op 10-05
en de sluiting op 12-05 van het crisiscentrum.
Bockting, B.J. en S. Lindhout Geen paniek! Reconstructie de verslaggeving over
Tsjernobyl in: de Volkskrant, 11;26-04, blz. V8-V11.
In het Dagblad van het Noorden een infographic over de manier waarop de kerncentrale
in Tsjernobyl opnieuw ingepakt gaat worden.
Hesseling, R., Tsjernobyl onder dak in: Dagblad van het Noorden, 11:26-04, blz. 12 [In
Beeld].
Ruimtevaart
Op 12 april 1961 ging Joeri Gagarin als eerste mens de ruimte in. Hij werd in 1934
geboren in Klushino. Hij werd in 1960 uitverkozen om deel uit te maken van het
ruimteprogramma van de Sovjet-Unie. In 1957 had de Sovjet-Unie een onbemand
ruimtevaartuig, de Spoetnik, gelanceerd. Bij de eerste bemande ruimtereis was het de
vraag of de ruimtereiziger wel levend terug zou keren. Gagarin deed het toch om zijn
moederland te dienen. Hij werd een bron van inspiratie voor Russische jongeren. Na zijn
geslaagde vlucht volgde voor hem geen nieuwe vlucht, omdat de Sovjetleiders bang
waren hun held van het moederland te verliezen. Dat gebeurde in 1968 bij een testvlucht
met een straaljager, die neerstortte. Hierbij kwam Gagarin om het leven. De as van zijn
historie gesignaleerd mei 2011
49

50
lichaam kreeg een staatsbegrafenis. In Moskou herinnert het Herdenkingsmuseum van
de Ruimtevaart aan Gagarin met o.m. zijn Leninorde, zijn vulpen en zijn pilotenhorloge.
Krielaars, M., Een echte patriot in de ruimte in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 14-15
[afbeeldingen].
De vlucht van Gagarin – hij schatte zelf zijn kans op terugkeer op fifty-fifty - duurde 108
minuten. De Vostok-capsule had nog maar zes testvluchten uitgevoerd: drie waren
vergaan, waarvan twee met honden als bemanning. Gagarin was klein 1 meter 57. Hij
keerde terug met zijn schietstoel, iets wat de Sovjet-Unie pas jaren later toegaf, op 320
kilometer van de plek waar hij verwacht werd. Voor erkenning van de reis door de
internationale vliegsportfederatie FAI moest de ruimtevaarder gelijk met zijn machine
landen.
Gagarins vlucht trof de Amerikaanse regering als een mokerslag: de derde nederlaag op
rij: de eerste satelliet, de eerste hond in een baan om de aarde en nu de eerste mens.
Ammelrooy, P. van, Een gewone held in 108 minuten in: de Volkskrant, 11:09-04, blz. 1-
2 [Wetenschap].
Servé Vaessen vraagt zich in het Dagblad van het Noorden af wat in de 50 jaar na
Gagarin de mens in de ruimte te zoeken heeft. Na Gagarin kwam de Amerikaanse
maanlanding van Neil Armstrong. Maar voor de bemande ruimtevaart ontbreekt nog
steeds een praktische doelstelling voor de lange termijn. Dat ligt anders bij de
onbemande ruimtevaart: weer- en communicatiesatellieten zijn niet meer weg te
denken, aardobservatiesatellieten, robotkarretjes op Mars en de Hubble ruimtetelescoop
zijn op zoek naar de grenzen van het waarneembare. Niet de mens maar robots lijken de
kosmos te veroveren. De toekomst zal leren of er werkelijk een rol voor mensen in de
ruimte is weggelegd.
Vaessen, S., Ruimtevaart in: Dagblad van het Noorden, 11:09-04, blz. 37.
André Broere maakte een infographic voor het Dagblad van het Noorden over Gagarin,
de Russische ruimtepionier: zijn baan van 327 km., zijn ruimtetijd van 89 minuten
(totale duur van zijn vlucht 108 minuten), zijn snelheid 27.400 km/u en de belangrijkste
data uit zijn leven.
Broere, A., Russisch ruimtepionier in: Dagblad van het Noorden, 11:12-04, blz. 10.
Arnout Brouwers reisde voor de Volkskrant naar het plaatsje Gagarin (het vroegere
Gzjatsk), waar Gagarin in 1934 geboren werd. Zijn ruimtevlucht werd de reden van de
omdoping van de gemeente. In zijn geboorteplaats is o.m. zijn Wolga-auto te bezichtigen
(foto). Gagarins naam is over de hele wereld bekend en is verbonden aan een mijlpaal in
het menselijk bestaan: de ontdekking van de ruimte. Gagarin werd superheld van de
Sovjet-Unie en het sympathieke gezicht van een gigantische pr-overwinning voor de
Sovjet-Unie. De Izvestia kopte destijds: Grote Overwinning. Van Onze Bouwers, Onze
Wetenschappers, Onze Technici, Onze Dapperheid!.
Op 11:12-04 bulderden ter herdenking kanonnen in Moskou op bevel van de president
om de prestatie van Gagarin te eren.Naast officiële feestelijkheden bleek uit de bijlagen
in nationale kranten en uit een tv-documentaire dat de held nog niet vergeten is.
Journalist Goebarev schetst echter wel een dilemma voor de regering, die volgens hem
een primitieve houding jegens het verleden aanhoudt: het is voor deze regering
gevaarlijk te spreken over de prestaties uit de Sovjet-tijd, want ze hebben niets om deze
mee te vergelijken.Gagarins tijdperk ontdekte de ruimte en wat geeft dit tijdperk ons,
behalve twintig Russische miljardairs?
Brouwers, A., Gagarin, pr-instrument van toen in: de Volkskrant, 11:12-04, blz. 17.
Bruno van Wayenburg stelde een ruimtevaartcanon in tien beroemde citaten samen:
1 Pojéchali – Daar gaan we. Gagarin op 12 april 1961 (deze uitspraak kon hij zich later
niet meer herinneren).
2 I believe this nation should commit itself to achieving the goal before this decade is
out, of landing a man on the Moon and returning him safely to the Earth. Kennedy op 25
mei 1961 tot het Congres.
historie gesignaleerd mei 2011
50

51
3 It’s one small step for a man, a giant leap for mankind. Neil Armstrong op 20 juli 1969.
4 Houston, we’ve got a problem. Jack Swiggert vanuit Apollo 13 aan NASA. Vanwege een
geëxplodeerde zuurstoftank ging de reis niet naar de maan, maar terug naar de aarde.
5 Spreek ik met de heer Ockels? Minister Van Aardenne in 1985 met astronaut Ockels in
Space Shuttle Challenger.
6 Flight Controllers here looking very carefully at the situation… obviously a major
malfunction. Reactie van de vluchtleiding op de explosie van de hoofdbrandstoftank van
Space Shuttle Challenger op 28 januari 1986, waarbij alle zeven bemanningsleden
omkwamen.
7 We hebben decompressie. Bemanningslid Tsjiblijev van ruimtestation Mir op 25 juni
1997. Het lek ontstond door een botsing met het aanmerende Progress-vrachtschip,
maar het lukte om de lekke module razendsnel te dichten. Mir verbrandde op 23 maart
2001 in de atmosfeer, na vijftien ruimtejaren.
8 Roger, uh, bu…Commandant Rick Husbands laatste woorden toen de Space Shuttle
Columbia bij terugkeer in de atmosfeer verbrandde en uit elkaar viel. Zeven
bemanningsleden kwamen om en brachten het totaal aan ruimtevaartslachtoffers op 18.
9 SpaceShipOne – Governement Zero. Testpiloot Melvill staande op zijn ruimtevliegtuig,
waarmee hij een vlucht boven de 100 kilometer maakte op 21 juni 2004 met het eerste
privaat gefinancierde ruimteschip.
10 Oh great! Uitspraak van astronaut Stefanyshyn-Piper op het moment dat ze tijdens
een ruimtewandeling op 18 november 2008 een volle gereedschapstas liet vallen, die
maanden later in de atmosfeer verbrandde.
Wayenburg, B. van, In vijftig jaar van risico naar routine in: NRC Handelsblad, 11:12-04,
blz. 14-15.
Michel Brandsma en Rob Hesseling maakten voor het Dagblad van het Noorden een
infographic over dertig jaar spaceshuttle in het kader van de laatste reis van de
Endeavour.
Brandsma, M. en R. Hesseling, Dertig jaar spaceshuttle in: Dagblad van het Noorden,
11:21-04, blz. 14 [In Beeld].
Zie ook hieronder: Films / dvd’s en Publicaties.
Max van der Stoel 1924-2011
Op 86-jarige leeftijd is Max van de Stoel overleden. Hij was een voorvechter van
mensenrechten. Wim Kok stelde dat Van der Stoel als internationaal topdiplomaat
oorlogen heeft helpen voorkomen. Premier Mark Rutte noemt Van der Stoel een icoon.
Job Cohen sprak van het heengaan van een groot man. Koningin Beatrix reageerde met
groot leedwezen. En minister Rosenthal sprak van een verlies voor de wereld.
Internationaal maakte hij indruk met zijn scherpe oordeel, toewijding en heldere
manieren om zaken te verwoorden. PvdA-kamerlid Timmermans: Er is geen Nederlander
die sinds de Tweede Wereldoorlog een grotere rol heeft gespeeld in de internationale
diplomatie dan Max van der Stoel. (…) De PvdA is voor mij ondenkbaar zonder de erfenis
die Max achterlaat. Hij is de drager van ons collectieve gedachtengoed, van ons geweten,
van onze dromen over een meer rechtvaardige toekomst met kansen voor iedereen.
PvdA-voorzitter Ploumen: een monument van de Nederlandse en internationale
sociaaldemocratie is ons ontvallen.
‘Van der Stoel hielp oorlogen voorkomen’ in: de Volkskrant, 11:26-04, blz. 3.
Koelé. Th., ‘Icoon’ en ‘een monument van sociaaldemocratie’ in: de Volkskrant, 11:26-04,
blz. 6.
Waardering voor de man boven alle partijen in: NRC Handelsblad, 11:26-04, blz. 14.
Van der Stoel werd in februari 1946 direct na de oprichting van de Partij van de Arbeid
lid. Zijn politieke weg liep via de Wiardi Beckman Stichting naar de Tweede Kamer. In
1965 werd hij staatssecretaris buitenlandse zaken in het kabinet Cals/Vondeling, in 1973
minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Den Uyl, de eerste sociaaldemocraat op
die functie in de vaderlandse politieke geschiedenis. Hij was een actief bestrijder van het
rechtse kolonelsbewind in Griekenland als mensenrechtenrapporteur voor de Raad van
historie gesignaleerd mei 2011
51

52
Europa. Na de val van de kolonels in 1974 werd in Griekenland een straat naar hem
genoemd en verleende de Univeristeit van Athene hem een eredoctoraat in 1977. Ook
onderhield hij contacten met Charta 77 in Tsjechië. Hij was een volbloed atlanticus.
Versterking van de Europese identiteit vond hij prima, maar wel binnen de Atlantische
samenwerking.
Als Hoge Commissaris voor de Minderheden van de Organisatie voor Vrede en
Samenwerking in Europa – hij was inmiddels 68 jaar - reisde hij Oosteuropese
regeringen af met het pleidooi hun nationale minderheden fatsoenlijk te behandelen. Zijn
pleidooi voor de positie van Russen in Letland leidde ertoe dat een Letse minister hem
een agent van Moskou noemde.
In 2001 wist hij op verzoek van Wim Kok Jorge Zorreguieta ervan te overtuigen dat het
beter was dat hij niet aanwezig was bij het huwelijk van zijn dochter Máxima met Willem
Alexander.
Voor Van der Stoel waren vrijheid en mensenrechten onverbrekelijk verbonden. Zijn hele
leven kwam hij daarvoor op. Hij blonk uit in dossierkennis, geduld en vasthoudendheid.
Bleich, A., Geduldige gentleman die streed voor mensenrechten in: de Volkskrant, 11:26-
04, blz. 6.
Amelink, H., Geboren als minister, getogen als bemiddelaar in: NRC Handelsblad, 11:26-
04, blz. 14-15.
Timmermans, F., Altijd hoffelijk en diplomatiek, maar keihard in: NRC Handelsblad,
11:26-04, blz. 15.
Citaten
Reagans bewonderaars mogen graag beweren dat hij de ‘Koude oorlog’ heeft gewonnen
‘door een combinatie van hoge defensie-uitgaven en agressieve anticommunistische
retoriek’. Er is geen enkele serieuze historicus die dat gelooft. Gorbatsjov heeft een eind
gemaakt aan de Koude Oorlog en het was Reagans verdienste dat hij bereid was met
Gorbatsjov te praten en zijn concessies dankbaar te aanvaarden. Ook hier was het
zndagskind Reagan weer precies op het juiste moment op de juiste plaats. Maarten van
Rossem in:
Rossem, M. van, De juiste man op de juiste plaats in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april,
blz. 49.
Publicaties
(BV) Abuys, G., J. Martin en D. Mulder, Molukkers in Kamp Westerbork.
Herinneringscentrum Kamp Westerbork / Just Publishers, € 19,95 [te bestellen bij
het Herinneringscentrum].
Bespreking door Willem van Hamersvelt Molukkers zouden maar een half jaar blijven in: Dagblad
van het Noorden, 11:23-04, blz. 10.
(BR) Bouber, R., De onbevangen jaren. HDC Media, van € 27,50 voor € 6,90
[kroniek van de jaren ’80 in teksten en foto’s].
Libris – Utrecht [voorheen Steven Sterk] – tel. 030 2340580.
historie gesignaleerd mei 2011
52

(AR) Dogger, H., Een huis, wie helpt ons aan een huis? [over de woningnood in
Nederland na WO II] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 80-84.
53
(BR) Gale, M. en C. Stephens (ed.), Francis Bacon. Skira/Rizzoli, van € 55,00 voor
€ 25,00 [catolus van tentoonstelling in 2009 in Londen, Madrid en New York].
Premsela – Amsterdam – tel. 020 6624266.
(AR) Kools, F., Kennedy tegen Castro: 0-1 [over de Varkensbaai-invasie 1961] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 68-75.
(BR) Lenz, A. en G. e.a., The Zero Era. Hatje Canz, 2 delen, van € 99,00 voor €
49,95 [over de kunstbeweging Zero tussen 1958 tot 1966 met Düsseldorf als
centrum en Jan Schoonhoven als een Nederlandse navolger].
Premsela – Amsterdam – tel. 020 6624266.
(BV) Scheers, R. van en G. Garcia, Gagarin, het grootste avontuur van de
mensheid. Lebowski, € 17,50 [via www.volkskrant.nl/webwinkel met € 1,95
verzendkosten]. Een graphic novel.
Advertentie in de Volkskrant, 11:12-04, blz. 36.
Films /dvd’s
• Vlieg mee met Joeri Gagarin
De Britse documentairemaker Riley kreeg het idee om een film te maken van wat
Gagarin gezien heeft op zijn ruimtevlucht. ESA-astronaut Nespoli maakte de opnamen in
de ruimte. De lancering bestaat uit historisch filmmateriaal en onder de beelden van
Nespoli klinkt de originele radiocommunicatie van destijds. Op zijn reis heeft Gagarin de
maan niet gezien, maar, zo stelde hij, dat komt de volgende keer wel. Die volgende keer
is er niet van gekomen. Als postuum cadeautje heeft Riley de maan wel opgenomen.
De documentaire duurt zo langs als de reis op 12 april 1961. De video is te zien op
www.nrc.nl/bekijks.
Blankesteijn, H., Vlieg mee met Joeri Gagarin – een film lang gebeurt heerlijk niets in:
NRC Handelsblad, 11:13-04, blz. 19.
• Mijn Nederland in Woord en Beeld 1960-1969
House of Knowledge brengt een tiendelige boek- en dvd-serie uit onder de titel Mijn
Nederland in Woord en Beeld 1900-2010. Het eerste deel 1960-1969 is verschenen voor
de introductieprijs van € 14,95.
Bespreking door Jos van den Burg in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, 2011,
april, blz. 108: een spoedcursus jaren zestig met alle overbekende highlights.
• Andere Tijden: Chaos rond de koningin
Het geschiedenisprogramma op televisie, Andere Tijden, zond op 11:30-04 een
aflevering uit over de krakersrellen rond de kroning van koningin Beatrix op 30 april
1980.
Berkhout, K., Nog erger dan u dacht in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 29.
Slag om de Blauwbrug in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. V 10.
Tentoonstellingen
(TE) Niki de Saint Phalle. Outside – in – Schunck – Heerlen – t.e.m. 11:19-06,
zie ook www.schunck.nl.
Aankondiging in Voorkeur Beeldende kunst in: NRC Handelsblad, 11:25-02, blz. 4 [Cultureel
Supplement].
Bespreking door Sandra Smets Emma Peel, schilderend met een jachtgeweer in: NRC Handelsblad,
11:15-03, blz. 22-23.
(TE) Máxima, 10 jaar in Nederland – Museum Paleis Het Loo – Apeldoorn –
t.e.m. 11:04-09 [o.m. foto’s, filmbeelden en kledingstukken].
historie gesignaleerd mei 2011
53

54
Aankondiging Paleis Het Loo belicht ‘tien jaar Máxima’ in: Dagblad van het Noorden, 11:18-02, blz.
5.
• Politiek Nederland: actueel
De macht van ambtenaren
Jit Peters, hoogleraar staats- en bestuursrecht UvA, wijdde zijn afscheidsrede aan de
positie van de ambtenaar in het Nederlandse politieke bestel: de kennisvoorsprong van
ambtenaren ten opzichte van de ministers, hun loyaliteit aan de minister versus hun
loyaliteitsplicht naar de burgers en de samenleving, maar ook hun zelfstandigheid,
bijvoorbeeld in overleggen in Europa, zonder instructie en zonder rapportageverplichting.
Het verminderen van het aantal ministers vergroot de invloed van de ambtenaren. Toch
kan de Tweede Kamer geen ambtenaren horen, die zitten achter het scherm van de
ministeriële verantwoordelijkheid. Peters pleit voor openheid van het bestuur als een
noodzaak voor een levende democratie. Het is een effectieve check van het bestuur en
dus van de macht van ambtenaren. Een bestuur dat openheid vreest, mag zich niet
democratisch noemen.
Peters, J., Ministers hebben weinig invloed op wetgeving in: NRC Handelsblad, blz. 39-
41.
PVV
Twee afgewezen PVV-kandidaten hebben de Vereniging voor de PVV opgericht. Doel: het
gedachtegoed van de PVV steunen, maar kritisch, want het moet democratischer. Met
name noemen ze dat de selectie van kandidaten democratischer moet. De Vereniging
heeft een website, een virtueel Tahirplein, niet met de bedoeling Wilders weg te jagen,
maar om te peilen in hoeverre de achterban van de PVV inspraak wil.
Wilders heeft aangegeven niet wakker te liggen van het initiatief. Hij noemt het een
beetje sneu. Hij laat onderzoeken of de twee zo maar de naam van de partij kunnen
gebruiken.
Meijer, R., Opnieuw poging democratisering PVV in: de Volkskrant, 11:13-04, blz. 9.
Sleutjes, l., Democratiseringsclub dringt zich op aan de PVV in: Dagblad van het
Noorden, 11:13-04, blz. 4.
Parlement en ‘Brussel’
Onderzoeken wezen uit dat zowel de Eerste als de Tweede Kamer zich zorgen maken
over hun vermogen om wetsvoorstellen uit Europa te beoordelen. Met name de Eerste
Kamer vindt dat ze slecht en langzaam wordt geïnformeerd door de regering en dat haar
kritiek te vrijblijvend terzijde wordt geschoven. De Tweede Kamer wil strategischer gaan
werken om haar invloed in Europa te vergroten (naar Deens en Fins voorbeeld).
Bakker, M., Nederlands parlement worstelt met invloed van en op ‘Brussel’ in: NRC
Handelsblad, 11:13-04, blz. 5.
SGP
Minister Piet Hein Donner (Binnenlandse Zaken) zal voorlopig niets besluiten over de
positie van vrouwen binnen de SGP. Vorig jaar bepaalde de Hoge Raad dat de SGP niet
langer vrouwen mag uitsluiten van een plaats op een verkiezingslijst. Donner ziet van
actie af omdat het Europese Hof voor de Rechten van de Mens zich nog buigt over de
kwestie.
Bakker, M. en K. van Keken, Minderheidskabinet paait SGP in: de Volkskrant, 11:14-04,
blz. 8.
Voor het uitstellen van de onderwijsbezuinigingsplannen is de stem van de SGP van groot
belang geweest. De SGP-woordvoerder: Bezuinigen mag van de SGP. Maar dan wel op
een christelijke manier.
Os, P. van en D. Stokmans, De SGP is nu openlijk de tweede gedoogpartij in: NRC
Handelsblad, 11:14-04, blz. 5.
historie gesignaleerd mei 2011
54

55
Politieke partijen en democratie
Bart Fleuren, jurist en filosoof, stelt in een bijdrage in NRC Handelsblad dat in de huidige
parlementaire democratie de feitelijke macht niet bij het volk, maar bij de politieke
partijen ligt. En die macht mag niet ongebreideld worden. Daarom pleit Fleuren voor het
in stand houden van de Raad van State, de Eerste Kamer en de plaats van de koning in
de regering. Wordt de Eerste Kamer afgeschaft, dan blijft alleen de rechter over om
onrechtmatige wetgeving tegen te houden.(…) Bovendien wekt de koning, als hoofd van
de regering, bij politici nederigheid en hoffelijkheid op. Dat garandeert dat ze met beide
benen op de grond blijven staan en zich niet, zoals in menige republiek, gelijk wanen aan
God. (…) Het lijkt me een goede zaak dat de wil van de meerderheid, zeker de wil van
twee of drie politieke partijen, niet zonder meer doorslaggevend is. Ook tegen de
meerderheid, en vooral tegen politieke partijen, moet af en toe nee kunnen worden
gezegd.
Fleuren, B., De democratie is gebaat bij enkele ondemocratische elementen in: NRC
Handelsblad, 11:20-04, blz. 16-17.
Koning(in)
De D66-Kamerleden Schouw en Van der Ham willen dat na verkiezingen de Tweede
Kamer het initiatief krijgt in de kabinetsformatie. Daarvoor hoeft de Grondwet niet te
worden veranderd. Alleen het Reglement van Orde van de Tweede Kamer moet dan
aangepast worden: nu staat er dat de Tweede Kamer het initiatief kan nemen, dat moet
dan een zal-bepaling worden. Zij stellen voor dat de nieuw gekozen Tweede Kamer in de
week na de verkiezingen in zijn eerste vergadering bepaalt wat de formatieopdracht is en
wie informateur wordt. We willen de koningin uit dat proces halen. De voorstellers vinden
het een heel nobel voorstel: er komt geen discussie meer over de rol die de koningin
vervult.
Hoedeman, J. en R. Meijer, ‘Koningin moet buiten de formatie gehouden’ in: de
Volkskrant, 11:22-04, blz. 12.
In een redactioneel commentaar in NRC Weekend wordt de vraag gesteld of het
staatshoofd in Nederland ook politieke functies moet vervullen. Het logische antwoord is
dat zulks niet het geval hoort te zijn voor een functionaris die zijn positie aan
erfopvolging heeft te danken en die niet met democratische middelen ter verantwoording
kan worden geroepen. In vergelijking met decennia geleden heeft deze opvatting
aanzienlijk aan terrein gewonnen. Voor een grondwetswijziging is tweederde van de
stemmen nodig, maar daaraan ontbreekt het vooralsnog. Op korte termijn is echter een
wijziging in de rol van de koningin ten tijde van de kabinetsformaties haalbaar. Uit
democratisch oogpunt is het gewenst dat de rol van de koningin bij de formatie naar de
marge verdwijnt ten faveure van het democratisch gekozen parlement. Dat overigens
allang over die mogelijkheid beschikt, maar er ten onrechte geen gebruik van maakt. Dat
vergt dus nieuwe gedragsregels, praktische besluiten en afspraken. En niets verhindert
de parlementariërs daarna om, desgevraagd, op elke Prinsjesdag driewerf ‘hoera’ voor de
koningin te blijven roepen.
Redactioneel commentaar De ceremoniële koningin in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 2.
Asielbeleid
Minister Leers heeft een aantal criteria geformuleerd op basis waarvan het Afghaanse
meisje Sahar en eventueel anderen in Nederland mogen blijven. Het gaat om:
• uitgeprocedeerd Afghaanse meisjes
• tussen de 10 en 18 jaar
• minimaal acht jaar in Nederland
• in hoge mate verwesterd.
Volgens Kinderombudsman Mark Dullaert, die hiermee voor het eerst zich publiekelijk
uitlaat, is deze opzet in strijd met het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het
Kind. Volgens artikel 8 hebben kinderen recht op een eigen identiteit en dient de staat
dat recht te beschermen. Dat gaat niet samen met terugsturen van kinderen, die hier
historie gesignaleerd mei 2011
55

56
geworteld zijn, naar Afghanistan. En dat geldt niet alleen voor meisjes tussen de 10 en
18, maar ook voor jongens, ongeacht de leeftijd of een verblijf van acht jaar.
Stoffelen, A., ‘Leers’ asielbeleid in strijd met kinderrecht’ in: de Volkskrant, 11:27-04,
blz. 4.
In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Sander van Walsum: Nederland
doet er beter aan de asielprocedure voor nieuwe gevallen drastisch te bekorten en een
generaal pardon af te kondigen voor meisjes (en jongens) als Sahar.
Walsum, S. van, Meisjes als Sahar in: de Volkskrant, 11:27-04, blz. 28.
Partij van de Arbeid 65
De Partij van de Arbeid viert op 11:01-05 het 65-jarig bestaan. Remco Meijer sprak met
vooraanstaande PvdA-ers over hun partij. Het ledental neemt gestaag af van zo’n
140.000 in de jaren ’60 naar momenteel 55.000. Bram Peper houdt het erop dat de partij
dood is, maar dat die dood nog vastgesteld moet worden. Job Cohen: Als we morgen in
Zwolle ons feest vieren, kunnen we met trots terug kijken op een rijk verleden. Kijk eens
oude filmbeelden terug, zie hoe het vroeger gesteld was met de gezondheidszorg, het
onderwijs, de huisvesting. Dat is allemaal een stuk beter nu. Daaraan hebben wij in
belangrijke mate bijgedragen door steeds te benadrukken dat we dat samen moeten
doen. Als het ieder voor zich is, verkruimelt de boel. De uitgangspunten van de
sociaaldemocratie zijn onverminderd een waarborg voor een gezonde en stabiele
samenleving.
Meijer, R., PvdA: dood of straks toch de grootste? in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 2-3
[het Vervolg].
Agenda
11:23-05: Verkiezing van de leden van de Eerste Kamer door de nieuwgekozen leden
van de Provinciale Staten.
Publicaties
(BV) Andeweg, R. en J. Thomassen (red.), Democratie doorgelicht. Het
functioneren van de Nederlandse democratie. Leiden University Press, €
64,95.
Bespreking door Martin Sommer De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2
[Boeken].
(BV) Andeweg, R. en J. Thomassen, Van afspiegelen naar afrekenen? De
toekomst van de Nederlandse democratie. Leiden University Press, € 19,95.
Bespreking door Martin Sommer De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2
[Boeken].
(BV) Heijne, B., Moeten wij van elkaar houden/ Het populisme ontleed. De
Bezige Bij, € 15,90.
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:28-04, blz. 4 [Boeken].
(BV) Hippe, J. en G. Voerman (red.), Van de marge naar de macht. De
ChristenUnie 2000-2010. Boom, € 24,50.
Bespreking door Martin Sommer De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2
[Boeken].
(BV) Lucardie, P. en G. Voerman (red.), Van de straat naar de staat?
GroenLinks 1990-2010. Boom, € 24,50.
Bespreking door Martin Sommer De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2
[Boeken].
(BV) Voerman, G. (red.), De conjunctuur van de macht. Het Christen
Democratisch Appèl 1980-2010. Boom, € 24,50.
historie gesignaleerd mei 2011
56

Bespreking door Martin Sommer De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2
[Boeken].
57
(AR) Ostaaijen, J. van, Populisten vormen nuttige tegenmacht in de democratie
[over gevaarlijke en positieve kanten van het populisme] in:
Dagblad van het Noorden, 11:04-04, blz. 13.
(BV) Vos, M. L., Politiek voor de leek. Prometheus, € 16,95.
Bespreking door Anet Bleich Mei Li Vos rekent af zonder spoor van rancune in: de Volkskrant,
11:26-04, blz. 13.
Citaten
Goede leiders[van het CDA] als Van Agt, Lubbers en ook Balkenende waren er. Maar hun
electorale aantrekkingskracht benam ook het zicht op de voortschrijdende houtrot van
het christen-democratische gebouw. De gemiddelde leeftijd van de kiezers is nu 56, van
de leden 67. Martin Sommer in:
Sommer, M., De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2 [Boeken].
Een steeds groter deel van onze achterban ziet onze C liever vertaald in conservatief.
Hillen, geciteerd in:
Sommer, M., De nagalm van het orgel in: de Volkskrant, 11:02-04, blz. 1-2 [Boeken].
Toen Marcel Levi de leiding kreeg over het AMC hoorde hij voortdurend het woord
governance. Ik durfde niet te zeggen, dat ik niet wist wat het betekende. Ik zocht het op
en kwam er achter dat het een nogal vaag begrip is. Typische bestuurderstaal die niet
aanslaat bij mensen die het werk moeten doen.En dat laatste dat ik wil is een kloof
tussen het bestuur en de werkvloer.
Kleijwegt, M., Marcel Levi van het AMC: ‘Ik vind dat er te lang wordt doorbehandeld’ in:
Vrij Nederland, 11:16-04, blz. 22.
• Politiek internationaal: actueel
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft Nederland veroordeeld wegens
schending van het recht op vrijheid en veiligheid. Het gaat om een klacht van een
gedetineerde, die aan paranoïde schizofrenie leed en te lang – dertien maanden – moest
wachten op behandeling in een psychiatrische kliniek. De Nederlandse justitie heeft
geprobeerd de behandeling van deze zaak voor het Europese Hof te voorkomen door de
gedetineerde een schadevergoeding van 3.075 euro aan te bieden. Maar de ouders van
de veroordeelde man wezen dit aanbod af.
Nederland veroordeeld om vrijheidsschending in: NRC Handelsblad, 11:05-04, blz. 7.
VVD’ers Stef Blok en Klaas Dijkhoff maken zich zorgen over de geloofwaardigheid van het
Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof doet uitspraken, die direct ingrijpen
in de democratisch tot stand gekomen wetgeving van alle Europese landen. En dat
zonder dat het veroordeelde beleid met goed fatsoen bestempeld kon worden als strijdig
met klassieke mensenrechten, die zijn vastgelegd in het EVRM.(…) Het ontbreken van
een democratisch gelegitimeerde grondslag voor de ruime interpretatie van het EVRM
door het Hof is niet alleen principieel onjuist, maar leidt ook tot onvrede. (…) Door zich
steeds meer te mengen in democratisch gelegitimeerde politieke besluiten van de
lidstaten, dreigt het Hof zijn geloofwaardigheid en draagvlak te verliezen. Dat zou slecht
zijn, want het oorspronkelijke doel van het EVRM en het Hof is onverminderd belangrijk.
Blok, S. en K. Dijkhoff, Leg het Europese Hof aan banden in: de Volkskrant, 11:07-04, blz.
28.
Jolande Sap haalt uit naar Blok en Dijkhoff in haar column in NRC Handelsblad. Ze
heeft de EVRM er nog eens op nageslagen en stelt dat het echt gaat om klassieke,
tijdloze grondrechten. Blok en Dijkhoff willen dus kennelijk van hun
verantwoordingsplicht af. De liberalen zijn, volgens Sap, steeds meer ten prooi
historie gesignaleerd mei 2011
57

58
gevallen aan een oppervlakkig ‘law-and-order’-denken, dat Gouda tot het
middelpunt van onze wereld maakt. Politici zijn steeds meer op de stoel van de
rechter gaan zitten en de rechten van burgers worden meer en meer uitgeleverd
aan de politieke waan van de dag. (…) Nu hanteren Blok en Dijkhoff zelf een
cultuurrelativistische visie op grondrechten om die universele waarden naar
believen te kunnen inperken. (…) het is triest om te moeten constateren dat de
mensenrechten in Nederland anno nu alleen nog veilig zijn in progressieve
handen.
Sap, J., VVD-aanval op Europees hof zet de bijl in liberaal erfgoed in: NRC
Handelsblad, 11;13-04, blz. 17.
Het Europese Hof van Justitie heeft een uitspraak gedaan inzake een vraag van een
Italiaanse rechter over het Europees recht inzake strafsancties tegen illegalen. De
Europese Terugkeerrichtlijn is een dwingend voorschrift in deze en op basis daarvan is
strafbaar stellen van illegaliteit in strijd met het EU-recht.
Europees Hof: strafbaarstelling illegaliteit strijdig met EU-recht in: NRC Handelsblad,
11:28-04, blz. 3.
Hongaarse grondwet
De conservatieve premier Orbán van Hongarije heeft een nieuwe grondwet gelanceerd,
waarvan de preambule de wederopstanding van de natie moet symboliseren. Het zijn
twee pagina’s gedragen tekst over trots, het roemrijke verleden, en het gezin als
hoeksteen van de samenleving. Ze komen neer op een soort nationale geloofsbelijdenis
waarin het communistische intermezzo ongeldig wordt verklaard. Oppositiepartijen
spreken van een constitutionele staatsgreep.
Enkele passages:
• We verklaren dat we, na de morele nederlagen van de twintigste eeuw, de
opperste behoefte hebben aan spirituele en morele vernieuwing.
• We zijn trots dat onze koning de heilige Stefan de Hongaarse staat duizend jaar
geleden (…) deel maakte van Christelijk Europa.
• We verklaren dat het gezin en de natie de hoekstenen van de samenleving zijn,
en de belangrijkste waarden loyaliteit, geloof en liefde.
• We geloven dat onze kinderen en kleinkinderen, met hun talent,
doorzettingsvermogen en morele kracht, de reputatie van Hongarije zullen
herstellen.
De Hongaarse schrijver Zilahy over deze grondwet: Grondwetten zeggen meer over wie
hem schrijft en op welk moment, dan over de bevolking.
Koning, M. de, Hongaren zijn voortaan verplicht trots op voorvader en kroost in: NRC
Handelsblad, 11:14-04, blz. 10-11.
Naast het huwelijk als een exclusieve verbintenis tussen man en vrouw en het
christendom als het fundament van de natie bevat de Hongaarse grondwet ook de
ontkenning van de verantwoordelijkheid voor de Holocaust. Zware criminelen krijgen
levenslang, zonder kans op vervroegde vrijlating. En opgenomen is een lijst met
verdiensten waar Hongaren trots op moeten zijn.
Het parlement heeft met overgrote meerderheid ingestemd met de nieuwe grondwet.
Hongaars parlement neemt conservatieve grondwet aan in: De Pers, 11:19-04, blz. 2.
• DE WATERSNOOD
de dreiging van het water
historie gesignaleerd mei 2011
58

59
Tentoonstellingen
(TE) Polderen! Verleden en toekomst van het Zuiderzeeproject – Nieuwland
Erfgoedcentrum – Lelystad – vaste opstelling.
Bespreking door Marieke Prins Genieten van fietsen langs lange rechte wegen in: Historisch
Nieuwsblad, 2011, april, blz. 111.
• DE TELEVISIE
de doorbaak van een massamedium
Publicaties
(BV) Vilsteren, R. van en L. Doeswijk, Vorm van vermaak. L.J. Veen, € 29,95. Zie
ook www.vormvanvermaak.nl. Boek over televisievormgeving: decors,
rekwisieten, titelrollen, omroeplogo’s en tv-technieken.
Bespreking door Henk van Gelder Nooit meer verrast door showtrap. Boek over
televisievormgeving biedt overzicht van nostalgisch geknutsel in: NRC Handelsblad, 11:12-04, blz.
36. Van Gelder meldt uit het boek o.m. de eerste keer dat in een sportprogramma een herhaling
plaatsvond: in 1966 toen Kees Verkerk bij de Europese kampioenschappen schaatsen ten val
kwam. Aanvankelijk dachten veel kijkers dat Verkerk twee keer gevallen was…
Bespreking door Paul Onkenhout 60 jaar Nederlandse tv in 60 jaar vormgeefkunst, nu in een boek
in: de Volkskrant, 11:14-04, blz. V 18-V 20.
Tentoonstellingen
(TE) Opa’s iPod - Historisch Museum Dubbelde Palmboom - Rotterdam - t.e.m.
11:20-05 [tentoonstelling speciaal voor kinderen over de radio, telefoon,
televisie, muziekspeler en de computer]
www.hmr.rotterdam.nl
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2010. blz. 64.
historie gesignaleerd mei 2011
59

• ANNIE M.G. SCHMIDT
60
tegendraads in een burgerlijk land
Annie M.G. Schmidtlezing
Op 11:25-05 zal de twaalfde Annie M.G. Schmidtlezing gehouden worden in de
Lokhorstkerk in Leiden (vanaf 20.00 uur). Floortje Zwigtman verzorgt de lezing. Haar
titel is Het weven van een web. Hoe schrijven gaat en waarom fictie gevaarlijk is.
Kaarten zijn gratis, aan te vragen bij IBBY-Nederland@planet.nl.
Annie M.G. Schmidtlezing in: Nieuwsbrief master jeugdliteratuur, d.d. 11:16-02.
Annie M.G. Schmidtprijs 2010
De jury van de Annie M.G. Schmidtprijs 2010 heeft het lied Lente uitgeroepen tot het
beste theaterlied van het afgelopen jaar: een overtuigend lied, dat met hart en ziel
gezongen en gemaakt is. De prijs ging naar Brigitte Kaandorp, die meeschreef aan het
lied en het vertolkte, en naar Theo Nijland, de componist en tekstdichter.
De prijs is een initiatief van Buma Cultuur en het Amsterdams Kleinkunst Festival en
bestaat uit 3500 euro en een bronzen borstbeeld van Annie. Het beeldje staat nu bij
Kaandorp op de piano en zij noemt het een mooi bezit.
Ancona, J.J. d’, Kaandorp winnaar Annie M.G. prijs in: Dagblad van het Noorden, 11:18-
04, blz. 50.
Kaandorp en Nijland winnen met ‘Lente’ Annie M.G. Schmidtprijs in: de Volkskrant,
11:18-04, blz. V 6.
Gelder, H. van, ‘Ik wil niet naar een prijs hengelen’ in: NRC Handelsblad, 11:20-04, blz.
22-23.
• SURINAME EN DE ANTILLEN
dekolonisatie van de West
Unesco Werelderfgoed
De staatssecretarissen Zijlstra en Bleker hebben het voorstel van een commissie
overgenomen om elf Nederlandse erfgoederen op te nemen op de Voorlopige Lijst voor
voordracht in de komende vijftien jaar voor de Unesco Werelderfgoedlijst. Onder de elf
vallen de plantages in West-Curaçao en het eiland Saba.
Lindhout, S., Elf monumenten op erfgoedlijst in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V9.
Films/dvd’s
• Curacau
Documentaire van Sarah Vos over de Nederlandse gemeenschap op de Antillen,
gesegegreerd levend van de zwarte eilandbewoners met naweeën van de slavernij. Het
doel van Vos was het collectief verzwegen verleden van de Nederlandse oud-kolonie te
tonen en hoe dit het Curaçao van nu beïnvloedt.
historie gesignaleerd mei 2011
60

61
Recensent Elma Drayer: Het moet gezegd: wat zich in die vijfenzeventig minuten op het
scherm ontvouwde was een post-koloniaal drama van formaat. Recensent B(or)
B(eekman) noemt de documentaire onthutsend.
Drayer, E., Zwart-wit-film in: Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 16.
BB, Curacau in: de Volkskrant, 11:07-04, blz. V 6 [4 sterren].
• SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]
V.m. Joegoslavië
de dilemma’s van de vredeshandhaving
Srebrenica en het VN-mandaat
Liesbeth Zegveld, advocate van nabestaanden van Srebrenica, stelde voor het Haagse
Gerechtshof dat de Nederlandse blauwhelmen, die in Srebrenica VN-medewerkers
overgedragen hebben aan hun vijanden, buiten hun mandaat van de Verenigde Naties
getreden zijn. Hun actie werd volgens Zegveld gestuurd door Nederland en niet door de
VN. Daarom is Nederland volgens haar aansprakelijk.
Vervaeke, L., ‘Actie Dutchbat viel buiten mandaat VN’ in: de Volkskrant, 11:22-04, blz. 6.
Films / dvd’s
• De Reünie – Terug naar de hel
In het programma De Reünie op 11:24-04 ditmaal geen klas, maar Dutchbat 3, de
mannen en vrouwen die Srebrenica moesten beveiligen. Een aangrijpende aflevering
over toen en de gevolgen daarvan voor later.
De reünie in: Dagblad van het Noorden, 11:23-04, blz. 71.
Takken, W., Uitzicht op Srebrenica in: NRC Weekend, 11:23-04, blz. 27.
Terug naar de hel in: Televizier, 11:24-04, blz. 29.
CvdK.
Andere missies
Kunduz
De Tweede Kamer gaat akkoord met een nieuwe missie in Afghanistan: een
politietrainingsmissie in de provincie Kunduz. Het gaat om circa 50 Nederlandse militairen
en politiemensen, alsmede F16 gevechtsvliegtuigen.
De wensen van politieke partijen in de Tweede Kamer zijn merendeels door het kabinet
gehonoreerd. PvdA, SP en de PVV waren tegen de missie. PVV-Kamerlid Brinkman gelooft
niet dat de missie uitgevoerd kan worden zoals Nederland dat wenst.
Koelé, Th., Groen licht voor missie Kunduz in: de Volkskrant, 11:27-04, blz. 9.
Kunduzmissie gaat door in: Dagblad van het Noorden, 11:27-04, blz. 6.
Uruzgan
Militair historicus Christ Klep heeft een analyse gemaakt van het vijfjarige verblijf van
Nederland in Uruzgan: 24 doden, 147 gewonden en 1,5 miljard belastinggeld:
(BV) Klep, C., Uruzgan. Nederlandse militairen op missie, 2005 -2010. Boom, €
19,90.
historie gesignaleerd mei 2011
61

62
Hij komt tot o.m. de volgende conclusies:
• De politieke partijen lopen de militairen bij gevaarlijke militaire missies veel te
veel voor de voeten (hij wijst ook op Srebrenica en Kunduz): de krijgsmacht loopt
te veel aan de leiband van de politiek.
• Door Uruzgan heeft het Nederlandse leger sterk in aanzien gewonnen: In die zin
was de missie een feestje voor Defensie. Uruzgan was belangrijk voor de groei
naar militaire volwassenheid.
• Het is de vraag of je met twintig jaar ontwikkelingshulp tegen lagere kosten
misschien niet veel meer had kunnen bereiken.
Bespreking door Gerard den Elt “Sneuveltolerantie’ groot in Nederland in: Dagblad van
het Noorden, 11:27-04, blz. 6.
Interview met de auteur door Noël van Bemmel ‘Krijgsmacht wil Zwitsers zakmes zijn’
in: de Volkskrant, 11:27-04, blz. 9.
• VEELKLEURIG NEDERLAND
de multiculturele maatschappij
Citaten
Religieus besef moet van binnenuit komen, dat kun je niet afdwingen. Ab Klink in:
Kleijwegt, M. en M. van Weezel, ‘Als religie mensen beknot, vind ik het doodeng’
in: Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 26.
Mij is het altijd gegaan om inburgering, het wegwerken van taalachterstand, het op gang
brengen van de discussie over hoe de islam zich verhoudt tot de rechtsstaat. Maar wel
vanuit het idee: we zijn in de toekomst op elkaar aangewezen. Geert Wilders wil het
tegenovergestelde, hij wil van de islam af, hij wil Nederland de-islamiseren. Dat is zo
onbetamelijk, dat het zelfs nooit in mijn hoofd opgekomen. Ab Klink in:
Kleijwegt, M. en M. van Weezel, ‘Als religie mensen beknot, vind ik het doodeng’
in: Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 26.
Publicaties
(BV) Derksen, G. M. van Mousch en J. Mijwaard, Geïllustreerde atlas van het
historie gesignaleerd mei 2011
62

63
hiernamaals. Nieuw Amsterdam, € 27,50 [chronologisch beeld van het denken
over het hiernamaals].
Bespreking door Gert J. Peelen Via het Gare du Mort de leegte in in: de Volkskrant, 11:02-04, blz.
6 [Boeken].
(BV) Lucassen, L. en J., Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van
vijfhonderd jaar immigratie. Bakker, € 19,95.
Bespreking door Hans Wansink Dweilen met de kraan dicht in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 1-2
[Boeken].
Films / dvd’s
• De Molukken
2 dvd’s – samen 6 uur – over hoe opeenvolgende generaties van Molukkers in Nederland
zijn omgegaan met frustraties en idealen en over hoe ze hun plek in de Nederlandse
samenleving met behoud van de eigen identiteit hebben gevonden. Verkrijgbaar via
www.nrclux.nl voor € 17,95.
Advertentie in NRC Weekend, 11:30-04, blz.16.
Tentoonstellingen
(TE) Gedoopt. Vijf eeuwen doopsgezinden in Nederland. De geschiedenis van
een invloedrijke minderheid op een verrassende manier verteld –
Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam – Amsterdam – t.e.m.
11:15-05.
Museumladder in: de Volkskrant, 11:03-03, blz. 8 [2].
Bespreking door Herman Amelink De macht van de minderheid in: NRC Handelsblad, 11:29-03,
blz. 24.
(TE) Nunusaku – Nederlands Fotomuseum – Rotterdam – t.e.m. 11:26-06
[foto/videoproject van Geert van Kesteren en Conny Luhulima, waarin de Molukse
geschiedenis symbool staat voor het universeel verhaal over migratie en
identiteit].
Aankondiging Fotografie in: de Volkskrant, 11:07-04, blz. V17.
Cohen, M., Verloren paradijsjes. Eiland van herkomst – foto’s van Geert van Kesteren en Conny
Luhulima in: Vrij Nederland, 11:09-04, blz. 46-53 [fotodocument].
(TE) The triumph of identity. Salom Italia’s Esterrollen en de Nederlandse
Gouden Eeuw – Joods Historisch Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:03-07.
Zie ook www.jhm.nl. Esterrollen, gemaakt door de graveur Italia in de 17 e eeuw,
die van belang zijn voor de Poerimviering en die bijdroegen aan het opbouwen
van een nieuwe identiteit van Spaanse Joden in de Republiek na de Spaanse
onderdrukking.
Berkhout, K., Ester met ossen in Hollands landschap in: NRC Handelsblad, 11:17-03, blz. 22.
Websites
www.inspiratietoolkit.nl
Deze site is bedoeld als stimulans om het gesprek in het bijzonder onderwijs over
inhoudelijke thema’s aan te gaan. Het doel is inspireren. Er is een tekst- en een
beeldingang. Er is achtergrondinformatie over o.m. vieren, Bijbelverhalen vertellen en
waarden.
Aken, J., Inspirerende websites voor het bijzonder onderwijs in: het Onderwijsblad,
11:12-03, blz. 33.
www.beeldfigurenchristendom.nl
Deze site gaat over belangrijke figuren uit de geschiedenis van het christendom: de
inspirerende hoofdrolspelers uit het West-Europese christendom met o.m. Willibrord en
Luther. De site biedt een biografie, achtergrondinformatie over de tijd, tips voor
verdieping en verwerkingsopdrachten voor leerlingen vanaf groep 8.
Aken, J., Inspirerende websites voor het bijzonder onderwijs in: het Onderwijsblad,
11:12-03, blz. 33.
historie gesignaleerd mei 2011
63

64
www.vreemdineindhoven.nl
Op de site www.vreemdineindhoven.nl informatie over het project met dezelfde naam
van het Historisch OpenluchtMuseum Eindhoven en Museum Kempenland over de
culturele identiteit van Eindhoven door de eeuwen heen en over de mensen van buitenaf
die de geschiedenis van de stad mede bepaalden.
Vreemd in Eindhoven in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 46-47.
• EUROPA
Nederlanders en Europeanen
Citaten
Voorlopig wijst alles er op dat de Europese eenwording een onomkeerbaar proces is dat
met kritische ketelmuziek van eurosceptici wordt begeleid. Meindert Fennema en Eelke
Heemskerk in:
Fennema, M. en E. Heemskerk, Eenwording Europa onafwendbaar in: de Volkskrant,
11;13-04, blz. 30.
• ALGEMEEN
ALGEMEEN
Willinks Amsterdam
Tom Rooduijn deed onderzoek naar de Amsterdamse huizen, die voorkomen op de
schilderijen van Carel Willink. Op tien van de ruim driehonderd schilderijen is een deel
van Amsterdam te zien. Willink had een grote belangstelling voor architectuur, studeerde
bouwkunde in Delft, maar besloot in 1919 te aan schilderen. De huizen, die hem
interesseerden schilderde hij minutieus na, maar hij plaatste ze wel in een andere
context. Eerst fotografeerde hij de gebouwen. De foto’s drukte hij zelf af. Zie ook
www.nrc.nl/willink.
Rooduijn, T., Willinks Amsterdam in: NRC Weekend, 11:09-04, blz. 18-19 [afbeeldingen].
Films / dvd’s
• Beatrix, Oranje onder vuur
Bastiaan Regas zal de rol van Willem-Alexander spelen in de nieuwe VPRO-serie Beatrix,
Oranje onder vuur.Katja Herbers speelt Máxima.
Bastiaan Ragas speelt Willem-Alexander in: de Volkskrant, 11:07-04, blz. V 2.
Publicaties
(BV) Boogaard, J. van den, Onder de rook van de mijn. Het leven van de
mijnwerker in Zuid-Limburg. Waanders, € 29,95.
Bespreking door Paul van der Steen Een koempel moest vooral dociel zijn in: NRC Weekend,
11:30-04, blz. 15.
(BV) Deems, G.F., Een andere Ariëns. De Doctrina Socialis van dr. Alfons Ariëns
(1860-1928). Proefschrift Radboud Universiteit – Nijmegen, handelseditie – Van
den Berg , € 35,00.
Interview met de 89-jarige promovendus door Robin Gerrits ‘Ik ben wel een studiefreak maar geen
studiebeest’ in: de Volkskrant, 11:04-04, blz. 12.
historie gesignaleerd mei 2011
64

65
Interview met de auteur door Ingmar Vriesema Je moet jezelf blijven ontplooien in: NRC
Handelsblad, 11:18-04, blz. 9
(BR) Fara, P., Science. A Four Thousand Year History. Oxford University Press, van
€ 34,95 voor € 10,00.
Het Martyrium – Amsterdam – tel. 020 6732092.
(BV) Fasseur, C., De gekroonde republiek. Balans, € 7,55.
Thie, M., Fasseur: koningin beter dan koning in: NRC Handelsblad, 11:15-02, blz. 5.
Meijer, R. en M. Sommer, ‘Die modernisering komt vanzelf’ in: de Volkskrant, 11:15-02, blz. 12.
Etty, E., Week 8: Kousbroek, Fasseur en Borderwijk in: NRC Handelsblad, 11:25-02, blz. 4
[Boeken].
Bespreking door Hans van den Bergh in Vrij Nederland, 11:19-03, blz. 64-65 (drie
sterren): Maar de vrolijke toon waarop Fasseur onze autoritaire en zelfzuchtige
Oranjekoningen en drie vorstinnen portretteert neemt de lezer bijna voor ze in.
Bespreking door Bastiaan Bommeljé Een oorvijg voor de Republikeinen. Cees Fasseur
heft glas op de monarchie in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 97-99.
(BR) Guadalupi, G., The Nile. History, Adventure and Discovery. White Star
Publishers, van € 46,00 voor € 24,50 [de geschiedenis van de Nijl].
Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 3658226.
(BR) Harshav, B., Marc Chagall and the Lost Jewish World. Rizzoli, van € 75,00
voor € 39,90 [analyse van Chagalls Joodse Rusland in zijn jeugd op basis van zijn
werk].
Roelants – Nijmegen – tel. 024 3221734.
(BR) Hooven, M. ten en R. de Jong, Geschiedenis van de Christelijk Historische
Unie 1908-1980. Boom, van € 29,90 voor € 9,90.
Libris – Utrecht [voorheen Steven Sterk] – tel. 030 2340580.
(BV) Ibeling, H., Europese architectuur vanaf 1890. SUN, € 34,50.
Bespreking door Machteld van Hulten Versteende geschiedenis in: de Volkskrant, 11:15-04, blz. V
17: Zijn belangrijkste ontdekking is het bestaan van wat hij noemt een transnationale, pan-
Europese architectuur.
(BR) Lampugnani, V. M., Lexicon van de architectuur van de twintigste eeuw.
SUN, van € 46,50 voor € 12,50.
Libris – Utrecht [voorheen Steven Sterk] – tel. 030 2340580.
(BV) Lang, J. de, Dienaar van koloniaal Nederland. Bert Bakker, € 24,95 [biografie
van Frederik Hirschmann (1870-1935), officier in het Koninklijk Nederlands-
Indisch Leger tijdens de strijd in Atjeh en commandant van het leger in Suriname,
waar een staatsgreep verijdeld werd].
Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 7 [Boeken].
(BR) Lauwen, T., Holland in beeld 1895-2008. Thoth, van € 14,90 voor € 4,99
[honderd jaar beeldtaal in Nederland].
De Slegte.
(BV) Lelyveld, J., Great Soul. Mahatma Gandhi and his Struggle with India.
Knopf, € 25,00.
Bespreking door Wim Brummelman De Grote Ziel is een leeg symbool in: NRC Handelsblad, 11:21-
04, blz. 15 [Boeken].
(BR) Riffenburgh, B., Exploration Experience. National Geographic, van € 45,00
voor € 19,90 [de grootste ontdekkingsreizen sinds de Gouden Eeuw].
Parimar / De Boekenmarkt – Den Haag – tel. 070 23658226.
historie gesignaleerd mei 2011
65

(AR) Rommelse, G., Marechaussee de straat op [over de politietaken van de
marechaussee] in:
Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 50-57.
66
(BV) Voeten, J., Wat zie ik? Amsterdam, stad van foto’s. Voetnoot, € 19,00 [20e
eeuwse foto’s uit het archief van het Maria Austria Instituut].
Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 11:21-04, blz. 4 [Boeken].
Tentoonstelling
(TE) Leven langs de Maas - Centre Céramique - Maastricht - t.e.m. 11:15-05 [
over de rivier en haar oeverbewoners door de eeuwen heen]. Zie ook
www.centreceramique.nl.
Aankondiging Tentoonstelling in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 42.
(TE) Mes & Vork, tafelen van chic tot friet - Historisch Museum - Rotterdam -
t.e.m. 11:15-05. Zie ook www.historischmuseumrotterdam.nl.
Bespreking Tafelen van chic tot friet in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 06, blz. 44.
(TE) Thérèse Schwartze (1851-1918). De Amsterdamse fine fleur
geportretteerd – Museum Van Loon – t.e.m. verlengd tot 11:23-05. Zie ook
www.museumvanloon.nl.
Bespreking door Wieteke van Zeil Portrettiste van de Grachtengordel in: de Volkskrant, 11:22-02,
blz. 10-11.
Bespreking door Gijsbert van der Wal Modieuze portretten van fine fleur in: NRC Handelsblad,
11:28-02, blz. 11.
Een bijzondere belevenis om deze schitterende portrettenserie van Thérèse Schwartze
bij elkaar te zien in een heel authentieke omgeving: het Amsterdamse Museum Van
Loon. De familie Van Loon, sinds koning Willem I behorend tot de adel, was een
belangrijke opdrachtgever voor de schilderes. Maar tot die opdrachtgevers hoorden ook
de Oranjefamilie, de Amsterdamse burgemeesterfamilie Van Tienhoven, bankierfamilies
o.m. Labouchere en Wertheim, ondernemersfamilies o.m. Van Heek, Vroom, Dreesmann
en Jurjens, culturele ‘ondernemers’ als Artis-directeur Westerman en dirigent
Mengelberg en hoogleraren, onder wie Hugo de Vries en Nicolaas Pierson: je staat oog in
oog met mensen, waarvan je de naam wel eens gelezen hebt, maar die je nog niet
uitgebeeld gezien hebt.
Het gaat om een dubbelexpositie: naast museum Van Loon in Amsterdam hangt er een
fraaie selectie van Schwartze-portretten in museum De Fundatie in Heino/Wijhe (zie
onder).
Bij de tentoonstelling verscheen een fraai uitgevoerd boek;
(BV) Lith, W. van en I. Montijn, Thérèse Schwartze (1851-1918). De
Nederlandse fine fleur geportretteerd. Zwolle / Amsterdam / Heino-Wijhe, € 19,95.
Met veel afbeeldingen.
CvdK
(TE) Lucas Cranach de Oudere – Musée de Luxembourg – Parijs - t.e.m. 11:23-
05, zie ook ww.museeduluxembourg.fr.
Bespreking door Ariejan Korteweg Onthutsend modern uit de 16 de eeuw in: de Volkskrant, 11:12-
02, blz. 25.
(TE) Zilver in Groningen – Groninger Museum – Groningen – t.e.m. 11:29-05.
Bespreking door Mannus van der Laan, ‘Gronings zilver is van zeer goede kwaliteit’ in: Dagblad
van het Noorden, 11:12-01, blz. 36-37.
(TE) Geschreven portretten – Nationaal Archief en Koninklijke Bibliotheek –
Den Haag – t.e.m. 11:29-05 [persoonlijke documenten van Reve, Mata Hari,
Michiel de Ruyter, Aletta Jacobs, Anna Paulowna, P.C. Hooft, Annie M.G. Schmidt
en vele anderen].
historie gesignaleerd mei 2011
66

67
Aankondiging Nationaal Archief toont haarlok Reve in: Dagblad van het Noorden, 11:25-02, blz.
36.
Ruiten, J. van, Kleine verschrijving geen bezwaar in: Dagblad van het Noorden, 11:22-03, blz. 32.
(TE) Amsterdam: Stad van foto’s – Stadsarchief – Amsterdam – t.e.m. 11:05-
06. 150 foto’s van Amsterdam uit de collectie van het Maria Austria Instituut uit
de periode 1935-2005. Zie ook www.stadsarchief.amsterdam.nl.
Aankondiging Stad van foto’s in de Volkskrant, 11:17-03, blz. V19.
(TE) Thérèse Schwartze. De Nederlandse fine fleur geportretteerd – Museum
de Fundatie – Heino/Wijhe – t.e.m. 11:13-06, zie ook
www.museumdefundatie.nl [dubbelexpositie met museum Van Loon – Amsterdam
– zie boven).
Bespreking door Wieteke van Zeil Portrettiste van de Grachtengordel in: de Volkskrant, 11:22-02,
blz. 10-11.
Bespreking door Gijsbert van der Wal Modieuze portretten van fine fleur in: NRC Handelsblad,
11:28-02, blz. 11.
(TE) James Ensor, universum van een fantast – Gemeentemuseum Den Haag –
t.e.m. 11:13-06. Zie ook www.gemeentemusuem.nl met activiteitenoverzicht.
Advertentie Gemeentemuseum in NRC Handelsblad, 11:07-03, blz. 22.
Aankondiging James Ensor in de Volkskrant, 11:10-03, blz. V 19.
Bespreking door Birgit Donker Geraamtes rond de potkachel in: NRC Handelsblad, 11:10-03, blz.
10-11 [Cultureel Supplement].
Bespreking door Rutger Pontzen Het verband tussen carnaval en James Ensor in: de Volkskrant,
11:11-03, blz. V 14.
Bespreking door Sacha Bronwasser James Ensor in: de Volkskrant, 11:22-03, blz. V 7.
Bespreking door Joost Zwagerman James Ensor universum van een fantast in: de Volkskrant,
11:27-04, blz. V9.
Zie ook hierboven publicaties: Tolman, M.
(TE) Wajang Foxtrot. Indië in klank en beeld – Atlas van Stolk – Rotterdam –
t.e.m. 11:16-06.
Aankondiging in Geschiedenis Magazine, maart 2011, blz. 64.
(TE) Crouwel. A graphic odyssey – Design Museum – London – t.e.m. 11:03-07.
Zie ook www.designmuseum.org.
Witman, B., Schreefloos is de norm in: de Volkskrant, 11:25-03, blz. V 1-V 4.
Ketelaar, T., Moderne meester van eenvoud en ordening in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 22-
23.
(TE) Vrouwen rond de Hofvijver – Haags Historisch Museum – Den Haag –
t.e.m.11:28-08 [portretten en voorwerpen van bekende vrouwen als Alexandrine
Tinne en Maria Margaretha la Fargue en objecten uit de Russisch-orthodoxe kapel
van koningin Anna Pauwlowna].
Mensen in: de Volkskrant, 11:15-02, blz. 14 [2].
(TE) Handelswaar & Souvenirs. Islamitische kunst uit het Rijksmuseum
Amsterdam te zien in Leiden – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden –
t.e.m. 11:04-09.
Advertentie in Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 68.
Bespreking door Birgit Donker De Arabische sabel van Michiel de Ruyter in: NRC Handelsblad,
11:21-04, blz. 22-23.
(TE) 100m2NL –Zuiderkerk – Amsterdam – van 11:20-05 tot en met 11:09-09
compacte overichtstentoonstelling van het Nationaal Historisch Museum over de
Nederlandse geschiedenis].
Aankondiging Neerlands historie geëxposeerd op 100 m2 in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 21.
historie gesignaleerd mei 2011
67

68
(TE) Glans en glorie – Hermitage – Amsterdam – t.e.m. 11:16-09. Religieuze
voorwerpen van de Russisch-orthodoxe kerk.
Aankondiging Glans en glorie in: de Volkskrant, 11:17-03, blz. V 19.
Aankondiging Hermitage toont iconen in: NRC Handelsblad, 11:24-03, blz. 12-13 [Cultureel
Supplement].
Bespreking Glans en glorie in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 46-47.
(TE) Gadgets & Games van toen en nu – Teylers Museum – Haarlem – t.e.m.
11:11-09 [eerste mobieltje, eerste computerspel, brommers, cassettebandjes,
Messerschmidts en een bakelieten telefoon – ook hands on]
Aankondiging Hebbedingen van vroeger in Haarlemse Teylers Museum in: Dagblad van het
Noorden, 11:19-03, blz. 5.
(TE) Wetenschap verandert je leven –Museon – Den Haag – t.e.m. 11:30-09.
Bespreking door Eileen Ros De geur van oma in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 7 [Reizen].
(TE) Eeuwig geld, 100 jaar Muntgebouw, 1000 jaar muntslag – Geldmuseum –
Utrecht – tot nader order. Zie ook www.geldmuseum.nl.
Aankondiging door Aly Knol Utrecht dankt de Munt aan geldbuidel provincie in: Dagblad
van het Noorden, 11:01-04, blz. 28-29.
(TE) Yin & Jan – Maritiem Museum – Rotterdam – t.e.m. 12:04-03 [over de
eeuwenlange wederzijdse beïnvloeding tussen China en Nederland]. Zie ook
www.maritiemmuseum.nl.
Aankondiging in Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V 17.
(TE) Making Histories, Changing Views of the Collection. The Temporary
Stedelijk 2 – Stedelijk Museum – Amsterdam – tot nader order.
Bespreking door Hans den Hartog Jager Bijna vergeten klassiekers van het Stedelijk zijn terug in:
NRC Handelsblad, 11:03-03, blz.13: Meteen is er die combinatie van opluchting en koude rillingen
– het Stedelijk heeft zijn wortels terug. Vier sterren.
Besapreking door Sacha Bronwasser Matisse en Malevitch keren terug in: de Volkskrant, 11:04-03,
blz. 19: wie besluit een collectiepresentatie te maken zal toch meer visie moeten tonen en deze
van-alles-wat inkijkjes zijn onbevredigend.
(TE) Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch
Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem – in ieder geval tot en met
2020 [overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en
met de dekolonisatie en emigratie].
Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07.
historie gesignaleerd mei 2011
68

69
II GESCHIEDENISDIDACTIEK
12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL
• Geschiedenis, staatsinrichting en burgerschap
Erik Schilp schreef een pamflet over geschiedenis, staatsinrichting en burgerschap met
als titel Beginnen bij het begin.Op weg naar een beter burgerschap voor Nederland. Hij
verbaast zich erover dat in het Nederlandse debat over wie we zijn en wat ons bindt
zelden gekeken wordt naar het verleden, alsof daar geen antwoorden gevonden kunnen
worden op de vragen. Zijn stelling: een toekomst is weinig waard als een volk zijn
verleden niet kent. Hij stelt voor om bij het zoeken naar houvast in het verleden, oftewel
naar wat ons bindt, te starten in de Nederlandse Opstand, een strijd om vrijheid van
geweten en godsdienst en een strijd voor decentraal bestuur. Schilp: Het erge is dat wij
onszelf de vraag wat ons bindt niet eens stellen. Het is niet van belang, het is zelfs wat
besmet.
Schilp pleit voor een sterker ontwikkeld burgerschap, dat zou kunnen leiden tot een
vruchtbaarder en vrediger interactie tussen elkaar en richting anderen. De discussie zou
wellicht minder gepolariseerd gevoerd kunnen worden, althans als we enigszins vanuit
dezelfde grondwaarden het debat beginnen of in ieder geval respecteren dat
verschillende grondwaarden niet meteen hoeven af te doen aan de goede intenties
waarmee we het huis van Nederland willen bouwen.
Schilp stelt voor te beginnen bij het begin oftewel bij de jongsten. Hij wil ze een
gereedschapskist meegeven met instrumenten die ze nodig hebben om te beginnen hun
omgeving te begrijpen. Iedere leerling van groep acht krijgt op de laatste dag van het
schooljaar een soort ‘burgerschapspaspoort’ uitgereikt. Dit boekje is op naam en dus
persoonlijk (ingevuld door de leerkracht met een korte aanmoediging voor de volgende
fase van hun leven) en bevat drie hoofdstukken: geschiedenis, staatsinrichting en
burgerschap. De twee weken voorafgaand aan de uitreiking krijgen de leerlingen
onderwijs over de inhoud van het boekje via speciaal daarvoor ontwikkelde lesbrieven.
Het hoofdstuk geschiedenis gaat in op de belangrijkste verhalen van ons verleden, maar
legt nog eens extra nadruk op de belangrijkste data, personen en gebeurtenissen. Het
hoofdstuk staatsinrichting gaat over de symbolen van staat en land, herdenking en
bevrijding, de organisatie van ons land en de rechtsstaat en over onderwerpen als
kiesrecht, belastingen en milieu. Het hoofdstuk burgerschap behandelt begrippen als
verantwoordelijkheid, rechten en plichten, gezamenlijkheid en eenheid in
verscheidenheid.
Schilp ziet dat als een eerste stap en daarna stapje voor stapje verder. Het verleden
verhalen om het heden beter te begrijpen en zo te leven en te bouwen aan onze
toekomst. Op weg naar een beter burgerschap voor Nederland.
Schilp, E., De oude verhalen zijn van ons allen in: de Volkskrant, 11:16-04, blz. 32.
Het pamflet is te vinden op www.innl.nl, evenals een persbericht over het pamflet
(CvdK).
Limburgs publicist en uitgever Lou Heynens reageert op Schilps pleidooi:Door de grote
rood-wit-blauwe of Oranje verfkwast te hanteren wordt de geschiedenis van ‘Limburg’
voor de zoveelste keer onder het ‘Hollandse’ tapijt geveegd. Het oude, boeiende verhaal
over de wordingssgeschiedenis van Holland, de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden, de Bataafse Republiek of het Koninkrijk Holland is namelijk niet onze
geschiedenis, net zo min als Willem van Oranje onze ‘Vader des Vaderlands’ zou zijn. De
geschiedenis van Nederland wordt herhaaldelijk voorgesteld als een ‘Hollands’ concept:
calvinisme, nuchterheid, koopmansvolk, hetgeen culmineert in een zelfgenoegzaam
zelfbeeld. Onze nationale of Nederlandse geschiedenis zit inderdaad vol met
spanningsvelden. Maar enige nuancering zou kunnen voorkomen dat bevolkingsgroepen,
die door niet-democratische machtsconstructies ‘genationaliseerd’ werden, zich
geschoffeerd voelen. Van Schilp mag nuance worden verwacht als het om Nederland gaat
terwijl de voormalige Republiek bedoeld wordt.(…) Door niet echt om te kijken naar de
historie gesignaleerd mei 2011
69

70
‘nationale’ wordingsgeschiedenis van wat sinds 1839 Nederland heet, creëert hij opnieuw
distantie en blijft van zijn goedbedoelde intentie niets anders over dan een poel
polderwater.
Heynens, L., Jullie historie, niet de onze in: de Volkskrant, 11:21-04, blz. 28.
• Welke vakken?
Mediawijsheid
De Raad voor Cultuur definieerde in een advies in 2005 mediawijsheid als het geheel van
kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief
kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde
wereld. Volgens de Raad hoeft mediawijsheid geen apart vak te vormen, maar moet het
geïntegreerd worden in de bestaande vakken.
De belangstelling voor mediawijsheid is groot, maar scholen mogen zelf bepalen of en
hoe ze hier aandacht aan besteden. Er zijn geen richtlijnen. De Raad voor Cultuur
adviseerde de minister in 1996 mediawijsheid op te nemen in de eindtermen van het
onderwijs, maar dat advies werd niet overgenomen. In het advies van de Raad voor
Cultuur in 2005 worden geen concrete eindtermen aangegeven. Eind 2007 deed Kamerlid
Dibi (GroenLinks) een wetsvoorstel waarin gepleit werd voor de invoering van een
schoolvak mediawijsheid. Zonder eindtermen zou er volgens hem niets terecht komen
van het vak. De AOb reageerde afwijzend: Dan kan je overal wel een vak van maken.
Scholen moeten al zoveel. Als het dan echt moet, kan het wel worden ingepast in een
vak als maatschappijleer. Het ministerie heeft geen plannen om mediawijsheid als apart
vak in te voeren: Onze focus ligt op basisvaardigheden als wiskunde en taal.
Scholen kunnen terecht bij de netwerkorganisatie Mediawijzer.net, die 2 miljoen van het
ministerie ontvangt, waarvan vier ton bestemd is om projecten van scholen te
ondersteunen. Mediawijzer.net heeft zes organisaties de opdracht gegeven om te
onderzoeken hoe mediawijsheid ‘meetbaar’ te maken is. Mogelijk komt er zo een
antwoord op de vraag wat iemand die mediawijs is allemaal moet kunnen.
Valk, E. de, Mediagebruik: als eten met mes en vork. Kinderen moeten ‘mediawijzer’
worden, maar de meeste scholen doen er niets aan in: NRC Handelsblad, 11:19-04, blz.
36.
• De Canon van Nederland
Nieuw Canonpakket
Door Onwijs (Oude Tonge) is een nieuw Canonpakket ontwikkeld, dat uitgaat van beeld
in plaats van tekst. In 50 kleurrijke mozaïeken komt de geschiedenis tot leven. Deze
nieuwe manier van presenteren van leerstof sluit aan bij de beeld- en zapcultuur van nu.
Op eigen niveau, in eigen tempo en naar eigen interesse start een leerling een zoektocht
binnen een venster. Een leerkracht kan het pakket gebruiken bij verrijking, verdieping of
ter introductie van een onderwerp naast de eigen methode. De mozaïeken kunnen
bekeken worden op de nieuwste touch- of multitouchcomputers (zie www.tiptile.nl) of via
het digibord. Aanvullende informatie staat op www.dehistorischecanon.nl.
Eén venster kost € 20,00, 10 vensters € 175,00 en alle 50 vensters € 750,00
Geschiedenis-Canon klaar voor de toekomst in: VIVES, februari 2011, blz. 7.
www.dehistorischecanon.nl.
• .Andere canons
De Canon van Hoogeveen
De Canon van Hoogeveen verscheen in 2008 op de website van het Museum De 5000
Morgen en bestaat uit 25 vensters. Het venster voor de Tijd van Jagers en Boeren is niet
gekoppeld aan de hunebedden, maar aan de kano van Pesse.
Een enigszins verbeterde en aangevulde versie verscheen nu in boekvorm. De canon kan
besteld worden via albertmetselaar@home.nl of via 0528 275584.
Tijdens de receptie van de nieuw benoemde burgemeester van Hoogeveen Lohuis kreeg
deze het eerste exemplaar van de Canon van Hoogeveen en zijn kinderen kregen het
tweede exemplaar.
Burgemeester ontvangt canon van Hoogeveen op: www.regiohoogeveen.nl, 11:21-02.
historie gesignaleerd mei 2011
70

71
• Geschiedeniskennis
Jonathan van het Reve bespreekt in Vrij Nederland het televisieprogramma van de KRO
De Rekenkamer, een programma volgens hem vol met denkfouten en niet kloppende
vergelijkingen: de aardlaag van twee miljoen jaar geleden wordt geïllustreerd door te
melden dat hier toen dinosauriërs en Neanderthalers rondliepen – terwijl een kind van
twaalf weet dat die destijds respectievelijk al drieënzestig miljoen jaar waren
uitgestorven en nog anderhalf miljoen jaar op zich zouden laten wachten.
Reve, J. van het, De Rekenkamer kan niet rekenen in: Vrij Nederland, 11:02-04, blz. 20.
Die groeiende onwetendheid [over WOII] is hét probleem om vandaag de dag nog
spannende romans over de oorlog en de bezetting te schrijven. Als auteur moet je
bijkans een serie verklarende voetnoten en een namenregister toevoegen. Het is dan
alsof je nog een vijftiende deel van Loe de Jongs ‘Het Koninkrijk der Nederlanden’
schrijft. Tomas Ross in:
Ross, T., De Zaak Pieter Menten, deel 1 in: Wereld in Oorlog, 2011, nr. 22, blz. 24.
• Historisch besef
Jean Pierre Rawie doet in zijn column in het Dagblad van het Noorden verslag van de
afscheidsrede van prof. Hans Renner. Renner vergeleek het historisch bewustzijn in
Nederland met dat in zijn geboorteland Tsjechië. Hij stelde dat het niet zo goed gesteld
was met het historisch bewustzijn in Nederland: Vrijwel nergens een borstbeeld voor
onze verdienstelijke voorouders, Pim Fortuyn als de grootste Nederlander, geen kennis
van ons cultureel erfgoed. Van de tien nationale feestdagen in Nederland zijn er maar
twee die iets met geschiedenis hebben: de Bevrijdingsdag en Koninginnedag. In Tsjechië
worden beduidend meer historische gebeurtenissen herdacht. Duidelijk werd dat Renner
ons gebrek aan historisch besef een slechte zaak achtte.
Rawie stelt daar tegenover dat teveel aan historisch bewustzijn dikwijls een bron van
narigheid is. En verwijst dan naar de Balkan. Zodra de overheersing door Turken, de
Donaumonarchie en Tito voorbij is wordt er weer begonnen over de slag op het Merelveld
van 1389 en begint het moorden weer. Hij citeert bemiddelaar Holbrooke, die eens
wanhopig uitgeroepen moet hebben; No history, no history.
Rawie, J.P., Naarden in: Dagblad van het Noorden, 11:02-04, blz. 47.
• Cultuuronderwijs/ Erfgoedonderwijs
Erfgoed
Anita Twaalfhoven sprak met onderwijskundigen Marieke Zeeman en Annemarie de Regt,
de auteurs van het boekje Theoretisch kader voor erfgoededucatie, en deed daar verslag
over in het Bulletin Cultuur & School. Zeeman en De Regt zien erfgoededucatie niet als
een middel of trucje om de geschiedenisles op te leuken. Het vormt een leergebied op
zich, dat kinderen veel te bieden heeft. Naar ons idee moet het erfgoed het vertrekpunt
zijn voor projecten en van daaruit kun je kijken hoe je verbindingen met school kunt
leggen.Als voorbeeld wordt genoemd de Keukenhof: een schoolbezoek daaraan kan
gelinkt worden aan aardrijkskunde (bloementeelt) en geschiedenis (Jacoba van Beieren).
Het accent op geschiedenis en aardrijkskunde is vanzelfsprekend, maar via bijvoorbeeld
de standbeelden van Spinoza en Hugo de Groot kun je ook uitkomen bij
maatschappelijke vorming. De essentie van erfgoededucatie is het ter plekke beleven,
zodat leerlingen beseffen: deze geschiedenis is dus écht gebeurd op de plek waar ik nu
sta (in de trant van: Hugo de Groot heeft ooit in deze kist gelegen). Daarnaast is ook
living history een geschikte ingang. Erfgoed is in de directe omgeving van de leerlingen
te vinden: de straat waar ze wonen, het dorp … Het versterkt je culturele identiteit als je
de geschiedenis leert kennen van de omgeving waarin je leeft. De 50 vensters van de
Canon van Nederland zien Zeeman en De Regt als een belangrijk uitgangspunt voor
erfgoededucatie. Het opent letterlijk een venster naar de geschiedenis en heeft een vaste
plek in het onderwijs. Het is voor het cultureel besef van alle kinderen belangrijk om de
historie te leren kennen van het land waarin je woont en het is heel handig dat er voor
de canon een selectie van de hoogtepunten is gemaakt.
historie gesignaleerd mei 2011
71

72
Uiteindelijk gaat het bij erfgoededucatie om het zoeken naar antwoorden op de vraag:
waarom moeten we het bewaren voor de toekomst?
Zeeman en De Regt pleiten voor een drietal lessen over een erfgoedonderwerp: les 1 op
school biedt de nodige voorkennis (het leren), les 2 is op locatie actief aan de slag (het
beleven) en les 3 weer op school de afsluitende les (de reflectie). Een bezoek aan
erfgoed is géén schoolreisje. Voor leerlingen afkomstig uit andere culturen is geen
specifieke aanpak vereist. Het is ook hun museum of monument.
Teveel lessen en te veel verschillende opdrachten en keuzemogelijkheden of overdreven
de diepte ingaan werken niet: een project duidelijk afbakenen en bedenken wat de link
met school is. Tijdens het erfgoedbezoek geen rondleiding van twee uur of tegen de
leerlingen roepen: ga op pad en kijk zelf maar wat je leuk vindt. Dan gebeurt er niets, ze
hebben een kapstok nodig. En niet alleen kijkopdrachten, maar ook hun verbeelding
prikkelen. De reflectie tot slot is essentieel in het leerproces.
Het boekje Theoretisch kader voor erfgoededucatie is te bestellen via
www.zeemanderegt.nl.
Twaalfhoven, A., ‘Erfgoed moet je ter plekke beleven’ in: Bulletin Cultuur & School, 2011,
februari, blz. 4-6.
Cultuuronderwijs
Met Bart Vaessen, lid van de begeleidingscommissie, werd in het Bulletin Cultuur &
School teruggekeken op het OCW-project Brede School en Cultuureducatie. Formele
criteria voor deelname waren de versterking van de culturele ontwikkelingen van de
leerlingen, samenwerking met culturele partners, vernieuwing en overdraagbaarheid van
het project. In een tweede ronde lag de nadruk meer op doorlopende leerlijnen en het
verbinden van binnen- en buitenschools leren en de samenwerking tussen verschillende
partijen. En in de derde ronde ging het vooral om talentontwikkeling van kinderen en hoe
cultuureducatie een bijdrage kan leveren aan verbetering van het onderwijs.
Duidelijk is geworden dat er geen succesrecept voor de versterking van cultuuronderwijs
bestaat. Kansrijke factoren zijn goede samenwerkingspartners, een visie op
cultuuronderwijs, inbedding van cultuuronderwijs in het onderwijscurriculum en de
aanwezigheid van een cultuurcoördinator op school. Maar de maatschappelijke omgeving
is overal anders en de werkelijkheid kan weerbarstig zijn. Alle organisaties met wie een
school samenwerkt, hebben andere doelstellingen, openingstijden en prioriteiten. Pas als
je een gezamenlijk doel en een gezamenlijke visie hebt, kun je iets opbouwen. En dat
blijkt steeds weer meer persoonsafhankelijk dan structuurafhankelijk, waardoor het
kwetsbaar is en het belang van verankeren dus groot is.
Geldermans, A., Cultuuronderwijs brengt de hele omgeving in beweging in: Bulletin
Cultuur & School, 2011, februari, blz. 7-9.
Citaten
Kunst en cultuur vervlechten in het lesaanbod, maak het onderdeel van geschiedenis,
taal, rekenen, naast natuurlijk een autonome plek voor het cultuureducatieve aanbod.
Herman Kuypers, adviseur relatiebeheer bij Kunstbalie in:
Maaijwee, J-P., Vervolg Regeling versterking cultuureductaie in het primair onderwijs?
in: Bulletin Cultuur & School, 2011, februari, blz. 34.
En iedereen weet dat iets pas erfgoed is wanneer er een publiek voor is dat er wat van
vindt, erom geeft, het zich toe-eigent. Riemer Knoop in:
Knoop, R., Gefopt in: Archeologie Magazine, 2011, nr. 02, blz. 49.
• Burgerschap
www.burgerschapmeten.nl
In de categorie Leermiddelen en methodes heeft Rovict een eervolle vermelding
gekregen voor het ontwikkelde instrument om burgerschapscompetenties en het
burgerschapsgedrag van leerlingen in kaart te brengen. Zie ook
www.burgerschapmeten.nl
Gastindeklas.nl in de prijzen in: VIVES, februari 2011, blz. 9.
historie gesignaleerd mei 2011
72

73
13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN
• Citaten
Ik blijf een schoolmeester en ben een beetje een moralist. Als je een zwaar thema
aansnijdt als de dood of oorlog, vind ik dat je een kind niet met de ellende kunt laten
zitten. Jammer, denk ik dan, maar ik heb het lekker toch gedaan – die goede afloop.
Jubilerende jeugdboekenschrijver Jacques Vriens in:
Twillert, M. van, ‘Rustig beginnen kan niet meer’ in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 5
[Boeken].
14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN
• BEELDVORMINGSSCHEMA
A DE WERKELIJKHEID
a.1 De (school)omgeving
• St.Janskathedraal – ’s Hertgenbosch
In ’s-Hertogenbosch is een dankweekend gehouden ter viering van de afronding van de
restauratie van de kathedraal, de mooiste en rijkst versierde gotische kerk van
Nederland. Pieter van Vollenhoven onthulde een nieuw engelbeeld, gemaakt door de
beeldhouwer-restaurateur Ton Mooy: een engel met een mobieltje. Pieter Kohnen van
het kerkbestuur hield een toespraak, waarin hij aangaf wie schoon wil zijn, moet pijn
lijden. De Sint Jan heeft pijn geleden. Eerst door het verval, daarna door de ingrijpende
restauratie. Maar ze is er absoluut mooier op geworden.
Wijlen prins Claus gaf in 1999 het startsein voor de restauratie, die 48 miljoen euro
gekost heeft.
Hulsman, B., Sint-Janskathedraal hersteld met veel nieuwe engelen in: NRC Weekend,
11:02-04, blz. 16-17 [foto’s].
Graaf, P. de, Pijn geleden, maar mooier geworden in: de Volkskrant, 11:04-04, blz. 3.
• Straatnamen
Het voorstel van de VVD in Den Haag om een straat naar Reagan te noemen vanwege
zijn belangrijke bijdrage aan internationale vrede en recht viel slecht bij GroenLinks. Die
partij wees op de bijdrage van Reagan aan mensenrechtenschendingen in Afrika, Latijns-
Amerika en het Midden-Oosten, bepaald geen bijdrage aan internationale vrede en recht.
Beide partijen hebben elkaar gevonden in het compromis om een laan de naam Reagan-
Gorbatsjovlaan te geven, zodat de benoeming duidelijk in het teken staat van het einde
van de Koude Oorlog.
Bol, B. van den, Wel/geen laan voor Reagan in: NRC Handelsblad, 11:04-04, blz. 9.
• Ont-Mubarakken
Mubarak moest door de Nijlrevolutie zijn presidentschap in Egypte opgeven. Daarna
volgde het ont-Mubarakken van de samenleving: zijn beeltenissen verdwenen uit de
steden. Standbeelden van hem werden weggehaald of vernield door betogers. Ook is
Mubarak verdwenen van de overheidsgebouwen. De leus Egypte is Mubarak en Mubarak
is Egypte, die op allerlei plaatsten op muren stond, is overgeschilderd of verwijderd door
schoonmakers. Maar het is niet eenvoudig om zijn naam overal te verwijderen: tijdens
zijn regeerperiode (1981-2011) is bijna van alles naar hem genoemd: ziekenhuizen,
bruggen, wegen, pleinen, stadions, vliegvelden, overheidsgebouwen, industriële
complexen, woongemeenschappen, nationale prijzen en onderscheidingen. Er zijn maar
historie gesignaleerd mei 2011
73

74
liefst 388 Mubarakscholen en dat getal stijgt nog tot 549 als ook de vernoemingen naar
zijn vrouw Suzanne en zijn zoon Gamal meegeteld worden.
Advocaat Samir Sabry heeft de rechter verzocht om Mubaraks naam rigoreus uit het
openbare leven te bannen. De rechter doet binnenkort uitspraak. Mubaraks aanhangers
zijn nu al woedend, want zij vinden dat Mubarak respect verdient voor zijn rol in de
oorlog tegen Israël in 1973. Het ministerie van Cultuur heeft de Mubarak Prijs voor
Sociale Wetenschappen, Kunsten en Letteren al omgedoopt in de Nijl-prijs.
Genovesi, I.O., In Egypte is het ont-Mubarakken begonnen in: de Volkskrant, 11:02-04,
blz. 17.
• Unesco Werelderfgoed
De staatssecretarissen Zijlstra en Bleker zijn van mening dat elf Nederlandse erfgoederen
een plaats verdienen op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Zij nemen het advies over
van de Commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed. Er waren 47 aanvragen.
Afvallers zijn o.m. het Binnenhof, de Afsluitdijk en Panorama Mesdag.
Plaatsing op de Voorlopige Lijst betekent dat het rijk en de betrokken overheden,
eigenaars en beheerders beginnen met de voorbereiding om deze erfgoederen de
komende vijftien jaar te nomineren. De uiteindelijke besluitvorming over opname ligt bij
de Unesco. Het gaat om:
• Het Bonaire Marine Park
• Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker
• De kolonies Frederiksoord, Wilhelminaoord en Veenhuizen
• De Nieuwe Hollandse Waterlinie
• De Noordoostpolder
• Het plantagesysteem op West-Curaçao
• Sanatorium Zonnestraal in Hilversum
• Het Teylers Museum in Haarlem
• De Van Nellefabriek in Rotterdam
• De Romeinse Limes, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk.
• Het eiland Saba.
De erfgoederen moeten voldoen aan de volgende eisen:
• Uitzonderlijkheid en universaliteit (eisen van de Unesco)
• Financieel draagvlak: Stichtingen en overheden moeten bewijzen dat ze de goede
staat van het erfgoed op lange termijn kunnen waarborgen (eis van Unesco)
• Behorend tot de thema’s: Nederland waterland, Nederland in de Gouden Eeuw, de
Nederlandse bijdrage aan de modernisering in de 20 ste eeuw, Nederland als
burgerlijke samenleving en erfgoed van de Antillen (eisen van Nederland)
Zijlstra: Een plek op de Werelderfgoedlijst betekent een wereldwijde erkenning van de
culturele en natuurlijke waarde van een gebouw, plaats of gebied. Het vertelt het verhaal
van de Nederlandse geschiedenis, is een bekroning op jarenlang zorguldig beheer en
verstrekt toeristische aantrekkingskracht.Voor de periode 2011-2015 zullen de Van
Nellefabriek, Teylers Museum en de plantages in West-Curaçao worden voorgedragen.
Lindhout, S., Elf monumenten op erfgoedlijst in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V 9.
Erfgoed op nominatie lijst Unesco in: NRC Handelsblad, 11:06-04, blz. 20.
Drentse koloniën nu ‘Unesco-proof’ in: Dagblad van het Noorden, 11:06-04, blz. 3.
Veenhuizen, het Drentse gevangenisdorp, heeft in tien jaar een enorme renovatie
doorgemaakt dank zij de inzet van 60 miljoen euro. Veenhuizen was een zelfvoorzienend
gevangenisdorp, vrijwel afgesloten van de buitenwereld. Begin jaren tachtig trok justitie
zich terug achter de hekken van de strafinrichtingen en stootte in groot tempo panden in
het dorp af, die leegstonden en verpauperden. Tien jaar geleden begonnen overheden
aan herstel van het cultuurhistorisch erfgoed. De bekroning was de de officiële in
gebruikname van twee van de ruim honderd rijksmonumenten in het dorp door Pieter
van Vollenhoven, de voorzitter van het Nationaal Restauratie Fonds. O.m. het pand Klein
Soestdijk, ooit de woning van de directeur van de Rijksbedelaarsinrichting (1859) en nu
in beheer van het Drents Landschap.
historie gesignaleerd mei 2011
74

75
Dorp met meer gevangenen dan inwoners in: Dagblad van het Noorden, 11:12-04, blz.
28.
Hamersvelt, W. van, Niet origineel, wel dezelfde sfeer in: Dagblad van het Noorden,
11:12-04, blz. 28-29.
Inwoners van de Noordoostpolder zijn boos op de overheid over de plannen om de polder
voor te dragen voor de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Zij zien de status niet als een
trekpleister, maar als een belemmering voor groei en innovatie. Er is angst voor
stroperige procedures en beperkingen. Werelderfgoed staat voor behoud, voor een
conservatieve opvatting. Schokland is als Werelderfgoed wel genoeg. De burgemeester
van de Noordoostpolder is enthousiast en rekent op toeristen en bedrijven.
Es, A. van, De polder wil geen museum zijn in: de Volkskrant, 11:28-04, blz. 13.
In de gemeenteraad van Noordoostpolder is gestemd over een mogelijke plek op de
Werelderfgoedlijst van de Unesco: 16 raadsleden stemden tegen, 12 voor.
Noordoostpolder geen Werelderfgoed in: de Volkskrant, 11:29-04, blz. 8.
• Paleis – Amsterdam
De enorm vervuilde beeldengroep in het timpaan van het Paleis op de Dam in
Amsterdam is in de oude glorie hersteld. Het timpaan drukt de trots, weelde, macht en
wereldvrede uit. Het witte carraramarmer is schoongemaakt en het verguldsel opnieuw
aangebracht. De invloeden van duivenpoep, roet en uitlaatgassen, zure regen, eerdere
restauraties en de tand des tijds zijn dan weer weggewerkt. Centraal bovenaan staat de
Stedenmaagd, symbool van het machtige Amsterdam. Ze wordt geflankeerd door de
zeegod Neptunus en aan haar voeten liggen leeuwen. De goden dragen lauwerkransen.
Olijftakken, ook verguld, symboliseren de wereldvrede. Verder zijn er mythische wezens
(tritons), die zeepaarden (hippocampen) met vergulde hoorns berijden en dolfijnen en
vissen,verwijzend naar de wereldhandel en de wereldzeeën. De maker van dit
imponerend timpaan is Artus Quellinus. De Rijksgebouwendienst schreef in een essay:
Geen ander Noord-Europees voorbeeld van profane bouwkunst uit de tweede helft van de
zeventiende eeuw is zo rijk voorzien van barok beeldhouwwerk. De wedergeboorte van
het timpaan is een mijlpaal in de restauratie van het Paleis op de Dam.
Haijtema, A., Kroon op de gevel in: de Volkskrant, 11:06-04, blz. V 2-V 5.
Berkhout, K., Maagd op de Dam achter een net in: NRC Handelsblad, 11:11-04, blz. 14-
15.
• Gedenktekens
Paus Johannes Paulus II
Paus Johannes Paulus II (1920-2005) waarschuwde voor de gevaren van
persoonsverheerlijking. Je mag een monument voor me oprichten, maar dan liever een
levend, door mensen geschapen. In Polen is niet naar hem geluisterd. Bijna zes jaar na
zijn dood telt Polen meer dan 600 beelden van deze paus. Daarnaast zijn heel wat
straten en pleinen vernoemd naar deze Poolse heilige. De meeste beelden staan in het
diepgelovige zuiden: in Krakau, waar Karol Wojtyla, de latere paus, kardinaal was, staan
er negen. Pausbeelden zijn er op de markt te koop (tussen de tuinkabouters).
Hunin, J., Op zoek naar de lelijkste in: de Volkskrant, 11:07-04, blz. 18-19 [afbeeldingen].
Fortuyn
Het bronzen beeld van Pim Fortuyn, dat enige jaren voor het Palazzo di Pietro in
Rotterdam, Fortuyns woonhuis, stond is voor 25.801 euro verkocht op een veiling aan
een particuliere koper, die onbekend wil blijven en die voornemens is het beeld in zijn
tuin te zetten.
Beeld van Fortuyn geveild voor 25.801 euro in: Dagblad van het Noorden, 11:18-04, blz.
4.
• Eusebiuskerk – Arnhem
De toren van de Arnhemse Eusebiuskerk is gehuld in steigerdoek. De kerk moet nodig
gerestaureerd worden. De kosten worden geschat op 80 miljoen euro. Tot op heden is er
historie gesignaleerd mei 2011
75

76
genoeg geld om de lantaarn, het bovenste deel van de toren te restaureren. Er wordt
gedacht aan een restauratieproject van 15 jaar.
Restauratie Eusebiuskerk Arnhem in: de Volkskrant, 11:13-04, blz. 9 [foto].
• Wederopbouw in Duitsland
De oude stadskern van Münster is [in WO II] verwoest. Het bijzondere is dat Münster
ervoor heeft gekozen de binnenstad zo origineel mogelijk weer op te bouwen. Dat is
aanvankelijk als achterhaald bekritiseerd. En toch werkt het prima: de Prinzipalmarkt, de
belangrijkste straat in het centrum, pronkt weer in oude glorie. Als bezoeker kun je
alleen maar tevreden zijn over zoveel historisch besef. Die keuze hadden meer Duitse
steden moeten maken. Joost van der Vaart in:
Vaart, J. van der, Acht vragen over Münster in: NRC Weekblad, 11:02-04, blz. 23.
Het bezoek van koningin Beatrix aan Dresden bevestigt de hedendaagse
wederopbouwtrend: De keuze voor de toekomst is onmiskenbaar: het stadscentrum
moet er vooral zo vooroorlogs mogelijk uitzien. Als het tenminste maar lijkt op de tijd
voordat het in 1945 door Amerikaanse en Britse bommen zwaar werd beschadigd en voor
het socialisme er zijn stempel drukte. Naast Dresden wordt ook in andere steden gewerkt
aan de realisering van nieuwe historische verlangens: Berlijn, Potsdam, Braunschweig en
Hannover met stadssloten, kerken en vakwerkhuizen. Pas na de hereniging in 1990 werd
discussie hierover weer mogelijk, zónder dat het verwijt overheerste dat hierdoor
oorlogssporen uitgewist worden. Pas nu is de tijd er rijp voor. Burgerinitiatieven pleiten
voor opbouw wat in WO II of in de DDR-tijd vernietigd is. Na WO II ging de discussie
vooral over het scheppen van herinneringsmonumenten, zoals de Gedächtniskirche in
Berlijn. De meerderheid wil haar historische trots terug met het argument dat het gaat
om een nieuw besef van de eigen ‘identiteit’. Al gaat het in Dresden ook om onvervalste
marketingstrategie: met pittoreske plaatjes kan geld worden verdiend.
Schooneboom, M., Terug naar de vooroorlogse trots in: de Volkskrant, 11:15-04, blz. 9.
• Veenhuizen
In het voor het Unesco Werelderfgoed voorgedragen gevangenisdorp Veenhuizen zijn
weer twee grote projecten afgerond: de gebouwen van de voormalige landbouwfabriek
Maallust zijn omgebouwd tot bierbrouwerij, bloemenwinkel en klimcentrum. De oude
directeurswoning Klein Soestdijk wordt bed & breakfast.
Schreuder, A., Een gevangenisdorp voor toeristen in: NRC Handelsblad, 11:19-04, blz. 6
[foto’s].
• Reve-zitbank Machelen
Het Oost-Vlaamse Machelen aan de Leie eert de Nederlandse schrijver Gerard Reve met
een zitbank in de dorpskern, waarop het gedicht Credo van Reve in koperen letters te
lezen is en te beluisteren is via een audiopaal. Reve woonde tussen 1993 en 2004 in
Machelen, samen met zijn partner Joop Schafthuizen. Er was al een monument voor
Reve in Amsterdam tegenover zijn geboortehuis in de Van Hallstraat.
Machelen eert Gerard Reve met zitbank in: Dagblad van het Noorden, 11:20-04, blz. 37.
Machelen eert Reve in: de Volkskrant, 11:23-04, blz. 4 [Boeken].
• Paleis Soestdijk
In vier jaar bezochten 650.000 mensen paleis Soestdijk. Vanaf 1 maart opende het
cultureel organisatiebureau Artifex opnieuw de poort, nu op vrijdag, zaterdag en zondag,
en dat leverde al weer 20.000 reserveringen op. Soestdijk is nu een toeristenattractie en
de orangerie een luxe uitspanning.
Een deel van het paleis is nog in de klassicistische stijl, die Anna Paulowna voorstond. Er
is de herdenkingskamer voor de ‘Held van Waterloo”. Bij deze praalkamers steekt wat er
nog over is van de inrichting van het woongedeelte van de Oranjes in de jaren ’30-stijl
bleekjes af. De werkkamers zijn verpletterend leeg, al is nog te constateren dat vanuit
die werkkamers er een prachtig uitzicht was over het park. De herinnering aan de laatste
bewoners van Soestdijk leeft nog, maar hun bewoningswarmte vloog harder de ramen uit
historie gesignaleerd mei 2011
76

77
dan die van hun vooruders. Hier voel je je verloren, alsof je met een makelaar een akelig
lege woning bezichtigt. (…) De hele sfeer roept Juliana’s wens op, ‘gewoon te zijn’.
Rondleider Bert van den Bosch, oud-geschiedenisleraar, is bedroefd over de discussie
over de toekomst van het paleis: Natuurlijk moet dit het nationaal museum worden. Hier
kun je prachtig bepaalde toepasselijke stukken laten zien uit de nationale canon van
Nederland.
Rozema, H., Paleis Soestdijk in: Dagblad van het Noorden, 11:23-04, blz. 64.
Op 11:29-04 was een aflevering van Het Klokhuis gewijd aan paleis Soestdijk (Nederland
3).
Aankondiging in het Dagblad van het Noorden, 11:29-04, blz. 51.
De Rijksgebouwendienst heeft een gids uitgegeven over het park bij Paleis Soestdijk:
(BV) Eisses, K., Paleis Soestdijk. Wandeling door het park. Z.pl.:
Rijksgebouwendienst, 2011, € 5,00.
Het mooi uitgevoerde boekje bevat eerst een stukje geschiedenis van paleis en tuin. Aan
de hand van een plattegrond volgt dan een beschrijving van wat er te zien is aan
monumenten, beelden en bijzondere planten en bomen. De gids is bij de ingang van het
De ijskelder uit 1850, aangelegd in de heuvel, die ontstaan is na de aanleg van de vijver – foto CvdK.
park te koop.
CvdK.
a.2 Voorwerpen (museum)
• Nationaal Historisch Museum
100m2NL
Het NHM opent op 11:20-05 een kleine tentoonstelling over de geschiedenis van
Nederland in de Zuiderkerk in Amsterdam onder de titel 100m2NL. Het gaat om
verrassende perspectieven op belangrijke hoofdstukken uit de Nederlandse
geschiedenis.Vijf perioden uit de Nederlandse geschiedenis zullen aan bod komen, lopend
van de Romeinse tijd tot nu, waarbij de periodes met elkaar in verband gebracht worden.
historie gesignaleerd mei 2011
77

78
Aankondiging Neerlands historie geëxposeerd op 100 m2 in: NRC Handelsblad, 11:07-04,
blz. 21.
Website NHM
De website van het Nationaal Historisch Museum www.innl.nl heeft de Best of the Webaward
gewonnen in de Verenigde Staten in de categorie innovatie. Dit werd bekend
gemaakt tijdens de internationale Museums and the Web-conferentie in Philadelphia. Het
NHM ziet de prijs als een internationale erkenning van een succesvol museumproject op
het gebied van media en technologie.
Website NHM in VS bekroond in: de Volkskrant, 11:12-04, blz. V 9.
Tegel: radio – achtergrond
Gerard Leenders, Irene Houthuijs en Kees van den Bosch hebben in de categorie radioachtergrond
een Tegel (prijs voor een journalistieke productie in 2010) gewonnen met
hun productie Opkomst en ondergang van het Nationaal Historisch Museum (Argos
VPRO).
Gouden Tegel voor documentaire over tbs in: NRC Handelsblad, 11:12-04, blz. 36.
Paleis Soestdijk
Rondleider in paleis Soestdijk Bert van den Bosch, oud-geschiedenisleraar, is bedroefd
over de discussie over de toekomst van het paleis: Natuurlijk moet dit het nationaal
museum worden. Hier kun je prachtig bepaalde toepasselijke stukken laten zien uit de
nationale canon van Nederland.
Rozema, H., Paleis Soestdijk in: Dagblad van het Noorden, 11:23-04, blz. 64.
• Museumweekend
[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, april 2011]
Het Museumweekend is het grootste tweedaagse culturele evenement van Nederland,
een initiatief van de Nederlandse Museumvereniging. Vorig jaar trok het
Museumweekend een kleine miljoen bezoekers. In een weekend komen anders
gemiddeld zo’n 200.000 bezoekers. De opkomst is wel afhankelijk van ‘museumweer’.
Het museum trakteert in: de Volkskrant, 11:01-04, blz. V17.
De dertigste aflevering van het Museumweekend trok bijna een miljoen bezoekers. Op de
mooie zaterdag profiteerden vooral de openluchtmusea en de kastelen met tuinen van
het mooie weer en op zondag was het meer museumweer voor het binnengebeuren. Er
deden ruim 400 musea mee aan het weekend.
Museumweekend trekt een miljoen bezoekers in: de Volkskrant, 11:04-04, blz. V 2.
• Frans Hals Museum – Haarlem
De gemeente Haarlem - en daarmee het Frans Hals Museum - is elf topstukken rijker
geworden. Het Elisabeth van Thüringenfonds van het Kennemer Gasthuis maakte bekend
elf schilderijen geschonken te hebben. Een groot aantal van die schilderijen bevindt zich
al meer dan honderd jaar in het museum. Het gaat o.m. om twee regentenstukken van
het Sint Elisabeth Gasthuis, geschilderd door Frans Hals en Cornelisz Verspronck uit
1641. En verder om werken van Frans Decker, Cornelis Cornelisz van Haarlem, Dirk Hals,
Maerten van Heemskerck en Wouterus Mol.
B&W van Haarlem hebben soepel besloten om de gift, die ook nog bestaat uit een 17 de
eeuwse beschilderde charterkist, te aanvaarden. Voorwaarde is wel dat de schilderijen
voortaan zoveel mogelijk getoond worden en een drietal topstukken binnenkort
gerestaureerd worden. Het Kennemer Gasthuis stoot de schilderijen af omdat het er niet
goed meer voor kan zorgen. Het onderhoud is te duur.
Limburg, D., Topstukken geschonken aan Frans Hals Museum in: NRC Handelsblad,
11;15-04, blz. 19 [afbeeldingen].
Zeil, W. van, Megagift voor Frans Hals Museum in: de Volkskrant, 11:16-04, blz. 3
[afbeeldingen].
historie gesignaleerd mei 2011
78

79
• Peer education en musea
Melissa de Vreede en Maaike Severijnen doen in het Bulletin Cultuur & School verslag
van de pogingen van musea om jongeren bij het museum te betrekken in de vorm van
Blikopeners (Stedelijk Museum – Amsterdam) , Junior Museumcommissies (Centraal
Museum – Utrecht) en M2LIVE (Bonnefantenmuseum – Maastricht). Deze aanpak heeft
effect op de jongeren zelf, de school, op het museum, de staf en de organisatie.
Vreede, M. de en M. Severijnen, Jongeren in het museum: van Art trips tot Blikopeners
in: Bulletin Cultuur & School, 2011, februari, blz. 14-19.
• Rijksmuseum van Oudheden – Leiden
Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden biedt twee nieuwe museumlessen voor de
groepen 6 tot en met 8 van het basisonderwijs aan:
- Archeologie van Nederland
Eerst een klassikale introductie door een museumdocent, daarna met een speurboek in
groepen zoek-, doe- en kennisopdrachten, puzzels en tekeningen in de nieuwe afdeling
Archeologie van Nederland en tenslotte een klassikale evaluatie. Er kan gekozen worden
om de nadruk te leggen op Nederland in de prehistorie of op Nederland in de
Middeleeuwen. Duur circa 2 uur.
- Nieuws uit het Midden-Oosten
Ook hier een klassikale introductie met een korte film door een museumdocent. De
leerlingen gaan als journalist op zoek naar het rijke verleden van de landen in het
Midden-Oosten. In groepen gaan de leerlingen de tentoonstelling Nieuws uit het Midden-
Oosten bezoeken, gevolgd door een plenaire interactieve eindopdracht. De leerlingen
maken een eigen krant over het Midden-Oosten. Duur circa 2 uur.
Meer informatie: www.rmo.nl/basisonderwijs of tel. 071-5163163. De kosten € 75,00
per groep (maximaal 35 leerlingen). Leerkrachten kunnen zich gratis op het bezoek
voorbereiden.
Maaijwee, J-P., Nieuwe museumlessen in het Rijksmuseum van Oudheden in: Bulletin
Cultuur & School, 2011, februari, blz. 30.
• Museum Boijmans Van Beuningen
De vaste collectie van museum Boijmans Van Beuningen is opnieuw ingericht onder de
titel De Collectie Verrijkt. De titel slaat op de ruim twintig bruiklenen van musea uit
Nederland en België, die opgenomen zijn in de vaste opstelling (tot 2013, april). Samen
met ruim driehonderd werken uit de eigen collectie vormen de bruiklenen een mooi
overzicht van de Europese kunst van de veertiende eeuw tot 1940. De nieuwe inrichting
is verdeeld over vijftig zalen en is chronologisch van opzet. Samensteller is
gastconservator Peter Hecht. Een apart zaaltje is gewijd aan Van Gogh.
Smallenburg, S., Gedroomde bruiklenen vullen de gaten in collectie Boijmans in: NRC
Handelsblad, 11:18-04, blz. 20-21.
• Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Een aantal Molukse instellingen blijven tijdens de onthulling op 11:23-04 van een
monument in Hooghalen, herinnerend aan het kamp Schattenberg, demonstratief weg,
omdat ze bijzonder gegriefd zijn doordat met Moluks geld een Joods monument opgericht
wordt.
Hamersvelt. W. van, Boycot Moluks monument op terrein Schattenberg in: Dagblad van
het Noorden, 11:21-04, blz. 37.
Als blijvende herinnering aan de periode van 1951 tot en met 1971 dat bijna 3000 Zuid-
Molukkers op het kampterrein Schattenberg (kamp Westerbork) gehuisvest waren is op
zaterdag 11:23-04 een Schattenbergmarkering onthuld. De markering bestaat uit
raamdelen van authentieke barakdelen met daarbij een scheepskist, zoals destijds
meegenomen door Molukse mensen en nooit uitgepakt, want hun verblijf was immers
tijdelijk, zoals toen gedacht werd. Bij de onthulling waren ruim 500 mensen aanwezig,
vrijwel allemaal Molukkers die destijds op Schattenberg gewoond hadden.
Uitnodiging onthulling Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
historie gesignaleerd mei 2011
79

80
Moluks verblijf in Schattenberg gemarkeerd in: Dagblad van het Noorden, 11:26-04, blz.
4-5.
In het Dagblad van het Noorden het levensverhaal van Manja Pach, oprichtster van het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork (maar ook van het Etty Hillesum Centrum in
Deventer), geboren in december 1945. Zij wijst erop dat een grote overeenkomst in de
verhalen van tweede generatie Joodse kinderen is dat er thuis niet gepraat werd over de
oorlogstijd. Waar je niet over praat is er niet. Ze behoorde tot een kleine groep
herdenkers op 4 mei 1971 bij het monument van Ralph Prins. De herdenking werd
gestoord door het lawaai van de slopers, die de barakken afbraken. Ze besloot zich in te
zetten voor het behoud van het kampterrein als herinneringsgebied en slaagde er na
twaalf jaar in 1983 in toen het Herinneringscentrum de deuren opende. Haar vader vond
het prachtig, haar moeder begreep niet waar ze zich zo druk voor gemaakt had.
Hamersvelt, W. van, De oorlog sterft niet uit in: Dagblad van het Noorden, 11:30-04, blz.
34.
• Karel Appelhuis – Amsterdam
In de Amsterdamse Dapperstraat is op nummer 7 het Karel Appelhuis ingericht, in de
straat waar 90 jaar geleden de schilder geboren is (niet op nr. 7, maar op nummer 17).
In het bovengedeelde zijn al eerder appartementen voor buitenlandse kunstenaars
ingericht en in gebruik genomen. De benedenverdieping is nu open gegaan voor
tentoonstellingen en cursussen. Er zijn films en foto’s over het leven van Appel te zien.
Bij de cursussen wordt vooral gemikt op jeugdigen tussen 14 en 17 jaar.
Berkhout, K., Karel was al jong een volleerd kapper in: NRC Handelsblad, 11:26-04, blz.
19.
• Mauritshuis – Den Haag
Het Mauritshuis krijgt 2 miljoen euro Europese subsidie als bijdrage in een grootscheepse
verbouwing, die in 2012 moet beginnen. Het museum wordt uitgebreid met een pand aan
Plein 26, dat ondergronds verbonden wordt met het Mauritshuis. Verwacht wordt dat het
museum twee jaar dicht gaat. Zo’n 100 topstukken zullen uitgeleend worden aan het
Haagse Gemeentemuseum.
Zeil, W. van, Twee miljoen voor Mauritshuis in: de Volkskrant, 11:28-04, blz. V11.
• Cultuurbezuinigingen: musea
De Raad voor Cultuur heeft een advies uitgebracht over de door het kabinet geplande
125 miljoen bezuinigingen (30%) op cultuur. Het advies heette aanvankelijk Tot op het
bot maar kreeg uiteindelijk de (dubbelzinnige – CvdK) titel Noodgedwongen keuzes.
De Raad voor Cultuur noemt de bezuinigingen buitenproportioneel: de uitgaven aan
cultuur gaan nu van 0,6% naar 0,4% van de rijksbegroting.
In het advies wordt voorgesteld om:
• De bezuinigingen niet per 13:01-01 in te voeren, maar van 2013-2015 een
overgangsperiode te maken om onherstelbare schade te voorkomen
• op cultuureducatie 18% te bezuinigen
• het stelsel van de sector musea te herijken door een onderzoek naar het
(inter)nationale belang van collecties. Op basis van de uitkomsten van het
onderzoek kan een nieuwe infrastructuur opgebouwd worden. Ook zal gekeken
moeten worden of musea kunnen gaan samenwerken of fuseren.
De gezamenlijke musea moeten 3,8 miljoen euro bezuiningen op hun ‘wetenschappelijke
taken’: o.m. het Rijksmuseum in Amsterdam 1,3 miljoen en Naturalis 600.000 euro.
Wetenschappelijk onderzoek wordt beperkt tot het Letterkundig Museum, het Museum
voor Volkenkunde en het Rijksmuseum voor Oudheden. De 29 rijksgesubsidieerde musea
krijgen vanaf 2015 26% minder subsidie. Al vanaf 2013 krijgen zij een korting van 15%.
Musea moeten meer samenwerken of fuseren met verwante musea zoals bijvoorbeeld
Boerhaave en Naturalis, Meermanno en het Mauritshuis.
Als de plannen doorgaan blijven nog vijftig van de 200 instellingen over, die in
aanmerking komen voor rijkssubsidie.
historie gesignaleerd mei 2011
80

81
“Slechts 50 instellingen krijgen nog rijkssubsidie’ in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 4.
Donker, B., ‘Dit is een enorme verschraling van de cultuursector’ in: NRC Weekend,
11:30-04, blz. 4-5.
Bockma, H., ‘We willen niet buitenspel staan’ in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. V5.
Wim Pijbes, directeur van het Rijksmuseum, noemt het advies van de Raad voor Cultuur
een onbruikbaar advies. Het voorstel om 1,3 miljoen euro (van de totale subsidie van 17
miljoen van het musuem) te bezuinigen op de ‘wetenschappelijke taak’ - een van de
grootste kortingsvoorstellen in de museumsector – ziet hij niet zitten. Wetenschappelijk
onderzoek is voor het Rijksmuseum essentieel, anders blijft er alleen een
toeristenattractie over.
Smallenburg, S., ‘Ze hakken ons allemaal een been af – iedereen mank’. Directeur Wim
Pijbes tegen 1,3 mln. korten op Rijksmuseum in: NRC Weekend, 11:30-04, blz. 5.
• Websites
www.volkenkunde.nl
Museum Volkenkunde heeft de historische fotocollectie gedigitaliseerd. Ruim 14.000
foto’s zijn online te zien en te bestellen via www.volkenkunde.nl.
Veertig foto’s uit deze collectie zijn voorzien van teksten door Linda Roodenburg en zijn
te vinden op www.lindaroodenburg.com. Een selectie daaruit verscheen in Vrij
Nederland.
Roodenburg, L., Verdwenen werelden. Hoe 19 de eeuwse volkenkundige foto’s niet alleen
schaamte en ongemak opleveren, maar ook nostalgie en schoonheid in: Vrij Nederland,
11:16-04, blz. 46-53.
• B AFBEELDINGEN
b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur
• Albert Hahn
Het Museum Zutphen toont tekenwerk van karikaturist Albert Hahn (1877-1918), die
o.m. tekende voor Het Volk en de Notenkraker.
(TE) Albert Hahn, tekenen om te ontmaskeren – Museum Zutphen – t.e.m.
11:13-06. Zie ook www.museazutphen.nl.
Tussen 1902 en 1918 maakte hij 3500 tekeningen, die opvallen door hun felheid,
directheid van de aanklacht en door sterk tijdgebonden realisme. De centrale thema’s in
zijn werk waren propaganda voor de arbeidersbeweging en het aan de kaak stellen van
regering en kapitalisten.
Bespreking door Saskia de Bodt Universele thema’s van Albert Hahn in: NRC
Handelsblad, 11:15-04, blz. 21.
b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom)
• Schooltelevisie
P.O. Van 11:11-05 tot en met 11:16-06
dag datum Titel Tijd groep
wo 11-05 Flip de Beer – afl. 5
Flip gaat naar de bieb
10.25 1-2
wo 11-05 Vroeger & Zo – afl. 35
Slavernij
10.45 7-8
wo 11-05 Heilige huisjes – afl. 1
Hindoetempel
11.15 6-7
historie gesignaleerd mei 2011
81

wo 18-05 Vroeger & Zo – afl. 54
De Patriotten
di 24-05 Koekeloere - afl. 458
De vuilnisman
wo 25-05 Koekeloere – afl. 459
De bakker
wo 25-05 Vroeger & Zo – afl. 45
Napoleon verliest bij Waterloo
do 26-05 Koekeloere – afl. 508
De kapper
do 26-05 De Steentijd – afl. 1
Als stenen konden spreken
vr 27-05 Koekeloere – afl. 457
De piloot
ma 30-05 Koekeloere – afl. 509
Spuit Elf [De brandweerman]
di 31-05 Koekeloere – afl. 395
Rood met witte stippen [de schilder]
wo 01-06 Koekeloere – afl. 394
Houd de dief! [de politie-agent]
wo 01-06 Vroeger & Zo – afl. 55
Koning Willem I verliest België
wo 08-06 Vroeger & Zo – afl. 46
Kinderarbeid
wo 08-06 Heilige huisjes – afl. 2
Synagoge
wo 08-06 Heilige huisjes – afl. 3
Katholieke Kerk
do 09-06 De Steentijd – afl. 2
Scherven van een ver verleden
di 14-06 Huisje, Boompje, Beestje – afl. 472
Van graan tot brood
wo 15-06 Huisje Boompje Beestje – afl. 473
Van gras tot melk
wo 15-06 Vroeger & Zo – afl. 47
Crisistijd in de jaren ‘30
do 16-06 Huisje Boompje Beestje – afl. 471
Voorjaar
CvdK.
82
b.3 wandplaat, poster, bordtekening
historie gesignaleerd mei 2011
10.45 7-8
09.00 1-2
09.00 1-2
10.45 7-8
09.00 1-2
10.30 6-7
09.00 1-2
09.00 1-2
09.00 1-2
09.00 1-2
10.45 7-8
10.45 7-8
11.00 6-7
11.15 6-7
10.30 6-7
09.15 3-4
09.15 3-4
10.45 7-8
09.15 3-4
• Mooie plaatjes! Gebruik van prenten bij het lager onderwijs
in de 19 e eeuw
Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam organiseerde op 11:19-04 een
symposium over het gebruik van prenten in het lager onderwijs in de 19 e eeuw. Centraal
stonden de vragen:
• Hoe werden plaatjes platen?
• Hoe werden ze gebruikt?
• Welke bijdrage leverden ze aan de onderwijsvernieuwing?
De aanleiding tot het symposium was de afronding van het digitaliseren van de ruim
10.000 19 e eeuwse boeken van het Nederlandsch Schoolmuseum, nu onderdeel van de
Bijzondere Collecties (en in 2009 al gecatalogiseerd). Na de opheffing van het
Schoolmuseum kwam de collectie bij de Universiteitsbibliotheek. De ruim 80.000 banden
82

83
uit de 20 e eeuw wachten nog op ontsluiting, maar daar is geen geld voor. De toekomst
van het Nederlands onderwijserfgoed ziet er zorgelijk uit: er is geen leerstoel Historische
Pedagogiek meer, er is geen geld voor verdere ontsluiting van de Schoolmuseumcollectie
en het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdan wordt in zijn bestaan bedreigd.
Emeritus-hoogleraar onderwijskunde J.G.L. Thijssen schetste de ontwikkeling in de 19 e
eeuw van Buchbilder, via Handbilder naar Wandbilder: Ter verheffing van het volkskind.
Schoolprentseries voor aanschouwlijk onderwijs in de negentiende eeuw. Centraal stond
in zijn verhaal de rol van de Maatschappij tot het Nut van het Algemeen in de zorg voor
verantwoord beeldmateriaal voor het onderwijs. Uitgebreid werd ingegaan op series, die
voor 1870 verschenen van o.m. Bouwer, Oomkens-Rijkens, Schierbeek-Brugsma en
Kemink-Van Lummel.
Historisch pedagoog en beheerder van de Historisch-Pedagogische Collectie van de
Bijzondere Collecties van de UvA R. Jansma besprak de bijdrage van de Groningse
Kweekschooldirecteur Brugsma aan de ontwikkeling van aanschouwelijk onderwijs via
platen: Onderwijsvernieuwing door de platen van Berend Brugsma.
A. van Tiggelen, student Kunstgeschiedenis en Boekwetenschap, deed verslag van een
onderzoek naar de betekenis van boekillustraties als hulpmiddel bij het leren lezen: Wat
ziet gij met uwe oogen? Boekillustratie als hulpmiddel bij het leren lezen in de
negentiende eeuw.
De rij sprekers werd afgesloten door J. Dane, de coördinator Collecie & Onderzoek bij het
Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam, die de platen van Cornelis Jetses centraal
stelde: Van zaakonderwijs naar nostalgie. De kleurige schoolplaten van Cornelis Jetses.
De lezingen werden afgewisseld door Max van Egmond, die 19 e eeuwse kindergedichten
declameerde.
Uitnodiging ibby-nederland, d.d. 11:09-04
www.bijzonderecollecties.uva.nl
Mooie plaatjes – paper verstrekt tijdens het symposium.
CvdK.
b.4 prentenboek en strip
• Suske en Wiske
(TE) De tomeloze tijdreizigers – CODA Museum – Apeldoorn – t.e.m. 11:30-10:
Suske en Wiske-tentoonstelling van hun eerste verhaal tot nu.
Aankondiging Suske en Wiske in museum in: Dagblad van het Noorden, 11:14-01, blz. 37.
Bespreking door Madeleine Rood Suske en Wiske nog lang niet met pensioen in: Dagblad van het
Noorden, 11;29-01, blz. 56.
b.5 model en maquette
b.6 kaart (wandkaart en atlas)
C HET GESPROKEN WOORD
c.1 het verhaal: vertellen en voorlezen
c.2 de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek
c.3 de gastspreker
• Gastindeklas.nl
In de rubriek Leermiddelen en mehodes heeft www.gastindeklas.nl, de online-databank
voor po, vo en mbo met gastlessen, lespakketten, projecten en excursies, de NOTiinnovatieprijs
gewonnen. Zie ook www.gastindeklas.nl.
Gastindeklas.nl in de prijzen in: VIVES, februari 2011, blz. 9.
historie gesignaleerd mei 2011
83

84
• Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II – Heden
In een bijdrage in het Dagblad van het Noorden bericht Dirk Mulder, directeur van het
Herinneringscentrum Kamp Westerbork dat er zo’n 225 gastsprekers ingeschreven staan.
En hun aantal blijft constant, misschien is er zelfs wel een lichte stijging. Aan de
bovenkant gaan er natuurlijk mensen af, maar er komen aan de onderkant weer namen
bij. Die tweede generatie kan niet vertellen hoe het leven in de oorlog, in de kampen
was. Geen feiten uit eigen ervaring. Maar ze kan wel vertellen wat de oorlog met hun
ouders heeft gedaan. En dus ook met hen. En in essentie gaat het verhaal dat
herinneringscentra te vertellen hebben niet over de feiten alleen. Het verhaal moet
vooral gaan over wat oorlog met mensen doet, hoe gigantisch de impact is. Dat kan ook
de na-oorlogse generatie duidelijk maken en daarmee de boodschap: nooit meer oorlog.
Hamersvelt, W. van, De oorlog sterft niet uit in: Dagblad van het Noorden, 11:30-04, blz.
34.
c.4 het interview
c.5 historisch en hedendaags geluid (radio)
D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD
d.1 verhalende teksten
• Jacques Vriens
Jeugdboekenschrijver jJcques Vriens schreef drie historische boeken: Oorlogsgeheimen,
Drie torens diep en Weg uit de Peel. In een interview in NRC Handelsblad ter gelegenheid
van zijn 35-jarig auteurschap stelt hij: Het schrijven van mijn historische boeken is me
goed bevallen. Dat is een andere tak van sport, je moet onderzoek doen. Voor eerder
historische boeken kon ik mensen uit het dorp interviewen, ex-mijnwerkers. Ik heb met
Peelwerkers, of hun kinderen gesproken. Ik ga nu iets doen over de Middeleeuwen – dat
wordt lastig.
Twillert, M. van, ‘Rustig beginnen kan niet meer’ in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 5
[Boeken].
d.2 informatieve teksten
• Kennis en informatie
Furedi stelt in zijn nieuwe boek De terugkeer van het gezag. Waarom kinderen niets
meer leren [Meulenhoff, € 19,95]: in de opvattingen over probleemgestuurd en
gepersonaliseerd leren wordt kennis verward met informatie. Informatie kun je
opzoeken, kennis verwerf je, en dat kost moeite. Kennis vloeit voort uit eerder opgedane
kennis. Onderwijs moet leerlingen niet helpen spontane vragen te beantwoorden, maar
moet vragen opwerpen die leerlingen uit zichzelf nooit zouden stellen: onderwijs moet de
wereld uitbreiden.
Truijens, A., Waar onderwijs goed voor is in: de Volkskrant, 11:19-03, blz. 3 [Boeken].
• Archiefbezoek
Basisschoolleerlingen van groep 8 bezochten het Historisch Archief Haarlemmermeer in
het raadhuis. Ze kregen een rondleiding in de depots van het archief en werkten aan
opdrachten over WO II over onderduikers en de Hongerwinter aan de hand van kranten,
affiches en foto’s.
Het Archief heeft samen met het Museum Crash ’40-’45 dit educatief project over WO II
ontwikkeld als onderdeel van de erfgoedleerlijn over de Haarlemmermeer.
Kinderen bezoeken Historisch Archief Haarlemmermeer op: www.haarlemmermeer.nl.
historie gesignaleerd mei 2011
84

85
d.3 schema’s, tabellen en grafieken
• Infographics
Het Dagblad van het Noorden bestond op 11:01-04 één jaar als tabloid. Evert van Dijk
kijkt in de krant terug op dat jaar en constateert: Onze krant onderscheidt zich verder
door de dagelijkse pagina In Beeld. Die biedt op grafische wijze achtergronden bij het
nieuws; het verhaal wordt vooral in beelden verteld. Uit reacties van lezers maken wij op
dat deze pagina zeer in de smaak valt. Docenten knippen ze uit…
De krant biedt de mogelijkheid aan om infographic-pagina’s te bestellen als poster.
In de jublieumeditie worden drie historische infographics herdrukt: De Duitse inval, In de
voetsporen van Jezus en Het Huis van Oranje.
Dijk, E. van, Eén jaar tabloid in: Dagblad van het Noorden, 11:01-04.
De infographics met historische inhoud uit het Dagblad van het Noorden zijn steeds vermeld in
Historie Gesignaleerd. De infographic over de Duitse inval in 1940 heb ik in een klas zien hangen.
Voor onderwijsdoeleinden zijn verschillende uitermate geschikt.
CvdK.
d.4 informatieve bronnen (archief)
E DOEN
e.1 leven als …
e.2 spelen als…
e.3 spelen met …
e.4 schrijven, spreken, dichten en zingen
e.5 tekenen, bouwen en experimenteren
e.6 muurkrant en tentoonstelling
e.7 herdenken en vieren
• 4 mei
Rob van Ginkel, auteur van Rondom de stilte. Herdenkingscultuur in Nederland stelt in de
Volkskrant dat de herdenkingen steeds lokaler en categoraler van aard worden.
Verschillende groepen mensen hebben hun eigen herinneringsgemeenschap met eigen
monumenten en een eigen herinneringsdatum (die niet altijd samenvalt met 4 mei). De
lokale geschiedschrijving heeft hier aan bijgedragen.
Toch blijft volgens Van Ginkel de 4 mei-herdenking bestaan: Wij hebben als Nederlanders
nauwelijks nationale rituelen en momenten. De 2 minuten stilte op 4 mei is een sterk
sociaal gebeuren omdat echt iedereen eraan moet meewerken. Het is een moment van
catharsis, van een gevoel van eenheid waaraan grote behoefte is en dat we koesteren.
Dat wordt de komende decennia eerder sterker dan minder.
Hintum, M. van, Herdenken heeft zin in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 6 [Wetenschap].
• Citaten
De komende week wordt opnieuw het einde van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dat
is mooi, want oorlogen gaan over goed en kwaad en daar kun je niet genoeg over
nadenken. Net als over de vraag aan welke kant je zelf zou staan als er weer eens met
laarzen gestampt wordt. Wilma de Rek in:
Rek, W. de, Meestampen in: de Volkskrant, 11:30-04, blz. 6 [het Vervolg].
historie gesignaleerd mei 2011
85

• Kalender
Mei Juni
01-05 Dag van de Arbeid 02-06 Hemelvaartsdag
04-05 Dodenherdenking 04-06 Dag van het onschuldige kind
05-05 Bevrijdingsdag 05-06 Wereldmissiedag
08-05 Moederdag 05-06 Sterfdag Bonifatius
09-05 Dag van Europa 12-06 Eerste Pinksterdag
14-05 Molen- en gemalendag 12-06 Geboortedag Anne Frank
14-05 Sterfdag Willem Drees 13-06 Tweede Pinksterdag
18-05 Gehaktdag 13-06 Dag van het Kasteel
20-05 Geboortedag Annie M.G. Schmidt 20-06 Wereldvluchtelingendag
23-05 Verkiezing Eerste Kamer 21-06 Begin van de zomer
28-05 Sterfdag Joan Blaeu 21-06 Dag van het humanisme
24-06 Geboortedag Gerrit Rietveld
27-06 Sterfdag Floris V
Bureauagenda entoen.nu.
86
15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE
16 WERKEN MET LESMATERIALEN
Onderzoek
Internationaal onderzoek onder leerkrachten en schooldirecteuren van basis- en
voortgezet onderwijs in opdracht van uitgeverij Malmberg maakte duidelijk dat in
Engeland en Wallonië leraren vooral gebruik maken van zelf vervaardigd lesmateriaal,
terwijl de Finnen en Nederlanders bij uitstek vertrouwen op producten van educatieve
uitgevers.
Gerrits, R., Leraar verlangt minder papierwerk in: de Volkskrant, 11:04-04, blz. 7.
17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS
historie gesignaleerd mei 2011
86

87
III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING
• Wat zou ik doen, een educatief project voor de PABO
In de schouwburg in Aalsmeer werd op 11:04-04 een start gemaakt met het project Wat
zou ik doen, een project gericht op Pabo-studenten. Het ging met name om de
presentatie van een cd met liedjes rondom de thema’s vrijheid, verdraagzaamheid en
naastenliefde, liedjes die live gebracht werden door o.m. Maarten Peters, Margriet
Eshuijs, De Kast, Liesbeth List, Frédérique Spigt, Freek de Jonge en Moke. De liedjes
werden afgewisseld met interviews met overlevenden uit WO II, die op de dvd staan.
Aan het project gericht op de verhalenvertellers van de toekomst is een wedstrijd
verbonden. De student die het thema op een inspirerende en originele manier weet door
te geven aan de leerlingen in de klas krijgt in de komende jaren een speciaal voor dit
doel door Truus Menger ontworpen beeldje Verzet dat niet verdwijnt.
Studenten die in voorgaande jaren deelgenomen hadden aan de studieweek in het
concentratiekamp Ravensbrück verwoordden in één zin hun leerervaringen. Het eerste
exemplaar van de cd-dvd werd uitgereikt aan een student, die in Ravensbrück zo’n week
meegemaakt had en aan de 100-jarige professor Van Hulst, die tijdens de oorlog
directeur was van de pedagogische academie tegenover de Hollandse Schouwburg in
Amsterdam. Hij wist een groot aantal – veel te weinig, riep hij nu – Joodse babies uit
Duitse handen te redden. In zijn korte rede stelde hij: Als product van de oude
kweekschool heb ik ervaren hoe belangrijk het is om verhalen door te geven aan de
jeugd. Dus zeker het verhaal van mensen die hun eigen leven riskeerden om dat van
anderen te redden.
CvdK.
Groenewold, M., ‘Er zijn altijd meer aardige mensen’ in: Dagblad van het Noorden, 11:05-
04, blz. 30-31.
Groenewold, M., Grote dilemma’s in kleine liedjes in: Dagblad van het Noorden, 11:07-
04, blz. 43.
• De PABO
De pabo, die leraren moet opleiden voor de basisschool, is gewoon een slechte opleiding,
zoalng de studenten maar tien tot twaalf contacturen hebben, in plaats van het dubbele.
Er moet kennis worden overgedragen! Oud-schoolmeester en jeugdboekenschrijver
Jacques Vriens in:
Twillert, M. van, ‘Rustig beginnen kan niet meer’ in: NRC Handelsblad, 11:07-04, blz. 5
[Boeken].
• Geschiedenisonderwijs in discussie
Vreedzaam
Mensen hebben het vaak over politici en soldaten die hebben gestreden voor de
Palestijnse zaak, maar over mensen die vreedzaam werkten, in hun eentje, lees in de
geschiedenisboeken veel minder. Hiam Abbass, filmactrice, die in Julians Schnabels film
‘Miral’ Hind Husseini speelt, geciteerd in:
Driessen, K., ‘Er is meer dan de gewapende strijd’ in: Vrij Nederland, 11:26-03, blz. 68.
Egypte
In een recensie van een boek over de geschiedenis van Egypte herinnert Anton van Hooff
aan het meewerken aan een geschiedenisleerboek voor de brugklas, waarin keuzes
gemaakt moesten worden en Egypte weggelaten werd. De geleidelijke ontwikkeling van
prehistorie naar stedelijke beschaving in het Tweestromenland was toch instructiever,
meenden we. Geschiedenisdocenten waren geschokt.
Hooff, A. van, Betoverend door zijn vreemheid in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz.
102.
historie gesignaleerd mei 2011
87

88
Groot-Brittannië
Het gaat niet goed met het geschiedenisonderwijs in Groot-Brittannië. Het ministerie van
onderwijs heeft Simon Schama ingehuurd om traditioneel geschiedenisonderwijs te
herintroduceren in plaats van het hedendaagse drive-by-history. Centraal in dat
hedendaagse geschiedenisonderwijs staan Henry VIII, Equiano Wilberforce, de strijder
tegen slavernij, en Hitler. Jaartallen komen nauwelijks aan de orde, met uitzondering van
55 voor Chr. en 1066. Er is geen aandacht voor Nelson, Nightingale, Disraeli en in 2007
verdween Churchill uit de middelbare schoolboeken.
Schama, bijgestaan door Niall Ferguson, gaat de chronologische orde herstellen en heeft
al zes episoden genoemd die elke leerling dient te kennen:
• De moord op aartsbisschop Becker in 1170
• De Boerenopstand in 1381
• De onthoofding van Karel I in 1649
• De Britse koloniale avonturen in India, de opiumoorlogen met China
• De problemen in Ierland.
Daarnaast moeten de scholieren de belangrijkste Britse koningen kennen.
Academische historici van de Better History Group steunen deze actie, de lerarenvakbond
ziet in de voorstellen terugkeer van elitair onderwijs.
IJzendoorn, P. van, Simon Schama redt geschiedenisonderwijs. Churchill is uit de Britse
schoolboeken verdwenen in: Historisch Nieuwsblad, 2011, april, blz. 25.
Helemaal geen geschiedenis
In een twistgesprek tussen ‘hofbiograaf’ Cees Fasseur en republikein Hans van den Bergh
in NRC Handelsblad stelt Fasseur: ik vind het leuk dat er één familie zit, Oranje-Nassau,
en ik vind het ook leuk dat het staatshoofd op Prinsjesdag in de Gouden Koets rondrijdt
en niet in een Porsche en al die historische dingen die erbij horen – juist in een tijd dat
er helemaal geen geschiedenis meer onderwezen wordt op school.
Etty, E., De Oranjes zijn de enige herinnering aan de Republiek der Nederlanden
in: NRC Handelsblad, 11:22-04, blz. 8.
• Citaten
InHolland neemt ook de manier van lesgeven op de schop, omdat de kwaliteit van het
onderwijs omhoog moet. (…) We stoppen met ons huidige onderwijsconcept. Inholland
gaat studenten in de toekomst meer structuur en houvast bieden. Doekle Terpstra,
geciteerd in:
Beertema, H., Google-onderwijs compleet mislukt in: de Volkskrant, 11:29-04, blz. 30.
Het cgo in het hoger onderwijs heeft z’n langste tijd gehad. Maar ook het mbo moet voor
eens en altijd gevrijwaard worden van deze idiote didactiek waarin leerlingen het
allemaal zelf maar moeten uitzoeken, met google-onderwijs waarin iedereen een
diplomaatje haalt, verdiend of niet. Want het competentiegerichte onderwijs is een
complete mislukking. Harm Beertema (BON) in:
Beertema, H., Google-onderwijs compleet mislukt in: de Volkskrant, 11:29-04, blz. 30.
© 11:13-05 Cees van der Kooij
De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu.
Afmelding voor deze nieuwsbrief kan via vanderkooij@home.nl.
historie gesignaleerd mei 2011
88