HG februari 2013 - VGN

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN 

Redactie en administratie: Cees van der Kooij – vanderkooij@home.nl 

VAN DE COMMISSIE 

Agenda 

13: 20-03De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 

13:20-03 in de Marnix Academie in Utrecht. Heeft u vragen of wilt u iets 

inbrengen stuur dan een e-mail naar secretaris Ronald Stroo: 

r.j.stroo@kpnmail.nl. 

13:17-04 Studiedag Pabonetwerk - Marnix Academie - Utrecht. 

Studiedag PABO Netwerk Aardrijkskunde, Geschiedenis en Natuur & Techniek 

De commissie, die jaarlijks de studiedag voor Pabodocenten Aardrijkskunde, 

Geschiedenis en Natuur & Techniek voorbereid, heeft de plannen voor de studiedag in de 

Marnix Academie in Utrecht op 17 april 2013 gereed: 

De PABO-netwerken 

aardrijkskunde, natuur & 

techniek en geschiedenis 

presenteren: 

woensdag 17 april 

9.00 – 16.30 

Marnix Academie Utrecht 

Kosten €50, voor studenten €10 

(contant ter plaatse te betalen) 

Opgeven via h.meupelenberg@slo.nl 

Key notes: 

◦ Stuart Naylor (Manchester Metropolitan 

University): bedenker Concept Cartoons 

◦ Maarten Kleinhans (Universiteit Utrecht): 

bedenker wetenschapsspel 

Middagprogramma met keuzeworkshops 

Materialenmarkt 

Gelegenheid om bij te praten met 

vakcollega’s 

Neem je collega’s van geschiedenis, 

natuur & techniek en aardrijkskunde mee! 

historie gesignaleerd februari 2013

2 

In het middagprogramma zal o.m.Cees van der Kooij een geschiedenisworkshop 

Didactische aspecten van het werken in schuldige landschappen verzorgen. Aan de orde 

komen methoden om het landschap te onderzoeken/bevragen voor Pabo-studenten en 

basisschoolleerlingen. In de workshop zijn ook gegevens verwerkt uit het recente 

onderzoek in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei naar de effecten van de 

(zeven) Ravensbrückreizen voor Pabo-studenten. 

T.B. 

Commissie 

De commissie vergaderde op 13:16-01. Het was de eerste vergadering in de Marnix 

Academie in Utrecht. Om uiteenlopende redenen - maar toch vooral door de 

weersomstandigheden - was maar 50% van de commissie aanwezig. 

De komende tijd gaat de commissie werken aan de volgende probleemstellingen: 

• Hoe leren we pabostudenten historisch denken en redeneren? 

• Welke handvatten geven we pabostudenten om bij leerlingen in het primair 

onderwijs historisch denken en redeneren te ontwikkelen. 

Er werd een start gemaakt met het zoeken van antwoorden op deze vragen o.m. door 

een poging tot definiëring van historisch denken en redeneren binnen het werkveld 

geschiedenisdidactiek. 

Het is de bedoeling dat het ‘product in ontwikkeling’ op een studiedag over historisch 

denken en redeneren als geschieddidactisch aspect in de pabo en in het primair 

onderwijs in november 2013 voorgelegd wordt aan de collega’s als discussiestuk, dat 

hopelijk mede door de collega’s verrijkt wordt met praktijkervaringen). 

Het werken over historish denken en redeneren wordt voortgezet op woensdag 13:20- 

03. 

Activiteiten 

Op 13:28-01 vergaderde Cees van der Kooij met Joke van Dijk (Comité 

Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück), Christel Tijenk en Michiel Smit (beiden 

Herinneringscentrum Kamp Westerbork) in Hooghalen. Aan de orde waren de evaluatie 

van de 2012-reis, de voorbereiding van de kennismakingsbijeenkomst voor de 2013-reis 

op 13:03-02, ditmaal in het Herinneringscentrum Kamp Vught, en de voorbereiding van 

de reis zelf. Zie ook hoofdstuk III van deze nieuwsbrief. 

Publicaties 

Aan de bundel over A.Th. van Deursen (Een Gereformeerde Jongen. Arie Theodorus van 

Deursen 1931-2011. Bert Bakker) werkte Ton van der Schans mee. 

Nieuwsbrief 

Die volgende aflevering van deze nieuwsbrief staat gepland voor begin maart 2013. 

historie gesignaleerd februari 2013 

2

3 

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand januari 2013 

Samenstelling Cees van der Kooij - vanderkooij@home.nl 

• ARCHEOLOGIE 

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 3 

Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 90 

Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 111 

- 

gebruikte afkortingen 

AR = artikel BV = volwassenen 

ACD = audio-cd B(J)R = ramsj 

BJ = jeugd TE = tentoonstelling 

I GESCHIEDENISINHOUD 

1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN 

De pest: zwarte ratten en hun vlooien 

De Noorse archeoloog Anne Karin Hufthammer en fysioloog Lars Walløe vallen in het 

Journal of Archeological Science het standaardverhaal over de verspreiding van de pest 

door middel van zwarte ratten en hun vlooien aan. Dat verhaal zou kloppen voor de late 

pestepidemieën rond 1900 in Azië, maar niet voor de eerdere en ook niet voor die in 

koudere streken. 

Hufthammer beheert opgravingsbotvondsten in het museum van Bergen en ontdekte in 

114 Middeleeuwse opgravingen, maar 19 keer rattenbot. De zwarte rat was dus 

zeldzaam in Noorwegen, eigenlijk alleen in havensteden aanwezig. Tussen 1349 en 1654 

waren er 26 pestepidemieën in Scandinavië, met name ook op het platteland, waar geen 

zwarte ratten leefden. Ook op het in de Middeleeuwen rattenvrije IJsland sloeg de pest 

toe. De auteurs denken dat in Scandinavische landen besmette mensenvlooien en luizen 

de belangrijkste verspreiders van de pestveroorzakende bacterie waren. 

Köhler, W., Pest zonder rat, zonder vlo in: NRC Weekend, 13:05-01, blz. 11. 

Gerrit Valk vraagt zich in de Volkskrant af hoe het toch mogelijk is dat ondanks vele 

bewijzen voor het tegendeel nog altijd de zwarte rat als enige verantwoordelijk wordt 

gehouden voor de vele pestepidemieën, die Europa tot in het begin van de 18 de eeuw 

teisterden. Historicus J.N. Biraben kwam in 1975-1976 al tot de conclusie dat ook 

mensenvlooien en luizen een rol speelden bij de verspreiding. En samen met Leo 

Noordegraaf beschreef Valk in Gave Gods, de pest in Holland vanaf de late middeleeuwen 


3

4 

(heruitgave 1996) de rol van mensenvlooien en luizen bij de verspreiding van de pest. 

Ratten zijn immers geen reizigers en de pest verspreidde zich ontzettend snel. 

Valk, G., Zwarte rat en de pest in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. 13. 

Veenterpen archeologisch monument 

Middeleeuwse veenterpen uit de dertiende eeuw in de Peizer- en Eeldermaden (ten 

zuiden van Groningen) krijgen de status van beschermd archeologisch monument. 

Volgens een woordvoerder van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is de 

behoudmogelijkheid van de veenterpen optimaal. De veenterpen liggen midden in een 

natuurgebied, dat eigendom is van Natuurmonumenten. In de toekomst zullen hier dus 

geen bouwactiviteiten plaatsvinden. 

Otterloo, R., Veenterpen beschermd archeologisch monument in: Dagblad van het 

Noorden, 13:10-01, blz. 25. 

De ligging van grafheuvels 

De Belgische archeoloog Quentin Bourgeois promoveerde aan de Universiteit van Leiden 

op een onderzoek naar de ligging van grafheuvels. Hij concludeert dat deze 

prehistorische grafheuvels niet zo maar willekeurig aangelegd zijn. Tussen 2800 en 1100 

voor Christus zijn er in Nederland duizenden grafheuvels opgeworpen, waarvan er nog 

honderden over zijn. 

Bourgois constateert dat tussen 2800 en 2500 voor Christus de grafheuvels aangelegd 

zijn in lange, rechte lijnen, soms wel zes kilometer lang. Volgens Bourgeois was de 

creatie van de rechte lijn het belangrijkste doel. Door er langs te lopen ervoer men de 

aanwezigheid van vroegere generaties. 

Tussen 2000 en 1800 voor Christus zijn er nauwelijks grafheuvels gebouwd. Wel werden 

oude grafmonumenten zo nu en dan opnieuw gebruikt. Daarna volgde een nieuwe 

bloeitijd voor grafheuvels, maar nu niet meer in rechte lijnen, maar in groepjes en per 

heuvel met meerdere doden.Die groepjes lagen veelal in heidegebieden: graasgebieden 

annex dodenakkers. 

Toebosch, Th., Oudere grafheuvels liggen in lijnen, jongere in groepjes in: NRC Weekend, 

13:12-01, blz. 3 [Wetenschap] [afbeelding]. 

NAD - NUIS 

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, 13:18-01, blz. 2] 

Het Noordelijk Archeologisch depot in Nuis is gehuisvest in een drietal grijze loodsen. 

Besloten is tot een kleurrijke vernieuwing van het uiterlijk en het inrichten van een 

bezoekerscentrum in het gebouw. De loodsen werden als barakken gebouwd tijdens WO 

II voor de Nederlandse Arbeidsdienst en waren een gevangenis voor gevluchte NSB’ers 

uit het zuiden. Na de oorlog huisvesten de Binnenlandse Strijdkrachten er collaborateurs. 

Vervolgens werd het een jeugdgevangenis, van 1951 tot 1964 een Ambonnezenkamp en 

daarna nog de opbergplaats van de Bescherming Bevolking met eerstehulpgoederen. 

Tenslotte werd het de opslagplaats voor archeologische vondsten uit de drie noordelijke 

provincies: eeuwenoude hamers en bijlen, wagenwielen, houten palen, resten van een 

oeros en walvisbotten, menselijke skeletten, stukjes leer, weckflessen, kloostermoppen, 

kammen, kruiken. Je kunt het niet opnoemen of het is allemaal te vinden in het depot. 

Veel vondsten zijn geregistreerd, maar heel veel ook niet volgens archeoloog-beheerder 

Ernst Taayke. 

Poelman, F., Een feestje voor de bezoekers in: Dagblad van het Noorden, 13:18-01, blz. 

33. 

Fossielen op de Maasvlakte 

Op de Tweede Maasvlakte zijn nijlpaardkiezen en hyenakeutels gevonden. 

Wetenschappers van de RUG zullen de ouderdom van de vondsten onderzoeken. 

Bijzondere fossielen op Maasvlakte in: Dagblad van het Noorden, 13:26-01, blz. 5. 

Publicaties 

(AR) Lichtenberg, L., Baden in de stadarcheologie van Aken. Ondergrond van 


4

keizerstad geeft steeds meer historische geheimen prijs in: 

Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 20-25. 

(AR) Lichtenberg, L., Opgravingslocaties in Aken in: 


5 

(AR) Paesen, J. e.a., Celtic Fields in de Belgisch-Limburgse Kempen. Nieuwe 

technieken zorgen voor betere waarneming en meer kennis hierover 

[o.m. laseraltimetrie / Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen] in: 


Films/dvd’s 

• De Wereld Leert Door 

De hoofdpersoon in DWLD - uitgezonden op 13:14-01 op Nederland 3 - was maritiem 

archeoloog van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Martijn Manders. Hij is 

verantwoordelijk voor 400 ‘Nederlandse’ scheepswrakken in de wereld, eigendom van de 

staat, lang ‘beheerd’ door Domeinen, maar nu onder de Rijksdienst vallend. 

Hij legde o.m. uit waarom een fluitschip een brede romp en een smal dek heeft: veel 

ruimte voor lading, maar weinig belasting bij de doorvaart naar de Oostzee. 

Met filmmateriaal werd bericht over het onderzoek van het wrak van de Utrecht voor de 

kust van Brazilië (zie Historie Gesignaleerd, januari 2013, blz. 3). De resten van het 

schip werden opgemeten, gefotografeerd, getekend en al die gegevens werden verwerkt 

in de computer. Op basis hiervan zal beslist worden over verder onderzoek. Wat Manders 

bezig houdt is dat het schip drie houtlagen had. De buitenlaag zou een opofferingslaag 

zijn: de laag, die opgevreten kan worden door paalwormen, zonder dat het schip 

aangetast wordt. Manders wil nu onderzoeken of die drie lagen standaard bij de bouw 

aangebracht werden of pas later. Hij hoopt het antwoord te kunnen vinden in resten van 

een kiel van een schip. 

Manders slot-twitter in het programma luidde: de geschiedenis van ons verleden ligt op 

de bodem van de wereldzeeën. 

Zee-archeoloog in DWLD in: NRC Handelsblad, 13:14-01, blz. 32. 

CvdK 

Het programma trok 420.000 kijkers, een astronomisch aantal voor een interview met 

een maritiem archeoloog. 

Kijkcijfer 420.000 in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 33. 

Op 13:21-01 was de hoofdpersoon in DWLD (op Nederland 3) Appy Sluijs, 

paleoklimatoloog UU. De centrale vraag was wat modder van 55 miljoen jaar geleden ons 

over het klimaat in 2040 vertelt.Sluijs legde uit hoe klimaatmodellen momenteel getoetst 

worden aan uitkomsten van booronderzoek uit de oceaanbodem. Internationaal wordt via 

boormonsters die oceaanbodem onderzocht om een reconstructie van de 

klimaatontwikkelingen in vroeger tijden te maken. Deze onderzoekingen van het klimaat 

in het verleden kunnen bijdragen om te komen tot een betere projectie van de 

klimaatontwikkeling in de toekomst. 

Sluijs slot-twitter luidde dan ook: De toekomst van het klimaat ligt besloten in de 

aardlagen van de oceaan. 

De Wereld leert door in: de Volkskrant, 13:21-01, blz. V 9. 

CvdK 

Tentoonstellingen 

(TE) Opgravingen in Barcin Höyük. Archeologisch onderzoek door de ogen van 

fotografe Rénie van der Putte - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - 

t.e.m. 13:31-03. 

Tentoonstellingen in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 50. 

(TE) Land der Entdeckungen. Die Archäologie des friesischen Küstenraums - 

Ostfriesisches Landesmuseum - Emden - t.e.m. 13:16-06. Archeologische 


5

ontdekkingen, o.m. ook uit Friesland, Groningen en Drenthe. Zie ook 

www.landesmuseum-emden.de. 

Goldscheibe von Moordorf 

Aankondiging Schatten in Land van Ontdekkingen in: Dagblad van het Noorden, 13:25- 

01, blz. 3. 

Archeologisch goud in museum Emden in: Dagblad van het Noorden, 13:25-01, blz. 31. 

6 

Op deze tentoonstelling zijn zo’n 700 archeologische vondsten te zien. De tentoonstelling 

krijgt een drietal vervolgen: 

• Op 13:21-09 start in het Groninger Museum de vervolgexpositie Het verdronken 

land is vruchtbaar met nadruk op de aardewerkontwikkeling. 

• Vanaf 13:12-10 is er in het Drents Museum in Assen een vervolg over de 

Trechterbekercultuut 

• Vanaf september is er in het Fries Museum in Leeuwarden een vervolg onder de 

noemer oerdesign. 

Informatie over het project is te vinden op www.land-van-ontdekkingen.nl. 

Trimbach, M., Schatten n het verzonken veen in: Dagblad van het Noorden, 13:30-01, blz. 

30-31. 

(TE) Rendierjagers in het Holtingerveld – Archeologisch Centrum Diever – 

Diever – tot en met 2013. Tentoonsteling over amateurarcheoloog George 

Hendrik Voerman, de stienenzuiker van Haovelte Zie ook www.archeologie- 

westdrenthe.nl. 

Bespreking door Ed van Tellingen, ‘Pompeii’ in Diever in: Dagblad van het Noorden, 12:08-05, blz. 

26. 

Bespreking door Ed van Tellingen, ‘Drents Pompeï’ bovengronds in: Dagblad van het Noorden, 

12:15-05, blz. 35. 

(TE) Archeologen aan het werk - Centraal Museum - Utrecht - t.e.m. december 

2013. 

Aankondiging in het programma van het Centraal Museum, oktober 2012- maart 2013. 

Tijdschrift 

ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2012 - nr. 06 

Nummer 06 van 2012 verscheen ten gevolge van technische problemen eerst in januari 

2013. Het nummer heeft een special over Aken. 

De belangrijkste artikelen in dit nummer zijn: 

• Willemsen, A., Middeleeuwse mode in metaal. Sierbeslag was bereikbaar voor een 

breed publiek. 

• Kok, R., ‘De steile afgrond, als een ruwe gedenksteen’. Een bezoek aan Babi Jar, 

de plaats van een massamoord bij Kiev. 

• Toebosch, Th., Testaccio als openluchtmuseum. Onderzoek naar talrijke sporen uit 

verschillende tijden in Romeinse wijk. 

• Wildschut-Doesburg, M., Het Foro Italico van Mussolini. Hoogtepunt architectuur 

interbellum in Rome. 

• Elten, E. van, ‘De Kogge, die hóórt bij Kampen’. Unieke vondst in de IJssel. 


6

7 

• Paesen, J. e.a., Celtic Fields in de Belgisch-Limburgse Kempen. Nieuwe technieken 

zorgen voor betere waarneming en meer kennis hierover. 

• Willemsen, A., Romeinse pop. 

De special Aken bestaat uit: 

• Lichtenberg, L., Baden in de stadarcheologie van Aken. Ondergrond van 

keizerstad geeft steeds meer historische geheimen prijs. 

• Lichtenberg, L., Opgravingslocaties in Aken 

• Lichtenberg, L., Tips voor een bezoek aan historische sporen in Aken. 

En verder in dit nummer korte berichten, boekbesprekingen en de tentoonstellings- en 

lezingenagenda. 

In 2013 viert het Archeologie Magazine (met voorloper Skarabee) het 20-jarig bestaan. 

CvdK. 

SPOREN 

NOGMAALS JAARTALLEN OP HUIZEN 

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, december 2012, blz. 4-5] 

Voor basisschoolleerlingen is het een hele bijzondere ervaring als het lukt om van een deel 

van het centrum van de woonplaats een soort ouderdomskaart te maken van jaartallen op 

de huizen. Op een plattegrond jaartallen van huizen inventariseren en die huizen per eeuw 

een kleur te geven. Vanzelfsprekend kan dat niet overal. Maar daar waar het wel kan is het 

een enorme eyeopener voor de leerlingen om continuïteit en verandering vast te stellen. 

Als basisschoolleerlingen in Leuven een dergelijke actie zouden ondernemen voor de 

straten, die uitkomen op de Grote Markt, de markt met het schitterende laat-gotische 

raadhuis en de gotische St. Pieter, of het nu de Bondgenotenstraat of de Brusselsestraat of 

de Kortestraat naar de Oude Markt is, dan zullen zij opvallend veel huizen met jaartallen 

rondom 1920 aantreffen in gevels met neobarokke versierselen: 

Zoveel jaartallen uit dezelfde periode in het hart van de oude stad roept vragen op: tijd voor 

nader onderzoek. Bij nadere bestudering blijken de gevels met zo’n jaren ’20-jaartal veelal 

nog een andere wat kleiner gevelsteentje te hebben met het jaartal 1914: 


7

8 

Dat kleine gevelsteentje geeft de verklaring: al die gevels met jaren ’20-jaartallen zijn 

nieuwe gevels na een enorme brand van Leuven in 1914, naar aangenomen wordt 

aangestoken door de Duitsers als represaillemaatregel tegen actieve sluipschutters. De St. 

Pieter verloor bij de brand het dak Maar het raadhuis bleef behouden, want dat was het 

hoofdkwartier van de Duitsers… 


8

• GESCHIEDENIS 

Historici c.s. 

• A.Th. van Deursen 

(BV) Lieburg, F. van en J. Roelevink, A.Th. van Deursen , een gereformeerde 

jongen 1931-2011. Bert Bakker, € 24,95. 

9 

Beschrijving door Joke Roelevink A. Th. van Deursen in de schijnwerpers op: http://historiek.net, 

d.d.13:13-01. 

Bespreking door Martin Sommer De korzelige stem van Arie van Deursen in: Historisch Nieuwsblad, 

januari 2013, blz. 67. 

Biografie 

In Vrij Nederland gaat Hans Renders in op het verschijnsel slicebiografie oftewel de 

deelbiografie, waardoor die ene periode of zelfs die ene gebeurtenis waardoor iemand 

bekend is geworden als romp wordt gepresenteerd. 

De top-3 van biografieën voor 2012 van Renders ziet er als volgt uit: 

1. Maraniss, D., Barack Obama. Het Verhaal (De Bezige Bij, € 29,90) 

2. Traa, M., Prinses Paulina. Het tragische verhaal van het kleinste vrouwtje van 

Nederland (Athenaeum-Polak&VanGennep, € 14,95) 

3. Bruijn, E. de, Eerst de waarheid, dan de vrede. Jacob Revius (1586- 

1658)(Boekencentrum, € 34,90). 

Renders, H., Dat ene moment. De slicebiografie en De beste biografieën in: Vrij 

Nederland, 12:22-12. blz. 127-129. 

In de biografie van Kees Boeke door Daniela Hooghiemstra staat in de slotregel van het 

boek dat zij tijdens haar onderzoek Boeke heeft leren kennen en begrijpen. Bespreker 

Elsbeth Etty: Een biograaf hoeft zijn onderwerp helemaal niet te begrijpen, het is al meer 

dan voldoende als hij diens faits et gestes kan duiden door ze van relevante contexten te 

voorzien. 

Etty, E., Een onverbeterlijke wereldverbeteraar in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 3. 

Namen 

Zelden wordt toestemming verleend om voornamen te wijzigen. Dat kan alleen met 

tussenkomst van de rechter. Recentelijk zijn twee aanvragen toegekend. 

Een 17-jarige havo-scholier met een islamitische voornaam kreeg toestemming van de 

rechtbank zijn naam te wijzigen. Het gaat om een zoon van een Nederlandse moeder en 

een Turkse vader. De jongen is in Nederland geboren. Al jarenlang wordt hij gepest en 

uitgescholden vanwege zijn voornaam:o.m. als ‘vieze Turk’ en ‘buitenlander’. En hij 

kreeg vragen of hij een moslim is en of zijn moeder een hoofddoek draagt. De ouders 


9

10 

stellen dat zij nooit voor de Turkse voornaam zouden hebben gekozen als ze de gevolgen 

ervan hadden overzien. Volgens de rechtbank lijdt hij er aantoonbaar psychisch onder en 

kreeg hij toestemming zijn voornaam te veranderen. Het algemeen belang, waaronder 

het belang van het rechtsverkeer, waarbij een zo hoog mogelijke naamconsistentie hoog 

in het vaandel staat, dient in deze zaak dan ook te wijken voor het persoonlijk belang 

van de minderjarige, aldus de rechtbank. 

Een 60-jarige man uit Maastricht kreeg toestemming van de rechtbank om zijn 

doopnamen Johannes Gerardus Joseph Maria te vervangen door Jo vanwege zijn 

traumatische rooms-katholieke verleden. Jo: Dit voelt als een verlossing, om maar een 

katholieke uitdrukking te gebruiken. 

Voornaam zelden veranderd in: de Volkskrant, 13:03-01, blz. 13. 

Bolwijn, J., Via de rechter van vier naar één voorletter in: de Volkskrant, 13:03-01, blz. 

12-13. 

Jensma, F., Met een Turkse naam kon hij niet meer leven in: NRC Handelsblad, 13:10-01, 

blz. 8. 

De Sociale Verzekeringsbank heeft lijsten gepubliceerd van populaire kindervoornamen in 

2012. Het populairst was bij de meisjes Emma en bij de jongens Daan, net als overigens 

in 2011. Een snelle stijger bij de jongens was Bram (van plaats 16 naar 2). De topvijf 

voor jongens bestaat verder uit Sem, Lucas en Milan. Bij de meisjes gaat het om Sophie, 

Julia, Anna en Lisa. In 2012 werden tien meisjes Ranomi genoemd. 

Nederlanders kiezen bij voorkeur korte namen. Alle namen in de top twintig hebben 

maximaal twee lettergrepen, uitgezonderd Julia en Julian. Wanneer alle op verschillende 

manieren geschreven Mohammeds bij elkaar opgeteld zouden worden was Mohammed 

op plaats 6 geëindigd. 

Nederland is tien Ranomi’s rijker, maar Emma en Daan zijn de beste in: Dagblad van het 

Noorden, 13:12-01, blz. 3. 

Emma en Daan in 2012 opnieuw populairste namen in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. 11. 

Regionaal zijn er wel afwijkingen op de landelijke toplijst van namen. Zo waren in 

Groningen Thijs en Lieke de populairste kindernamen en in Drenthe Daan en Lieke. In de 

stad Groningen was Elin de meisjesnaam van 2012. Die naam is relatief nieuw: in 1980 

voor het eerst genoteerd door het Meertens Instituut. De naam Elin blijkt vooral in grote 

steden populair: Elin, kort en meisjesachtig. 

Thijs, Lieke en Daan in:Dagblad van het Noorden, 13:17-01, blz. 3. 

Klimaatverandering en stabiliteit van samenlevingen 

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar relaties tussen klimaatverandering en de 

stabiliteit van samenlevingen. De redenering, die aan deze onderzoekingen ten grondslag 

ligt, is dat een langere periode van temperatuurverandering leidt tot tegenvallende 

oogsten, stijgende voedselprijzen, een hongerende bevolking met stijgende vatbaarheid 

voor infecties, opstanden, strooptochten, oorlog en omverwerping van regimes. 

In Proceedings of the National Academy of Sciences publiceerde een internationale groep 

onderzoekers de uitkomsten van onderzoeken naar relaties tussen temperatuurdaling en 

pestuitbraken in de periode 1624-1679 in Oost-Europa. Ook bleek er een verband te zijn 

tussen temperatuurdaling en gewelddadige conflicten in Oost-Europa, zoals de slag bij 

Tannenberg (1410), de grote Noordse Oorlog (1700-1721), de Zevenjarige Oorlog 

(1756-1773) en de Januariopstand (1863-1865). 

Ziekte en oorlog in koude tijden in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 16. 

Datering via de computer 

Paleografen proberen aan de hand van de vorm van letters de datum van documenten 

uit de Middeleeuwen te achterhalen. Canadese onderzoekers hebben nu software 

ontwikkeld aan de hand waarvan ongedateerde middeleeuwse geschriften een datum 

kunnen krijgen. Het gaat om patroonherkenning in de Latijnse teksten. De methode 

werkt bij oorkonden en akten uit de Middeleeuwen omdat veelal wel een controlegroep 

van wel gedateerde stukken aanwezig is. 


10

11 

Ammelrooy, P. van, Software dateert eeuwenoude akten in: de Volkskrant, 13:17-01, blz. 

27. 

Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars (VKTV) 

De Vereniging van Kranten- en Tijdschriftenverzamelaars loopt gestaag terug in ledental. 

Zo’n vijftien jaar geleden telde de vereniging nog 400 leden, momenteel 80. Vier keer 

per jaar verschijnt een verenigingsblad. Een aantal leden kwam bijeen in het 

Poldermuseum in Waverveen (Utrecht), waar sinds kort het bijna complete archief van 

het Algemeen Dagblad en de Nieuwe Rotterdamse Courant ligt. Het Stadsarchief 

Deventer moest plaats maken en de 58 meter krant - 170 jaar - werd er opgehaald door 

verzamelaar Compier, die van zijn omgebouwde schuur het Poldermuseum maakte. 

Hobbyhistoricus Compier verzamelt niet alleen oude kranten, maar ook ander drukwerk 

b.v. oude schoolboekjes en drukwerk uit WO II. Zijn Poldermuseum is gratis en voor 

iedereen toegankelijk. 

Compier: Dat oude vergeelde papier met je eigen handen vasthouden, dat is het mooiste 

wat een mens kan overkomen. Secretaris Klein van de VKTV Door dat (die oude 

kranten) te lezen beleef je de geschiedenis echt op een andere manier. Ik wil de afstand 

tussen nu en toen proeven. En Gerard Raven, museumconservator in Amersfoort: Oude 

kranten lezen is een tijdreis. Iedere willekeurige krant die hier ligt, geeft een prachtig 

tijdsbeeld. Kijk een advertentie: Kamermeisje gevraagd, moet wel katholiek zijn of 

Kamer aangeboden, geen Surinamers. Ondenkbaar nu. 

Hordijk, J-W., Streel die kranten proef de historie in: NRC Handelsblad, 13:24-01, blz. 36. 

Citaten 

Het is tijd dat de stereotiepe beeldvorming rond indianen ook in Nederland wordt genuanceerd. 

Serv Wiemers in: 

Wiemers, S., De indianen rekenen terecht op Nederland in: de Volkskrant, 12:03-01, blz. 

29. 

Wanneer u betekenis wilt in plaats van zinloze informatie, kan ik u het boek aanraden. 

Dat is zo’n bundel papier met een kaft er omheen. Guus Kuijer geciteerd in: 

Brieven & Tweets in: NRC Handelsblad, 13:08-01, blz. 16. 

Dat is de essentie en de reden dat echte historische films volgens mij niet bestaan: beter 

is niet altijd leuker. En leuker levert nu eenmaal het meeste geld op. Floortje Smid in: 

Smid, F., Mummiefiction in: de Volkskrant, 13:10-01, blz. V 10 - V 11. 

Want ondanks de bloeiende belangstelling voor de antieke wereld vormt deze in de 

moderne samenleving allang geen intellectueel referentiekader meer. Bert Overbeek in: 

Overbeek, B., Klassieke wortels in: Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 

36. 

Nationalisme is nooit alleen een positief sentiment, maar kan altijd ook omslaan in 

negatief en destructief ressentiment. Ton Zwaan in: 

Zwaan, T., Eer, veiligheid en vergelding. De blijvende actualiteit van het nationalisme in: 

Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 32. 

Publicaties 

(AR) Beukenhorst, B., De spoken van Vietnam. De doorwerking van een 

syndroom in het Amerikaanse buitenlandse beleid 1973-2013 [over 

historische analogieën] in: 

Geschiedenis Magazine - januari-februari 2013, blz. 8-13. 

(BR) Bor, J., Een (nieuwe) geschiedenis van de filosofie. Bert Bakker, van € 19,95 

voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Burleigh, M., Aardse machten. Religie en politie in Europa van de Franse 


11

12 

Revolutie tot de Eerste Wereldoorlog. De Bezige Bij, van € 35,00 voor € 9,90. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Burleigh, M., Heilige doelen. Religie en politiek in Europa van de Europese 

dictators tot Al Qaida. De Bezige Bij, van € 35,00 voor € 9,90. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Diamond, J., The World Until Yesterday. What Can We Learn From 

Traditional Societies. Allan Lane, € 26,95. 

Bespreking door Tomas Vanheste Liever niet weird. De primitieve mens als voorbeeld in: Vrij 

Nederland, 13:12-01, blz. 46-48 [drie sterren]. 

(BV) Kaplan, R., De wraak van de geografie. Het Spectrum, € 29,99. 

Bespreking door Paul Brill de comeback van de landkaart in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. 

V 9 [Boeken] [drie sterren]: geografische omstandigheden hebben in belangrijke mate de loop van 

de geschiedenis bepaald. 

(BV) Schaminée, J. en J. Janssen (red.), Geboeid door het verleden. 

Beschouwingen over historische ecologie. KNNV, € 19,95. 

Bespreking door Marcus Werner Het verhaal van turf in: de Volkskrant, 13:05-01, blz. V 9 

[Boeken] [ drie sterren]. 


(TE) Geletterd & geleerd. Brill: 330 jaar typografie voor de wetenschap - 

Museum Boerhaave - Leiden - t.e.m. 13:13-05. Zie ook 

www.museumboerhaave.nl. [Over 330 jaar uitgever Brill]. 

Bespreking door Paul Steenhuis Brill: 330 jaar uitgever van geleerd werk in verre talen in: NRC 

Handelsblad, 12:16-11, blz. 20. 

Tijdschriften 

GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2013 – januari-februari 

Het januari-februarinummer heeft als belangrijkste artikelen: 

• Slagt, R., Deze maand 50 jaar geleden: 22 januari 1963 De Gaulle en Adenauer 

ondertekenen Elysée-verdrag. 

• Beukenhorst, B., De spoken van Vietnam. De doorwerking van een syndroom in 

het Amerikaanse buitenlandse beleid 1973-2013. 

• Knotter, A., Terug naar de mijnen. Opkomende belangstelling voor het 

mijnwerkersverleden. 

• Slechte, H., De Windhandel. De financiële crisis van 1717-1720. 

• Vermeulen, J., Troje, mythe of werkelijkheid? 


12

13 

• Ligtenberg, L., ‘Verdachte’ bekeringen [over de positie van bekeerde slaven in 

Nieuw-Nederland]. 

• Jong, E. de, Het water van de pausen [over de bemoeienis van pausen met de 

watervoorziening in Rome in de tweede helft van de 16 e eeuw]. 

• Stutje, J. W., Rode Jet. Het socialisme van Henriette Roland Holst (1869-1952). 

• Tang, F., Zo snel mogelijk weer naar huis. de kruistocht van graaf Willem I, 1217- 

1219. 

En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte 

tentoonstellingsagenda. 

CvdK 

HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2013 - januari 

Het januarinummer heeft artikelen voor het dossier Zuid-Afrika. 

De belangrijkste artikelen uit dit nummer zijn: 

• Dekkers, G. en A. Lavèn, De legende van Camelot. In Beeld: Kennedy 

• Janssen, M., De andere schoolstrijd [tussen gymnasium en hbs]. 

• Brokken, J., De wanhoopsdaad van Dirkje [WO II in Rhoon]. 

• Alberts, J., Wilhelmina en de neutraliteit [t.t.v. WO I]. 

Voor het dossier Zuid-Afrika: 

• Kromhout, B., Trek naar een beter leven [over de Grote Trek 1835-1845]. 

• Kromhout, B., Bouwmeester van apartheid [over Hendrik Verwoerd]. 

En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte 

tentoonstellingsagenda. 

CvdK. 

Websites/apps 

www.financieelerfgoedopdekaart.nl 

Oud-bankier Simon Lelieveldt is gestart met de website 

www.financieelerfgoedopdekaart.nl om verborgen verhalen uit de Nederlandse financiële 

geschiedenis op één plaats te ontsluiten. Overal in het straatbeeld zijn namelijk nog 

sporen te zien van de financiële geschiedenis. Maar de verhalen erachter zijn niet altijd 

meer bekend. Op de kaart is o.m. informatie te vinden over de Munt en de Beurs van 

Berlage in Amsterdam. Aan de website hebben meegewerkt het Stadsarchief Amsterdam, 

het Amsterdams Museum en het Joods Historisch Museum. 

Later zal op de site ook informatie te vinden zijn elders uit Nederland. 

Financieel Erfgoed op de Kaart op: http://historiek.net, d.d. 13:15-01. 

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN 

TOT 50 VOOR CHRISTUS 

• ALGEMEEN: voor de tijd van de mens 


13

14 

• ALGEMEEN: ten tijde van de mens 

Agrarische Revolutie 

Ging het bij de ontwikkeling van de landbouw om het principe cultivatie voor 

domesticatie of (ook) om domesticatie voor cultivatie? Bij graansoorten gaat het om 

eerst cultivatie en daarna domesticatie, maar hoe zit het met peulvruchten als erwten, 

kikkererwten en linzen, die ook altijd aanwezig waren op de oudste plekken waar 

verbouwd graan gevonden werd (ca. 11.000 jaar oud)? Dank zij het hoge eiwitgehalte 

waren en zijn peulvruchten uitstekende voedingsmiddelen. 

Shalal Abbo (hoogleraar biologie Hebrew University - Israël) liet zes jaar lang assistenten 

op een viertal veldjes wilde erwten oogsten. De conclusie was amper 150 gram erwten 

per uur en vaak minder dan 30 gram. Abbo: Erg weinig erwten voor veel moeite. Voor 

jagers-verzamelaars kunnen erwten zo nooit een belangrijke voedselbron geweest zijn in 

tegenstelling tot andere wilde gewassen als granen. 

Abbo concludeert dat anders dan bij granen voor erwten niet de weg van verzamelfase 

via zaaien en selecteren naar een landbouwgewas plaatsgevonden kan hebben. Niet 

alleen is de wilde bonenopbrengst laag, maar ze is ook erg wisselvallig door grote 

gevoeligheid voor regenval, temperatuur en vraat. 

Abbo meent dan ook dat kweek van erwten begint met een bewuste ingreep van vroege 

boeren: domesticatie voor cultivatie. Het is een snel proces geweest, geleid door bewuste 

en kundige mensen die hun vindingrijkheid gebruikten. 

Spiering, H., Het begin van landbouw was bewuste keuze in: NRC Handelsblad, 13:11-01, 

blz. 13. 

Afweersysteem Homo sapiens 

De Britse moleculair biologen Parham en Moffett schreven een opinieartikel in Nature 

Reviews Immunology. Onderzoek van de Homo sapiens heeft aangetoond dat één tot 

vier procent Neanderthaler DNA in hun genen zit. Maar de genen waarmee een deel van 

het afweersysteem werkt, bestaan voor meer dan de helft uit DNA van de Neanderthaler. 

Volgens de auteurs had de Homo sapiens het afweersysteem van de Neanderthalers 

nodig om alle nieuwe parasieten, virussen en bacteriën te overleven, die hij tegenkwam 

toen hij ruim 65.000 jaar geleden vanuit Afrika naar Eurazië trok. De voorouders van de 

Neanderthalers waren 300.000 jaar geleden uit Afrika vertrokken. Toen de Homo sapiens 

kwamen waren de Neanderthalers al lang aangepast aan hun omgeving. En de 

nieuwkomers, die sex hadden met de Neanderthalers profiteerden voor hun 

nakomelingen daarvan. Seks met Neanderthalers was veel efficiënter dan een 

geleidelijke evolutie van het afweersysteem, aldus de auteurs. 

Köhler, W., Seks met Neanderthalers moest gewoon in: NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 

13. 

Honden en mensen 

In Nature bericht de Zweedse geneticus Erik Axelsson met collega’s over onderzoek van 

het dna van 12 wolven en 60 honden. Zij vonden in 10 genen verschillen die te maken 

hebben met spijsvertering o.m. voor de regeling van afbraak van zetmeel. Die 

aanpassingen markeren het moment dat het dier veranderde van een in het wild levende 

wolf tot een bij de mens wonende hond. Bij de eerste landbouwers was het voor de hond 

voordelig als hij ook met plantaardig voedsel uit de voeten kon. Het onderzoek toont aan 

dat de opkomst van de landbouw een zeer belangrijke rol gespeeld heeft. Aan de randen 

van nederzettingen stapelden zich afvalhopen op, met voedselresten. Waarschijnlijk 

ontstond zo een nieuwe niche waar de vroege hond op is ingesprongen. Honden die 

zetmeel konden verteren, plantten zich beter voort. Zo selecteerde de natuur een hond 

die energie uit plantaardig voedsel wist te halen. 

Keulemans, M., Hond bedelde al vroeg om een koekje in: de Volkskrant, 13:24-01, blz. 

20. 

Wolven werden hond door een zetmeeldieet in: NRC Weekend, 13:26-01, blz. 3. 


14

Publicaties 

(AR) Clerinx, H., Keltisch Europa. Schedels als poort naar de ziel [over de 

Keltische schedelcultus] in: 

Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 35. 


(TE) Die Welt der Kelten. Zentren der Macht - Kostbarkeiten der Kunst - 

Landesmuseum - Stuttgart - t.e.m. 13:17-02. 

Aankondiging in Archologie Magazine, 2012, nr. 05, blz. 61. 

• HUNEBEDDEN 

15 

vroege landbouwers 

Publicaties 

In de Nieuwe Drentse Volksalmanak 2012 verschenen de volgende artikelen over 

hunebedden: 

• Bouwman, H., Hoe een hunebed uit Drenthe verdween. De geschiedenis van O1 

(blz. 133-144), 

• Hoven, L., W.A.B. van der Sanden en E. Taayke, Waarnemingen bij het hunebed 

van Westervelde (D2) (blz. 145-152), 

• Bakker, J.A., Augustus 1856: George ten Berge tekent hunebedden in 

Schoonoord, Noord-Sleen en Rolde (blz. 211-223). 

CvdK 

• ALGEMEEN 

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 

3000 voor tot 500 na Chr. 

Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr. 

Publicaties 

(BV) Aristoteles, Politica. Historische Uitgeverij, € 38,75 (vertaling J.M. Bremer en T. 

Kessels). 

Bespreking door Arnold Heumakers Een filosofische gereedschapskist in: NRC Handelsblad, 13:04- 

01, blz. 8-9 [Boeken]. 

(BR) Bittlestone, R., Odysseus Unbound. The Search for Homer’s Ithaca. 

Cambridge University Press, van € 40,00 voor € 15,99. 

Nayler & Co - Den Haag - tel. 070 3605454. 


15

(BV) Eijk, Ph. van der en M. Hulskamp, Dromen in de oudheid. Themanummer 

Lampas. Tijdschrift voor classici 45, Verloren, € 11,00. 

Nieuwsbrief Verloren, januari 2013. 

16 

(BV) Goldhill, S., Liefde, seks en tragedie. Hoe de Oudheid ons heeft gevormd. 

Nieuw Amsterdam, € 22,95. 

Bespreking door Jona Lendering Betwijfel het eigen gelijk in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 8-9 

[Boeken]. 

Bespreking door Bert Overbeek Klassieke wortels in: Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, 

blz. 36-37. 

(BV) Hoof, L. Van, P. van Nuffelen e.a., Oud maar niet out. Peeters Publishers, € 

20,00. 

Bespreking door Jona Lendering Betwijfel het eigen gelijk in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 8-9 

[Boeken]. 

(BR) Scott, M., Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld. Bert Bakker, van € 

29,95 voor € 7,90 [over de tijd tussen de Atheense democratie en koning 

Alexander de Grote]. 

www.ramsj.nl. 

(BR) The History of the Library in Western Civilization. From Minos to 

Cleopatra. Hes & De Graaf, van € 80,00 voor € 25,00. 

www.ramsj.nl. 

(AR) Vermeulen, J., Troje, mythe of werkelijkheid? in: 



(TE) Terracottastrijders uit China - Museum Volkenkunde - Leiden - t.e.m. 

13:10-03. Zie ook www.rmv.nl. [Drie manshoge beelden van het Chinese 

terracottaleger van Qin Shihuang (221-206 v. Chr.)]. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, april 2012, blz. 104. 

(TE) Troje. Stad, Homerus en Turkije - Allard Pierson Museum - Amsterdam - 

t.e.m. 13:05-05. Zie ook www.allardpiersonmuseum.nl. 

Catalogus: R. van Beek, G. Uslu e.a., Troje, Stad, Homerus en Turkije. WBOOKS, 

€ 24,95. 

Bespreking door G. Dekkers, De eindeloze strijd om Troje in: de Volkskrant, 12:24-11, blz. V 4 - V 

5 [Wetenschap]. 

Aankondiging Amsterdam haalt Troje-expo binnen in: Dagblad van het Noorden, 12:05-12, blz. 34. 

Bespreking door Theo Toebosch Turkse macht is de wraak van Troje in: NRC Handelsblad, 12:06- 

12, blz. 19. 

Bespreking Troje in Amsterdam in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 33. 

Vermeulen, J., Troje, mythe of werkelijkheid? in:Geschiedenis Magazine - januari-februari 

2013, blz. 26-29. 

(TE) Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten - Amsterdam EXPO - Amsterdam 

- t.e.m. 13:05-05. Zie ook www.amsterdamexpo.nl [1200 replica’s van de 5398 

objecten uit de tombe. Eerder te zien in Spanje, België en Zuid-Korea]. 


16

17 

Aankondiging 1000 Toetanchamonreplica’s in Amsterdam in: Dagblad van het Noorden, 12:28-11, 

blz. 30. 

Bespreking door Maxime Smit Bij flauw licht komt Toetanchamon tot leven in: de Volkskrant, 

12:29-11, blz. 9. 

Bespreking door Bianca Stigter Voor het eerst in de tombe in: NRC Handelsblad, 12:06-12, blz. 2-3 

[Cultureel Supplement]. 

Het is edutainment, maar je hebt er toch vooral een entertainmentgevoel bij. Het Parool, geciteerd 

in Recensieoverzicht in: NRC Weekend, 12:08-12, blz.30 [Z&Z]. 

Bespreking door François Ledeboer Tussen museum en pretpark in: Dagblad van het Noorden, 

13:19-01, blz. 28-29 [DvhNWeekend]. 

(TE) Het Egypte van Hollywood – Rijksmuseum van Oudheden – Leiden – 

t.e.m. zomer 2013. Zie ook www.rmo.nl. 

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:04-10, blz. 15. 

Bespreking door Bas Blokker Egypte als filmdecor: groot, groter, grootst in: NRC Handelsblad, 

12:10-10, blz. 7. 

Rijksmuseum van Oudheden, Het Egypte van Hollywood. Archeologie en fantasie in één RMOtentoonstelling 

in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 05, blz. 10-13. 

Bespreking door Jos van der Burg Fantasieën over Cleopatra in: Historisch Nieuwsblad, oktober 

2012, blz. 88-89. 

Bespreking door Floortje Smid, Mummiefiction in: de Volkskrant, 13:10-01, blz. V 10 - V 11. 

Lezingen die aansluiten bij de tentoonstelling: 

• 13:12-02: Evert van Ginkel: De zoektocht naar de Vloek van de Mummie. 

De lezing vindt plaats in de Tempelzaal van het Rijksmuseum van Oudheden en begint 

om 20.00 uur. Zie voor informatie: www.rmo.nl. 

Agenda in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 05, blz. 64. 

• ROMEINEN 

Pillendoos 

Op het schip Relitto del Pozzini (NRC Handelsblad; in Volkskrant: Pozzoni), dat circa 130 

voor Christus voor de kust van Toscane is gezonken, werd een tinnen pillendoos (pyxis) 

gevonden met tabletten met geneeskrachtige potentie. De pillen bestaan uit o.m. 

bijenwas, hars, houtskoolplantenpollen en vetzuren van dieren, maar ook sporen van 

zinkhoudende mineralen. Zink wordt ook in de moderne geneeskunde gebruikt tegen 

virussen en bacteriën. Zinksulfaat zit nu in oogdruppels en zinkzalf wordt verkocht om 

luieruitslag te verhelpen. 

Voor het gebruik van de pillen moesten de onderzoekers te rade bij Romeinse schrijvers 

als Plinius de Oudere en Dioscorides, die meldden dat zinkhoudend metalen afkomstig 

van kopersmelterijen gebruikt werden voor de bereiding van oog- en huidzalven. 


17

18 

Toine Pieters, hoogleraar geschiedenis van de farmacie UU, noemt de Italiaanse studie in 

PNAS een prachtige combinatie van archeologisch en scheikundig onderzoek. Hij denkt 

dat de Romeinen de medicinale werking van zink proefondervindelijk hebben 

achterhaald. 

Nu alles onderzocht is, blijkt dat er geen onbekend spannend ingrediënt is gevonden. Er 

schuilt in deze tabletten helaas geen nieuw wondermiddel. 

Mudde, T., Romeinen hadden 2000 jaar geleden al werkende pillen in: de Volkskrant, 

13:07-01, blz. 6. 

Oude Romeinen gebruikten zink voor oog- en huidkwaaltjes in: de Volkskrant, 13:07-01, 

blz. 17. 

Colosseum 

Bij restauratie van een rondgang van het Colosseum in Rome zijn eeuwenoude fresco’s 

en muurtekeningen ontdekt. Ze zaten verstopt onder eeuwenoude lagen verkalkte steen 

en roet. 

Kleurrijk intereieur Colosseum in: Dagblad van het Noorden, 13:19-01, blz. 7. 

Romeins theater in Kent 

In het Engelse graafschap Kent hebben archeologen restanten gevonden van een groot 

Romeins theater van 2000 jaar oud. De vondst werd gedaan op een heuvelrug in de 

buurt van de plaats Faversham. Mogelijk bood het plaats aan 12.000 bezoekers en werd 

het gebruikt voor religieuze festivals. In de buurt van het theater werden twee Romeinse 

badhuizen gevonden. 

Romeins theater op: http://historiek.net, d.d. 13:09-01. 

Caesar 

Caesars naam wordt heden ten dage ontzettend vaak verbasterd tot Ceasar. Laat nu de 

Volkskrant daar op 13:25-01 ook aan meedoen. Maar gelukkig werd ontdekt dat de 

spelling verkeerd was! 

Aanvullingen & verbeteringen in: de Volkskrant, 13:30-01, blz. 14. 

Publicaties 

(BV) Hooff, A. van, Marcus Aurelius. De keizer-filosoof. Ambo, € 22,95. 

Interview met de auteur op www.historischnieuwsblad.nl, 12:11-09 (gezien op 12:20-09). 

Bespreking door Jacqueline Klooster Een keizer in zelfhypnose in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 

9 [Boeken]. 


18

(BV) Meijer, F., Paulus. Een leven tussen Jeruzalem en Rome. Athenaeum- 

Polak&Van Gennep, € 19,95. 

19 

Advertentie uitgeverij Geschiedenis Magzine, november-december 2012, achterzijde omslag. 

Interview met de auteur door Herman Haverkate Fik Meijer in het voetspoor van apostel Paulus in: 

Dagblad van het Noorden, 12:15-12, blz. 25: Meijer: Ik benader hem als Caesar en Pompeius. Als 

een historicus, niet als een gelovige of theoloog. 

Bespreking door Jos Palm De geldingsdrang van Paulus in: Historisch Nieuwsblad, december 2012, 

blz. 79-81. 

Bespreking door Job van Schaik Rijk boek over ruziemaker in: Dagblad van het Noorden, 13:15-01, 

blz. 31. 

Voyage & Culture organiseert op 13:04-09 een elfdaagse reis In het spoor van Paulus 

Grieks Romeins Klein-Azië met prof. Fik Meijer. Kosten: € 1685,00. Nadere informatie 

www.voyageculture.nl. 

Advertentie van Voyage & Culture. De kunst van reizen in: NRC Handelsblad, 13:24-01, 

blz. 35. 

(BR) Nouwen, R., Keizer Augustus en de Lage Landen. Davidsfonds, van € 24,95 

voor € 7,90. 

Selexyz. 

(AR) Toebosch, Th., Testaccio als openluchtmuseum. Onderzoek naar talrijke 

sporen uit verschillende tijden in Romeinse wijk in: 

Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 34-37 [zie ook Historie Gesignaleerd, oktober 2012, blz. 

12 over dit Portius Aemilia project]. 

Agenda 

13:21-02: Sagalassos 2012 

Lezing door prof. M. Waelkens en prof. J. Poblome (KU-Leuven). 

Auditorium Gallo-Romeins Museum - Tongeren (B). Aanvang 20.00 uur. 

Info: www.galloromeinsmuseum.be. 


13:21-03: De Etrusken 

Lezing door K. Wylin (KU-Leuven): Een verhaal apart. 

Auditorium Gallo-Romeins Museum - Tongeren (B). Aanvang: 20.00 uur. 

Info: www.galloromeinsmuseum.be. 



(TE) Im Dienst des Kaisers. Mainz - Stadt der römischen Legionen - 

Rheinisches Landesmuseum - Mainz - t.e.m. 13:10-02. 

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2012, nr. 05, blz. 60. 


19

(TE) Im Auftrag des Adlers. Publius Ferrasius Avitu, ein Soldat Roms in Krieg 

und Frieden - Archeologisches Landesmuseum Baden-Württemberg - 

Konstanz - t.e.m. 13:07-04. 


(TE) Un art d’illusion. Paintures murales romaine en Alsace - Musée 

Archéologique Palais Rohan - Straatsburg - t.e.m. 13:31-08. 


(TE) High Tech Romeinen - Museon - Den Haag - t.e.m. 13:01-09. 

Bespreking door Hester van Santen Knappe jongens die Romeinen in: NRC Weekend, 12:13-10, 

blz. 16 [De Kleine Wetenschap] 

Bespreking High Tech Romeinen in Museon in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 05, blz. 8. 

(TE) Life and death. Pompeii and Herculaneum - British Museum - Londen - 

vanaf 13:28-03 t.e.m. 13:29-09. 


• DE ROMEINSE LIMES 

20 

op de grens van de Romeinse wereld 

De limes zichtbaar 

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed trekt 500.000 euro uit voor een project om de 

limes zichtbaar te maken. Drie provincies Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland willen dit 

bedrag verdubbelen. Archeoloog van RCE Cees van Rooijen: Het Romeins verleden ligt in 

Nederland goed verstopt onder een dikke laag rivierklei. En onbekend maakt onbemind. 

Het Romeinse verleden moet onder toeristen net zo populair worden als de 

grachtengordel en de Gouden Eeuw.Hij stelt: De Oudheid is in Nederland vergeten. Bij de 

hunebedden houdt het wel zo’n beetje op. Maar we hebben zoveel aan de Romeinen te 

danken. 

Er wordt naar gestreefd om de limes in 2018 op de Werelderfgoedlijst van de Unesco te 

krijgen. In Duitsland en Groot-Brittannië is de grens al werelderfgoed. Om aan de eisen 

van de Unesco te kunnen voldoen moet het erfgoed zichtbaar zijn en leven onder de 

mensen. Daaraan gaat nu gewerkt worden. 

Hammers, A., Romeinse tijd moet uit de klei in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. 13. 

In de Volkskrant reageert Jan de Moel op de bovenstaande plannen met Jupiter behoede 

ons! Laat de Romeinen in de klei. (…) Doe wat je wilt met onze Romeinse grens, maar 

zet haar niet op de Unescolijst. 

Moel, J. de, “Laat de Romeinen in de klei’ in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 35. 

Publicaties 

(AR) Willemsen, A., Romeinse pop [pop aanwezig in het Rijksmuseum van 

Oudheden uit het derde kwart van de tweede eeuw na Chr., opgegraven in 

Forum Hadriani - Voorburg-Arentsburg in 1929]in: 

Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 55 [afbeelding]. 


20

• Algemeen 

21 

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 

500-1000 

774 

In het jaar 774 is er sprake van een zeer snelle toename van de hoeveelheid radioactief 

koolstof (C14) in boomringen. O.m. Japanse astronomen ontdekten dat in jaarringen van 

Japanse cederbomen en berichtten daarover in Nature. Twee onderzoekers van de 

Universiteit van Jena - Hambaryan en Neuhäuser - beschreven in Monthly Notices of the 

Royal Astronomical Society een hypothese dat deze verhoogde hoeveelheid radioactief 

koolstof veroorzaakt is door gammastraling, afkomstig van versmelting van twee 

compacte sterren, waarbij een neutronenster of een zwart gat ontstaan is. Als op de 

juiste afstand een neutronenster of zwart gat van de juiste leeftijd gevonden wordt, zou 

het ‘774-event’ de eerste waargenomen gammaflits in ons melkwegstelsel zijn. 

Gammaflitsdeskundige Ralph Wijers (UvA) vindt de theorie van Neuhäuser en 

Hambaryan een prikkelende gedachte, maar nog niet erg overtuigend. Het probleem is 

dat gammaflitsen echt extreem zeldzaam zijn. De vraag is of we er ooit achter komen 

wat het geweest is. 

Beekman, G., Jaarringen: gammaflits trof aarde in jaar 774 in: NRC Handelsblad, 13:25- 

01, blz. 20. 

Schilling, G., Kosmische flits blijft mysterie in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. V 7 

[Wetenschap]. 

Tentoonstelling 

(TE) Königinnen der Merowinger. Adelsgräber aus den Kirchen von Köln, 

Sanit-Denis, Chelles und Frankfurt - Archeologisches Museum Frankfurt - 

Frankfurt - t.e.m. 13:24-02. 


• KAREL DE GROTE 

keizer van het Avondland 

Elandsgewei-kunstwerk 

In 1952 ontving het Rijksmuseum in Amsterdam een elandsgewei-kunstwerk van een 

Amsterdamse bankier. Het kunstwerk belandde in het depot. Pas recent is nader 

onderzoek gedaan naar het object. De associatie met Scandinavië bleek onjuist. Het 

kunstwerk moet uit ongeveer 1100-1150 zijn (op grond van de versieringen met vogels, 

druiven,, leeuwtjes en fabeldieren). En uit Frankrijk komen, waar in die tijd ook nog 

elanden rondliepen. 


21

22 

De zoektocht leidde naar de kathedraal van Metz naar het praalgraf van Lodewijk de 

Vrome, de zoon van Karel de Grote ‘als eerbetoon aan de glorietijd waarin hij heerste. 

Via Parijs en St. Petersburg belandde het kunstwerk bij de Amsterdamse bankier. 

Het kunstwerk behoort tot de oudste objecten in de collectie van het Rijksmuseum en 

krijgt een plaats in de Middeleeuwenzaal. 

Geheim van gewei ontrafeld in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. V 23. 

Elandsgewei in Rijks uit tombe in:NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 21. 

Publicaties 

(AR) Lichtenberg, L., Baden in de stadarcheologie van Aken. Ondergrond van 

keizerstad geeft steeds meer historische geheimen prijs in: 


(AR) Lichtenberg, L., Opgravingslocaties in Aken in: 


• Algemeen 

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 

1000-1500 

Cariben 

Corinne Hofman, hoogleraar Caribische archeologie, UL, heeft met drie collega’s 15 

miljoen euro gekregen van de European Research Council om onderzoek te doen naar de 

relaties tussen Europeanen, die met en na Columbus naar de Cariben kwamen, en de 

oorspronkelijke bevolking. Al uit eerder onderzoek is gebleken dat de manier van 

begraven en de grafgiften een mengeling zijn van meerdere culturen. Deelprojecten zijn 

de wederzijdse eetgewoonten, de onderlinge samenhang in het gebied (met name 

vluchtelingenstromen in het gebied vanaf 1492. Overigens staat vast dat er nog steeds 

afstammelingen van het Tainovolk op de Cariben leven) en ten slotte zal gekeken worden 

naar de wettelijke mogelijkheden om het Caraïbisch erfgoed te behouden en toegankelijk 

te maken. 

Dekkers, G., Spoorzoeken op de Cariben in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 6. 

Publicaties 

(BV) Dijk, R. van, Moderne Devotie. Twaalf kapittels over ontstaan, bloei en 

doorwerking van de Moderne Devotie. Verloren, € 42,00. 


(BV) Faems, A. en M. Hogenbirk (red.), Tendensen in de Middelnederlandse 

late ridderepiek. Verloren, € 29,00. 


(BR) Hellemans, B., J. Raaijmakers en C. Van Rhijn, Ooggetuigen van de 

Middeleeuwen. In meer dan honderd reportages. Bert Bakker, van €17,95 

voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(BV) De ridders van de Ronde tafel. Arturverhalen uit de Lage Landen. 

Athenaeum-Polak&VanGennep, € 39,95 (vertaling Ingrid Biesheuvel). 


22

23 

Bespreking door Guus Middag James Bond van de Middeleeuwen in: NRC Handelsblad, 13:04-01, 

blz. 11 [Boeken] [ vier sterren]. 

(BV) Ladan, R., Gezondheidszorg in Leiden in late middeleeuwen. Verloren, € 

32,00. 


(BR) Phillips, J., Holy Warriors. Modern History of the Crusades. Random House, 

van € 30,00 voor € 10,95. 


(AR) Tang, F., Zo snel mogelijk weer naar huis. De kruistocht van graaf Willem 

I, 1217-1219 in: 

Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 52-55. 

(BR) The Utrecht Psalter in Medieval Art. Picturing the Psalms of David. Hes & 

De Graaf, van € 110,00 voor € 25,00. 

www.ramsj.nl. 

(AR) Willemsen, A., Middeleeuwse mode in metaal. Sierbeslag was bereikbaar 

voor een breed publiek in: 


(BV) Willemsen, A. en M. Ernst, Middeleeuwse mode in metaal. Sierbeslag op 

riemen en tassen uit de Nederlanden 1300-1600. SPA, € 19,50. 

Willemsen, A., Middeleuwse mode in metaal. Sierbeslag was bereikbaar voor een breed 

publiek in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 10. 

(AR) Willemsen, A., ‘Man is a sack of much girded with silver’: Metal 

Decoration on Late-medieval leather belts and Purses from the 

Netherlands in: 

Medieval Archeology, 2012, nr. 56, blz. 171-202. 


(TE) De weg naar Van Eyck - Museum Boijmans Van Beuningen - 

t.e.m. 13:10-02. Zie ook www.boijmans.nl. 

Flyers museum. 

Voorbeschouwing door Wieteke van Zeil Ufo van Eyck in: de Volkskrant, 12:24-08, blz. V 4 - V 5. 

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:11-10, blz. 15 [Cultureel Supplement]. 

Bespreking door Wieteke van Zeil De grote sprong voorwaarts in: de Volkskrant, 12:12-10, blz. V 

2- V 4. 

Bespreking door Henk van Os Boijmans toont Van Eycks genie in: NRC Handelsblad, 12:12-10, blz. 

21. 

Bespreking door Bram de Klerck Van Eyck kind van zijn tijd in: NRC Handelsblad, 12:18-10, blz. 7 

[Cultureel Supplement]: De grootste verdienste van de tentoonstelling vormt de nieuwe 

reconstructie van de samenhang tussen kunstwerken waarmee zelfs experts tot dusverre 

nauwelijks raad wisten. 

Kammer, C. en S. Smallenburg, Een offer voor een Van Eyck in: NRC Handelsblad, 12:18-10, blz. 

8-9 [Cultureel Supplement] [over hoe museum Boijmans van Beuningen aan ‘zijn’ Van Eyck is 

gekomen]. 

Stigter, B., Verleden is heden bij Jan van Eyck in: NRC Handelsblad, 12:18-10, blz. 8 [Cultureel 

Supplement]. 

Museum Boijmans Van Beuningen presenteert op deze tentoonstelling een tot dusver 

volledig onbekend drieluik uit 1410-1420. Het middenpaneel toont het balsemen van het 

lichaam van de gestorven Christus. De zijluiken tonen de heilige Antonius Abt en 

Johannes de Doper.Het meest waarschijnlijk is dat het drieluik afkomstig is uit de 

Zuidelijke Nederlanden, mogelijk uit Brugge. 


23

24 

In de tentoonstelling De weg naar Van Eyck wordt met Nederlandse, Franse en Duitse 

kunstwerken de artistieke voedingsbodem van Jan van Eyck getoond. 

Klerck, B. de, Onbekend pre-Van Eyck drieluik in: NRC Handelsblad, 12:22-08, blz. 19. 

De tentoonstelling is al door meer dan 60.000 mensen bezocht. 

Limburg, D., ‘Voor van Eyck ga je op bezoek’ in: NRC Handelsblad, 12:13-12, blz. 6-7 


(TE) Ontsnapt aan de Beeldenstorm. Utrechtse laatmiddeleeuwse 

beeldhouwkunst - Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. 13:24-02. Zie ook 

www.catharijneconvent.nl. 

http://historiek.net, d.d. 12:06-11 (gezien: 12:08-11). 

www.catharijneconvent.nl (gezien: 12:12-11). 

Bespreking door Bram de Klerck Utrecht als middeleeuws centrum beeldhouwkunst in: NRC 


Aankondiging Beeldenstorm in: Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:15-11, blz. V 21. 

Bespreking door Wieteke van Zeil Devoot, gered en uit Utrecht in: de Volkskrant, 12:28-11, blz. V 

12. 

(TE) Middeleeuws chic - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - t.e.m. 13:15- 

09. Zie ook www.rmo.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, december 2012, blz. 97. 


Willemsen, A., Middeleeuwse mode in metaal. Sierbeslag was bereikbaar voor een breed 

publiek in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 06, blz. 8-11. 

• HEBBAN OLLA VOGALA 

het Nederlands op schrift 

Publicaties 

(ADC) Oostendorp, M. van, Taalverloedering. Een hoorcollege over 

veranderingen in de Nederlandse taal. NRC Lux, 4 cd’s, € 34,95. 

Advertentie NRCLux in NRC Handelsblad, 13:28-01, blz. 31. 

E-mail NRC LUX, d.d. 13:28-01. 

• DE HANZE 

handelssteden in de Lage landen 

Publicaties 

(AR) Elten, E. van, ‘De Kogge, die hóórt bij Kampen’. Unieke vondst in de IJssel 

in: 



24

• ALGEMEEN 

25 

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 

1500-1600 

Francis Drake 

In A Midsummer Night’s Dream zegt Puck: I’ll put a girdle round about the earth/ In forty 

minutes. Het was de Engelsman Francis Drake die in 1580 een zeiltocht om de wereld 

voltooide. De wereld was opeens een stuk groter geworden. En Engelser. Het kleine, nog 

onzekere Engeland bewees in technologisch opzicht Spanje’s gelijke te zijn. 

In 1589 liet koningin Elizabeth I ter nagedachtenis aan de wereldreis van Drake een 

zilveren penning maken, waarop sommige plaatsnamen als Nova Albion wishful thinking 

zijn. 

Steketee , H. Wat zag men toen in Shakespeare? De laat 16 de eeuwse transformatie van 

Engeland, toneel en publiek in: NRC Handelsblad, 13:04-01, blz. 14 [Boeken] [5 sterren] 

[afbeelding]. 

Antartica 

In 1598 verlieten vijf schepen de haven van Rotterdam: Geloof, Hoop, Liefde, Trouw en 

De Blijde Boodschap op weg naar Indië via de zuidwestelijke doorgang. Aan boord van 

De Blijde Boodschap bevond zich Dirck Gerritszoon Pomp, geboren in Enkhuizen in 1544, 

zoon van welgestelde ouders. Hij kreeg kort na vertrek het gezag over het schip. Eind 

1599 bereikten de schepen Straat Magellaan. Gerritsz wist zijn schip veilig door de 

zeestraat te navigeren. De vloot werd door stormen echter uiteen gedreven. De Blijde 

Boodschap dreef vervolgens de verkeerde kant op en toen zou Gerritsz (of was het 

Laurens Claesz?) land gezien moeten hebben. Isaac le Maire schreef in 1622 dat Gerritsz 

en zijn mannen in het zuiden land hadden gezien. Midden 17 e eeuw werd op de 

wereldkaart in de marmeren vloer van de Burgerzaal in het Koninklijk Paleis in 

Amsterdam een klein, grillig lijntje getekend, de kustlijn van Antartica? 

Officieel is Antartica pas in 1819 ontdekt … 

Het Nederlands onderzoekslaboratorium voor de Zuidpool heeft de naam Dirck Gerritsz 

laboratorium gekregen. De vier minilaboratoria zijn vernoemd naar vier van de schepen 

uit 1598: De Blijde Boodschap, Geloof, Hoop en Liefde. 

Oceanograaf De Baar en historicus Prop probeerden de ‘ontdekking’ van Antartica door 

Gerritsz nader te documenteren in Het Dirck Gerritsz laboratorium. Het verhaal achter de 

naam. 

Venhuizen, G., Hooch Berchachtich Landt, vol Sneeuw in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 7 

[Wetenschap]. 

Publicaties 

(BR) Abraham Ortelius and the First Atlas. Essays commemorating the 

Quidricentennial of his Death 1598-1998. Hes & de Graaf, van € 175,00 voor 

€ 29,50. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Guicciardini Illustratus. De kaarten en prenten van Lodovico 

Guicciardini’s Beschrijving van de Nederlanden. Hes & De Graaf, van € 

160,00 voor € 25,00. 

www.ramsj.nl. 


25

26 

(BV) MacGregor, N., Shakespeare’s Restless World. Alan Lane/Penguin Books, € 

33,00. 

Bespreking door Hans Steketee Wat zag men toen in Shakespeare? De laat 16 de eeuwse 

transformatie van Engeland, toneel en publiek in: NRC Handelsblad, 13:04-01, blz. 14 [Boeken] [5 

sterren]. 

(AR) Witman, B., 500 jaar Renaissance. Hemel lichaam. De koepel in: 

de Volkskrant, 13:25-01, blz. V 5 - V 6. 

(AR) Zeil, W. van, 500 jaar Renaissance. Naast God. De torso als archetype in: 



(TE) Getekend, JanR. Jan Rombouts, een Renaissancemeester herontdekt - 

Museum M - Leuven - t.e.m. 12:17-02. Zie ook www.mleuven.nl 

Bespreking door Bram de Klerck Jan van Rillaer is nu alles kwijt in: NRC Handelsblad, 12:22-11, 

blz. 21. 

Het is een wel heel bijzonder verhaal. Kunstwerken, gemaakt in 

de 16 e eeuw in Leuven, voorzien van het monogram JanR 

werden toegeschreven aan de plaatselijke kunstenaar in 

gemeentedienst Jan van Rillaer. Het monogram JanR bevindt 

zich op het hiernaast afgebeelde zijluik links op de pilaar. 

Yvette Bruinen deed onderzoek 

naar schilderijen uit de 16 e eeuw in 

Leuven en ontdekte dat niet Jan 

van Rillaer maar Jan Rombouts de 

schilder was. Op een mooie 

tentoonstelling in Museum M in 

Leuven is het nu bekende werk van 

Jan Rombouts te zien. O.m. een 

ets in bruikleen van een Berlijns 

Foto catalogus Foto CvdK 

museum met nog net zichtbaar onderaan op het passepartout in goud de naam Jan van 

Rillaer … 

Jan Rombouts verdient een ereplaats in de Leuvense kunstgeschiedenis van de 16 e eeuw 

als opvolger van de beroemde 15 de eeuwse Leuvense kunstenaar Dieric Bouts. 

Voor de tentoonstelling werd een voortreffelijke, rijk geïllustreerde catalogus met 

dezelfde titel als van de tentoonstelling samengesteld. 

Cees van der Kooij 

• ERASMUS 

een internationaal humanist 

Julius buiten de hemelpoort gehouden 

Het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis verzorgt de eerste 

wetenschappelijke uitgave van het verzameld werk van Erasmus. Als deel 40 (van de 63 

geplande delen) verscheen Iulius exclusus e coelis - Julius buiten de hemelpoort 


26

27 

gehouden. Deze publicatie uit 1517 bevat een controversieel verhaal over paus Julius II, 

overleden in 1513. Julius staat dronken bij de hemelpoort. Als afgezant van Jezus op 

aarde heeft hij de sleutels, maar die blijken niet te passen. Poortwachter Petrus is niet 

van zins om hem binnen te laten. Er ontspint zich een dialoog, waarin Petrus Julius 

verwijt ver van de christelijke leer afgedwaald te zijn (door drankzucht, gierigheid en 

seks met jongetjes) en Julius verwijt Petrus dat hij zich ouderwets en kleinzielig verzet 

tegen de vooruitgang. Dank zij hem, Julius, is de kerk tot bloei gekomen, een 

wereldmacht. Julius dreigt Petrus te excommuniceren. Het verhaal eindigt als Julius een 

leger probeert te verzamelen om op te trekken tegen de hemel. Sommige uitgevers 

zetten op het omslag Lezer, houdt uw lachen in. Het geschrift was een echte bestseller. 

De Julius verscheen anoniem. De auteur zou door de opvolger van Julius II, Leo X, 

geëxcommuniceerd kunnen worden. Van het begin af bestond het vermoeden dat dit een 

geschrift van Erasmus was, maar zelf heeft hij dit steeds ontkend. De Italiaanse Silvana 

Seidel Menchi, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Pisa, heeft nu onomstotelijk 

vastgesteld dat Erasmus de auteur moet zijn. Dat verandert het beeld van Erasmus als 

de milde, wijze compromisfiguur, die veel wetenschappers van hem maakten: hij was 

toch politieker, polemischer en vileiner. 

Os, P. van, ‘Julius’ toont andere Erasmus in: NRC Handelsblad, 13:09-10, blz. 17. 

Erasmusprijs 

De Stichting Praemium Erasmianum heeft de Erasmusprijs - met dit jaar als thema de 

toekomst van de democratie - toegekend aan de Duitse denker Jürgen Habermas. Met 

zijn humanistische denktrant en betrokkenheid bij de toekomst van Europa belichaamt 

hij de Erasmiaanse waarden die de stichting graag uitdraagt.(…) Hij is al ruim vijftig jaar 

een van de belangrijkste denkers op het grensvlak van sociologie, filosofie en politiek. In 

zijn denken staan de democratie en de betrokkenheid van de burgers centraal. Hij is 

scherp en kritisch in zijn politieke analyses, maar tegelijk optimistisch over de toekomst 

van een democratisch Europa. Hij gelooft in het belang van het debat, in de ratio als 

drijfveer voor de politiek en in de gelijkheid van mensen. Vrijheid van debat en 

meningsuiting is volgens Habermas de eerste voorwaarde van een democratische 

politiek. Hij waarschuwt daarbij voor een te grote invloed van de economische sfeer op 

de politieke. Beide moeten gescheiden blijven, wil de democratie niet ten offer vallen aan 

een nieuw soort dictatuur steunend op de onontkoombare eisen van de economie. Waar 

het kapitaal het laatste woord spreekt, delft de democratie het onderspit. 

De prijs bedraagt 150.000 euro. 

Erasmusprijs naar Jürgen Habermas in: NRC Handelsblad, 13:28-01, blz. 7. 

Tempelman, O., 20 ste -eeuws kind van de Verlichting in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 28. 

Groot, G., Geld en wapens bedreigen de democratie in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 

17. 

Publicaties 

(AR) Gerbrandy, P., Louter zotheid. Hoe de herontdekking van het Grieks de 

Renaissance verder hielp in: 


• WILLEM VAN ORANJE 

van rebelse edelman tot vader des vaderlands 


27

28 

Grafmonument Willem van Oranje 

Het 17 de eeuwse praalgraf voor Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft werd 

gebouwd door Hendrik de Keyser en gold als een ongeëvenaard meesterwerk.Jaarlijks 

trekt het monument zo’n 300.000 bezoekers. Tussen 1996 en 2001 is het monument 

voor een bedrag van ruim 3 miljoen euro grondig gerestaureerd. 

Maar nu wordt het marmer aangetast door een witte instantie. De Rijksgebouwendienst 

dacht eerst aan uitwerpselen van vleermuizen, maar die blijken niet te wonen in de kerk. 

TNO gaat nu de samenstelling van de mysterieuze druppels onderzoeken. 

Broos, J., Witte spetters op graf Willem van Oranje in: Dagblad van het Noorden, 13:24- 

01, blz. 6. 

• DE REPUBLIEK 

een staatkundig unicum 

Unie van Utrecht 23-01-1579 

Een aantal gewesten in de Lage Landen besloot zich gezamenlijk te verzetten tegen de 

Spaanse bezetter. Op 23 januari 1579 werd in de kapittelzaal van de Utrechtse Domkerk 

de Unie van Utrecht getekend. De eerste handtekening was van Jan van Nassau, 

stadhouder van Gelre, broer van Willem van Oranje. Daarna volgden afgevaardigden van 

Zutphen, Holland, Zeeland, Utrecht en de Groningse Ommelanden. In de maanden erna 

sloten meer steden en gebieden, waaronder Drenthe, zich aan. Het waren voornamelijk 

de calvinisten die zich tegen Spanje richtten. In een ‘nadere verclaringhe’ konden 

goedwillende steden en gewesten, die katholiek wensten te blijven, deelnemen aan de 

Unie. 

Unie van Utrecht getekend. Vandaag in 1597 in: Dagblad van het Noorden, 13:23-01, blz. 

37. 

Publicaties 

(AR) Netten, D. van, ‘Van Alkmaar de victorie!’ Beleg en ontzet van Alkmaar 

opnieuw beleefd. [Bespreking van de nieuwe opstelling in het Stedelijk Museum 

in Alkmaar] in: 

Geschiedenis Magazine - januari-feburari 2013, blz. 24-25. 

• ALGEMEEN 

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 

1600-1700 

Haudenosaunee: 1613 

Serv Wiemers bepleit in de Volkskrant dat Nederland (opnieuw) indiaanse paspoorten 

van de Haudenosaunee erkend. Een paar jaar geleden heeft Nederland deze erkenning 


28

29 

geschrapt. Hij grijpt daarbij terug op het verdrag dat op 24 april 1613 gesloten werd 

tussen de indianen en Nederland, een verdrag dat tot stand kwam op basis van 

gelijkwaardigheid en gericht was op de handel vanuit Nieuw-Amsterdam. De slotbepaling 

van het verdrag luidt: Ten bovenstaande belooven wij participanten weedersijdts in 

amitie en vriendtschap vol te houden ende te handhaven voor soolangh ’t gras groen is. 

Voor de indianen geldt het verdrag nog steeds en ze willen dit jaar de vierhonderd jaar 

betrekkingen herdenken. Het zou een mooi gebaar zijn van het nieuwe kabinet hierop in 

te gaan. 

Wiemers, S., De indianen rekenen terecht op Nederland in: de Volkskrant, 12:03-01, blz. 

29. 

H. Hermkens, J. Noordegraaf en N. van der Sijs berichten in de Volkskrant dat het door 

Wiemers geciteerde verdrag in 1968 gepubliceerd is in The Indian Historian door de 

Amerikaanse arts L.G. van Loon. In 1987 hebben C.T. Gehring, W.A. Starna en W.N. 

Fenton in New York History op basis van taalkundig en historisch onderzoek 

geconcludeerd dat het gaat om een vervalsing, vermoedelijk gemaakt door Van Loon. 

Bovengenoemde auteurs melden in de Volkskrant dat zij een taalkundige analyse 

gemaakt hebben van het verdrag. Zij concluderen dat de tekst vanwege het grote aantal 

anachronismen onmogelijk in 1613 opgesteld kan zijn. Vermoedelijk stamt de tekst uit 

de 20 e eeuw. 

Hermkens, H., J. Noordegraaf en N. van der Sijs, Indianen in: de Volkskrant, 13:05-01, 

blz. 37. 

Publicaties 

(BV) Dehning, P., Geld in Amsterdam. Wisselbank en wisselkoersen. 1650- 

1725. verloren, € 39,00. 

Bespreking door Rob Hartmans Altijd geld van goede kwaliteit in: Historisch Nieuwsblad, 2013, blz. 

23. 

(BV) Frijhoff, W., Evert Willemsz. Een 17de-eeuws weeskind op zoek naar 

zichzelf. Vantilt, € 22,50 

Aankondiging in PV. Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 4 [Boeken]. 

(BV) Mare, H. de, Huiselijke taferelen. De veranderende rol van het beeld in de 

Gouden Eeuw. Vantilt, € 39,90. 

Bespreking door Joost Pollman Cultuurgeschiedenis in: de Volkskrant, 12:24-11, blz. V 6 [Boeken]. 

Bespreking door David Rijser Aristoteles in het Hollandse huis? in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 

7 [Boeken]. 

(BV) Prak, M., Gouden Eeuw. Het raadsel van de Republiek. Boom, € 24,90 

[uitgebreide en herziene editie]. 

E-mail uitgeverij Boom, d.d. 12:03-12. 

Gesprek met de auteur door Hans Wansink ‘Van de 17 de eeuw kunnen we veel leren’ in: de 

Volkskrant, 12:08-12, blz. V 5. 


(BV) Roberts, B.B., Sex and Drugs before Rock’n’Roll. Youth Culture and 

Masculinity during Holland’s Golden Age. AUP. € 37,50. 

Persbericht AUP, d.d. 13:10-01 [op dit boek was aflevering 7 van de NTR/VPRO-serie De Gouden 

Eeuw gebaseerd]. 

(BV) Sloot, H. van der en I. van der Vlis, Cornelis Haga. Pionier en diplomaat in 

Constantinopel. Boom, € 29,50. 


29

30 

Aankondiging in Nieuwsbrief NLTR400, 12:04-07. 

www.uitgeverijboom.nl. 


Bespreking door Roelof van Gelder Te midden van Turkse wespen in: NRC Handelsblad, 13:25-01, 

blz. 15 [Boeken]. 

Films / dvd’s 

• De Gouden Eeuw 

De verhelderende en mooi gemaakte educatieve serie … Hans Beerekamp in: 

ZAP: Trots op de polder in: NRC Handelsblad, 13:16-01, blz. 33. 


(TE) Het Woord in de Gouden Eeuw. Protestantse zeventiende-eeuwse 

schilderkunst - Catharijneconvent - Utrecht - t.e.m. 13:24-02. Zie ook 

www.catharijneconvent.nl. 

www.catharijneconvent.nl (gezien: 12:12-11). 

(TE) Roddel en achterklap uit de Gouden Eeuw - Westfries Museum - Hoorn - 

t.e.m. 13:10-03, Zie ook www.wfm.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Hsitorisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 97. 

(TE) Leydse weelde - Museum Boerhaave - Leiden - t.e.m. 13:05-05 [de Gouden 

Eeuw in Leiden, de bakermat van de botanie]. 

Aankondiging in Boerhaave verhaalt van Leydse weelde in: de Volkskrant, 12:10-10, blz. 18. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2012, blz. 96. 


30

Bespreking door Marchien den Hertog Stad van groene ontdekkingen in: Historisch Nieuwsblad, 

december 2012, blz. 93. 

31 

(TE) De Gouden Eeuw, proeftuin van onze wereld - Amsterdam Museum - 

Amsterdam - t.e.m. 13:31-08. Zie ook www.amsterdammuseum.nl. 

Aankondiging in: Postma, N., Documentaire over een zinderende eeuw in: Dagblad van het 

Noorden, 12:07-12, blz. 10-11. 

Bespreking door Françoise Ledeboer De zwarte randen van de Gouden Eeuw in: Dagblad van het 

Noorden, 12:29-12, blz. 26-27: … een tijdmachine naar de Gouden Eeuw die onze voorouders uit 

de zeventiende eeuw dichterbij haalt dan tv-beelden ooit kunnen. 

Agenda 

13:08-02: Collegedag Nederland & De Gouden Eeuw 

Organisatie Historisch Nieuwsblad en de Feniks Academie (Thieme Meulenhoff) 

Tijd en plaats: vrijdag 13:08-02 van 9.00 - 17.00 uur Koninklijk Instiuut voor de Tropen 

- Amsterdam. 

Programma: 

• Yolanda Rodriguez Pérez over de vroege jaren van de Tachtigjarige Oorlog vanuit 

Spaanse ogen 

• Maarten Prak over de start van de economische groei: Van Oldenbarnevelt, het 

Twaalfjarig Bestand en de VOC 

• Simon Groenveld over de nadagen van de Tachtigjarige Oorlog 

• Luc Panhuysen over Johan de Witt, Willem III en het hoogtepunt van de 

economische bloei. 

Prijs: € 49,95 (abonnees van het Historisch Nieuwsblad en Feniks gebruikers: € 44,95), 

koffie en thee en lunch inbegrepen. 

Aanmelding vòòr 13:06-02 bij www.historischnieuwsblad.nl/collegedag. 

Lezersaanbieding Nederland & de Gouden Eeuw op www.historischnieuwsblad.nl. 

E-mail Historisch Nieuwsblad, d.d. 13:15-01. 

Collegedag Gouden Eeuw. Vier tophistorici over het succes van de Republiek in: 

Historisch Nieuwsblad, 2013, blz. 18. 

Websites/apps/games 

Spel van de Gouden Eeuw 

Hans Thijs, een koopman in het 17 de eeuwse Amsterdam, is de hoofdpersoon in de game 

Spel van de Gouden Eeuw. Volgens economisch historicus Oscar Gelderblom (UU), één 

van de bedenkers, biedt de game een realistische weergave van de geschiedenis. De 

financiële transacties zijn gebaseerd op de kasboeken van Hans Thijs en de 

prijsontwikkelingen volgen de 17 de eeuwse markten. 

De game is bestemd voor ieder die geïnteresseerd is in geschiedenis en economie vanaf 

16 jaar. De game speelt in de periode 1594-1611. Thijs beëindigde zijn carrière met een 

nettovermogen van 62.000 gulden (= 900.000 euro). Spelers, die meer dan 62.000 

gulden vergaren hebben de economie van de Gouden Eeuw uitstekend begrepen. 

Mudde, T., ‘Gamers wanen zich een 17 de -eeuwse koopman’ in: de Volkskrant, 13:30-01. 

blz. 20. 

• VOC 

overzeese expansie 

VOC-archieven in Indonesië 

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, januari 2013, blz. 22] 


31

32 

Oud-archivaris van het Nationaal Archief M. de Graaff reageert op de noodkreet over de 

staat van de VOC-archieven in Indonesië. Hij was in 1974 in Jakarta, constateerde de 

trieste staat van de VOC-archieven en adviseerde deze archieven over te brengen naar 

een ruimte met een goede klimaatbeheersing en beveiliging en ze daar voorlopig met 

rust te laten hopend op een uitkomst dank zij nieuwe technieken. Die technieken en de 

geldmiddelen zijn tot op heden niet hoopgevend gebleken. 

Misschien - zo stelt hij - is digitalisering onder leiding van een ervaren 

archiefrestaurateur een oplossing, maar hij vreest dat zo’n proces de doodsklap is voor 

het archief. 

Bewust is destijds gekozen om voorrang te geven aan 19 de en 20ste eeuwse archieven, 

omdat Indonesië daar het meest aan zou hebben. 

Graaff, M.G.H.A. de, ‘Bewust eerst de hanteerbare archieven’ in: de Volkskrant, 13:07-01, 

blz. 23. 

Publicaties 

(BV) Heijer, H. den c.s., Grote Atlas van de West-Indische Compagnie. Deel II: 

De nieuwe WIC 1674-1791. Asia Maior/Atlas Maior i.s.m. met het Nationaal 

Archief, het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap en URU- 

Explokart/Universiteit Utrecht, € 350,00. 

De doorstart van de WIC in: Dagblad van het Noorden, 12:17-11, blz. 26-27 [DvhNWeekend]. 

Bespreking door A. Lavèn 12 kilo, 800 kaarten in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz 84-85. 

(AR) Ligtenberg, L., ‘Verdachte’ bekeringen [over de positie van bekeerde slaven in 

Nieuw-Nederland] in: 


• DE GRACHTENGORDEL 

stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw 

Publicaties 

(AR) Brandsma, M. en J. van der Heide, 400 jaar Amsterdamse grachten in: 

Dagblad van het Noorden, 13:24-01, blz. 10 [Infographic In Beeld]. 


(TE) Booming Amsterdam, de groei van Amsterdam in de Gouden Eeuw - 

Stadsarchief - Amsterdam - vanaf 13:15-02 t.e.m. 13:26-05. Zie ook 

www.boomingamsterdam2013.nl. 

Aankondiging in M. Brandsma en J. van der Heide 400 jaar Amsterdamse grachten in: Dagblad van 

het Noorden, 13:24-01, blz. 10. 

(TE) Adriaan Dortsman (1635-1682) - Museum van Loon - Amsterdam - t.e.m. 

13:08-06. Dortsman architect in 17 de eeuws Amsterdam, o.m. van Museum Van 

Loon. Zie ook www.museumvanloon.nl. 

Aankondiging in Geschiedenis Magazine - januari-februari 2013, blz. 63. 


32

• REMBRANDT 

• REMBRANDT 

de grote schilders 

33 

Hertoeschrijvingen 

Ernst van de Wetering stelt in NRC Handelsblad dat hij goede redenen heeft voor de 

hertoeschrijving van schilderijen aan Rembrandt en licht dat toe met de hertoeschrijving 

van het schilderij Venus en Cupido van het Louvre. Een röntgenfoto maakte de 

ontstaansgeschiedenis van het schilderij duidelijk. Dit proces is typerend voor de vrije, 

zoekende manier waarop Rembrandt zijn schilderijen liet ontstaan, iets wat bij kopieën 

per definitie niet voorkomt. 

Wetering, E. van de, Goede redenen voor mijn hertoeschrijvingen in: NRC Handelsblad, 

12:03-01, blz. 19. 

Publicaties 

(BR) Driessen, C., Rembrandts vrouwen. Bert Bakker, van € 19,95 voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Rembrandt in het Mauritshuis. Waanders, van € 14,95 voor € 3,90. 

www.ramsj.nl. 


(TE) Rembrandt. All the paintings - Magna Plaza - Amsterdam - permanent 

[reproducties van de 325 erkende Rembrandts] Zie ook 

www.rembrandtallpaintings.com. 

Bespreking door Daan van Lent Niet iedereen is blij met nieuwe Rembrandts in: NRC Handelsblad, 

12:28-12, blz. 2-3. 

Joyce Roodnat in De shock van Hot Freaks, 17 de eeuws en recent in: NRC Handelsblad, 13:10-01, 

blz. 13: Deze gedrochten [de reproducties van Rembrandt in Magna Plaza] wil ik nooit meer zien, 

dan beperk ik me liever tot de Rembrandts die we in Nederland hebben. En Parijs is niet ver. 

Lent, D. van, Verzet tegen reproducties neemt af in: NRC Handelsblad, 13:10-01, blz. 20. 

• TIJDGENOTEN 

Frans Hals (ca. 1582-1666) 

Hals werd geboren in Antwerpen en werkte zijn hele leven in Haarlem. Tot 1603 was hij 

leerling van Karel van Mander. In 1610 werd hij lid van het St.Lucasgilde en mocht hij 

zelf leerling-schilders in dienst nemen. In 1616 reisde hij naar Antwerpen om het werk 

van Rubens en Van Dyck te bestuderen. Van 1612 tot 1624 diende hij in de plaatselijke 

schutterij. De schutterstukken, die hij vanaf 1616 schilderde, behoren nog steeds tot de 

hoogtepunten in zijn oeuvre. Maar het bekendst is Hals om zijn levendige portretten van 

de rijke patriciërs uit de zeventiende eeuw. Hij ligt begraven in de oude St. Bavokerk aan 

de Grote Markt in Haarlem. 

2013 is uitgeroepen tot het Frans Halsjaar, omdat op 13:14-05 het Frans Halsmuseum 

100 jaar bestaat. Haarlem organiseert dan het Frans Halsfestival met o.m. vanaf 13:23- 

03 de grote tentoonstelling Frans Hals oog in oog met Rembrandt, Rubens en Titiaan. In 


33

34 

die tentoonstelling wordt werk van Hals vergeleken met directe voorgangers en 

tijdgenoten. 

Hals inspireerde eind 19 de en begin 20 ste eeuw schilders als Manet en van Gogh met zijn 

impressionistische toetsen. Haarlem werd toen een soort bedevaartsoord voor het werk 

van Hals. 

Wal, G. van der, Meester van de lach in: NRC Handelsblad, 13:03-01, blz. 6-7 [Cultureel 

Supplement]. 

Publicaties 

(AR) Tempel, B., Cornelis Cornelisz van Haarlem: De kindermoord te Bethlehem 

in: 

Volkskrant Magazine, 13:12-01, blz. 20-21 [Cornelis leefde van 1562-1638; het schilderij is uit 

1591 en is te zien in het Frans Hals Museum in Haarlem]. 


(TE) El joven Van Dyck - Prado - Madrid - t.e.m. 13:03-03. Zie 

www.museadelprado.es. 

Limburg, D., ‘Voor van Eyck ga je op bezoek’ in: NRC Handelsblad, 12:13-12, blz. 6-7 

[Cultureel Supplement]. Conservator Lammertse maakte zowel de tentoonstelling over 

Van Eyck in Boymans Van Beuningen als de tentoonstelling over de jonge Anthonie van 

Dyck in het Madrileense Prado. 

(TE) Frans Hals. Oog in oog met Rembrandt, Rubens en Titiaan - Frans 

Halsmuseum - Haarlem - vanaf 13:23-03 t.e.m. 13:28-07. Zie ook 

www.franshalsmuseum.nl. 

Wal, G. van der, Meester van de lach in: NRC Handelsblad, 12:03-01, blz. 6-7 [Cultureel 

Supplement]. 

• CHRISTIAAN HUYGENS 

wetenschap in de Gouden Eeuw 

Newton en Nederland 

In 1687 verscheen van Newton Principia over de wiskundige grondslagen van de 

natuurfilosofie. Van de 250 à 400 gedrukte exemplaren gingen er twaalf in consignatie 

naar de Republiek, waarvan er na vijf jaar zeven terug gingen naar Engeland. In eerste 

instantie bleef dit werk dus vrijwel onopgemerkt. Behalve bij Christiaan Huygens, die het 

wel meteen gelezen had, maar die van die wet van de zwaartekracht niks geloofde. Iets 

dat op afstand werkte deed hem te erg denken aan occulte, mysterieuze krachten. 

Newton was van mening dat God zich nog elke seconde met de wereld bemoeide en zo 

was hij te typeren als anti-Spinoza, omdat voor Spinoza God in feite de natuur was. 

Tegenstanders van Spinoza gebruikten Newton om de rationalistische nieuwlichterij van 

Spinoza te neutraliseren. 

In 1715 ging er een golf van Newton-populariteit door Nederland. Dat was het werk van 

een kleine groep, onder wie Boerhaave, en van mensen uit de uitgeverswereld. Al voor 

het verschijnen van de tweede, aangepaste druk van Principia werd er in Nederland voor 

geadverteerd. Daarna verschenen er meerdere werken van Newton, die ook goed 

verkochten. De belangstelling voor Newton kwam voort uit de strijd tussen deïstische 

(Descartes) en pantheïstsche wereldbeelden (Spinoza). Newton, die wel ruimte liet voor 


34

35 

een ingrijpende God werd begin 18 e eeuw in stelling gebracht tegen de ideeën van 

Spinoza. 

Aldus Erik Jorink van het Huygens-ING-instituut, een van de samenstellers van Newton 

and the Netherlands (Leiden University Press, € 39,50, maar ook via open access, te 

downloaden via lup.nl)) in: 

Koenen, L., Hoe Newton een succes werd in: NRC Handelsblad, 13:12-01, blz. 16. 

LUP Persbericht, d.d.13:17-01. 

Calmthout, M. van, ‘Newton kwam ons gewoon goed van pas’ in: de Volkskrant, 13:23- 

01, blz. 20. 


Vanaf 25 april 2013 wordt in de Grote Kerk in Den Haag een tentoonstelling gehouden 

onder de titel Constantijn & Christiaan Huygens.Deze tentoonstelling wordt opgezet 

vanwege het feit dat in de kerk de graven van vader en zoon Huygens herontdekt zijn. 

Koningin Beatrix heeft toestemming gegeven om in de expositie de Oranjezaal uit haar 

woonpaleis Huis ten Bosch na te bouwen. Deze zaalinrichting is uitgevoerd in opdracht 

van Amalia van Solms als eerbetoon aan haar overleden echtgenoot Frederik Hendrik. De 

zaal geldt als een hoogtepunt van de Gouden Eeuw. Constantijn Huygens was als 

kunstkenner betrokken bij de inrichting. 

Oranjezaal exact nagebouwd in: de Volkskrant, 12:18-12, blz. V 14. 

Oranjezaal replica in: NRC Handelsblad, 12:19-12, blz. 18 [de kop bij het artikel was: 

Oranjezaal replica in Delft. Dat was een vergissing; bedoeld was Den Haag). 

• SPINOZA 

Zie hierboven bij Huygens. 

• ALGEMEEN 

op zoek naar de waarheid 

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 

1700-1800 

Publicaties 

(BJR) Ekker, E.A. en D. Eisenburger, W.A. Mozart. Een muzikaal prentenboek. De 

Vier Windstreken (met cd), van € 13,95 voor € 5,00. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Jurriaan Andriessen (1742-1819). Een schoon vergezicht. Waanders, van € 

14,90 voor € 5,00 [behangschilder]. 

www.ramsj.nl. 


35

36 

(BR) Palmen, E., Dwaze liefde. Een familiekroniek. Bert Bakker, van € 19,95 voor 

€ 6,90 [over twee regentenzonen tweede helft 18 de eeuw, die niet wilden deugen]. 

www.ramsj.nl. 

(AR) Slechte, H., De Windhandel. De financiële crisis van 1717-1720 in: 



(TE) Watteau. De Muziekles - Paleis voor de Schone Kunsten - Brussel - t.e.m. 

13:23-05. Zie ook www.bozar.be. In samenwerking met het Palais des Beaux- 

Arts in Lille. Bij de tentoonstelling hoort een uitgebreid concertprogramma. 


(TE) Uit de plooi. De 18 de eeuw in beweging - Museum Het Valkhof - Nijmegen 

- t.e.m. 13:26-05. Zie ook www.museumhetvalkhof.nl. 

Advertentie museum in Geschiedenis Magazine - januari-februari 2013, blz. 38. 

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 62. 

Aankondiging in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. V 21. 

(TE) Goya’s Verschrikkingen van de oorlog - Museum Boymans Van Beuningen 

- Rotterdam - t.e.m. 13:21-07. Zie ook www.boijmans.nl. 

Bespreking door Rutger Pontzen Spaanse blauwdruk. Voorbeschouwing Goya-tentoonstelling. in: 


Films / dvds 

• Peter de Grote 

Dvd van Discovery Channel / TDM, waarin Peter de Grote geportretteerd wordt als een 

visionaire leider, maar er ook oog is voor zijn wreedheid. Kosten: € 14,99. 

Burg, J. van der, Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 90. 

• SLAVERNIJ ca. 1637-1863 

mensenhandel en gedwongen arbeid 

Herdenken in 2013 

Rudie Kagie vroeg zich af hoe de herdenking van de afschaffing van de slavernij in 1863 

dit jaar plaats gaat vinden en daarvoor sprak hij met verschillende betrokkenen. 

Uitgebreid aan het woord komt de Surinaamse historicus Sandrew Hira. Hira vindt de 

afschaffing van de slavernij een dieptepunt van de Europese beschaving, omdat niet de 

slaven, maar de slavenhouders gecompenseerd werden. Bepaald niet tevreden over de 

herdenkingsplannen is Barryl Biekman van het Landelijk Platform Slavernijverleden 

(1998), dat aanstuurt op herstelbetalingen. Biekman mengde zich in de discussie over 

Zwarte Piet, over de profielen, die van verdachten gehanteerd worden en over de 

afbeelding van slaven op de Gouden Koets. Biekman ziet niets in de plannen om de 

herdenking van de opheffing van de slavernij breed te maken door aandacht voor 

moderne slavernij, prostitutie en kinderarbeid. Onderwerpen die volgens Biekman al 

voldoende aandacht krijgen. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat er van alles bij 

de herdenking wordt betrokken om de stilte rond de slavernij te consolideren. Een 

Amsterdamse stichting gaat het organiseren, terwijl dit een nationaal verhaal had 

moeten worden over de misdaad tegen de menselijkheid die Nederland honderden jaren 

begaan heeft. Er is net zo lang gesleuteld, genuanceerd en afgezwakt totdat het 

uiteindelijke programma eruit rolde. 


36

37 

Ten slotte komt Roy Groenberg van de Stichting Eer en Herstel Betalingen Slachtoffers 

van Slavernij in Suriname aan het woord. Hij was het die ageerde tegen de omschrijving 

van het woord neger in Van Dale en tegen de negerzoen van de firma Van Breggen uit 

Tilburg.Hij wil herstelbetalingen en excuses en neemt bij voortduring het begrip ‘zwarte 

Holocaust’ voor de slavernij in de mond. Groenberg: Zwarte intellectuelen beginnen 

kritische vragen te stellen. In dat proces zitten we nu. 

Kagie, R., ‘Een feestje voor oude blanken’. Herdenking slavernijverleden in: Vrij 

Nederland, 13:12-01, blz. 32-37. 

Hoofdredacteur Van Exter van Vrij Nederland stelt dat de verhalen over de 

slavernijherdenking weinig goeds beloven. De vergelijking met de Holocaust (de 

slavendrijvers waren erger dan de nazi’s) heeft alleen maar zin als je de zaak verder op 

de spits wilt drijven. En de gedachte aan herstelbetalingen helpt niet. Moeilijk om de 

goede toon te vinden stelt Van Exter. Zolang verre nazaten van slaven en slavenhouders 

vrezen dat zij iets te winnen of te verlieen hebben, is het lastig dat gedeelde verleden 

samen onder ogen te zien. 

Exter, F. van, Slavernij in: Vrij Nederland, 13:12-01, blz. 4. 

Publicaties 

(AR) Ligtenberg, L., ‘Verdachte’ bekeringen [over de positie van bekeerde slaven in 

Nieuw-Nederland] in: 


Agenda 

13:19-04: Collegedag over Slavernij 1863. 

Organisatie Historisch Nieuwsblad en de Feniks Academie (Thieme Meulenhoff). 

Nadere informatie volgt. 



FILMS OVER SLAVERNIJ 

In première ging de film Django Unchained van regisseur Tarantino. De film speelt in 

Missisippi in 1858. De film is genomineerd voor vier Oscars, o.m. voor de beste film en 

voor het beste scenario. In The Huffington Post schreef de zwarte universiteitsprofessor 

Watkins over de film: Het is spijtig dat het gros van de kijkers behalve deze film geen 

verdere educatie zal krijgen over de slavernij, maar het is zonder meer beter dan niks. 

Recensent Bor Beekman typeert de film als fraaie, met zichtbaar plezier gemaakte pulp. 

Slavernij komt ook aan de orde in de nieuwe film van Steven Spielberg Lincoln, 

genomineerd voor 12 Oscars. Geschiedkundigen doen Django Unchained af als historisch 

weinig accuraat entertainment; Spielbergs Lincoln wordt bekritiseerd omdat de 

afschaffing van de slavernij gesimplificeerd wordt tot een heroïsch blankemanverhaal, 

dat geen of weinig oog heeft voor de bijdrage van de (ex)slaven zelf. 

In het kader van het slavernijjaar 2013 - 150 jaar geleden afschaffing door Nederland - 

verschijnen er ook Nederlandse films over slavernij: 

• Hoe duur was de suiker van regisseur Jean van de Velde op basis van de 

historische roman van Cynthia McLeod, spelend in de 18 de eeuw. 

• Tula, the Revolt van regisseur Jeroen Leinders over de slavenopstand op Curaçao 

in 1795. 

Beekman, B., Tarantino trapt af in: de Volkskrant, 13:17-01, blz. V 2 - V 5. 

LINCOLN 

Steven Spielberg maakte een film over Abraham Lincoln, de Amerikaanse president, die 

de slavernij afschafte. Lincoln is Obama’s idool, zo stelt Peter de Bruijn. Volgens hem is 

de film dan ook een les in burgerschap en politieke ethiek. Maar als geschiedenisles valt 

er wel wat op de film af te dingen. Historicus Eric Foner vindt dat de bijdrage van de 

zwarte Amerikanen zelf aan het einde van de slavernij volkomen buiten beeld blijft. Dat 


37

38 

einde kwam niet exclusief tot stand in politiek Washington, maar in een wisselwerking 

met de gebeurtenissen op het militaire slagveld en de slavenopstanden op zuidelijke 

plantages. 

André Waardenburg zet enkele films waarin Lincoln een rol speelde op een rij. 

Coen van Zwol beoordeelt de film met drie sterren. Volgens regisseur Spielberg vatte hij 

het plan voor de film al als tiener op tijdens een bezoek aan het Lincoln Memorial in 

Washington. Hij kocht de rechten van het boek Team of Rivals van Tony Kushner. 

Van Zwol: alles in de film draait om de man. De geschiedenis is vooral decor. (…) In feite 

schetst Lincoln een soort ideaalbeeld van de Amerikaanse president. (…) Lincoln is een 

knappe, beheerste en fraai geacteerde film met name ook door Sally Field als ambitieuze, 

labiele echtgenote Mary Todd. Maar iets te plechtstatig om een niet-Amerikaan diep te 

raken. 

Bruijn, P. de, Obama’s idool in: de Volkskrant, 13:30-01, blz. 2 [Film]. 

Waarsenburg, A., Een eigenaardige Amerikaanse heilige met O-benen in: de Volkskrant, 

13:30-01, blz. 2-3 [Film]. 

Zwol, C. van, Ongewoon ingetogen Spielberg in: NRC Handelsblad, 13:30-01, blz. 3 

[Film]. 

Arie Elshout stelt in de Volkskrant: Spielberg volgt de strijd [over het 13 de amendement] 

op de voet, kruipt tot in de poriën van de politici en laat daardoor op een zintuigelijke 

manier zien hoe geschiedenis wordt gemaakt te midden van alle chaos, onenigheid, 

gezucht, gevloek en getier.Hij citeert historicus Louis Masur die schreef dat Lincoln 

aantoont hoe één man het verschil kan maken, maar alleen door samen te werken met 

anderen. De film herstelt het geloof in processen, in langzame, weloverwogen en 

stapsgewijze verandering. Historicus McKernie bestrijdt de kritiek dat het aandeel van de 

slaven in de strijd voor afschaffing in de film ontbreekt: Het is een kwestie van focus. De 

film gaat over Lincoln (…) niet over de acties van andere betrokkenen. McKernie stelt dat 

de film geen documentaire is, maar een kunstwerk dat stevig geworteld is in de 

historische feiten. 

Elshout, A., Konkel in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. V 2 - V 4. 

Recensente Floortje Smit stelt in haar recensie van Lincoln: Maar dat wil niet zeggen dat 

Spielberg loskomt van Lincolns magische status. Hij schets hem als een begenadigde, 

grappige verhalenverteller. Hij voorziet het verhaal van een typisch spielbergiaans 

sausje, met veel aandacht voor vader-zoonrelaties,aangezet met pompeuze muziek. 

Maar Lincoln blijft te keurig om echt te tranformeren van icoon tot mens van vlees en 

bloed. 

Smit, F., Lincoln in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. V 3 [drie sterren]. 

Jos van der Burg stelt in zijn recensie in het Dagblad van het Noorden dat Spielberg 

steeds meer Amerika’s nationale geschiedenisleraar aan het worden is. Met Lincoln dat 

gaat over de wettelijke afschaffing van de slavernij, laat hij zien dat idealisme in de 

politiek niet zonder pragmatisme kan. (…) Dat is verfrissend en brengt de mythe Lincoln 

terug tot menselijke proporties. De president is in Spielbergs film geen heilige, maar een 

politicus die weet hoe het spel gespeeld wordt. (…) Spielberg is een boeiende, maar 

selectieve geschiedenisleraar. Het gaat hem om het wheelen en dealen in de dagelijkse 

politieke praktijk. 

Burg, J. van der, Abraham Lincoln is geen heilige in: Dagblad van het Noorden, 13:31-01, 

blz. 36-37 [vier sterren]. 


38

39 

• BUITENHUIZEN - 17 de en 18 de eeuw 

rijk wonen buiten de stad 

550 

Nederland telt 550 geregistreerde buitenplaatsen en landgoederen. Yme Kuiper gaat zich 

inzetten om deze te behouden in zijn functie van bijzonder hoogleraar historische 

buitenplaatsen en landgoederen (RUG). In een interview in het Dagblad van het Noorden 

schetst hij de ontwikkeling van buitenplaatsen gesticht door rijke kooplieden als tweede 

huis om in de zomer de stinkende grachten te ontvluchten, en de landgoederen met 

kastelen in de buitengewesten (kastelen, borgen, havezates, states of spiekers). De 

buitenplaatsen in het westen waren statussymbolen en beleggingsobject. Regelmatig 

werden ze verkocht. De landgoederen in het oosten waren familiebezit en bleven dat 

generaties lang. Kuiper: De buitenplaatsen laten de rijkdom van weleer zien. Daarom 

moeten zij bewaard blijven. 

Wij hebben ook Downton Abbeys. Interview Yme Kuiper in: Dagblad van het Noorden, 

13:30-01, blz. 36. 

• EISE EISINGA 

de Verlichting in Nederland 

Groot onderhoud 

Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker heeft een grote onderhoudsbeurt gehad: het 

raderwerk en het schilderwerk zijn gerestaureerd. Eisinga liet in 1781 een uitgebreide 

beschrijving achter voor het onderhoud van zijn planetarium. Er staat precies in 

omschreven wat er moet gebeuren. Ook dat het raderwerk om de 10 of 15 jaar 

onderhoud nodig heeft. 

Planetarium loopt als vanouds in: Dagblad van het Noorden, 13:19-01, blz. 5. 

• DE PATRIOTTEN 

crisis in de republiek 

Publicaties 

(BV) Oddens, J., Pioniers in schaduwbeeld. Het eerste parlement van 

Nederland 1796-1798. Vantilt, € 27,50. 


39

40 

Bespreking door Hans Wansink Een en ondeelbaar Nederland in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 3 

[Boeken]. 

(BV) Rutjes, M., Door gelijkheid gegrepen. Democratie, burgerschap en staat in 

Nederland 1795-1801. Vantilt, € 22,50. 

Bespreking door Hans Wansink Een en ondeelbaar Nederland in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 3 

[Boeken]. 

Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 81- 

82. 

(BV) Spruit, R., Kokarde, patriotten èn Oranjeklanten op weg naar 1813-1815. 

Winkler Prins, € 29,99. 

Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 81. 


(TE) Patriotten en de Franse Tijd in Nederland - Museum De Fundatie - Kasteel 

Het Nijenhuis - Heino - t.e.m. 13:17-03. Zie ook www.museumdefundatie.nl. 

[Werk van Gert Jan Kocken met als eigenlijke titel: Maar zoals zo vaak wist de 

geïdealiseerde herinnering de Nederlanders meer te imponeren dan de feitelijke 

situatie, een citaat van Simon Schama; Patriotten en de Franse Tijd staat erbij op 

verzoek van het museum]. 

Nieuwsbrief Museum De Fundatie, december 2012. 



Bespreking door Bob Witman De week van Joan van der Capellen in: de Volkskrant, 12:21-12, blz. 

V 7. 

Bespreking door Sacha Bronwasser Andere Tijden anders in: de Volkskrant, 13:08-01, blz. V 5: in 

de op zich zo neutraal en precies mogelijke afbeeldingen gebeurt weinig meer dan 

informatieoverdracht[drie sterren]. 

Bespreking door Sandra Smets Kocken toont keerzijde van de geschiedenis in: NRC Handelsblad, 

13:31-01, blz. 23 [drie sterren]: Kocken wil veel vertellen, te veel, gezien de ellenlange 

zaalteksten, maar ook zonder die achtergrondinformatie verhalen de beelden al veel - over illusies 

en mythevorming. 

• ALGEMEEN 

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 

1800-1900 

1863: Londense metro 

In 1860 begonnen de werkzaamheden om in Londen een metro aan te leggen tussen 

Paddington en Farrington. Drie jaar later op 10 januari was de lijn gereed en was er een 

verbinding van de stations Paddington, Euston en King’s Cross met de City. De lijn was 

aangelegd door een private onderneming the Metropolitan Railway. Treinen mochten in 

Londen niet naar het centrum, de straten waren overvol: de enige mogelijkheid voor 

vervoer was ondergronds, al liep de eerste lijn nog voor een groot deel bovengronds. 

De correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant berichtte destijds: Wat een 

correspondent toch al niet moet doen om zijn lezers op de hoogte te houden van al 

hetgeen hier al zoo vermeldenswaardigs voorvalt. Heden heb ik mij moeten getroosten 

een onderaardse reis te doen.(…) Eene ontelbare menigte verdringt zich onophoudelijk 

voor de stations, en is men dan eindelijk ten koste van een gescheurde jas, een 


40

41 

gescheurde hoed enz. aan het gewenschte doel gekomen, dan klinkt u het ‘no room’ van 

de conducteur mistroostig in de oren. 

De ondergrondse trein werd een succes: de eerste zes maanden maakten dagelijks 

26.000 passagiers gebruik van de metro. Met name de working class was enthousiast. 

Dank zij de metro konden arbeiders verder weg wonen, in goedkopere en grotere 

kamers. Vijf jaar later volgde een tweede lijn. Het totale metronet heeft nu een lengte 

van 404 kilometer. In 1863 kostte een rit 2 penny, nu 4,50 pond. 

Ketelaar, T., ‘Een onderaardse reis’ in: NRC Handelsblad, 13:09-01, blz. 12-13. 

Heide, J. van der, 150 jaar ondergronds in: Dagblad van het Noorden, 13:10-01, blz. 10 

[In Beeld]. 

IJzendoorn, P. van, Jubilee underground in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 2 - V 3 

[Reizen]. 

1838: Artis 

175 jaar geleden in 1838 werd in Amsterdam Artis opgericht. Op 13:10-01 opende 

directeur Balian het jubileumjaar. Zie ook www.artis.nl. 

Artis 175 jaar in: NRC Handelsblad, 13:10-01, blz.16 [Cultureel Supplement] 

Kinderpagina. 

Publicaties 

(BR) Bodt, S. de, Mesdag en zijn vrienden. Waanders, van € 13,95 voor € 5,00. 

www.ramsj.nl. 

(BR) Broeders Gijsbert Franco, P.W.A., Baron Derfelden van Hinderstein 1783- 

1857. Leven en werk van ‘eene ware specialiteit’ in kaart gebracht. Hes & 

De Graaf, van € 150,00 voor € 29,50 [o.m. de maker van de Algemeene Kaart 

van Nederlandsch Oost-Indië]. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Hagoort, L., Samuel Sarphati 1813-1866. Van Portugese armenarts tot 

ondernemer in Amsterdam. Bas Lubberhuizen, € 29,90. 

Bespreking door Tom Verschaffel Uitgelicht in: Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 

59. 

(BV) Trempler, J., Karl Friedrich Schinkel, Baumeister Preussen. Eine 

Biographie. C.H. Beck, € 26,00. 

Bespreking door Arnold Heumakers In dienst van de tijdgeest in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 

8 [Boeken]. 


(TE) Alexine Tinne. Afrikaanse avonturen van een Haagse dame - Haags 

Historisch Museum - ’s-Gravenhage - t.e.m. 13:17-02. Zie ook: 

www.haagshistorischmuseum.nl. 

www.haagshistorischmuseum.nl. 

Bespreking Afrikaanse avonturen van een Haagse dame in: Archeologie Magazine, 2012, nr. 05, 

blz. 8. 


41

(TE) Petrus van Schendel, meester van het avondlicht - Breda’s Museum - 

Breda - t.e.m. 13:17-02. Zie ook www.breda-museum.nl. 

Bespreking door Gijsbert van der Wal Van Schendel is meesterlijk in schaduwen in: NRC 


(TE) Van stapel! Jan Schouten, scheepsbouwer en vrijmetselaar - Huis van 

Gijn - Dordrecht - t.e.m. 13:10-03. Zie ook www.huisvangijn.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 96. 

42 

(TE) Manet: Portraying Life - Royal Academy of Arts - Londen - t.e.m. 13:16- 

04. Zie ook: www.royalacademy.org.uk. 

Bespreking door Sandra Smallenburg Manet, meester in het mensen kijken in: NRC Handelsblad, 

13:24-01, blz.1-3 [Cultureel Supplement]. 

Agenda 

13:31-05 en 13:13-09 Normandië: Impressionisme en het water 

Zevendaagse reizen met Johan Schenk rondom het thema Impressionisme met als basis 

Honfleur. Organisatie: Voyage & Culture. Kosten € 995,00. Nadere informatie: 

www.voyageculture.nl. 


blz. 35. 

• NAPOLEON BONAPARTE 

de Franse tijd 

Publicaties 

(BV) Hagen, E., President van Nederland. Rutger Jan Schimmelpenninck 1761- 

1825. Ban, € 29,95. 

Bespreking dor Atte Jongstra IJdel zetbaasje van Napoleon. Of Niet? in: NRC Handelsblad, 12:14- 

12, blz. 9. Vier sterren: een eminente levensbeschrijving. 

Bespreking door Harm Ede Botje Edwina Hagen in: Vrij Nederland, 12:15-12, blz. 55 

[vier sterren]: een prachtig voorbeeld van moderne geschiedschrijving…het boek leest 

als een roman. 

• Koning Willem I 

Het koninkrijk van Nederland en België 

1813 

Matthijs Lok, de auteur van het boek Windvanen. Napoleontische bestuurders in de 

Nederlandse en Franse restauratie (1813-1820), plaats een groot aantal kritische 

kanttekeningen bij de gangbare verhalen over 1813, zoals op de website 


42

43 

200jaarkoninkrijk.nl: We vieren de verworvenheden van 200 jaar onafhankelijkheid en 

democratisch bestel. 

Lok stelt dat het klassieke nationale beeld van 1813 berust op een mythe. De periode 

van de inlijving bij het Napoleontische keizerrijk een buitenlandse bezettingstijd noemen 

is volgens hem een anachronisme, omdat veel leden van de Nederlandse bestuurselite 

aan het inlijvingsbestuur meededen en de Fransen dit ook stimuleerden. De bijdrage van 

Nederlandse ambtsdrager aan het inlijvingsbestuur werd na 1813 dan ook verzwegen of 

vergoeilijkt. 

De typering van de tijd als de Franse Tijd wijst erop dat de hele periode vanaf de 

Bataafse Revolutie buiten de vaderlandse geschiedenis geplaatst wordt, alsof deze 

periode daar geen deel van uitmaakt. 

Er zijn volgens Lok vraagtekens te zetten bij de vaderlandslievende motieven van de 

hoofdrolspelers. De stadhouderlijke familie en de prins Willem opereerden veel meer 

dynastiek dan nationaal Nederlands. Willem V deed in 1801 afstand van zijn rechten op 

de Nederlanden in ruil voor een schadevergoeding. Zijn zoon smeekte Napoleon om een 

vorstendommetje (Fulda van 1802-1806). Dynastieke belangen wogen zwaarder dan 

nationale gevoelens.Bij grote delen van de Nederlandse bevolking was de herinnering 

aan de Oranjes vergeten. De dood van Willem V in 1806 ging vrijwel ongemerkt voorbij. 

Ook het optreden van het grootste deel van de Nederlandse elite was nauwelijks 

vaderlandslievend te noemen. 

In de nationale geschiedschrijving wordt 1813 aangegeven als het begin van de moderne 

Nederlandse staat en monarchie. Daarbij wordt voorbijgegaan aan het feit, dat Willem 

kon voortbouwen op de manier, waarop Lodewijk Napoleon het koningschap acceptabel 

gemaakt had. Over Lodewijk Napoleon werd in 1813 gezwegen en bij zijn bezoek in 1840 

kreeg hij geen officiële ontvangst. 

Bij de inrichting van het bestuur koos Willem I voor een centralistische aanpak, waarbij 

een belangrijke taak was weggelegd voor de oude bestuurselite, de windvanen. 

Tweederde van Noord-Nederlandse staatsraden uit de periode 1814-1830 hadden een 

ambt bekleed in het Koninkrijk Holland en de helft tijdens de inlijving. De vestiging van 

de Oranjemonarchie was voor een groot deel het werk van de Napoleontische 

bestuurselite. 

Vaak ontbreekt ook in de historische verhalen over 1813 de internationale context. 

Voorbijgegaan wordt dan veelal dat de samenvoeging van Nederland en België ook 

welbewust nagestreefd werd door Willem I c.s., waaronder ook Van Hogendorp. Voor 

Willem golden ook hier dynastieke overwegingen. 

Het herdenkingscomité van 2013 stelt Willem I voor als de brenger van de parlementaire 

democratie en de verdediger van de waarden van het democratisch pluralisme. Als 

Willem dit zou weten, zou hij zich in zijn graf omdraaien. Willem wilde juist de 

volksinvloed zoveel mogelij terugdringen en het bestuur overlaten aan bedaarde heren 

van aanzien, bezit en zedelijk onbesproken gedrag. Niks geen volksmacht zoals - 

schrikbeeld - tijdens de Franse terreur. 

Lok besluit met: De nationale herinnering aan ‘1813’ als een bevrijding van een brute 

buitenlandse tiran en als het begin van de moderne Nederlandse politike geschiedenis en 

democratie berust op een mythe. 

Lok, M., Valse illusies van vaderlandsliefde bij herdenking van 1813 in: NRC Weekend, 

13:12-01, blz. 6-7. 

Henk te Velde bepleit het belang van 1813. Hij stelde zich de vraag hoe je ‘de 

verworvenheden van 200 jaar onafhankelijkheid en democratisch bestel’ kunt vieren? 

Dan moet je niet het moment van toen verabsoluteren, dan moet je de herdenking 

eerder opvatten als een verjaardag. Zoals bij een verjaardag niet wordt teruggeblikt naar 

de geboorte, maar dat moment wordt aangegrepen voor een feest of een bezinning, zo 

kun je ook tegen 1813 aankijken. 1813 is dan mede aanleiding om de balans van onze 

democratie op te maken, om die opnieuw te overdenken, te her-denken. De periode 

1813-1815 kan uitgangspunt dienen, omdat toen een politiek bestel is ontstaan dat het 

kader is gebleven voor een doorgaande ontwikkeling: een Grondwet, een constitutionele 

monarchie, een Eerste en Tweede Kamer. Met als belangrijkste de Grondwet. De 


43

44 

Grondwetsherziening van 1848 van Thorbecke was ondenkbaar zonder de Grondwet van 

1814. Het bestel van 1813-1815 zou er echter heel anders uitgezien hebben zonder de 

voorgeschiedenis vanaf 1795. 

Henk te Velde is lid van het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk. 

Velde, H. ten, Herdenk 1813 alleen als begin in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 3. 

Publicaties 

(BV) Schackmann, W., De bedelaarskolonie. Van Gennep, € 18,90 [boek over 

Ommerschans het landelijk gesticht voor ‘luilevende armen’ van de Maatschappij 

van weldadigheid] [verschijnt april 2013]. 

Aankondiging Boek over bedelaarskolonie De Ommerschans in: Dagblad van het Noorden, 13:08- 

01, blz. 31. 

(BV) Weijmermars, J., Stiefbroeders. Zuid-Nederlandse letteren en 

natievorming onder koning Willem I, 1814-1834. Verloren, € 35,00. 

Advertentie van uitgeverij in Historisch Nieuwsblad, oktober 2012, blz. 20. 

Bespreking door Atte Jongstra Letterknechten, vormt de natie in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 

16 [Boeken]. 

• MAX HAVELAAR 

aanklacht tegen wantoestanden in Indië 

Publicaties 

(BV) Blaas, S., Horror vacui. CBK Zeeland, € 7,50 [deel 140 in De Slibreeks over 

voordrachten van Multatuli in de jaren 1878-1881 in Middelburg en de 

correspondentie van Multatuli met Marie Berdenis van Berlekom] 


• VINCENT VAN GOGH 

• VAN GOGH 

de moderne kunstenaar 

Over Vincent 

Barbara Stok over haar stripboek Vincent in Vrij Nederland: 

Ik heb drie jaar aan mijn Vincent-boek gewerkt en ik wilde vanaf het begin dat de 

kwaliteit van het boek voorop zou staan en het geen haastklus zou worden. Toen het 

verhaal af was, had ik nog drie maanden de tijd om het te perfectioneren. Dat maakt het 

verschil tussen een leuk verhaal en een goed verhaal. 

Buijs, C., Tijd van leven: Barbara Stok (42) in: Vrij Nederland, 13:19-01, blz. 75. 


44

45 

Schoolmusical Waar is Vincent? 

Het Amsterdamse Van Gogh Museum waagt zich op de markt van musicals voor 

schoolverlaters van groep 8. Daarmee is volgens projectleider Van Blerk het Van Gogh 

Museum het eerste museum in Nederland dat dit doet. Eind januari komt Waar is 

Vincent? uit. De musical is ontwikkeld door componist en liedjesschrijver Majel 

Lustenhouwer, tekstschrijfster Hannie Buenen en educatiespecialist Patsboem! 

De hoofdrol wordt vervuld door de klas, met daarin als centrale figuur de leerling 

Vincent, een outsider met creatief talent. Hij raakt spoorloos en de klas gaat op zoek. De 

jongen blijkt het levenspad van Van Gogh te volgen: Nuenen, Parijs, Arles en Saint- 

Rémy-de-Provence. De klas ontmoet de Aardappeleters en Gauguin. De meester van de 

klas heet - niet toevallig - Theo. Uiteindelijk vinden ze Vincent in Zuid-Frankrijk en 

eindigt de musical met een grote tentoonstelling van zelfportretten. De eindboodschap 

luidt: Respecteer elkaar en gebruik je talent. 

Het gaat om een totaalpakket met muziek, taal, schilderkunst, aardrijkskunde en een 

beetje Frans. Er is een mooi liedje over kleuren. Voor de lagere groepen is er 

voorbereidend lesmateriaal. Het museum levert een usb-stick met reproducties van 

schilderijen van Van Gogh, geschikt voor achtegrondprojectie op digibord of filmscherm. 

Embrechts, A., Museum worstelt met oor in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. V 22. 


(TE) Vincent. Het Van Goghmuseum in de Hermitage Amsterdam – Hermitage 

– Amsterdam – t.e.m. 13:25-04. Zie ook www.hermitage.nl. 

Bespreking door Gijsbert van der Wal, Frisse blik Hermitage op Van Gogh in: NRC Handelsblad, 

12:01-10, blz. 17. 

Stigter, B., Een rode lijn verbindt Van Gogh met de Hermitage in: NRC Handelsblad, 12:01-10, blz. 

17. 

Bespreking door Jhim Laboree Kunst in: Vrij Nederland, 12:13-10, blz. 127: Zijn tien jaar durende 

strijd met verf, doek en potlood en papier wordt als nooit tevoren uit de doeken gedaan. (…) 

zelden is de voortdurende worsteling van Van Gogh zo tastbaar en aandoenlijk voor het voetlicht 

gebracht. 

(TE) Vincent is back deel 1 Geboortegrond - Kröller Müller Museum - Otterloo 

- t.e.m. 13:30-03 - (Deel 2 Land van het Licht vanaf 13:07-04 t.e.m. 

13:22-09). Zie ook www.kmm.nl. 

Aankondiging Vincent is back in: NRC Handelsblad, 12:06-12, blz. 15 [Cultureel Supplement]. 

Vincent van Gogh terug in Kröller-Müller Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:12-12, blz. 34. 

Bespreking door Evelien Baks Van Gogh staat weer in de schijnwerpers in: Dagblad van het 

Noorden, 13:08-01, blz. 30-31: meer dan 80% van de de circa 300.000 bezoekers die we jaarlijks 

hebben, onder wie veel Amerikanen en Japanners, komt speciaal voor de schilderijen van Vincent 

van Gogh. Echt een kolossaal aantal. 

(TE) Van Gogh My Dream Exhibition - Beurs van Berlage - Amsterdam - 

t.e.m. 13:19-05 [fotografische reproducties bewerkt met digitale technieken] 

Aankondiging door Sander Voormolen De echte kleuren van Van Gogh in: NRC Weekend, 12:15- 

09, blz. 7 [Wetenschap]. 

Publicaties 

(BR) Groothof, F., Vincent & Theo, Broeders in de kunst. Waanders, van € 13,95 voor € 

5,00. 

www.ramsj.nl. 

Websites/apps 

WWW.VANGOGHEUROPE.EU 

In Van Gogh Europe zetten 29 partners zich in om het erfgoed van Van Gogh op 

eigentijdse wijze voor het publiek toegankelijk te maken. Ingezet wordt op het fysiek en 

virtueel verbinden van Europese VanGoghlocaties en het samenstellen van 

arrangementen voor bezoekers uit de hele wereld. De definitieve samenwerking werd in 

december 2012 in Nuenen beklonken. 

Belangstelling voor Van Gogh groeit in: Dagblad van het Noorden, 13:08-01, blz. 31. 


45

• TIJDGENOTEN 


(TE) De Collectie Veendorp. Levenswerk van een zorgvuldig verzamelaar - 

Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 13:17-03. Zie ook 

www.groningermuseum.nl. 

Bespreking Gijsbert van der Wal Sterke collectie van een steenfabrikant in: NRC Handelsblad, 

12:12-11, blz. 17: Veendorp kocht van zo ongeveer alle hoofdrolspelers in de Nederlandse kunst 

aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. 

(TE) Gustave Caillebotte. Een impressionist en de fotografie - 

Gemeentemuseum - Den Haag - t.e.m. 13:20-05. Zie ook 

www.gemeentemuseum.nl. 



46 

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 

1900-1950 

• ALGEMEEN 

1909: Elfstedentocht 

Op 2 januari 1909 vond de allereerste Elfstedentocht plaats. De monsterschaatstocht was 

toen over 189 kilometer. 48 schaatsers schreven zich in, waarvan er - de dooi had al 

ingezet - 23 aan de start verschenen. Winnaar werd de 24-jarige dominee uit Warga 

Minne Hoekstra. Hij voltooide de tocht in 13 uur en 50 minuten. Het tegenwoordige 

record ligt op 6 uur en 47 minuten, in 1985 gevestigd door Evert van Benthem. 

Vandaag in 1909 in: Dagblad van het Noorden, 13:02-01, blz. 33. 

1913: Vredespaleis 

Ban Ki-moon heeft in een videoboodschap Den Haag gefeliciteerd met het honderdjarig 

bestaan van het Vredespaleis. In het filmpje stelde de secretaris-generaal van de 

Verenigde Naties dat Den Haag wereldwijd erkend wordt als baken voor internationaal 

recht. Het Vredespaleis werd geopend op 28 augustus 1913. 

VN-baas feliciteert Den Haag met honderdjarig Vredespaleis in: Dagblad van het 

Noorden, 13:03-01, blz. 6. 

1937: auto-ongeluk Prins Bernhard 

Onder de archiefstukken, die het Nationaal Archief openbaar gemaakt heeft op de eerste 

dinsdag van het nieuwe jaar bevindt zich de correspondentie tussen het Koninklijk Huis 

(Wilhelmina) en minister Van Buuren van Waterstaat over het auto-ongeluk van prins 

Bernhard op 29 november 1937. Wilhelmina vroeg de minister de situatie te bekijken van 

de plek waar Bernhard met zijn auto op een vrachtauto, die uit een uitrit kwam, botste. 

Volgens de minister was ter plekke alles in orde en trof geen enkele van zijn ambtenaren 

blaam. Met geen woord werd gerept over de rol van de prins. Die reed in de schemering 

met een snelheid van 160 km., maar ja toen bestond er nog geen maximumsnelheid. 

Funnekotter, B., Het ongeluk van de prins lag niet aan Waterstaat in: NRC Handelsblad, 

13:03-01, blz. 7. 


46

47 

Politieke satire 

Tijdens WO I beklaagde de Duitse regering zich bij de Nederlandse vanwege anti-Duitse 

tekeningen van Louis Raemaekers in De Telegraaf. Zulke tekeningen zouden niet passen 

bij de Nederlandse neutraliteit. Politieke satire was aan het begin van de 20 e eeuw goed 

vertegenwoordigd bij de sociaal-democratische pers met voorop Albert Hahn (in de 

Notenkraker). 

Het Nederlandse Openbaar Ministerie begon in 1936 een proces tegen het socialistische 

dagblad Het Volk vanwege een spotprent, geplaatst op 15 februari 1936 van tekenaar 

Peter van Reen. De prent ging over de moord op een Zwitserse nazi. Van Reen beeldde 

Hitler uit als grafredenaar, die verklaarde dat de nationaal-socialisten nog nooit een 

tegenstander hadden vermoord. Het OM begon de zaak onder druk van de Duitse 

regering. Tekenaar Van Reen werd schuldig bevonden en veroordeeld, maar in hoger 

beroep vrijgesproken. 

Slechte, H., ‘Het is tijd voor islamsatire’ in: de Volkskrant, 13:04-01, blz. 31 [afbeelding 

tekening Van Reen]. 

1907: Jan Sluijters Bal Tabarin 

In de serie Masterclass in Volkskrant Magazine bespreekt Bart Rutten (Stedelijk Museum 

Amsterdam) het schilderij Bal Tabarin van Jan Sluijters uit 1907. 

Sluijters had de Prix de Rome gewonnen en ging naar Spanje om de academische kunst 

van de meesters in het Prado te bestuderen en te kopiëren. Op de terugreis verbleef hij 

in Parijs, de stad met zijn vroege electrische verlichting, het symbool van de nieuwe 

wereld van de 20 ste eeuw. Daar vervaardigde Sluijters zijn Bal Tabarin. De jury van de 

Prix de Rome was ernstig teleurgesteld in dit werk: een valsch streeven naar ruwe 

hartstochtelijkheid en rauwe met materiaal spottende techniek. Voor Sluijters was dit 

doek - zinderend van levenslust- een nieuw begin. 

Het doek is in het bezit van het Stedelijk Museum in Amsterdam. 

Rutten, B., Bal Tabarin. Jan Sluijters in: Volkskrant Magazine, 13:05-01, blz. 20-21. 

1933 - Duitsland 

Op 30 januari 1933 werd Adolf Hitler rijkskanselier in Duitsland. Ter gelegenheid daarvan 

opende Angela Merkel in het Berlijnse museum Topographie des Terrors een 

tentoonstelling over de begindagen van de nazidictatuur. Al in de eerste weken waren 36 

burgers slachtoffer van vervolging. En in maart 1933 stemde de Rijksdag in met een wet 

die Hitler dictatoriale bevoegdheden verschafte. 

Duitsland herdenkt doorbraak Hitler in: Dagblad van het Noorden, 13:30-01, blz. 9. 

Publicaties 

(BR) Clarke, P., Keynes. De biografie. Atlas, van € 22,95 voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Etty, E., Het bloed van de barones. Seksueel geweld in ‘Langs lijnen van 

geleidelijkheid’. Louis Couperus Genootschap, € 12,50 [giro 600367 t.a.v. Louis 

Couperus Genootschap Den Haag]. 


(BR) Graaff, B. de en E.Locher-Scholten, J.P. Graaf van Limburg Stirum 1873- 

1948. Waanders, van € 35,99 voor € 12,50. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Leeuw, K. de, Alles flink dicht. De invloed van religie en ideologie op 

kleedgedrag in Nederland. Stichting Zuidelijk Historisch Contact, € 29,50. 

Bespreking door Ed Schilders Roomse dresscode in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. V 8 [Boeken] 

[vijf sterren] [toegespitst op de eerste helft van de 20 e eeuw]. 

(BR) Melching, W. en M. Stuivenga, Ooggetuigen van het Derde Rijk. In meer 

dan honderd reportages. Bert Bakker, van € 17,95 voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 


47

48 

(BV) Shackleton, E., Zuid. National Geographic, van € 19,90 voor € 9,99 [verslag van 

de jaren 1914-1917 dat Shackleton en zijn mannen vast zaten op het ijs van 

Antarctica]. 

De Slegte. 

Het Martyrium - Amsterdam - tel. 020 6732092. 

(AR) Wildschut-Doesburg, M., Het Foro Italico van Mussolini. Hoogtepunt 

architectuur interbellum in Rome in: 


Tentoonstelling 

(TE) Nederlanders op de Titanic - Noordelijk Scheepvaartmuseum - Groningen 

- t.e.m. 13:10-02. Zie ook www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl 


(TE) In de schaduw van morgen. Neorealisme in Nederland - MMK - Arnhem - 

t.e.m. 13:27-02. Zie ook www.mmkarnhem.nl. 

Neorealisme in Nederland in: Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:15-11, blz. V 21. 

Neorealisme expo reprise in: NRC Handelsblad, 12:15-11, blz. 15 [Cultureel Supplement]. 

Bespreking door Marina de Vries Blijvers in: de Volkskrant, 12:22-11, blz. V 10 - V 11. 

Bespreking door Eric Bos Mysterieus licht in: Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 47 [Visualia 

964]. 

(TE) De Ploeg - Eigen Collectie - Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 13:03- 

03. Zo’n zestig schilderijen, gekozen uit de collectie van 2000 kunstwerken, die 

het museum bezit van De Ploeg. 

Expositie De Ploeg in Groninger Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:24-04, blz. 3. 

(TE) Het Amsterdam van Sal Meijer - Joods Historisch Museum - Amsterdam - 

t.e.m. 13:17-03. Bij de tentoonstelling verscheen Het Amsterdam van Sal Meijer 

(Bekking & Blitz, € 9,90). Zie ook www.jhm.nl. 

Abrahams, F., Sal Meijer in: NRC Handelsblad, 12:20-11, blz. 20. 

www.jhm.nl (gezien op 12:21-11) 


48

49 

(TE) Schwitters in Britain - Tate Britain - Londen - t.e.m. 13:12-05. Zie ook 

www.tate.org.uk. Catalogus. [Schwitters moest in 1940 Duitsland ontvluchten. Hij 

ging naar Engeland. De tentoonstelling toont werk uit de jaren 1940-1948] 


(TE) Grenzeloos gedogen - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m. 13:26-05. Expositie 

van werk van graficus Jan Montyn. Zie ook www.kunsthal.nl. 

Bespreking door Louis de Moulin ‘Als je kijkt is het altijd raak’ in: Dagblad van het 

Noorden, 13:18-01, blz. 37. 

(TE) Vrouwen van de Revolutie - Groninger Museum - Groningen - vanaf 

13:23-03 t.e.m. 13:18-08 [zo’n 50 schilderijen van kunstenaressen uit de 

periode 1907-1934, afkomstig van de Tretjakov Gallery in Moskou en het Wilhelm 

Hack Museum in Ludwigshafen]. Zie ook www.groningermuseum.nl. 

‘Vrouwen van de revolutie’ in Groninger Museum in: Dagblad van het Noorden, 13:14-01, 

blz. 2. 

Russische vrouwen in Groninger Museum in: Dagblad van het Noorden, 13:15-01, blz. 30. 

Agenda 

13:24-03: Koloniale architectuur van Indonesië 

Lezing in Museum Bronbeek - Arnhem over de architectuur in de eerste helft van de 20 e 

eeuw. Aanvang 14.00 uur. Inschrijving vooraf noodzakelijk via 026 4422363 of 

www.volksuniversiteit.nl/arnhem (code CUL610). 


Tijdschriften 

WERELD IN OORLOG – 2013 – nr. 31 

Nummer 31 wordt in de volgende nieuwsbrief beschreven. 

CvdK 


49

50 

• DE EERSTE WERELDOORLOG 

oorlog en neutraliteit 

Publicaties 

(AR) Alberts, J., Wilhelmina en de neutraliteit in: 

Historisch Nieuwsblad, janauari 2013, blz. 68-75. 

(BV) Clark, C., The Sleepwalkers. How Europe Went to War in 1914. Penguin, € 

32,99. 

Bespreking door Henk van Renssen De Eerste Wereldoorlog. Zij zijn begonnen in: Vrij 

Nederland, 12:15-12, blz. 50-51. 

(BV) Galen Last, D. van, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa 

1914-1922. Atlas Contact, € 29,95 [handelseditie van proefschrift]. 

Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historsch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 83. 

(BR) Melching, W. en M. Stuivenga, Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog. 

In meer dan honderd reportages. Bert Bakker, van € 21,50 voor € 7,90. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Wersch, M. van, Vluchtoord Veenhuizen [over Belgische vluchtelingen in 

Veenhuizen tijdens WO I]. Mijnbestseller.Nl, € 13,95. 

Aankondiging door René Otterloo Zoektocht naar Rudolphe Warsage in: Dagblad van het Noorden, 

13:31-01, blz. 25. 

Zie ook www.bol.com. 


50

• DE STIJL 

51 

revolutie in vormgeving 

Publicaties 

(BV) Majakovski, V. en El Lissizky, Voor de stem. Huis Clos, € 24,90. 

Bespreking door Laura Starink Pleinen zijn onze paletten. Voorbeeldige uitgave van Majakovski en 

El Lissizky in: NRC Handelsblad, 13:25-01, blz. 12 [Boeken]. 


(TE) Architectuur van Rietveld en Rietveld en de Van Baarencollectie - Centraal 

Museum - Utrecht - t.e.m. 13:19-05. 

Aankondiging in het programma van het Centraal Museum, oktober 2012 - maart 2013. 

Tijdgenoten 

(TE) Lissitzky - Kabakov. Utopie en werkelijkheid - Van Abbemuseum - 

Eindhoven - t.e.m 13:28-04. Zie ook www.vanabbemuseum.nl. 


Bespreking door Rutger Pontzen Op de rode loper in: de Volkskrant, 12:29-11, blz. V 10 - V 11. 

Bespreking Sandra Smallenburg ‘Utopia bestaat niet meer’ in: NRC Handelsblad, 12:29-11, blz. 4-5 


Bespreking door Jhim Lamoree Kunst in: Vrij Nederland, 12:15-12, blz. 65. 

Demeester, A., The Man who Flew into Space from his Apartment. Ilya Kabakov (1982) in: 

Volkskrant Magazine, 13:19-01, blz. 20-21 [te zien op de tentoonstelling in Eindhoven] 

• DE TWEEDE WERELDOORLOG 

bezetting en bevrijding 

Kampen 

• Auschwitz 

BEZOEKERSAANTALLEN 

Al zes jaar achtereen trekt het vroegere concentratiekamp Auschwitz jaarlijks ten minste 

een miljoen bezoekers. Voor het eerst waren dat er in 2012 1,43 miljoen. De meeste 

bezoekers waren Pools, maar er kwamen ook veel Britten en Amerikanen en 19.200 

Nederlanders. 

Concentratiekamp Auschwitz trekt recordaantal bezoekers in: Dagblad van het Noorden, 

13:05-01, blz. 7. 

• Ravensbrück 

NIEUWE UITGAVEN 

(BV) Sem-Sandberg, S., Ravensbrück. Anthos, € 21,95 [roman over Milena 

Jesenská, de muze van Kafka, die omkwam in concentratiekamp Ravensbrück]. 



51

52 

• Sobibor 

In Sobibor is - zo bericht de Stichting Sobibor - het archeologisch onderzoek op het 

terrein afgerond. De Poolse staatssecretaris van Cultuur en Nationaal Erfgoed Zuchowski 

heeft op 13:18-01 het startsein gegeven voor een internationale ontwerpcompetitie om 

tot het beste concept voor Sobibor te komen. Uitgangspunten zijn: 

• Ruimte voor herdenking en educatie: het kleine houten museum zal vervangen 

worden door een modern en ruim bezoekerscentrum. 

• Via een historische wandelroute moeten bezoekers zich een beeld kunnen vormen 

van de omvang en indeling van het kamp. 

• De asvelden rondom de symbolische asheuvel moeten zowel zichtbaar worden 

gemaakt voor het publiek als afgeschermd. 

De asheuvel Sobibor - foto CvdK 

• De monumenten uit 1965 blijven onderdeel van het terrein, evenals de vele 

stenen in de 2003 aangelegde Gedenklaan, die de mogelijkheid geven om 

individueel te herdenken. 

• Ook de recent door archeologisch onderzoek gelokaliseerde Himmelfahrtstrasse - 

het gecamoufleerde pad tussen de ontkleedplaats en de gaskamers, dat de 

slachtoffers van Sobibor naakt moesten afleggen - krijgt een plaats. 

• De stilte van de plek, de bomen en de natuur blijven behouden. 

E-mail Stichting Sobibor - 13:20-01. 

• Westerbork 

TENTOONSTELLINGEN 

In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork zijn de volgende tentoonstellingen te zien: 

• In bewaring gegeven - expositie van in bewaring gegeven spullen bij dreiging van 

deportatie of bij plannen om onder te duiken (tot 13:03-03) 

• Het Apeldoornsche Bosch 1909-1943 (tot eind februari). 

E-mail Agenda Herinneringscentrum Kamp Westerbork januari/februari 2013, d.d. 

12:21-12. 


52

53 

TREINWAGON 

Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is op zoek naar een treinwagon waarin 

tijdens WO II Joodse gevangenen vanuit het kamp afgevoerd werden. Volgens directeur 

Mulder moet er nog wel aan zo’n wagon te komen zijn. Ofwel bij de Duitse spoorwegen of 

in Polen. De goederenwagon moet een onderdeel worden van de herinrichting van het 

kampterrein. 

Hamersvelt, W. van, Treinwagon terug naar Westerbork in: Dagblad van het Noorden, 

13:28-01, blz. 3. 

Dadervolk 

Recent onderzoek van Peter Essers naar de Nederlandse belastingdienst tijdens WO II 

wees uit dat er geen sprake was van energieke tegenwerking. Daarmee schaart de 

belastingdienst zich bij een groot aantal al onderzochte geledingen van de Nederlandse 

samenleving, die vrijwel allemaal tekortgeschoten zijn. 

Volgens Bart van der Boom zit de Nederlandse oorlogshistoriografie gevangen in een 

cirkelredenering: Hoe konden zoveel Joden worden weggevoerd? Door de 

onverschilligheid van de omstanders. Waar blijkt dat uit? Uit het feit dat zoveel Joden zijn 

weggevoerd. In zijn boek Wij weten niets van hun lot maakt Van der Boom aannemelijk 

dat op die onverschilligheid veel valt af te dingen. Daarmee biedt hij broodnodige 

nunacering van het overheersende beeld dat de Nederlanders een volk van ‘daders’ 

vormden, sinds de jaren zeventig bijna een dogma. Geen dadervolk, maar ook geen 

heldenvolk. 

Redactioneel commentaar - Sander van Walsum - Een taai dogma in: de Volkskrant, 

13:02-01, blz. 25. 

Essers reageert in de Volkskrant. De vraag is niet of het Nederlandse volk een dadersvolk 

of heldenvolk was, maar of de Nederlanders compassie hadden met hun Joodse 

medeburgers op grond van wat ze om zich heen zagen door de Duitse anti-Joodse 

maatregelen. Die kennis was meer dan voldoende reden om van de Nederlandse 

autoriteiten te verwachten dat zij de Joden met de nodige compassie zouden behandelen. 

En dat is bij de belastingdienst bepaald niet gebeurd. 

Zo maakte de belastingdienst zich zorgen over de inning van de belastingschulden van 

Joodse belastingplichtigen. Daartoe werd een afkoopregeling (de Pauschregelung) 

gesloten met de nazi’s: de Lirobank betaalde de belastingdienst 8 miljoen gulden als een 

voorschot. Na de oorlog kregen zij die de oorlog overleefden een aanvullende aanslag. Er 

was volgens Essers duidelijk sprake van een formalistische, niet-empathische houding 

tegenover de Joden, ook nog na de oorlog. 

Essers, P., Wat we wisten van hun lot was al erg genoeg in: de Volkskrant, 13:05-01, blz. 

34. 

Wallenberg-dag 

27 augustus is in Zweden uitgeroepen tot Wallenberg-dag, een herdenkingsdag voor 

oorlogsheld Raoul Wallenberg. 

Zweden eert oorlogsheld Raoul Wallenberg in: Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 

7. 

Verzet 

Verzetsgroep Zefat 

Aaltjo Oldenburger uit Beilen heeft de Yad Vashemonderscheiding ontvangen voor het 

redden van Joodse burgers tijdens WO II. De nu 92-jarige Oldenburger is het laatste nog 

levende lid van de verzetsgroep Zefat. Deze groep hielp zestien Joden onderduiken in het 

Valther Bos. Oldenburger speelde een belangrijke rol in de verzorging van de 

onderduikers, die de oorlog overleefden. 

Verzetsstrijder krijgt onderscheiding in: NRC Handelsblad, 13:07-01, blz. 6. 

Oldenburger heeft de onderscheiding te danken aan Johan Withaar, lid van de historische 

vereniging in Emmen. Hij vindt het belangrijk dat Oldenburger het respect krijgt dat hij 

verdient. Alle leden van de verzetsgroep Zefat kregen de onderscheiding - Zefat (voor 


53

54 

zijn huis tijdens de oorlog doodgeschoten) postuum - op twee na: Jan Hendriks, die stierf 

in het concentratiekamp Neuengamme, en Oldenburger, die de oorlog overleefde. 

Kwak, M., ‘Belangrijk dat hij het respect krijgt dat hij verdient’ in: Dagblad van het 

Noorden, 13:08-01, blz. 25. 

In een interview in het Dagblad van het Noorden meldt Oldenburger dat het lastig was 

om onderduikadressen te vinden. Je moet bedenken dat zo’n beetje aan iedere boom een 

aanplakbiljet hing met een waarschuwing: op hulp aan joodse onderduikers stond 

gevangenis- of doodstraf. Via diverse omzwervingen kwam in 1943 de familie Maurits in 

het onderduikershol in het Valther bos. In totaal verbleven zestien Joden in twee 

onderduikersholen: de jongste was 7 en de oudste 65. Het eerste hol was een woon- en 

slaaphol. Het werd al in 1943 ontdekt toen onderduikers bij een put van een boer ’s 

nachts water haalden. De boer heeft hen verraden, maar de verzetsgroep wist de 

onderduikers op tijd te verplaatsen. Bij het tweede hol werd een waterput gegraven. 

Oldenburger bracht de onderduikers, meel, brood, aardappelen en groenten, eten voor 

een week of zes. Als er sneeuw lag kon hij niet gaan, want dan zou hij sporen achter 

laten. 

Bij de uitreiking van de onderscheiding is een schoolklas aanwezig. Oldenburger: Het is 

goed dat de jeugd weet wat mensen elkaar kunnen aandoen, alleen om de macht te 

krijgen. 

Kwak, M., In het donker pas naar het Onderduikershol in: Dagblad van het Noorden, 

13:10-01, blz. 30-31. 

Verzetskrant Trouw 

Op initiatief van het Bloemendaalse VVD-raadslid Martin van der Bunt wordt aan de gevel 

van Klapheklaan 14 in Aerdenhout een plaquette bevestigd om te herdenken dat op 30 

januari 1943 hier het dagblad Trouw werd opgericht. In het huis van verzetsstrijdster 

Gezina van der Molen (1892-1978) kwamen enkele gereformeerden uit de illegaliteit 

bijeen om het verzetsblad op te richten. 

Plaquette bij huis waar verzetskrant begon in: AD, 13:22-01, blz. 2 [Stad & Land]. 

Neonazi’s - Maagdenburg 

In een buitenwijk van Maagdenburg herdachten neonazi’s op 13:12-01 de 

bombardementen van geallieerden op de stad. In hun optocht voeren ze zwarte vlaggen 

mee en uit luidsprekers klinkt de Walkürenrit van Richard Wagner. De groep - naar 

schatting 1200 tot 1500) herdenkt dat 68 jaar geleden de geallieerden de stad aan de 

Elbe bombardeerden. Er lopen ook enige kortgeschoren Noren mee. Op spandoeken 

wordt Churchill uitgemaakt voor oorlogsmisdadger. Er wordt opgeroepen de Duitse 

slachtoffers te herdenken. In hun kringen zijn de Duitsers geen daders maar slachtoffers 

en de bombardementen op Dresden en Maagdenburg waren massamoorden. Een spreker 

uit Thüringen noemt het huidige multiculturele Duitsland de ‘nieuwe Weimarrepubliek’. 

Hij roept op om meer Duitse kinderen te maken. Het plan om met elkaar op te trekken 

naar het centrum van Maagdenburg is hun verboden.Daar wachten antifascisten hen op. 

Neonazigroeperingen zijn in Duitsland niet verboden, maar strafbaar is het gebruik van 

symbolen uit de nazitijd: hakenkruis en Hitlergroet, evenals het ontkennen van de 

Holocaust. 

Bos, R., Breivik is een held voor Duitse neonazi’s in: de Volkskrant, 13:14-01, blz. 14-15. 

Schindlers lijst 

Leib Lejzon was de jongste jongen op Schindlers lijst. Hij was 13 jaar toen hij in 

Schindlers fabriek in Krakow moest gaan werken. Hij overleefde en emigreerde naar 

Amerika. Daar werd zijn naam Leon Leyson. Onlangs overleed hij. Leyson had grote 

bewondering voor wat Schindler gedaan heeft voor de Joden. 

Jongste op Schindlers lijst in VS overleden in: NRC Handelsblad, 13:17-01, blz. 11. 

Restitutie van kunst 

Op advies van de Restitutiecommissie heeft minister Bussemaker besloten dat het 

Rijksmuseum twee albasten sculpturen van de Duitse kunstenaar Tilman 


54

55 

Riemenschneider mag behouden. Erven van de Duits-joodse bankier Maximilian von 

Goldschmidt-Rothschild eisten de sculpturen op. De bankier moest zijn collectie onder 

druk van de nazi’s verkopen. Maar uit onderzoek bleek dat de beelden geen deel 

uitmaakten van de gedwongen verkoop. 

Rijksmuseum mag sculpturen houden in: NRC Handelsblad, 13:21-01, blz. 17. 

De Restitutiecommissie heeft een uitspraak gedaan over de laatste grote claim van 

naziroofkunst, de claim van de erven Katz, de kunsthandelaren uit vooroorlogs Dieren. 

De claim betreft 189 kunstwerken, die nu in Nederlandse musea hangen, o.m. werken 

van Dou, Steen en Berckheyde. De commissie is van mening dat slechts één schilderij 

Man met baret van Ferdinand Bol - nu in museum GoudA - aan de erven teruggegeven 

moet worden. Van dit schilderij staat vast dat het afgedwongen is in ruil voor vrijwaring 

van anti-joodse maatregelen. De overige 188 schilderijen zijn vroeg in de oorlog zonder 

duidelijke aanwijzingen van dwang verkocht voor een bedrag van 1,8 miljoen gulden, 

destijds een marktconform bedrag. De erven moeten nog beslissen of ze het oordeel 

zullen aanvechten. 

De Restitutiecommissie bracht tot heden 117 adviezen uit: 60 claims werden 

toegewezen, 40 afgewezen en 17 deels toe- en afgewezen. 

Thijssen, W., Erven Katz krijgen slechts één Bol terug in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. 8. 

Thijssen, W., ‘Er is een voorraadboekje geweest, dat is weg’. Interview met Willibrord 

Davids in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. 8. 

Alleen een Bol gaat naar de erven Katz in: NRC Handelsblad, 13:25-01, blz. 21. 

Herdenking Slag bij Stalingrad 

Op 13:02-02 wordt in Rusland herdacht dat 70 jaar geleden de slag om Stalingrad 

eindigde met de capitulatie van de Duitse veldmaarschalk Paulus. De slag, die begonnen 

was op 23 augustus 1942, werd een keerpunt in WO II. Stalingrad werd in 1961 tijdens 

de destalinisatie omgedoopt in Wolgograd. De communistische partij in Rusland lobbyt 

om de oude naam weer in te voeren als een geschenk aan de veteranen en hun 

nabestaanden. De oproep is al door 35.000 mensen ondertekend. De communisten 

vinden dat Poetin nu moet beslissen. 

Herdenking slag bij Stalingrad, zeventig jaar geleden in: NRC Handelsblad, 13:28-01, blz. 

2 [De Wereld]. 

Agenda 

13:21-02 Helden en schurken 4: Hitlers zetbazen 

Bijeenkomst in het Amsterdamse Verzetsmuseum onder leiding van Bas Kromhout over 

de biografieën over Seyss-Inquart en Rauter. Entree € 12,50. Reservering via 020 

6202535 of lezingen@verzetsmuseum.org. 

Historisch Nieuwsblad, december 2012, blz. 66. 

13:24-02 Ooggetuige Carla Josephus Jitta 

In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertelt Carla Josephus Jitta (1931) over 

hoe zij de oorlog overleefde. Aanvang 14.00 uur. 

Agenda januari/februari op www.kampwesterbork.nl, gezien op 12:30-12. 

13:25-02 Herdenking Febraristaking 1941 

De Stichting Comité Herdenking Februaristaking 1941 organiseert op maandag 25 

februari 2013 de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking 1941 bij de Dokwerker in 

Amsterdam. De herdenking begint om 16.45 uur. Burgemeester Jan van Zanen van 

Amstelveen houdt een korte toespraak. Noraly Beyer draagt enkele gedichten voor. Het 

defilé begint om 17.00 uur. 

In de Mozes en Aaronkerk zijn foto’s te zien van de razzia’s in 1941. Doorlopend is er een 

film te zien over de Februaristaking in de Zaanstreek (ongeveer 10 minuten). 

In een oplage van 10.000 exemplaren verschijnt begin februari de Herdenkingskrant. 

Zie ook www.februaristaking.nl. 

Oproep Stichting, december 2012. 


55

56 

13:21-03 Helden en schurken 4: W.F.Hermans en de oorlog 

Onder leiding van Anton de Goede komen Ewoud Kieft en Willem Otterspeer aan het 

woord over Hermans visie op de bezettingstijd in het Amsterdams Verzetsmuseum. 

Entree € 12,50. Reservering via 020 6202535 of lezingen@verzetsmuseum.org. 


13:08-04 Helden en schurken 4: Verzetsheldinnen 

Pauline Broekema interviewt Truus Menger-Overstegen en Freddie Oversteegen over hun 

ervaringen als leden van het gewapend verzet in het Amsterdams Verzetsmuseum. 

Entree € 12,50. Reservering via 020 6202535 of lezingen@verzetsmuseum.org. 


13:02-05 Helden en schurken 4 Vastberaden, maar soepel en met mate 

Onder leiding van René Kok spreken Henk Hofland, Hans Keller en Hans Verhagen over 

hun kritische documentaire Vastberaden, maar soepel en met mate uit 1974 in het 

Amsterdams Verzetsmuseum. Entree € 12,50. Reservering via 020 6202535 of 

lezingen@verzetsmuseum.org. 

Deze documentaire is op 13:04-05 om 14.00 uur te zien in het Amsterdams 

Verzetsmuseum (lengte 150 minuten). 


Publicaties 

(BV) Brokken, J., De vergelding. Een dorp in tijden van oorlog. Contact, € 19,00. 

Bespreking door Michel Krielaars De waarheid is poreus in: NRC Handelsblad, 13:25-01, blz. 1-2 

[Boeken] [vier sterren]: een trauma voortkomend uit WO II houdt de gemeenschap in het Zuid- 

Hollandse Rhoon tot op de dag van vandaag verdeeld. 

Brokken, J., De wanhoopsdaad van Dirkje in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 60-66. 

(BV) Diederichs, M., Kinderen van Duitse militairen in Nederland. Een 

verborgen leven. Aspekt, € 19,95. 

Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historsch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 83. 

(AR) Familie zondebok. Roma: Vooroordelen tieren even welig als in de oorlog 

in: 

de Volkskrant, 13:26-01, blz. 8-9 [Vonk]. 

(BV) Hachtmann, R., Das Wirtschaftsimperium der Deutschen Arbeitsfront 

1933-1945. Wallstein Verlag, € 49,90. 

Bespreking door Willem Melching Spotgoedkope vakanties en een volksradio in: 

Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 86. 

(BR) Herkomst gezocht / Origins Unknown. Eindrapportage Commissie Ekkart. 

Waanders met CD-Rom, van € 24,95 voor € 6,90 [onderzoek van 4700 

kunstvoorwerpen die na WO II teruggehaald werden uit Duitsland]. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Hertog, P. den, Adolf Hitler ontmaskerd. Aspekt, € 19,95. 


56

Bespreking door Henri Nachtschade Wie was Adolf Hitler nu echt? In: Dagblad van het Noorden, 

13:08-01, blz. 31. 

(BV) Römer, F., Kameraden. Die Wehrmacht von Innen. Piper Verlag, € 24,99. 

Bespreking door Willem Melching Spotgoedkope vakanties en een volksradio in: 

Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 86-87. 

57 

(BV) Seghers, A., Transit. Van Gennep, € 22,50 [oorspronkelijke uitgave 1944/1948: 

over Duitsers, die vanuit Zuid-Frankrijk aan de nazi’s proberen te ontkomen]. 

Bespreking door Wil Rouleaux Er is één wens: wegwezen in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 12 

[Boeken]. 

(BV) Varekamp, E. en M. Peet, Agent Orange. De oorlogsjaren van prins 

Bernhard III / De affaire King Kong. Van Praag, € 15,00. 

Bespreking door Joost Pollman Gedramatiseerde biografie van prins Bernhard in: de Volkskrant, 

13:05-01, blz. V 7 [Boeken]: uit het boeiende nawoord van Coen Hilbrink, getiteld ‘Van fronttoerist 

tot held van het verzet’ blijkt dat deze getekende geschiedschrijving zorgvuldig is gedocumenteerd. 

[vier sterren]. 

Films/dvd’s 

• Het Bombardement 

In twee weken tijd heeft de film Het Bombardement 100.000 bezoekers getrokken. 

‘Bombardement’ al 100.000 bezoekers in: NRC Handelsblad, 12:03-01, blz. 21. 

Filmrecensent Jos van der Burg heeft voor Het Bombardement maar één kwalificatie: 

infantiel. 

Burg, J. van der, Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 90. 

Toneel 

SOLDAAT VAN ORANJE 

Soldaat van Oranje. De Musical is opnieuw verlengd, nu tot en met september 2013. 

Advertentie Soldaat van Oranje. De Musical in: de Volkskrant, 13;18-01, blz. V 19. 

Ik ben er nog. Een moeder, een dochter. Tussen hen de oorlog 

Een voorstelling over schaamte en schuld. Moeder heeft als onderduikster de oorlog 

overleefd, maar haar familie is er niet meer. Pas na vijftig jaar kon ze erover praten. 

De tekst is van Thomas Verbogt en Debby Petter. Thomas regisseert en Debby speelt. 

In de maanden maart, april, mei en juni wordt er uitgebreid opgetreden, o.m. op 13:17- 

03 in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Zie hiervoor www.hekwerk.nl. 

Flyer van Hekwerk Theaterproducties 

OORLOGSGEHEIMEN 

Vanaf januari 2013 toert Van Engelenburg Theaterproducties langs Nederlandse theaters 

met een theatervoorstelling voor kinderen vanaf 9 jaar gebaseerd op het boek 

Oorlogsgeheimen van Jacques Vriens. 

Het is 1943. Het Zuid-Limburgse dorp waar de elfjarige Tuur woont, is bezet door de Duitsers. Tuur en zijn 

buurmeisje Maartje vinden dit in het begin wel spannend. Maar langzaam maar zeker komen de kinderen 

erachter dat de bezetters in staat zijn tot de ergste dingen. De volwassenen proberen zoveel mogelijk 

voor hen geheim te houden: de Engelse piloot die op zolder verstopt zit, wie de Duitsers helpen (zoals 

hun eigen meester) en wie in het verzet zitten. Maar op een dag vertelt Maartje aan Tuur dat zij zelf ook 

een groot en gevaarlijk geheim heeft. 

Tuur denkt vaak terug aan de oorlog. Aan zijn buurmeisje Maartje. En het grote geheim. 


57

www.vanengelenburgtheater.nl 

www.Oorlogsgeheimen.com. 

58 

Een voorstelling over geheimen, helden en 

angsten, over vriendschap, liefde en 

herinneringen. Schoolmeester Tuur wordt 

gespeeld door Maarten Ebbers, zijn in de oorlog 

omgekomen vriendinnetje met het grote geheim 

Maartje, in werkelijkheid heette ze voordat ze 

onderdook Tamar, wordt gespeeld door Ida van 

Dril. 

De voorstelling staat in ieder geval 

geprogrammeerd t.e.m. 13:15-05. Zie hiervoor 

www.vanengelenburgtheater.nl. Dit 

theaterbureau maakte eerder de succesvolle 

musical naar Vriens boek Achtste-groepers 

huilen niet. 

Het theater De Winsinghhof in Roden was zondagmidag 13:27-01 afgeladen vol met zeer jeugdig publiek. 

Weliswaar was een familievoorstelling aangekondigd, maar daar was een e-mail overheen gegaan dat de 

voorstelling wel heftig was en de aanbevolen leeftijd vanaf negen jaar was. 

Ademloos volgde het jonge publiek de herinneringen van schoolmeester Tuur aan de oorlogsjaren en aan zijn 

vriendinnetje Maartje De hele voorstelling was er van het jeigdige publiek geen wanklank te horen. 

Allerlei aspecten kwamen voorbij verduistering, luchtalarm, schuilen, eten op de bon, een verstopt varken, een 

Joodse onderduiker, een verborgen Engelse piloot, Radio Oranje, het optreden van de bezetters, razzia’s, de 

foute meester, verraders, ….. Een hele rijke voorstelling als het gaat om beeldvorming van WO II in Nederland. 



58

59 

Websites/Apps 

www.romasinti.eu 

Digitale tentoonstelling over de Europese zigeunervervolging, als symbool van een 

vergeten genocide, op initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. 

Aankondiging in de Volkskrant, 13:26-01, blz. 8. 

www.museumsstiftung.de/feldpost 

Museumsstiftung Post und Telekommunikation in Berlijn heeft 1400 Feldpostbrieven uit 

WO II digitaal toegankelijk gemaakt. Zo valt er te lezen hoe Hans Simon op 24 april 1941 

bericht over zijn kennismaking met Amsterdam: Het getto met de vlooienmarkt wekte bij 

ons hilariteit. 

Veldpost in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 92. 

• ANNE FRANK 

Jodenvervolging 

Onverschillig 

In een interview met Lodewijk Asscher stelden Jaco Alberts en Thijs Broer dat 

Nederlanders wel het verwijt hebben gekregen onverschillig met de Joden te zijn 

omgegaan. Asscher: Als je zo gaat generaliseren, misken je dat het uiteindelijk allemaal 

mensen waren die individuele keuzes maakten, met een individuele verantwoordelijkheid. 

Zoals we nu ook hebben. In werkelijkheid waren het allemaal mensen met eigen zorgen, 

met een eigen gezin, die in sommige gevallen een ongelooflijke moed vertoonden die aan 

ons nooit gevraagd zal worden. Je kunt zeggen: sommigen waren heldhaftig, de anderen 

allemaal niet. Maar daar moeten we niet te makkelijk over oordelen, vanuit een 

comfortabele positie in 2012. Hoe dan ook is het in mijn geval een heel tastbaar verschil, 

anders waren mijn kinderen er ook niet geweest. 

Alberts, J. en Th. Broer, Lodewijk Asscher. ‘Ik ben Lodewijk, ik ga u teleurstellen’ in: Vrij 

Nederland, 12:22-12, blz. 30. 

Het Apeldoornsche Bosch 

Archiefmedewerkers van Herinneringscentrum 

Kamp Westerbork hebben de namen achterhaald 

van 1069 joden die in januari 1943 weggevoerd 

zijn uit het Joods psychiatrisch gesticht. 

Hoe het de patiënten vergaan is bij aankomst in 

Auschwitz zijn verschillende versies in omloop, 

aldus Christel Tijenk (HKW): 

• Direct in vuurkuilen gegooid en levend 

verbrand. 

• In de wagons gedood door middel van 

Zyklon-B-gas dat met slangen de wagons 

• 

in kwam. 

De slecht geklede patiënten kwamen gedurende de lange reis om. 

• Na aankomst zijn de patiënten direct vergast. 

Tijenk houdt het op een combinatie van de laatste twee versies. 

De namenlijst wordt toegevoegd aan het Digitaal Joods Monument en gaat naar Yad 

Vashem. 

Funnekotter, B., Namen bekend van in WO II vergaste Joodse patiënten in: NRC 

Weekend, 13:12-01, blz. 10. 


59

60 

Herdenking Holocaust 

In het kader van de Holocaust Memorial Week werd op verschillende plaatsen herdacht. 

Veel van dergelijke activiteiten vonden plaats langs het Westerborkpad van de 

Hollandsche Schouwburg in Amsterdam naar het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. 

Herdenking Holocaust langs Westerborkpad in: Dagblad van het Noorden, 13:21-01, blz. 

3. 

De Italiaanse politicus Berlusconi was aanwezig bij de opening van het nieuwe 

Shoahmuseum in Milaan. Hij sprak tot verbijstering van de Joodse gemeenschap lovende 

woorden over Mussolini: De rassenwetten waren een van de slechte daden van Mussolini, 

een leider die daarnaast veel goeds heeft gedaan op andere gebieden.Tijdens de officiële 

tospraken viel hij in slaap. Dat hij het gedrag van de fascistenleider rechtvaardigde op 

een herdenking van de Joodse genocide kwam hem op veel kritiek te staan. 

Venema, S., Berlusconi prijst Mussolini en valt in slaap in: de Volkskrant, 13:28-01, blz. 

15. 

“Mussolini deed ook veel goeds’ in: NRC Handelsblad, 13:28-01, blz. 9. 

Holocaust Memorial Day 

Het Dagblad van het Noorden wijdde een infographic aan de Holocaust Memorial Day met 

informatie over de Holocaust, de concentratiekampen, met name over Auschwitz (met 

kaart), transporten uit Westerbork, enkele daders en herdenkingsactiviteiten. 

Heide, J. van der en J. Rog, Nooit meer Auschwitz in: Dagblad van het Noorden, 13:25- 

01, blz. 10. 

Publicaties 

(AR) Kok, R., ‘De steile afgrond, als een ruwe gedenksteen’. Een bezoek aan 

Babi Jar, de plaats van een massamoord bij Kiev in: 


(AR) Lichtenberg, L., Kazerne Dossin waarschuwt [nieuw museum Kazerne Dossin 

te Mechelen, de Belgische vertrekplaats van de treinen naar Auschwitz] in: 



(TE) Geen kinderspel - OorlogsVerzetsMuseum - Rotterdam [speelgoed van 

Joodse kinderen in kampen of in de onderduik], t.e.m. 13:12-05. 

Aankondiging in Kleiokrant in Kleio,december 2012, blz. 66. 

(TE) ‘Nu ben ik dus vijftien’- Foto’s, brieven en boeken van Anne Frank - Anne 

Frank Huis - Amsterdam - tot nader order, zie www.annefrank.org. 

Aankondiging Nieuwe tentoonstelling over Anne Frank op: http://historiek.net, d.d. 12:12-10. 

JODENTRANSPORTEN 

Het Spoorwegmuseum in Utrecht bouwt in een bagagewagon een permanente expositie 

over de transporten van Joden, Roma en Sinti tijdens WO II. Vanaf het voormalige 

Maliebaanstation, waar nu het museum gevestigd is, werden in de Tweede Wereldoorlog 

ongeveer 1200 Utrechtse Joden naar Westerbork getransporteerd. In totaal vervoerden 

de Nederlandse spoorwegen tussen 1942 en 1944 102.000 Joden en honderden Roma en 

Sinti vanuit Nederland. 

Spoorwegmuseum belicht Jodentransporten in: Dagblad van het Noorden, 13:18-01, blz. 

2. 

Of waren het er 107.000? 

CvdK 

Websites/apps 

www.holocaustmemorialday.nl 


60

• INDONESIË 

61 

een kolonie vecht zich vrij 

Publicaties 

(BV) Slot, P., Soerabaja. De Arbeiderspers, € 18,95 [roman over oud-tante Bep de 

Fluiter-Jonker over haar Indische tijd vanaf 1934 tot in de bersiaptijd]. 

Bespreking door Sonja de Jong Papieren grafsteen voor tante Bep in: Dagblad van het Noorden, 

12:01-11, blz. 41: Schrijnend tijdsdocument, waarin vooral de Nederlandse regering niet best naar 

voren komt. 

Bespreking door Edith Koenders Pauline Slot in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. V 4 [Boeken] [twee 

sterren]. 

Agenda 

13:09-03: Fotodeterminatiedag 

Museum Bronbeek in Arnhem stelt bezitters van foto’s van familieleden in Indië op 

zaterdag 13:09-03 van 12.00 tot 17.00 uur in de gelegenheid deze voor te leggen aan 

experts. Reserveren is noodzakelijk via nb.ravensbergen@mindef.nl of 026 3763555. 

Nederlands verleden in Indië voor nazaten verklaard in: Geschiedenis Magazine, 

november-december 2012, blz. 5. 

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER 

Vanaf 1950 


61

• Algemeen 

62 

Walvisvaarders van de Barendsz 

Angela Wals interviewde Albert Veldkamp en Bram Jansen, twee walvisvaarders uit de 

Wederopbouwtijd. Ooit waren ze helden. In de eerste jaren vanaf 1946 speelde het 

Amsterdamse politiekorps bij vertrek van de Willem Barendsz het Wilhelmus en langs het 

IJ zag het zwart van de wuivende mensen. Traan van één walvis was goed voor 90.000 

pakjes margarine. 

De klad in de walvisvangst kwam door de concurrentie met plantaardige vetten, de 

kritiek van doktoren over de invloed van dierlijke vetten op het cholesterolgehalte en pas 

later eind jaren zestig door de acties van Greenpeace. De totale vangst was 27.000 

walvissen. 

Wals, A., Walvisvaarders Albert Veldkamp en Bram Jansen in: de Volkskrant, 13:07-01, 

blz. V 6 - V 7. 

1973 

Op 28 januari 1973 kwam in de strijd in Vietnam een staakt-het-vuren tot stand, 

waardoor de weg naar een vrede open kwam te liggen. Michel Brandsma en André 

Broere stelden voor het Dagblad van het Noorden een infographic samen over de 

Vietnamoorlog met foto’s, een kaart en een uitgebreid jaartallenoverzicht. 

Brandsma, M. en A. Broere, Slagveld Vietnam in: Dagblad van het Noorden, 13:28-01, 

blz. 10 [In beeld]. 

Roger Raveel 1921-2013 

Op 91-jarige leeftijd is Roger Raveel overleden. Hij wordt wel beschouwd als een van de 

belangrijkste naoorlogse Belgische kunstenaars, een literair schilder, wiens kleurrijke 

schilderijen vaak worden vergeleken met poëzie. 

Raveel was een vriend van Hugo Claus. In 2007 verscheen bij uitgeverij Ludion hun 

correspondentie: Hugo Claus. Roger Raveel. Brieven 1947-1962. Claus bracht Raveel in 

contact met de Cobraschilders, maar die vond hij ouderwets. Hij gaf de voorkeur aan een 

onafhankelijke richting. Samen met Reinier Lucassen, Pieter Holstein, Alphons Freymuth 

en Raoul de Keyser behoorde hij tot de gangmakers van De Nieuwe Figuratie ijverend 

voor een hernieuwde belangstelling voor een alledaags herkenbare stijl. Zelf sprak hij 

liever over de Nieuwe Visie, omdat daar het woord ‘kijken’ in verstopt zit.Raveel 

combineerde de figuratieve voorstelling met abstracte vormen met name het lege, witte 

vierkant. Het vierkant is een product van de mens, het is niet afgekeken van de natuur 

zoals de cirkel.Zijn schilderijen en beelden maakte hij in een combinatie van abstractie, 

pop-art en cartoons overgoten met een sausje van professioneel amateurisme. Zijn 

onderwerpen haalde hij uit zijn eigen achtertuin. Hij was binnen de Belgische 

schilderkunst een vernieuwer door zijn heldere, vrolijke kleurgebruik en heldere zwarte 

lijnen, waarmee hij brak met het sombere aardse palet van de Vlaamse expressionisten. 

Raveel verwerkte ook alledaagse voorwerpen in zijn composities in het begin van de 

jaren zestig, o.m. een fietswiel, spiegels, gordijnen en kooien met kanaries. Daarmee liep 

hij vooruit op Amerikaanse pop-artkunstenaars als Warhol en Rauschenberg. 

In 1968 nam Raveel deel aan de Biënnale van Venetië en de Documenta in Kassel. In 

1974 had hij een solotentoonstelling in het Amsterdamse Stedelijk Museum, in 1986 in 

het Van Abbemuseum, in 1992 in het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem en in 2004 

in het Cobra Museum. In 1983 ontving hij de Joost van den Vondelprijs. Hij werd in 1995 

verheven in de Belgische adelstand. Op de Grote Markt in Haarlem staat een kunstwerk 

van hem bestaande uit een reeks palen. 

In 1965 schreef Claus een monografie over Raveels werk: De schilderijen van Roger 

Raveel. Zijn woonplaats Machelen-aan-de-Lei heeft sinds 1999 een Raveel Museum. 

De Vlaamse minister van Cultuur, Schauvliege, noemde hem een Vlaamse reus, een 

internationaal icoon voor de kunsten. 

Dost, L., Literair schilder en buitenbeentje in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. V 23. 

Belgische schilder Raveel overleden in: Dagblad van het Noorden, 13:31-01, blz. 36. 


62

63 

Smallenburg, S., Vlaamse meester die pop-art voor was in: NRC Handelsblad, 13:31-01, 

blz. 21. 

Publicaties 

(BV) Applebaum, A., IJzeren Gordijn. De inlijving van Oost-Europa 1945-1956. 

Ambo, € 37,50. 

Bespreking door Nausicaa Marbe De onderwerping van Oost-Europa in: de Volkskrant, 13:26-01, 

blz. V 6 [Boeken] [vier sterren]. 

(AR) Beukenhorst, B., De spoken van Vietnam. De doorwerking van een 

syndroom in het Amerikaanse buitenlandse beleid 1973-2013 in: 


(BV) Bree, H. van, Het aanzien van 2012. Twaalf maanden wereldnieuws in 

beeld. Spectrum, € 17,99. 

www.bol.com. 

Bespreking door Arjen Fortuin Dit gebeurde wel in 2012 in: NRC Handelsblad, 13:25-01, blz. 4 

[Boeken]: Drie weken in het nieuwe jaar was de eerste plaats van de Bestseller 60 gewoon voor 

het boek dat dan aan de top hoort te staan: Het aanzien van 2012. 

(BV) Hellema, D., Nederland en de jaren zeventig. Boom, € 24,90 (e-book: € 

14,90). 


63

E-mail uitgeverij Boom, d.d. 12:03-12. 

Bespreking door Hans Wansink Actie en reactie in: de Volkskrant, 12:15-12, blz. V 8. 

Bespreking door Henk van Renssen Duco Hellema in: Vrij Nederland, 13:19-01, blz. 59 [drie 

sterren]: een boeiende studie van een onderschat decennium. 

64 

(BR) Kezich, T., Federico Fellini. The Films. Rizzoli, van € 69,00 voor € 27,50 [over 

Fellini’s films uit de periode 1950-1990]. 


(BR) Korte-Munk, K. de, Basta. De laatste jaren van een droomprins. Atlas, van 

€ 15,95 voor € 5,00 [over prins Bernhard]. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Liagre Böhl, H. de, Steden in de steiger.Stadsvernieuwing 1970-1990. Bert 

Bakker, € 29,95 

Liagre Böhl, H. de, Van krotopruiming naar stadsvernieuwing. Inleiding van zijn boek op 

http://historiek.net, d.d. 12:27-11, gezien op 12:29-11. 

Interview met de auteur door Bernard Hulsman ‘Jan Schaefer is een held’ in: NRC Handelsblad, 

13:04-01, blz. 5 [Boeken]. 

(BR) Melching, W. en M. Stuivenga, Ooggetuigen van de Koude Oorlog. In meer 

dan honderd reportages. Bert Bakker, van €17,95 voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(AR) Slagt, R., Deze maand 50 jaar geleden: 22 januari 1963 De Gaulle en 

Adenauer ondertekenen Elysée-verdrag in: 


(BV) Vriends, E., Het Nieuwe Land. Het verhaal van een polder 

die perfect moest zijn. Balans, € 18,95. 

Vriend, E., Elite in de klei in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. 12-13 

[voorpublicatie]. 

Bespreking door Bernard Hulsman Polder zoekt superboeren. Zoektocht 

van Eva Vriend naar de ideale samenleving in: NRC Handelsblad, 

13:25-01, blz. 6 [Boeken] [drie sterren]. 


64

65 

(BV) Wolkers, J., Dagboek 1970. De Bezige Bij, € 16,90. 

Bespreking door Aart van Zoest Jan Wolkers in: Vrij Nederland, 13:12-01, blz. 52-53 [vier sterren]. 

Films /dvd’s 

• Andere Tijden 

Op 13:13-01 was het geschiedenisprogramma Andere Tijden gewijd aan de selectie van 

boeren voor de nieuwe polders in het IJsselmeer. Uitgezonden op Nederland 2. 

Andere Tijden in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. V 11. 


(TE) Friedensreich Hundertwasser. Against the Grain Works 1949-1970 - 

Kunsthalle Bremen - t.e.m. 13:17-02. Zie ook: www.kunsthalle-bremen.de. 


(TE) Mark Bijl. Urban Gothic – Groninger Museum – Groningen – t.e.m. 13:01- 

04. 

Aankondiging in Agenda Exposities in de Volkskrant, 12:04-10, blz. V 21. 

Interview met de kunstenaar door Stefan Kuiper Bijl in burgerman in: de Volkskrant, 12:05-10, 

blz. V 14 - V 15. 

Bespreking door Joep van Ruiten Rebel met en zonder pauze in: Dagblad van het Noorden, 12:06- 

10, blz. 23: Wat wringt is dat Urban Gothic ondanks alle jongensachtige bravour braafjes oogt. 

Bespreking door Sandra Smets Rebelse anti-kunst die de tijdgeest genadeloos aanvoelt in: NRC 



Bespreking Eric Bos De Grote Ondermijning in: Dagblad van het Noorden, 12:24-11, blz. 51 

[Visualia 958]. 

(TE) Mike Kelly - Stedelijk Museum - Amsterdam - t.e.m. 13:01-04. Zie ook 

www.stedelijk.nl. 


Bespreking door Sandra Smallenburg Kelley compleet in: NRC Handelsblad, 12:13-12, blz. 2-3 


Commerciële bijlage bij NRC Handelsblad, verzorgd door het Stedelijk Museum in Amsterdam, 

12:13-12. 

Bespreking door Lucette ter Borg Overzicht Mike Kelly verbrijzelt en loutert in: NRC Weekend, 

12:15-12, blz. 9: Deze tentoonstelling is een afdaling in de onderbuik van het onderbewuste. En 

als je weer boven komt, voel je je gelouterd, vol levenskracht en boordevol inpsiratie om nieuwe 

dingen te maken. 

Bespreking door Rutger Pontzen Nachtmerriemooi in: de Volkskrant, 12:17-12, blz. V 2 - V 3: 

wreedheid verpakt in onschuld. Werk Kelly 5 sterren, inrichting 3 sterren. 

Bespreking door Jhim Laboree Kunst in: Vrij Nederland, 13:19-01, blz. 73. 

(TE) Wilhelmina’s levensavond. De stille jaren op Het Loo (1948-1962) - Paleis 

Het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 13:07-04. Zie ook www.paleishetloo.nl. 

Aankondiging Wilhelmina: privébeelden opgedoken op vijftigste sterfdag in: de Volkskrant, 12:28- 

11, blz. 1. 

(TE) De rijkdom van Arte Povere. Italiaanse avant-garde uit de jaren 70 - 

Kröller-Müller Museum - Otterlo - t.e.m. 13:07-04. Zie ook www.kmm.nl. 



65

(TE) Corneille - Grafisch Werk - Slot Zeist - Zeist - t.e.m. 13:07-04. 

E-mail culturelevleugelslot@zeist.nl d.d. 13:15-01. 

66 

(TE) Cremer, schilder van de zee - Scheepvaartmuseum - Amsterdam - t.e.m. 

13:07-04. Zeeschilderijen van Jan Cremer, gemaakt tussen 2005 en 2012. Zie 

ook www.hetscheepvaartmuseum.nl. 

Bespreking door Claudia Kammer ‘Ik kneed de verf soms tot zeeschuim’ in: NRC Handelsblad, 

13:16-01, blz. 18. 

(TE) ZEEROTICA, liefde en lust aan de kust - MuZEEum - Vlissingen - t.e.m. 

13:14-04. 

Aankondiging in NRC Handelsblad, 12:07-06, blz. 15. 

(TE) The Moon Has a Complicated Geography - De Vleeshal - Middelburg - 

t.e.m. 13:14-04. Zie ook: www.vleeshal.nl [moderne Nederlandse kunst]. 


(TE) Cobra tot Dumas. Collectie De Heus-Zomer - Singer - Laren - t.e.m. 13:20- 

05. Zie ook www.singer.nl. 

Aankondiging Collectie van De Heus-Zomer in: Agenda Exposities in: de Volkskrant, 13:24-01, blz. 

V 21. 

Os, P. van, ‘We kochten als kippen zonder kop’ in: NRC Handelsblad, 13:24-01, blz. 8-9 [Cultureel 

Supplement]. 

(TE) Armando vs. Armando - Cobra Museum - Amstelveen - vanaf 13:10-03 

t.e.m. 13:02-06 [35 nieuwe werken geplaatst tegenover ouder werk]. 

Aankondiging in AD, 13:22-01, blz. 27. 

Agenda 

13:15-11: Collegedag Koude Oorlog 

Organisatie Historisch Nieuwsblad en Feniks Academie (ThiemeMeulenhoff). 

Nadere informatie volgt. 


• Politiek Nederland: actueel 

Inwonersaantal 

Op 13:01-01 telde Nederland 16.777.637 inwoners: 8.471.437 vrouwen en 8.306.200 

mannen. Van die bijna 17 miljoen waren er 2.825.265 ouder dan 65 jaar.Nederland telde 

op die datum 1.965.206 niet-westerse allochtonen. 

Wat er in 2013 verandert in: Dagblad van het Noorden, 13:02-02, blz. 6. 

Gemeenten 

Nederland telt 408 gemeenten nu tien oude gemeenten zijn samengevoegd tot drie 

nieuwe: Schagen, Goeree-Overflakkee en Molenwaard. 

Wat er in 2013 verandert in: Dagblad van het Noorden, 13:02-02, blz. 6. 

Vorig jaar hebben 105 wethouders na bestuurlijke conflicten hun functie neer moeten 

leggen. Daarnaast zijn 59 wethouders vertrokken omdat ze voor een andere baan kozen 

of omdat hun gemeente werd betrokken in een herindeling. Van de 105 wethouders ging 

het in een derde van de gevallen om (dreigende) budget- en kostenoverschrijding. In 

Groningen en Wassenaar kwam het volledige college ten val. 

Rampjaren voor wethouders waren 2004 (145 wethouders weg om politieke redenen) en 

2008 (122). 


66

67 

Naast bedreigingen van(uit) het ambt zijn er echter ook kansen: veertien wethouders - 

een record sinds 2005 - werden burgemeester, dertien wethouders belandden in de 

nationale politiek en twee wethouders kwamen in het kabinet. 

Lieshout, M. van, Gemeentebestuurder zit vaak op de schopstoel in: de Volkskrant, 

13:04-01, blz. 5. 

Lieshout, M. van, ‘Je staat fluitend op, maar ’s avonds kun je ineens je baan kwijt zijn’ in: 

de Volkskrant, 13:04-01, blz. 5 [interview met Edo Haan, voorzitter van de 

Wethoudersvereniging]. 

Michiel Herwijer, hoogleraar bestuurskunde Radboud Universiteit, vindt dat teveel 

verwacht wordt van gemeentelijke fusies: Vaak zijn de kosten hoger dan begroot. Extra 

uitgaven worden gemaakt voor nieuwe huisvesting, scholing, ict, extra managers en een 

duurder salarisgebouw met meer gespecialiseerde functies. Zijn uitspraken worden 

bevestigd door recent onderzoek van Maarten Allers van het Centrum voor Onderzoek 

van de Economie van de Lagere Overheden (COELO - RUG). Hij vergeleek de uitgaven 

van gemeenten die waren ingedeeld, met die van gemeenten die zelfstandig gebleven 

waren met een vergelijkbaar inwonertal. Zijn conclusie: Het afgelopen decennium stegen 

de kosten van de fusiegemeenten juist sterker dan in niet-fuserende gemeenten. Zelfs de 

te verwachten besparing op de lasten van het gemeentebestuur zelf bleef uit. Allers: Het 

kabinet rekent zich rijk met gemeentelijke opschaling. 

Herwijer vindt het niet verstandig om tegelijk nieuwe taken van het Rijk over te dragen 

aan gemeenten én te fuseren. Volgens hem duurt het gemiddeld vier jaar voordat een 

fusie afgerond is. Reorganiseren in combinatie met het uitvoeren van nieuwe taken is wel 

wat veel gevraagd. Helemaal als de gemeenten ook nog moeten bezuinigen. Dan raken 

organisaties snel overbelast. 

Laan, M. van der, Fuseren is nog steeds in de mode in: Dagblad van het 

Noorden, 13:05-01, blz. 16-17 [DvhNWeekend]. 

Tijdens nieuwjaarstoespraken hebben tientallen burgemeesters zich uitgesproken tegen 

de plannen van het kabinet om gemeenten te maken van minimaal 100.000 inwoners. Zij 

keren zich tegen het fuseren om het fuseren. Tevens geven ze aan dat samenvoeging 

van gemeenten geen geld bespaart. Burgemeester Marco Out van de gemeente Borger- 

Odoorn vindt dat het kabinet met de gemeentelijke fusieplannen geen recht doet aan het 

platteland. Drenthe is de Randstad niet. 

Minister Plasterk wil een fusiebonus voor gemeenten invoeren. Nu verliezen fuserende 

gemeenten de algemene uitkering van 4 ton, die een gemeente jaarlijks krijgt. Bij fusie 

van twee gemeenten gaat één keer die 4 ton verloren. Plasterk: Dat maakt het minder 

aantrekkelijk om te fuseren. Ik wil een prikkel de andere kant op geven. 

Vriesema, I., Burgemeesters: stop de fusiedrift in: NRC Handelsblad, 13:17-01, blz. 6. 

Allers, hoogleraar economie van decentrale overheden (RUG), stelt dat de door 

minister Plasterk voorgestelde fusiebonus een niet bestaande negatieve prikkel wil 

opheffen en dus een positieve prikkel is. Zo’n uitkering van het rijk mag volgens 

de wet geen instrument zijn om rijksbeleid te stimuleren. Weliswaar verliezen 

fusiegemeenten de 4 ton-uitkering, maar dat wordt door een groot aantal andere 

maatregelen gecompenseerd. 

Vriesema, I., ‘Fusiebonus’ Plasterk in strijd met de wet in: NRC Handelsblad, 

13:31-01, blz. 7. 

In zijn column in NRC Weekend stelt Ben Tiggelaar dat er bij gemeentelijke fusies hard 

gewerkt wordt om een nieuwe organisatiestructuur te realiseren voor de gestelde 

fusiedatum. Maar een plan voor erna, voor hoe het ambtelijk apparaat voortaan zal 

samenwerken en presteren, ontbreekt domweg.Geen wonder dat de gedroomde vruchten 

van gemeentelijke fusies, zoals ‘beheer en ontwikkeling van nieuwe en complexe 

opgaven’ en ‘meer bestuurskracht’, in de praktijk niet worden aangetroffen. Het enige 

resultaat van een herindeling, is doorgaans hooguit de herindeling zelf. 

Tiggelaar, B., Verreweg de meeste fusies mislukken in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 13. 


67

68 

Minister Plasterk waarschuwde in de Volkskrant burgemeesters, wethouders en 

provinciale bestuurders dat de komende grote gemeentelijke fusies en provinciale 

herindelingen niet mogen stranden op hun cynisme en hun angst voor verandering. 

Volgens Plasterk is het een misvatting dat burgers niet zitten te wachten op 

supergemeenten en een grote Randstadprovincie:De burger wil efficiënt bestuur… 

Moeten we een provinciegrens handhaven die alleen getrokken is omdat een graaf en een 

paus ooit ruzie hadden? 

‘Stop cynisme over landsdelen en supergemeenten’ in: de Volkskrant, 13:24-01, blz. 1. 

Richard Koopman uit Oss stelt dat minister Plasterk een vergissing maakt als hij stelt dat 

provinciegrenzen, die ooit zijn bepaald door strijd tussen bisschoppen en landsheren, 

voor burgers van secundair belang zijn. Die strijd tussen bisschoppen en landsheren is 

onderdeel van de identiteit van de provincie en de gemeente waar de burger woont. Hij 

kan de weerstand betitelen als cynisme, maar ik zie die als wens Nederlands cultuurgoed 

te beschermen. Handen af van de provincies. 

Koopman, R., Supergemeenten in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. 31. 

Rechters en de rechten van kinderen 

Nederlandse rechters houden in hun vonnis vaker rekening met de belangen en rechten 

van kinderen. Het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind speelt in een 

toenemend aantal rechtszaken een rol, vooral bij schrijnende gezinssituaties, zo blijkt uit 

onderzoek van vier juristen naar rechterlijke uitspraken van de afgelopen tien jaar. 

Coby de Graaf, één van de onderzoekers: Er wordt meer belang gehecht aan de positie 

van de kinderen. In het verleden was daar amper aandacht voor. 

Het VN-verdrag geeft kinderen recht op een eigen mening, continuïteit in hun 

opvoedsituatie en een ongestoorde hechting in het gezin waar zij opgroeien. Wat het kind 

zelf wil wordt steeds bepalender bij het uitoefenen van gezag, stellen de onderzoekers. 

Volgens onderzoekster De Graaf spelen de rechten van kinderen in de rechtszaal een 

grotere rol door een actieve opstelling van advocaten, die het verdrag met een goede 

onderbouwing aanhalen in hun verdediging. 

Bolwijn, M., Rechter kijkt vaker naar belang kind in: de Volkskrant, 13:07-01, blz. 1. 

Bolwijn, M., ‘Meer oog voor rechten kind is verdienste advocaten’ in: de Volkskrant, 

13:07-01, blz. 10-11. 

SGP 

Vrouwen mogen voor de SGP op de kieslijsten gaan staan, maar het is niet de bedoeling 

van de orthodox-gereformeerde partij dat ze ook werkelijk gekozen worden en functies 

gaan bekleden. De reglementen van de partij zijn gewijzigd, maar het 

beginselprogramma niet. In dat beginselprogramma, dat geen juridische betekenis heeft, 

blijft staan dat vrouwen bestuurlijk noch politiek actief mogen zijn namens de SGP. Van 

de 17 leden van het SGP-hoofdbestuur heeft één lid tegen gestemd; de rest stemde met 

tegenzin in: om te voorkomen dat wij een zwaarder wegende inbreuk op onze 

verenigingsvrijheid over ons afroepen, aldus voorzitter Van Leeuwen. 

Deze oplossing is door de SGP bedacht in overleg met minister Plasterk. De minister 

noemt deze oplossing een serieuze zet om te voldoen aan het recht en het 

Vrouwenverdrag van de Verenigde Naties. 

Giebels, R., ‘Tweeslachtig’ vrouwenbesluit SGP in: de Volkskrant, 13:15-01, blz. 13. 

Voorzitter Van Leeuwen noemt de oplossing voor de vrouwenkwestie binnen de SGP een 

inbreuk op onze ruimte en vrijheid om Gods woord in opvattingen te vertalen. Na 

jarenlange ‘bezinning’ maakte het SGP-bestuur bekend dat vrouwen niet langer zijn 

uitgesloten van verkiezingslijsten. Als de leden akkoord gaan kunnen vrouwen in theorie 

vanaf 13:01-04 politiek actief worden. In theorie, want artikel 10 van het 

beginselprogramma blijft ongewijzigd. Hierin staat dat het zitting nemen in politieke 

organen in strijd is met de roeping van de vrouw. 

Kas, A., Mogen vrouwen nou wel of niet? in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 7. 


68

69 

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt de oplossing een papieren 

oplossing voor een papieren probleem genoemd. Juridisch en politiek is nu de vraag of 

deze reglementaanpassing als ‘efffectieve maatregel’ kan gelden.In een democratie 

waarin godsdienstvrijheid zwaar weegt, lijkt dit het maximale wat langs juridische weg 

kan worden bereikt. De SGP verplichten om vrouwen verkiesbaar te stellen is over de 

grens. Of een inspecteur van het Kiesregister op controlebezoek sturen? Het zou 

neerkomen op het voorschrijven aan burgers wat ze moeten geloven. Dat gaat de Staat 

niks aan. 

Redactioneel commentaar Gezocht: SGP-vrouwen in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 2. 

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant noemt Raoul du Pré de gekozen 

oplossing een schijnoplossing en een gemiste kans. Dat valt van de SGP niet te verbazen, 

maar het is wel verbazingwekkend dat het kabinet zich hier zo gemakkelijk bij neerlegt. 

Minister Plasterk spreekt van een serieuze zet en daardoor doet hij mee aan een 

toneelstukje. Die terughoudendheid kan alleen verklaard worden uit de angst van de 

partijen om zich te bemoeien met interne zaken van andere partijen. Je weet nooit 

wanneer je elkaar weer nodig hebt.Maar stelt Du Pré er zit best beweging in de SGP. 

Maar alleen als de druk erop blijft. Daarom is dit een gemiste kans voor Plasterk. 

Redactioneel commentaar - Raoul du Pré - Het SGP-toneel in: de Volkskrant, 13:16-01, 

blz. 29. 

Een peiling van de EO ( het programma De Vijfde Dag) onder 127 SGP-politici leverde op 

dat 48% graag ziet dat vrouwen de eigen partij gaan vertegenwoordigen in 

gemeenteraden, Provincale Staten en de Eerste en de Tweede Kamer. 

Helft lokale SGP-politici ziet vrouwen zitten in: Dagblad van het Noorden, 13:17-01, blz. 

5. 

Vertrouwen in leiders 

Het vertrouwen in politici en bestuurders van bedrijven is in Nederland verder gedaald. 

Slechts 10% gelooft nog dat bedrijfsbestuurders de waarheid spreken en 6% denkt dat 

van politici. Nederlandse politici behoren daarmee tot de ongeloofwaardigste ter wereld. 

Dit blijkt uit een onderzoek van het communicatiebureau Edelman. Volgens Annemieke 

Kievit van Edelman is er sprake van een wereldwijde leiderschapscrisis. 

Waard, P. de, Nederland is vertrouwen in leiders kwijt in: de Volkskrant, 13:21-01, blz. 

10 

Eerste Kamer 

Eerste Kamerlid Jan Nagel heeft een motie ingediend waarin hij vraagt om rechtstreekse 

verkiezingen voor de Eerste Kamer tegelijk met de verkiezingen voor de Tweede Kamer. 

Zijns inziens is dat uit democratisch oogpunt en vanwege de politieke stabiliteit de enige 

eigentijdse oplossing voor de positie van de Eerste Kamer in ons politiek bestel nu 

opheffing op korte termijn geen optie is. 

Nagel, J., Eerste Kamer: opheffen of directe verkiezingen in: de Volkskrant, 13:29-01, 

blz. 33. 

De Eerste Kamer heeft uitgebreid gediscussieerd over de eigen verkiezing. Twee 

onderwerpen sprongen eruit: wel of geen lijstverbindingen (toch maar wel) en moet een 

stemformulier specifiek met rood potlood ingevuld worden? D66 liep bij de laatste 

verkiezingen een zetel mis doordat een formulier blauw ingevuld was. De electorale 

wilsuiting was toch zonneklaar? Het laatste woord over de rode kleur had minister 

Plasterk: Het rode potlood is een geïntendeerd instrument, bedoeld om een vakje rood te 

maken. Zo kan er geen misverstand zijn of het met een snottebel, pruimtabak,een 

bloedspetter of met iets anders moet. Dat is de reden om het rode potlood te houden. 

Bakker, M., Senaat studeert op kleur stempotlood in: de Volkskrant, 13:31-01, blz. 10. 

Abdicatie van koningin Beatrix 

Op 13:28-01 heeft koningin Beatrix bekend gemaakt dat ze voornemens is om op 13:30- 

04 af te treden en haar taken over te dragen aan haar zoon Willem-Alexander. In een 


69

70 

toespraak voor de radio en televisie gaf zij twee redenen aan om daartoe nu te besluiten: 

het feit dat ze in januari 2013 75 jaar wordt en dat in dat jaar 200 jaar koninkrijk 

herdacht wordt. Beatrix gaf aan al enige jaren te overwegen om deze stap te zetten. Zij 

vindt het nu tijd om de verantwoordelijkheid voor ons land in handen van een nieuwe 

generatie te leggen. Terugblikkend stelde ze: Ik heb het altijd als een uitzonderlijk 

voorrecht beschouwd een groot deel van mijn leven in dienst van ons land te kunnen 

stellen en overeenkomstg mijn opdracht invulling te mogen geven aan het koningschap. 

(…) Tot op de dag van vandaag heeft deze mooie taak mij veel voldoening geschonken. 

Over Willem-Alexander en Máxima zei ze, dat deze ten volle op hun toekomstige taak 

voorbereid zijn. Zij zullen ons land met toewijding dienen, getrouw de grondwet 

onderhouden en met al hun talenten een eigen invulling geven aan het koningschap. 

Beatrix wil nog geen afscheid nemen en hoopt velen nog dikwijls te mogen ontmoeten. 

Zij eindigde met: Ik ben u diep dankbaar voor het vertrouwen dat u mij heeft gegeven in 

de vele mooie jaren waarin ik uw koningin mocht zijn. 

Toespraak van de koningin in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 3. 

Direct na de toespraak van de koningin nam premier Rutte het woord: Op dit bijzondere 

moment voor de koningin en voor ons land wil ik allereerst mijn grote respect en 

bewondering uitspreken. Respect en bewondering voor de buitengewone inzet van de 

koningin in en voor Nederland en de Nederlanders gedurende meer dan dertig jaar. 

Vanaf haar inhuldiging in 1980 heeft zij zich met hart en ziel ingezet voor de Nederlandse 

samenleving. 

Rutte stelde ook de abdicatie en inhuldiging op 13:30-04 aan de orde: Laat ons daar in 

heel het koninkrijk een onvergetelijk feest van maken, uiteraard op de sobere wijze die 

past bij deze tijd. Een feest dat recht doet aan onze gevoelens van verbondenheid met 

het Huis van Oranje en van diepe genegenheid voor een vorstin die zich ruim drie 

decennia vol overgave heeft ingezet voor Nederland. 

Rutte, M., ‘Koningin Beatrix was er altijd’ in: Dagblad van het Noorden, 13:29-01, blz. 15. 

Naar aanleiding van dit besluit van de koningin verscheen er een stroom van artikelen, 

zowel terugblikkend op haar koningschap als vooruitblikkend op het koningschap van 

Willem-Alexander met koningin Máxima: 

de Volkskrant: 

Hoedeman, J. en R. Meijer, Beatrix treeft af op Koninginnedag in: de Volkskrant, 

13:29-01, blz. 2: Beatrix verzakelijkte het koningschap maar had oog voor de 

menselijke maat. 

Wagendorp, B., Sober in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 2: Bovendien krijgen we 

een wereldster als koningin. 

Pré, R.du, Waardig afscheid in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 3: Beatrix straalde 

koninklijke grandeur uit. 

Hoedeman, J. en R. Meijer, De ‘making of’: de koning is er klaar voor. Profiel 

Willem-Alexander in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 4-5. 

Hoedeman, J. en R. Meijer, Máxima weet wat haar te wachten staat. Profiel 

Máxima in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 6. 

Perfectie, geen sympathie. Profiel Koningin Beatrix in: de Volkskrant, 13:29-01, 

blz. 9-10. 

Hoedeman, J. en R. Meijer, ‘De kracht van Beatrix was haar voorspelbaarheid’. 

Interview Historicus Cees Fasseur in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 14-15: De 

neiging tot perfectionisme lijkt een vrouwelijke deugd die mannen minder hebben. 

Dagblad van het Noorden: 

Jacobs, H., De laatste jaren waren extra moeilijk in: Dagblad van het Noorden, 

13:29-01, blz. 2-3. 

Een koningin is geen mevrouw in: Dagblad van het Noorden, 13:29-01, blz. 4-5. 


70

71 

Jacobs, H., Koning van continuïteit en stabiliteit in: Dagblad van het Noorden, 

13:29-01, blz. 7: Willem-Alexander: samenbindend, vertegenwoordigend en 

aanmoedigend. 

Cocq, M. de, Van partygirl tot koningin in: Dagblad van het Noorden, 13:29-01, 

blz. 7. 

‘Als het volk lijdt, wil de koningin erbij zijn’ in: Dagblad van het Noorden, 13:29- 

01, blz. 8-9. 

Kasemir, H. en M. Brandsma, Beatrix Wilhelmina Armgard Regina in: Dagblad 

van het Noorden, 13:29-01, blz. 10 [infographic met chronologisch overzicht van 

Beatrix’ leven van 1938 tot 2013][In Beeld]. 

NRC Handelsblad 

bracht een special over Beatrix met o.m. de volgende artikelen: 

Tijd voor de nieuwe generatie in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 1 [Special] 

Beatrix’ erfenis in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 2 [Special] 

Hr.Ms. wordt Zr.Ms. in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 3 [Special]: Willem- 

Alexander zal niet de titel koning Willem IV gaan dragen, maar koning Willem- 

Alexander.Na haar aftreden zal Beatrix niet door het leven gaan als ‘koningin-moeder’, 

maar als ‘prinses’. Amalia wordt op 13:30-04 Prinses van Oranje, als de Nederlandse 

kroonprinses. Koninginnedag wordt voortaan gevierd op 27 april, de verjaardag van 

koning Willem-Alexander. In 2014 is dat een zondag, zodat de feestelijkheden 

plaatsvinden op 13:26-04. 

Mat, J. en D. Pinedo, Bij voorkeur wist ze het beter. In tegenstelling tot haar 

moeder wilde Beatrix geen gewone mevrouw zijn, maar een vorstin met gezag 

in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 4-5 [Special]. 

Kroon, J., Meer ervaring dan de meeste premiers in: NRC Handelsblad, 13:29- 

01, blz. 8-9 [Special]: Beatrix was qualitate qua de moeder des vaderlands. 

De aarde rond in 33 jaar in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 12-13 [Special] 

[over de staatsbezoeken]. 

Buddingh’, H., Een pijnlijk lege stoel in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 14 

[Special] [over Beatrix en Suriname]. 

Pinedo, D., ‘Trix’ en de eilanden in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 15 

[Special]. 

Chavannes, M., Steunpilaar en kompas in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 16- 

17 [Special] [over prins Claus]. 

Pinedo, D., Mysterie rond een kus in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 19 

[Special] [over een kus op Koninginnedag 1988]. 

Mat, J. en D. Pinedo, Midden in de wereld in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 

20-21 [Special] [over de nieuwe koning]. 

Een Argentijnse komt op de Hollandse troon in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 

22 [Special]. 

Abrahams, F., Gaan we haar missen? Ik vrees van wel in: NRC Handelsblad, 

13:29-01, blz. 22 [Special]. 

Stamboom van de Nederlandse troonopvolging in: NRC Handelsblad, 13:29-01, 

blz. 23 [Special]. 

Na een extra ministerraad heeft premier Rutte bekendgemaakt dat koningin Beatrix geen 

nationaal geschenk wil. Zowel de koningin als de toekomstige koning vindt zo’n gebaar 

volgens de premier niet passend gezien de financiële situatie van ons land. 

In de extra vergadering werden verschillende zaken geregeld. Zo werd Hans Wijers 

aangesteld om het Nationale Comité Inhuldiging te gaan leiden. Dat comité coördineert 

de feestelijkheden, dankbetuigingen aan de koningin en huldeblijken voor de nieuwe 

koning. Het Nationaal Comité is niet verantwoordelijk voor wat Oranjevereigingen 

organiseren. De troonsafstand is in handen van enkele ministers onder leiding van de 

premier. De abdicatie vindt plaats in het Koninklijk Paleis; de inhuldiging in de Nieuwe 

Kerk. Daar gaat Willem-Alexander beloven een goed koning te zijn, de vrijheid en de 

rechten van alle Nederlanders te beschermen, het grondgebied te verdedigen en te 


71

72 

pogende welvaart in stand te houden en te bevorderen. Daarna accepteren de 

Kamerleden namens het volk Willem-Alexander als koning, waarbij ze beloven zijn 

onschendbaarheid en rechten te handhaven. 

Rutte gaf aan er niets voor te voelen om de abdicatie van Beatrix te gebruiken voor een 

debat over de plaats van de koning in het staatsbestel. 

Giebels, R., Volk hoeft geen cadeau te geven in: de Volkskrant, 13:30-01, blz. 8. 

Na de inhuldiging bezoeken Willem-Alexander en Máxima alle provincies en binnen een 

jaar ook het Caraibische deel van het Koninkrijk.Willem-Aleander legt al zijn officiële 

functies neer: het voorzitterschap van de Adviescommissie Water, het advieswerk inzake 

water en sanitair voor Ban-Ki-moon en het lidmaatschap van het IOC. Máxima blijft wel 

adviseur van Ban-Ki-moon als ze koningin wordt, als pleibezorger van het voor ieder 

toegankelijk maken van financiële diensten. 

De Staten-Generaal moeten niet lang na het aantreden van Willem-Alexander besluiten 

wie er aangewezen wordt als regent of regentes voor het geval de koning overlijdt 

voordat prinses Amalia meerderjarig is. Als dat nog niet gebeurd is en de koning 

overlijdt, neemt de Raad van State tijdelijk het koninklijk gezag waar. Mogelijk wordt 

Máxima regentes of prins Constantijn regent. 

Er keken ruim 7,4 miljoen kijkers naar de toespraak van Beatrix. 

De functies, de regent(es) en Ruttes belrondje in: de Volkskrant, 13:30-01, blz. 8 

Dik van der Meulen, biograaf van Willem III, is verbaasd dat Willem-Alexander zich niet 

schaart in de historische rij van Willems. Ik kijk er van op. Het is een breuk met de 

traditie. En dat in een familie waarin traditie zo belangrijk is. 

Hoedeman, J. en R. Meijer , Niet in het rijtje kwestieuze vorsten in: de Volkskrant, 13:30- 

01, blz. 8. 

Andere bijdragen in de kranten van 13:30-01 over de abdicatie en de nieuwe koning: 

(AR) Tromp, J., ‘Hij zal veel meer begeleiding nodig hebben dan Beatrix’. 

Interview Hermann von der Dunk in: de Volkskrant, 13:30-01, blz. 10-11: Von 

der Dunk verwacht dat onder Willem-Alexander het koningschap steeds meer zal gaan 

wringen: hij heeft minder overwicht, gewoon omdat hij intellectueel zich niet met Beatrix 

kan meten. Hij heeft geen zendingsgevoel, daar heeft hij althans nooit van blijk gegeven. 

Hij heeft een doorsnee-intelligentie, hij is een aardige vent, maar hij is ook koppig en dat 

zal zeker de nodige problemen geven. (…) Hij heeft geen antenne laten zien voor de 

politiek. Hij is bezig met sport en gezelligheid. 

(AR) Mentens, J., Beatrix, de hartenkoningin van de Antillen in: de Volkskrant, 

13:30-01, blz.12: De reacties op het aftreden van de koningin in het Caribische deel 

van het koninkrijk zijn overweldigend. (…) Vooral voor de gewone mensen was ze de 

verpersoonlijking van het goede en het machtige. 

(AR) Baars, R., Amalia, een doodgewoon prinsesje in: Dagblad van het Noorden, 

13:30-01, blz. 7. 

In de rubriek Stelling oordeelde 87% van de 1474 stemmers het eens te zijn met de 

stelling Koningin Beatrix heeft het als vorstin geweldig goed gedaan. 

Stelling in: Dagblad van het Noorden, 13:30-01, blz. 11. 

Postzegels en munten 

Post NL brengt een speciale postzegel uit naar aanleiding van de troonswisseling met 

daarop zowel Beatrix als Willem-Alexander. Daarna volgt er een tussenzegel voordat er 

zegels komen met de beeltenis van de nieuwe koning. 

De in Nederland gedrukte euromunten met de beeltenis van koningin Beatrix zullen nog 

jaren in omloop blijven. Wel komen er t.z.t. munten met de afbeelding van Willem- 

Alexander. Ontwerpers zijn uitgenodigd en op 13:30-04 krijgt Willem-Alexander een 

voorselectie te zien. Over het definitieve ontwerp beslist staatssecetaris Weekers. 

Speciale postzegel met Beatrix en kroonprins in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 13. 

Nieuwe munten in: NRC Handelsblad, 13:30-01, blz. 11. 


72

73 

Europese waakhond 

Net als in de andere EU-lidstaten krijgt de Haagse vestiging van de Europese Commissie 

een Economic Semester Officer, een financieel attaché, die er namens de Commissie op 

toe moet zien hoe Nederland omgaat met de Europese begrotingsafspraken. Aangesteld 

is de Belg Jean-Luc Annaert. 

Den Haag krijgt een Europese waakhond in: NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 10. 

Publicaties 

(BV) Jansen, Th., G. van den Brink en R. Kneyber (red.) Gezagsdragers. Boom, € 24,50. 

Bespreking door Suzanne Weusten Op zoek naar gezag in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. V 9 

[Boeken]. 

Citaten 

Dat is gewoon een soort tijdreis. Je ziet mensen die je van vroeger kent van televisie, 

zoals Eelco Brinkman en Thom de Graaf, alsof de decennia niet verstreken zijn. Lodewijk 

Asscher over zijn eerste debat in de Eerste Kamer, geciteerd in: 

Alberts, J. en Th. Broer, Lodewijk Asscher. ‘Ik ben Lodewijk, ik ga u teleurstellen’ in: Vrij 


Het ware beter geweest als er voor politici een verplichte wachtperiode is, alvorens op 

hetzelfde terrein een baan kan worden aanvaard. Redactioneel commentaar 

Redactioneel commentaar De banen van Verhagen in: NRC Handelsblad, 13:14-01, blz. 2. 

Een kabinet samenstellen heeft iets van een spelletje Russisch roulette. Max van Weezel 

in: 

Weezel, M. van, Grappig hoe Jeroen Dijsselbloem, de geboren tweede man, nu misschien 

eerste viool gaat spelen in: Vrij Nederland, 13:19-01, blz. 15. 


(TE) Beatrix Regina - Rijksmuseum - Amsterdam - t.e.m. 13:17-03. 

Fototentoonstelling over Beatrix. Zie ook www.rijksmuseum.nl. 


Foto Rijksmuseum 

Aankondiging Rijksmuseum wijdt expositie aan Beatrix in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. 13. 

(TE) Beatrix in beeld - Museum Paleis het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 13:20-05 

Aankondiging Beatrix door noordelijke ogen in: Dagblad van het Noorden, 13:30-01, blz. 

5. 

• Politiek internationaal: actueel 

73

• DE WATERSNOOD 

74 

de dreiging van het water 

Watersnoodramp digitaal 

Het Zeeuwse Watersnoodmuseum, de Zeeuwse bibliotheek en het gemeente-archief 

Schouwen-Duiveland hebben het documentatiemateriaal over de Watersnoodramp van 

1953 gedigitaliseerd. Te zijner tijd is het materiaal in te zien via de website van de 

Zeeuwse biblotheek. 

Watersnood in: AD, 13:09-01, blz. 1 [Stad & lande]. 

Herdenking Watersnoodramp 

Op 13:01-02 wordt vanaf 9.30 uur in het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk op 

Schouwen-Duiveland officieel herdacht. Recent is het museum gemoderniseerd en 

uitgebreid als kenniscentrum voor waterbeheer. Het museum is gevestigd in caissons, die 

gebruikt zijn om het laatste gat in de dijken van Schouwen te dichten. 

Er verschijnen ook nieuwe boeken: 

• Goedbloed, J., Noordzee 1953 

• Vuijsje, H., De Ramp getekend. 

60 jaar na ‘De Ramp’ in: NRC Weekend, 13:26-01, blz. 19 [Z&Z]. 

Publicaties 

Steketee, H., Ruimte voor water in: 

NRC Weekend, 13:26-01, blz. 18-19 [Z&Z]. 


• Andere Tijden: Watersnoodramp in beeld 

Speciale aflevering van Andere Tijden volledig bestaande uit archiefbeelden. Deze stroom 

van beelden, met alleen radiocommentaar en kale pianomuziek heeft grotere impact. 

Juist doordat er geen paniek te zien is, voel je de paniek. 

Laeven, J., Radio, piano, veel water in: NRC Weekend, 13:26-01, blz. 29. 

Andere Tijden in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. V 11 [Media]. 

Watersnoodramp in beeld in: Dagblad van het Noorden, 13:26-01, blz. 55. 

• De dag dat het water kwam 

Documentaire waarin slachtoffers van de Watersnoodramp en andere betrokkenen hun 

verhaal doen. Lengte 30 minuten. Uitgezonden op TV Nederland 2 op 13:31-01. 

Aankondiging de dag dat het water kwam: 60 jaar Watersnoodramp in: NRC 


Toelichting: De dag dat het water kwam in: Dagblad van het Noorden, 13:31-01, blz. 43. 


(TE) Dankzij de dijken. Dijkbouw in het Zuiderzeegebied - Nieuw Land - 

Lelystad - t.e.m. 13:26-05. Zie ook www.nieuwlanderfgoed.nl. 

Advertentie van Nieuw Land in het Historisch Nieuwsblad, december 2012, blz. 56. 


74

• DE TELEVISIE 

75 

de doorbraak van een massamedium 

Kijkcijfers 2012 

De Stichting Kijkonderzoek heeft de cijfers voor 2012 bekendgemaakt. Nederlanders 

keken gemiddeld 196 minuten per dag televisie. Dat is meer dan de afgelopen elf jaar. 

Vorig jaar was het 191 minuten. SKO-directeur Bas de Vos verklaart de stijging uit de 

vele sportevementen in 2012: in de top-25 staan maar liefst negentien 

sportprogramma’s (Europees voetbalkampioenschap en Olympische Spelen). 

Het marktaandeel van de publieke zenders is in 2012 gestegen van 32% naar 34,5% 

(volgens Dagblad van het Noorden van 34,3% naar 37,7%). Het marktaandeel van RTL 

daalde ondanks The Voice of Holland van 26,2% naar 24,4% (volgens Dagblad van het 

Noorden van 30,2% naar 28,5%). Het SBS-aandeel daalde van 15,9 naar 14% (volgens 

Dagblad van het Noorden van 19,3% naar 17%). 

Het beste bekeken werd de voetbalwedstrijd Portugal-Nederland op 12:17-06 

(7.993.000) en op de lijst zonder sport stond Boer zoekt vrouw van 12:23-09 

(4.273.000) bovenaan. Boer zoekt vrouw staat met de aflevering van 12:11-11 ook 

bovenaan in de rubriek uitgesteld bekeken (448.000). 

Nederlanders keken meeste tv in elf jaar in: NRC Handelsblad, 13:07-01, blz. 32. 

Ruim drie uur televisie per dag in afgelopen jaar in: Dagblad van het Noorden, 13:10-01, 

blz. 43. 

Kerntaken publieke omroep 

Henk Hagoort, bestuursvoorzitter van de koepelorganisatie NPO, heeft vijf prioriteiten 

aangekondigd voor de publieke omroep: journalistiek, Nederlandstalig drama en 

documentaires, kinderprogramma’s, kennis & cultuur en evenementen. Zijn uitgangspunt 

is: Wie met minder geld alles wil doen, doet alles half. Met deze prioriteiten willen wij 

onze impact garanderen. Ook na de bezuinigingen. Publieke omroep: je kunt er iets van 

leren, ze zeggen iets over je omgeving en ze verbinden Nederland.Dit gaat ten koste van 

human interest (medische programma’s en Spoorloos), sport en amusement. 

Met name TROS-directeur Kuipers was boos: Hagoort is een lakei van Den Haag.Volgens 

hem gaat ‘elitair Nederland’ nu bepalen wat de kwaliteit is, die de publieke omroep moet 

bieden. VPRO-directeur Van der Meulen glunderde over de prioriteiten… 

Benjamin, J., Publieke tv: meer VPRO, minder TROS in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 

4. 

De redactie van NOS Sport heeft in een brief aan Henk Hagoort te kennen gegeven 

verbijsterd en gekwetst te zijn door zijn plannen voor de publieke omroep. Hagoort zegt 

dat zijn uitspraken absoluut geen diskwalificatie zijn van het werk van NOS Sport. Sport 

is een belangrijke verbindende kracht in de samenleving, maar de portemonnee wordt 

een stuk leger. Er moeten keuzes worden gemaakt. 

Onkenhout, P., NOS Sport in verzet tegen Hagoort in: de Volkskrant, 13:18-01, blz. V 22. 

Klokhuis 25 jaar 

Vijfentwintig jaar geleden begon op basis van ideeën van Ben Klokman en Aart Staartjes 

het programma Klokhuis voor de doelgroep 8+. Programma’s die zowel leerzaam als leuk 

zijn, de ideale mix tussen leren en lachen. Gemiddeld door zo’n 300.000 tot 400.000 

mensen bekeken in de winter en in de zomer door zo’n 200.000. Volgens eindredacteur 


75

76 

Wormmeester hebben kinderen behoefte aan een vrolijke manier van leren over de 

wereld. 

Vermeulen, M., Eindeloos creatief zijn met de wereld in: NRC Weekend, 13:12-01, blz. 

22-23. 

Citaten 

Het is eigenlijk verwonderlijk dat er überhaupt discussie is over het evidente nut van een 

publieke omroep. Ed van Dijk in; 

Dijk, E. van, Liever publieke omroep dan vreselijke reclames in: NRC Weekend, 13:19-01, 

blz. 9. 

• HAVEN VAN ROTTERDAM 

poort naar de wereld 

Haven van Amsterdam 

De havenregio Amsterdam heeft 2012 afgesloten met een stijging van de overslag met 

1,6 procent. Het ging totaal om ca. 95 miljoen ton overslag. De havenregio langs het 

Noordzeekanaaal sloeg ondanks de tegenvallende economie meer grondstoffen en 

goederen over. Havenregio Amsterdam is de vierde Europese haven na Rotterdam, 

Antwerpen en Hamburg. 

Amsterdamse haven groeit in 2012 in:NRC Handelsblad, 13:10-01, blz. 31. 

Publicaties 

(BV) Arkel, F. van, Report Rotterdam. 25 jaar havenfotografie. f2Publishing.com, 

€ 42,50 [fotoboek]. 

Bespreking door Bart Dirks Veranderlijk landschap in: de Volkskrant, 13:03-01, blz. 18-19 

[afbeeldingen]. 

• ANNIE M.G. SCHMIDT 

tegendraads in een burgerlijk land 

Publicaties 

(BV) Schmidt, Annie M.G., Het grote Annie M.G. Schmidt voorleesboek. Querido 

Kinderboek, € 15,00. 

www.bol.com 


76

77 

• SREBRENICA [vm. Joegoslavië] 

VM. JOEGOSLAVIË 

de dilemma’s van de vredeshandhaving 

Kosovo 

Aan het vaandel van de Koninklijke Luchtmacht zal koningin Beatrix in februari een 

decoratie toevoegen met de woorden ‘Kosovo 1999’. Tot op heden staan er op het 

vaandel alleen gebeurtenissen uit WO II op het vaandel. 

Nieuwe decoratie op vaandel Luchtmacht. Kosovo 1999 in: de Volkskrant, 13:25-01, blz. 

6. 

Srebrenica 

HOGE RAAD 

Voor de Hoge Raad hebben nabestaanden van Bosnisch personeel dat voor Dutchbat 

werkte de Staat aansprakelijk gesteld voor de dood van hun familieleden. Het gaat om 

nabestaanden van de elektriciën Mustafic en familie van de Dutchbattolk Nuhanovic. Zij 

verwijten de Staat niets gedaan te hebben om de familie van de werknemers in veiligheid 

te brengen. Advocate Zegveld: De Staat had met deze mensen te maken en had hun 

dood moeten en kunnen afwenden. 

De landsadvocaten gaven aan dat niet Dutchbat, maar de Serviërs beslisten welke 

Bosnische moslims op de basis mochten blijven. Dat werd niet door de Nederlandse 

regering vanuit Den Haag bepaald. De enige schuldigen aan dit menselijk drama zijn de 

Bosnische Serviërs. 

Bol, B. van der, ‘Deze moslims waren te redden’ in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 7. 

ANDERE MISSIES 

Somalië 


(TE) Echte piraten - Martitiem Museum - Rotterdam - t.e.m. 

eind maart 2013 [ook aandacht voor de Somalische piraten] 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, februari 2012, blz. 112. 

Bespreking door Claudia Kammer Niet alle piraten zijn lieve jongens in: NRC Handelsblad, 12:29- 

03, blz. 13 [Kinderpagina]. 

(TE) Jacht op piraten. De Koninklijke Marine in actie rond de Hoorn van Afrika 

- Marinemuseum - Den Helder - tot nader order. Zie 

www.marinemuseum.nl. Voor de groepen 7 en 8 is er een educatieve speurtocht. 

Bij de tentoonstelling is een boekje te koop: M. Corveleijn (red.), Maritiem 

antipiraterijoptreden bij Somalië. Den Helder: Maritiem Doctrine en Tactieken 

Centrum, 2011 (Working Paper Maritiem Optreden, nr. 7) € 1,50. 

Flyer van het museum. 

Op de grote parkeerplaats van het Marinemuseum in Den Helder ligt een wild 

beschilderde boot, ‘buitgemaakt’ door de marine op Somalische piraten, de 

vooraankondiging van een boeiende tentoonstelling over de strijd tegen piraterij rond de 

Hoorn van Afrika in het museum.Daar is een zaal ingericht met informatie over de 

piraterij. Wie zijn de piraten? Hoe zijn ze tot piraterij gekomen? Wat probeert de 

Nederlandse marine eraan te doen om schepen te beveiligen of te ontzetten? 

De tentoonstelling laat schepen en voorwerpen (zoals wapens, ladders, enterhaken, 


77

78 

lampen, olievaten, sigaretten e.d.) zien, die door de marine in beslag genomen zijn. 

Videobeelden tonen hoe een schip ontzet werd. Via koptelefoons kun je boeiende 

uitspraken beluisteren van een piraat, van een moeder, die haar zoon verloor aan de 

piraten, een slachtoffer en een reder. 

Toen één van de bezoekende leerlingen van een basisschoolklas zag hoe snel het losgeld 

voor de bemanning van een schip gestegen was van 15.000 euro naar miljoenen euro’s 

wilde hij ook wel piraat worden, maar dat was niet de bedoeling van de tentoonstelling… 

CvdK 

• VEELKLEURIG NEDERLAND 

de multiculturele maatschappij 

Publicaties 

(AR) Kasemir, H., Een wereld van religies in: 

Dagblad van het Noorden, 13:11-01, blz. 10 [In Beeld]. 

(BV) Willems, W. en H. Verbeek, Honderd jaar heimwee. De geschiedenis van 

Polen in Nederland. Boom, € 24,90. 

Interview met Willems door Joke Mat Goede Pool was ineens slecht in: NRC Handelsblad, 12:09-11, 

blz. 9. 

Bespreking door Olaf Tempelman ‘Ik werd ineens ook verdacht’ in: de Volkskrant, 12:22-11, blz. 

13. 

Door huwelijksbanden aan Breda gebonden. Poolse bevrijders in dienst van het vaderland in: Kleio, 

november 2012, blz. 14-17. 

Schuijt, D., Een blauwdruk van de kunst van het overleven. Honderd jaar Polen in Nederland in: 

Kleio, november 2012, blz. 18-20. 

Bespreking door Robin te Slaa De Pool bestaat niet in: de Volkskrant, 13:05-01, blz. V 9 

[Boeken]: Honderd jaar heimwee is een prachtig uitgegeven boek, dat de lezer ook veel over 

Nederlanders vertelt.{vier sterren]. 


(TE) Kloosterlingen - Klooster Ter Apel - t.e.m. 13:14-04 [foto’s van Annie van 

Gemert. Ze maakte ook een fotoboek met dezelfde titel, dat verkrijgbaar is bij de 

tentoonstelling, via www.anievangemert.com of tweede hands via bol.com]. 


78

79 

Bespreking door Marcel Looden De zeer stille aanbidders van Onze Lieve Heer in: Dagblad van het 

Noorden, 12:29-10, blz. 20. 

www.annievangemert.com. 

• EUROPA 

Nederlanders en Europeanen 

Brixit 

De Amerikaanse onderminister voor Europese Zaken Gordon heeft in Londen Groot- 

Brittannië gewaarschuwd: als het Verenigd Koinkrijk uit de Europese Unie stapt, loopt het 

land het risico de relatie met de Verenigde Staten te beschadigen en internationaal op 

een zijspoor te worden gezet. 

Ketelaar, T., VS zetten Brits debat over EU op scherp in: NRC Handelsblad, 13:10-01, blz. 

1. 

Gunther Krichbaum, de voorzitter van de buitenlandcommissie van de Duitse Bondsdag, 

waarschuwt het Verenigd Koninkrijk dat het internationaal geïsoleerd zal raken wanneer 

het zich uit de Europese Unie terugtrekt. Hij noemde een Brits referendum over het EUlidmaatschap 

risicovol. Tevens stelde hij dat de dreiging van een eventuele brixit geen 

troef mag zijn bij onderhandelingen over het terughalen van bevoegdheden uit Brussel. 

Je kan geen politieke toekomst creëren als je andere landen chanteert. Dat zal het 

Verenigd Koninkrijk niet helpen. 

Duitsers waarschuwen Cameron in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 11. 

Op 13:23-01 heeft - na enige keren uitstel - premier Cameron zijn Europa-rede 

gehouden. Hij bepleitte een hernieuwde discussie over het Europa-project. Zijn visie op 

Europa is gebaseerd op vijf uitgangspunten: 

• Concurrentiekracht 

De interne markt is het hart van de Europese Unie. Daar hoort het Verenigd 

Koninkrijk bij en daarbij blijft het behoren. 

• Flexibiliteit 


79

80 

De structuur van Europa is zo dat rekening gehouden kan worden met de 

diversiteit van de lidstaten, met ruimte voor lidstaten die verder willen integreren 

en voor landen als Groot-Brittannië, die dat niet nastreven. 

• Bevoegdheden terug 

In het Europees Verdrag staat dat het mogelijk is dat Europa bevoegdheden 

teruggeeft aan lidstaten. Tot op heden neemt de EU alleen maar bevoegdheden 

af. 

• Democratisch rekenschap 

Nationale parlementen moeten een grotere en belangrijker rol krijgen in de 

Europese besluitvorming. Er is niet één Europees volk. Regeringsleiders moeten 

verantwoording afleggen in hun eigen parlement. 

• Redelijkheid 

Maatregelen voor de eurozone moeten niet alleen redelijk uitpakken voor 

eurolanden, maar ook voor die landen die niet tot de euro zijn toegetreden. 

Cameron noemde zichzelf geen isolationist. Hij stelt dat hij een betere deal voor het 

Verenigd Koninkrijk en meteen een betere deal voor Europa wil. Hij stuurt aan op een 

nieuw verdrag. 

Cameron wil voor het einde van de huidige regeerperiode (2015) onderhandelingen over 

een nieuwe relatie met de EU afsluiten. Voor het einde van 2017 kan de Britse burger 

zich dan voor of tegen het lidmaatschap van de EU uitspreken via een referendum. 

Ketelaar, T., Cameron verrast met harde EU-rede in: NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 1. 

Sleutelfragmenten uit zijn rede Vanochtend wil ik praten over de toekomst van Europa 

in: NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 4-5. Eeen sterk bekorte versie Vraag je de Britten 

niets, dan gaan ze er vast uit in: de Volkskrant, 13:24-01, blz. 29. 

Gruyter, C. de, Speech Cameron toont dat status quo onhoudbaar is in: NRC Handelsblad, 

13:23-01, blz. 4. 

IJzendoorn, P. van, Het woord is aan het volk in: de Volkskrant, 13:24-01, blz. 4-5 [met 

overzicht van voor- en nadelen van Brixit voor Groot-Brittannië]. 

In een eerste reactie geven zowel Herman van Rompuy (ER) als Guido Westerwelle (BZ- 

Duitsland) aan dat het in Europa geen optie is om er alleen de beste graantjes uit te 

pikken. Ook Laurent Fabius (BZ-Frankrijk) vindt dat we niet kunnen beginnen aan een 

Europa à la carte. De Europese Commissie stelt in een reactie dat deze rede een 

belangrijke bijdrage is aan het democratisch debat. De commissie is blij met de 

ondubbelzinnige uitspraak dat Groot-Brittannië in de EU wil blijven, wat in het belang van 

Europa en van het Verenigd Koninkrijk is. Guy Verhofstadt (lid EP) vindt dat individuele 

heronderhandeling van de Britse positie onmogelijk is. 

In de Nederlandse politiek was veel bijval te beluisteren voor de rede. Alleen het 

referendumplan kreeg veel minder goedkeuring. Minister Timmermans wil ook de EU 

hervormen. 

President Grimsson van IJsland maakte aan de hand van de recente economische 

geschiedenis van IJsland nog eens duidelijk, dat een lidmaatschap van de EU geen 

voorwaarde is voor economische groei. IJsland heeft dan ook de onderhandelingen over 

een toekomstig EU-lidmaatschap bevroren. 

NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 4 en 5. 

Speech Cameron, milde én harde kritiek uit EU-lidstaten in: NRC Handelsblad, blz. 4-6. 

‘Geen EU à la carte voor de Britten’ in: Dagblad van het Noorden, 13:24-01, blz. 8. 

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant stelt Bert Lanting: Toch markeert de 

aankondiging van Cameron een belangrijk moment: voor het eerst wordt er over 

uitttreding van een EU-land gespeculeerd na decennia van een bijna automatisch proces 

van verdere eenwording. Die onzekerheid komt op een ongelegen moment, juist nu de 

EU nog steeds verstrikt is in de eurocrisis. 

Redactioneel commentaar - Bert Lanting - Lauwe Europeanen in: de Volkskrant, 13:24- 

01, blz. 29. 

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gewezen op een kronkel in 

Camerons redeneringen: hij noemt zich een uitgesproken voorstander van de interne 


80

81 

markt. Maar de basisvoorwaarde voor een goed functionerende interne markt is nu juist 

een gelijk speelveld voor iedereen.(…) 

Dat neemt niet weg dat het noodzakelijk is naar de bevoegdhedenverdeling te kijken. 

Maar dan met alle landen. Met dank aan Cameron: laat het debat maar beginnen. 

Redactioneel commentaar Het Britse ongemak in: NRC Handelsblad, 13:24-01, blz. 2. 

Adriaan Schout (Instituut Clingendael): Toch is de kans klein dat Cameron een bijdrage 

heeft geleverd aan het EU-debat. De EU wordt opnieuw een ruziesfeer ingetrokken. Onze 

bondgenoot plaatst zich direct buiten de discussie, met een eenzijdige eis tot lossere 

samenwerking. Franse en Duitse ministers hebben al laten weten dat ze niet gechanteerd 

willen worden. (… ) De VVD komt niet veel verder dan nog eens te praten over het lijstje 

onderwerpen waar subsidiariteit geldt. Alles om de rust te herstellen. 

Schout, A., Rutte, wat nu? in: NRC Weekend, 13:26-01, blz. 1-2 [Opinie & Debat]. 

Uitbreiding 

De Tweede Kamer stemt in grote meerderheid in met de toetreding van Kroatië tot de EU 

op 1 juli a.s. Op voorwaarde dat de Europese Commissie dit voorjaar concludeert dat het 

land nog altijd voortgang maakt met de door de EU vereiste hervormingen. PVV en SP 

stemden tegen. Kroatië kan de 28 ste EU-lidstaat worden. De besprekingen tussen Kroatië 

en de Unie duurden zes jaar. 

Kamer stemt in met toetreding van Kroatië in: NRC Handelsblad, 13:30-01, blz. 7. 

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld dat de 

voorwaardelijke steun van de Tweede Kamer voor de ratificatie van de toetreding van 

Kroatië tot de EU de verkeerde volgorde is. De Kamer had beter kunnen wachten op het 

rapport. Echter: vele EU-landen gingen Nederland al voor met het toelaten van Kroatië. 

Er is geen weg meer terug, of zoals zo vaak in de EU: de trein kan niet meer gestopt. 

Maar die voortdenderende trein is nu juist een van de belangrijkste oorzaken van de 

vertrouwensbreuk tussen de Europese Unie en de burgers van de lidstaten. 

Redactioneel commentaar Het EU-lid Kroatië in: NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 2. 

Schengen 

In een rapport over Roemenië stelt de Europese Commissie dat dat land de 

aanbevelingen van de Commissie negeert om de corruptie en de wetteloosheid aan te 

pakken. Van fraude beschuldigde ministers en parlementariërs blijven zitten en rechters 

zijn geregeld doelwit van geweld en intimidatie. Het harde oordeel van de Commissie 

maakt een einde aan de hoop van Roemenië dat het nog dit jaar kan toetreden tot de 

paspoortvrije Schengenzone. Op zijn vroegst zal daarover beslist worden in 2014. 

Peeperkorn, M., Kritiek EU op Roemenië: corruptie en initimidatie in: de Volkskrant, 

13:31-01, blz. 16. 

Publicaties 

(AR) Brandsma, M. en J. de Jonge, Verenigd in verscheidenheid in: 

Dagblad van het Noorden, 13:30-01, blz. 10 [In Beeld] [over de Eu-instellingen, 

vergelijkingen van de EU met VS, India, China en Rusland qua bevolking, oppervlakte, 

BNP en BNP per inwoner, en de geschiedenis van de EU vanaf 1951]. 

• ALGEMEEN 

ALGEMEEN 

Marine 1600-1795 

Dirk Vlasblom bespreekt in NRC Weekend het proefschrift van Pepijn Brandon (UvA) 

Masters of War - State, Capital and Military Enterprise in the Dutch Cycle of Accumulation 

1600-1795.Brandon onderzocht de personele samenstelling van de admiraliteitencolleges 

en concludeerde dat grote bankiers, reders en kooplieden vaak zelf zitting hadden in 

deze raden. In de Republiek waren marine en markt geïntegreerd: de vloot werd ingezet 


81

82 

voor handelsbelangen en bestuurd door grote handelaren. Een vorm van kapitalistisch 

zelfbestuur. 

Na de verloren Vierde Engelse Oorlog (1780-1784) is wel gesteld dat de achttiende 

eeuwse besturen geen verstand meer hadden van marinezaken. Brandon stelt hierover: 

Het is niet zo dat het marinebeheer niet meer met geld kan omgaan en inefficiënt wordt. 

Nee, de admiraliteiten blijven hun werk heel nauwkeurig doen, maar een staat moet 

keuzes maken. De republiek moet aan de ene kant de kortetermijnbelangen behartigen 

van de economische elites en aan de andere kant een langetermijnvisie ontwikkelen op 

de vereisten van internationale machtspolitiek: hoe zorgen we dat we over dertig jaar 

nog domineren in de wereldzeeën? Internationale macht is natuurlijk in het belang van 

de eigen concurrentiepositie, maar het rendement van de investeringen daarin is niet 

meteen zichtbaar. Als je ondernemers aan het hoofd van de staat stelt, heeft dat 

gevolgen voor het denken over strategie op langere termijn. Dan komt de nadruk te 

liggen op kortetermijnbelangen. En dat is precies wat er gebeurde. 

Vlasblom, D., Een marine van reders en kooplui in: NRC Weekend, 13:12-01, blz. 7 

[Wetenschap] [afbeelding van de admiraliteitswerf in Vlissingen in 1779]. 

Munch 150 jaar geleden geboren 

In Noorwegen wordt de 150 ste geboortedag van de expressionistische schilder Edvard 

Munch (1863-1944) gevierd. Koning Harald gaf de aftrap van de feestelijkheden, maar 

zonder de beoogde opening van een nieuw Munchmuseum in Oslo. Daar konden de 

politici in Oslo het niet eens over worden en de nationale minister van cultuur hield zich 

buiten de discussies. 

Munch heeft nu een museum in de arme Oslose arbeiderswijk Tøyen. Jaarlijks komen 

daar 126.000 bezoekers. Een miljoen bezoekers trok een reizende tentoonstelling in 

Parijs, Frankfurt en Londen. Als nieuwe locatie is een nieuw gebouw aan het water 

bedacht, maar andere Oslose politici willen de Munchcollectie in het Nationale Museum. 

Voor de start van het Munch-jaar zijn de politici er niet uitgekomen. 

Pous, I. de, Noors Munch-jaar begint in mineur in: de Volkskrant, 13:26-01, blz. 19. 

Agenda 

200 JAAR KONINKRIJK 

De startbijeenkomst van 200 jaar koninkrijk is op 13:30-11 met de hernieuwde landing 

van Willem in Scheveningen. De festiviteiten lopen door in 2014 en 2015. Diverse lokale 

comités organiseren publieksevenementen o.m. in Den Haag, Maastricht, Zwolle en 

Amsterdam. Zie ook www.200jaarkoninkrijk.nl. 

Nederland is jarig in: Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 37. 

Zie ook over 1813 hoofdstuk I onder het canonvenster Koning Willem I. 

DENKERS DIE DE WERELD VERANDERDEN 

Van 13:12-08 t.e.m. 13:16-08 staan in de NRC-Summerschool de belangrijkste 

ontwikkelingen in het denken centraal: van Aristoteles tot Sartre. Aan de orde komen 

o.m.: 

• Denkers op het marktplein: Filosfen uit de Griekse en Romeinse Oudheid 

• Denkers in het zijgewelf: Filosofen uit de Middeleeuwen en de Renaissance 

• Denkers rond de drukpers: Filosofen op weg naar de Verlichting 

• Denkers zonder toga: Filosofen van de Franse Revolutie naar het ‘Fin de Siècle’ 

• Denkers in de ‘global village’. Filosofen van deze tijd. 

Docent is Jan Flameling. De cursus vindt plaats op het Landgoed ISVW. 

Kosten per deelnemer € 895, inclusief vier overnachtingen met ontbijt, 4x een 

driegangenmenu, 5x een lunchbuffet en een reader. Informatie en opgave op 

www.nrcacademie.nl. 

Advertentie NRCAcademie in: NRC Handelsblad, 13:17-01, blz. 8. 


82

83 

13:13-06: In het spoor van Nederlands-Indië 

Dertiendaagse reis onder leiding van Kester Freriks door Indonesië met nadruk op het 

Nederlands-Indisch erfgoed in Jakarta, Bogor, Bandung, Yogyakarta en Solo, Kosten € 

2585,00. Nadere informatie: www.voyageculture.nl. 


blz. 35. 

Citaten 

Ik voel me tegenwoordig erg alleen. Wij maken hier in Brussel veel wetten waar jullie 

mee moeten werken. Maar we zitten in compleet gescheiden circuits. Dat gaat zo niet 

langer. Zweedse Europarlementariër Schmidt tegen deelnemers uit nationale 

parlementen tijdens de Europese Parlementaire Week, geciteerd in: 

Gruyter, C. de, Zegt de ene parlementariër tegen de ander: alsjeblieft, laat me erin! in: 

NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 10. 

Catalogi 

Uitgeverij Verloren bracht de Voorjaar 2013-catalogus uit met weer een ruim aanbod. 

Tevens is in de catalogus opgenomen een overzicht van tijdschriften en een lijst van 

publicaties in het jaar 2012. Zie ook www.verloren.nl. Verloren heeft ook een 

maandelijkse nieuwsbrief. 

CvdK 


• Masters of Money 

2DVD-box van de BBC over het leven en de theorieën van Keynes, Hayek en Marx. 

Exclusief bij nrclux. Kosten € 17,95 via www.nrclux.nl/film. 

Advertentie nrclux in NRC Weekend, 13:05-01, blz. 8. 

Publicaties 

(BV) Blom, R., Frank van der Goes, 1859-1939. Journalist, literator en pionier 

van het socialisme. Eburon, € 32,00. 

Bespreking door Rob Hartmans Slordig schrijven is slordig denken in: Historisch Nieuwsblad, 

januari 2013, blz. 81-82: wijdlopig,onoverzichtelijk en beroerd geschreven. 

(BV) Davies, N., Vergeten koninkrijken. De verborgen geschiedenis van 

Europa. Bookmakers, € 49,95. 


(BV) Fagel, S., E. Francken en R. Honings (red.) Strijd. Polemiek en confict in 

de Nederlandse letteren. Leiden University Press, € 39,95 [afscheidsbundel 

voor Jaap Goedegebuure]. 

LUP persbericht, d.d. 13:08-01. 

(BR) Groeten uit Grolloo. Op reis door de geschiedenis van de popmuziek in 

Nederland. L.J. Veen, van € 19,50 voor € 5,00. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Harrison, J., Forgotten Footprints. Lost Stories in the Discovery of 

Antartica. Parthian Books, € 21,00. 

Bespreking door Hendrik Spiering Schepen in het ijs, pinguïns in de pan in: NRC Weekend, 13:19- 

01, blz. 12 [Wetenschap]. 

(BV) Heuven-Van Nes, E. (red.), Dear old Bones. Brieven van koningin 

Wilhelmina aan haar Engelse gouvernante Miss Elisabeth Saxton Winter 

1886-1935. Thoth, € 19,50. 

Bespreking door Ileen Montijn Hoe is het uw lieve oude kop? in: NRC Handelsblad, 12:28-12, blz. 4 

[Boeken]: Details die je uit Fasseurs vooral institutioneel gerichte Wilhelmina-biografie niet te 

weten komt, maken dit boek zeer de moeite waard. Vier sterren. 


83

84 

Bespreking door Remco Meijer Wilhelmina in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 8 [Boeken] [4 

sterren]. 

(BR) Horst, H. van der, Nederland. Bert Bakker, van € 19,95 voor € 7,00 

[Nederlandse geschiedenis van prehistorie tot nu in 27 hoofdstukken]. 


(BV) Knopf, J., Bertolt Brecht. Lebenskunst in finsteren Zeiten. Carl Hanser 

Verlag, € 27,90. 

Bespreking door Hans Driessen Levenskunstenaar Brecht in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 8: 

mooie en spannende biografie [5 sterren]. 

(BV) Knotter, A. (red.), Mijnwerkers in Limburg. Een sociale geschiedenis. 

Vantilt, € 39,95. 

Bespreking door Hans Wansink Vochtig, tochtig, lawaaiig en stoffig in: de Volkskrant, 12:29-12, 

blz. V 3 [Boeken]. 

Bespreking door A.H.J. Dautzenberg Loyaal tot in de kamers van de ziel in: NRC Handelsblad, 

13:04-01, blz. 7 [Boeken] [drie sterren]: de overgedetailleerdheid werkt vermoeiend. 

Knotter, A., Terug naar de mijnen. Opkomende belangstelling voor het mijnwerkersverleden in: 


(BR) Krielaars, M. en H. Driessen, Ooggetuigen van de Russische geschiedenis. 

In meer dan honderd reportages. Bert Bakker, van € 17,95 voor € 6,90. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Kusters, W., In en onder het dorp. Mijnwerkersleven in Limburg. Vantilt, € 

17,50. 

Bespreking door Jan Tromp Leven en sterven van de mijn in: de Volkskrant, 12:29-12, blz. V 2 - V 

3 [Boeken] 

Bespreking door A.H.J. Dautzenberg Loyaal tot in de kamers van de ziel in: NRC Handelsblad, 

13:04-01, blz. 7 [Boeken] [een ster]: een oubollig en gemakzuchtig egodocument. 

Bespreking door Henk van Renssen Wiel Kusters in: Vrij Nederland, 13:19-01, blz. 58-59 [vier 

sterren]: Het melancholieke In en onder het dorp staat inmiddels onverwacht hoog op de 

bestsellerlijst, zo bereikt Kusters met zijn monumentje voor een verdwenen cultuur ook eens de 

lezers die hij verdient. 

(BR) Mikics, D., Who Was Jacques Derrida? An intellectual Biography. Yale 

University Press, van € 35,00 voor € 14,90. 

Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734. 

(BV) Ostler, N., Ad infinitum. Harper Press, van € 14,50 voor € 7,95 [biografie van 

het Latijn en van de wereld die het creëerde]. 

Selexyz/Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420. 

(BR) Oudheusden, J. van, De wereldgeschiedenis in een notendop. Alles wat je 

altijd wilde weten. Bert Bakker, van € 13,50 voor € 5,00. 

www.ramsj.nl. 

(BV) Schulze, F. en E. Windhorst, Mies van der Rohe. A Critical Biography, new 

and revised edition. The University of Chicago Press, € 38,50. 

Bespreking door Bernard Hulsman In dienst van de tijdgeest in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 9 

[Boeken]. 

(BR) Stipriaan, R. van, De jacht op het meesterwerk. Ooggetuigen van twintig 

eeuwen kunstgeschiedenis. Athenaeum-Polak&VanGennep, van € 29,95 voor € 

9,99. 

De Slegte en Selexyz. 


84

(AR) Stutje, J.W., Rode Jet. Het socialisme van Henriette Roland Holst (1869- 

1952) in: 


(BR) Van Eyck tot Dürer. De Vlaamse primitieven en Centraal Europa 1430- 

1530. Lannoo, van € 45,00 voor € 12,50. 

www.ramsj.nl. 

85 

(BV) Wal, G. van der, Wijd open ogen. Stukken over kunst en kijkplezier. De 

Bezige Bij, € 32,50. 

Bespreking door Bram de Klerck, Dood? De figuratieve schilderkunst leeft volop in: NRC 

Handelsblad, 13:04-01, blz. 3 [Boeken] [vier sterren]. 

(BV) Wessels, L.H.M., Nationalisme, naties en staten. Europa vanaf circa 1800 

tot heden. Vantilt, € 49,95. 

Bespreking door Olaf Tempelman De natiestaat is een kameleon in: de Volkskrant, 13:19-01, blz. V 

2 - V 3 [Boeken] [4 sterren]. 

Bespreking door Ton Zwaan Eer, veiligheid en vergelding. De blijvende actualiteit van het 

nationalisme in: Geschiedenis Magazine, januari-februari 2013, blz. 32-34. 

(BR) Wildeman, D., De wereld in het klein. Walburg Pers, van € 19,95 voor € 8,95 

[over aard- en hemelglobes]. 

Parimar / De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226. 


(TE) Maillol - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m. 13:10-02. Zie ook www.kunsthal.nl. 

Sculpturen, schilderijen en tekeningen van Aristide Maillol (1861-1944). 


Bespreking door Paul Steenhuis Maillols vrouwen in de Kunsthal in: NRC Handelsblad, 12:11-10, 

blz. 20. 

(TE) M.C. Escher. Wandelingen in de tijd. Van Italië naar Baarn – Paleis 

Soestdijk - Baarn - verlengd t.e.m. 13:03-03. Zie ook www.paleissoestdijk.nl. 


85

86 

Aankondiging Expositie Escher in Soestdijk in: de Volkskrant, 12:25-07, blz. V 11. 

Bespreking door Paul Steenhuis Escher upstairs en downstairs in paleis Soestdijk in: NRC 

Handelsblad, 12:15-08, blz. 18-19. 

Bespreking door Vera Ros ‘Verwondering is het zout der aarde’ in: Dagblad van het Noorden, 

12:25-08, blz. 19 [Zomer 12]. 

George Escher (86) over zijn vader: Hij kon gewoon heel goed kijken. Zijn waarnemingsvermogen 

was groot. Als hij ons meenam op wandelingen in de natuur, wees hij ons vaak op dingen die op 

ons pad kwamen: kijk daar eens, die vorm. Hij zag overal vormen en structuren die wij niet zagen 

totdat hij ze aanwees. Hetzelfde had hij met architectuur in: 

Westerlaken, N., ‘Vader wist niets van wiskunde’ in: de Volkskrant, 12:18-10, blz. V 23. 

(TE) Disegno & couleur. Italiaanse en Franse tekeningen van de 16 de tot de 

18 de eeuw - Bonnefantenmuseum - Maastricht - t.e.m. 13:17-02. Zie ook 

www.bonnefanten.nl. 

Bespreking door Bram de Klerck Subtiel tekenwerk met krijt en inkt in: NRC Handelsblad, 12:06- 

12, blz. 23. 

(TE) Jeans - van werkkleding tot mode, van de 17 de eeuw tot nu - Centraal 

Museum - Utrecht - t.e.m. 13:10-03. 

Aankondiging Hoofdrol voor jeans in Centraal Museum in: Dagblad van het Noorden, 12:04-04, blz. 

31. 

Aankondiging in het programma van het Centraal Museum, oktober 2012 - maart 2013. 

Uitnodiging opening. 

Aankondiging Blue Jeans in Agenda Exposities in: de Volkskrant, 12:22-11, blz. V 21. 

Bespreking door Milou van Rossum Hollands blauw in: NRC Weekend, 12:24-11, blz. 28-29 [Z&Z]. 

Bespreking door Evelien Baks Eerbetoon aan spijkerstof in: Dagblad van het Noorden, 12:05-12, 

blz. 12-13. 

Lampe, B., Nederland denimland in: Volkskrant Magazine, 12:08-12, blz. 56-60. 

In het kader van de tentoonstelling houdt directeur Edwin Jacobs een live-interview met: 

• 13:24-02: Jan Taminiau 

Aanvang 15.00 uur. Zie ook www.centraalmuseum.nl. 

(TE) 125 jaar autoreclame - Museum van de Twintigste Eeuw - Hoorn - t.e.m. 

13:10-03. 

N.B. De tentoonstelling was eerder te zien in het Louwman 

Automuseum in Den Haag. 


86

87 

Aankondiging 124 jaar autoreclame op http://historiek.net, d.d. 12:19-11, gezien op 12:21-11. 

Bespreking door Henk van Gelder Auto’s uit de oertijd in: NRC Weekend, 13:05-01, blz. 21 [Lux]. 

(TE) De Collectie Veendorp. Levenswerk van een zorgvuldig verzamelaar. 

Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 13:17-03. 

Bespreking door Jhim Lamoree Groninger Museum. Collectie Veendorp in: Vrij Nederland, 12:01- 

12, blz. 73: Nu er onderzoek naar is gedaan en de collectie weer eens te zien is, wordt duidelijk 

wat een schat het museum in huis heeft. 

(TE) Echte piraten - Martitiem Museum - Rotterdam - t.e.m. 

eind maart 2013. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, februari 2012, blz. 112. 

Bespreking door Claudia Kammer Niet alle piraten zijn lieve jongens in: NRC Handelsblad, 12:29- 

03, blz. 13 [Kinderpagina]. 

(TE) Portret in portret in de Nederlandse schilderkunst - Dordrechts Museum - 

Dordrecht - t.e.m. 13:07-04. Zie ook www.dordrechtsmuseum.nl. 

Hoofdrol Oranjes op expositie in: Dagblad van het Noorden, 12:11-12, blz. 29. 

Bespreking door Wieteke van Zeil Dubbel zien in: de Volkskrant, 12:21-12, blz. V 16 - V 17: Dat er 

een concept is gevonden waarmee zes eeuwen portretkunst helder verbonden kunnen worden, 

maakt de tentoonstelling origineel en een waardevolle aanvulling op een reeks 

portrettententoonstellingen die de afgelopen decennia in Nederland zijn geweest. 

(TE) Indianen. Kunst en cultuur tussen mythe en realiteit - Nieuwe Kerk - 

Amsterdam - t.e.m. 13:14-04. Zie ook www.nieuwekerk.nl. 

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2012, blz. 64. 

Aankondiging in Agenda Exposities in de Volkskrant, 12:13-12, blz. V 21. 

Bespreking door Nell Westerlaken In De Nieuwe Kerk legt Klukkluk voorgoed zijn indianentooi af in: 

de Volkskrant, 12:13-12, blz. V 23. 

Bespreking Misschien speelden ze indiaantje in: NRC Weekend, 12:15-12, blz. 28-29 [Z&Z). 

Bespreking door Françoise Ledeboer Een leuk lesje indianenkunde in: Dagblad van het Noorden, 

13:26-01, blz. 28 [DvhNWeekend]. 


87

88 

(TE) Gestrand! Een walvis in Groningen - Universiteitsmuseum - Groningen - 

t.e.m. 13:21-04. Zie ook www.rug.nl/museum. [over walvissen vanaf Willem 

Barentsz t.e.m. 1964]. 

Brandsma, M. en J. van der Heide, Geen traan gelaten in: Dagblad van het Noorden, 12:29-11, blz. 

10 [In Beeld]. 

(TE) Nordic art - Groninger Museum - Groningen - t.e.m. 13:05-05. Zie ook 

www.groningermuseum.nl. 

Aankondiging Nordic art in: NRC Handelsblad, 12:06-12, blz. 15 [Cultureel Supplement]: Met hun 

heldere en frappante werken vangen zij de poëtische schoonheid van het mystieke noorden. 

Bespreking door Marijke Brouwer Het licht en de ernst van Scandinavië in: Dagblad van het 

Noorden, 12:08-12, blz. 32-33 [DvhNWeekend]. 

Bespreking door Stefan Kuiper Ideale Scandinavische stoomcursus in: de Volkskrant, 13:09-01, 

blz. V 8 [vier sterren]: divers, toegankelijk, hoogwaardig. 

Bespreking door Gijsbert van der Wal Kunst uit Scandinavië: losjes en helder in: NRC Handelsblad, 

13:17-01, blz. 20. 

(TE) Johan & ik. Persoonlijke ontmoetingen met Johan Cruijff - Amsterdam 

Museum - Amsterdam - t.e.m. 13:12-05. 

Bespreking door Jaap Stam Geen kouwe drukte, dat is Johan Cruijff in: de Volkskrant, 12:05-12, 

blz. 18-19. 

(TE) Langs Amsterdamse grachten - Het Rembrandthuis - Amsterdam - t.e.m. 

13:23-05. Tekeningen uit de 17 de t.e.m. de 20 e eeuw uit de collectie van het 

Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Zie ook www.rembrandthuis.nl. 

Amsterdamse tekeningen uit de collectie van het KOG op: http://historiek.net, d.d. 13:09-01. 


Aankondiging in Cultuur op komst in NRC Weekend, blz. 30 [Z&Z]. 

(TE) De Sovjet Mythe. Socialistisch Realisme 1932-1960 - Drents Museum - 

Assen - t.e.m. 13:09-06. Zie ook www.drentsmuseum.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Geschiedenis Magazine, oktober 2012, blz. 62. 

Bespreking door Bert Lanting Kunst omdat het moest in: de Volkskrant, 12:14-11, blz. V 4- V 5. 

Bespreking door Bernard Hulsman Zonder stempel van Stalin in: NRC Weekend, 12:17-11, blz. 28- 

29 [Z&Z]. 

Bespreking Joep van Ruiten De Sovjet mythe in: Dagblad van het Noorden, 12:17-11, blz. 24-25 

[DvhNWeekend]. 


Bespreking door Bas Kromhout Eerbetoon aan eigenzinnige Sovjetkunstenaars in: Historisch 

Nieuwsblad, januari 2013, blz. 93. 

Ronald Obbes, citymanager van Assen, zorgde ervoor dat in aansluiting op deze 

tentoonstelling een groot Leninbeeld, ooit in Oost-Duitsland gekocht door bouwbedrijf 

Koop Tjuchem, tijdelijk van Bad Nieuweschans naar Assen verhuisde. Er is wel kritiek op 

dit plan om Lenin in het openbaar te tonen. De PVV sprak in de Staten schande van het 

plan. Elvira Isaeca van het Cultureel Centrum Ruslandia voor Noord-Nederland vindt dat 

het riekt naar persoonsverheerlijking van een man die de moordenaar is van haar 

grootvader… 

Westerlaken, N., Protest tegen Lenin in Assen in: de Volkskrant, 12:04-12, blz. V 15. 

Sinds de opening op 12:17-11 heeft de tentoonstelling De Sovjet Mythe 13.000 

bezoekers getrokken. 

Kok, A.C., Al 13.000 bezoekers voor ‘De Sovjet Mythe’ in: Dagblad van het Noorden, 

12:12-12, blz. 31. 

Ondanks protesten, o.m. van de PVV, is in Assen een beeld geplaatst van Lenin. Het 

beeld is eigendom van Henk Knoop en kwam in 1997 naar Nederland. Recentelijk stond 

het in Bad Nieuweschans. Het beeld is rond 1933 in Rusland gemaakt als voorstudie voor 

een 100 meter hoog Leninbeeld. Deze Lenin is negen meter en 70 centimeter hoog en 


88

89 

zeventien ton zwaar en is van brons. Het beeld blijft in Assen tot in juni 2013 als 

aandachtstrekker voor de tentoonstelling De Sovjet Mythe in het Drents Museum. 

Ondanks protest staat Lenin in Assen in: NRC Handelsblad, 12:13-12, blz. 6. 

(TE) Samen en alleen. Leven in Rusland van 1900 tot nu - Drents Museum - 

Assen -- t.e.m. 13:09-06. Foto’s en brieven uit het Internationaal Instituut voor 

Sociale Geschiedenis (Amsterdam) over het leven van gewone burgers. Zie ook 

www.drentsmuseum.nl. 

Bespreking door Bert Lanting Kunst omdat het moest in: de Volkskrant, 12:14-11, blz. V 4- V 5. 

Bespreking door Joep van Ruiten Moedertje Rusland wikt, Vadertje Staat beschikt in: 

Dagblad van het Noorden, 12:28-12, blz. 31. 

(TE) Venlo Vennelo Sablones - Twintig eeuwen wonen aan de Maas - Limburgs 

Museum - Venlo - t.e.m. medio 2013. 

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2012, nr. 02 - blz. 60. 

(TE) 1000 jaar Rotterdam - Museum Rotterdam - Schielandhuis - t.e.m. 13:30- 

12. Zie ook www.museumrotterdam.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Geschiedenis Magazine, oktober 2012, blz. 63. 

(TE) 150 jaar Bronbeek. Wonen tussen de trofeeën - Bronbeek - Arnhem - 

vanaf 13:19-02 t.e.m 13:31-12. Zie ook www.bronbeek.nl. 

Ahlers, L., Bronbeek: wonen tussen de trofeeën op: http://historiek.net, d.d. 12:11-12 [gezien op 

12:20-12]. 

(TE) Het Verhaal van Indië – Museum Bronbeek en het Indisch 

Herinneringscentrum Bronbeek – Arnhem –in ieder geval tot en met 2020 

[overzichtstentoonstelling geschiedenis Nederlands-Indië van VOC tot en met de 

dekolonisatie en emigratie]. 

Aankondiging IHCB en KTOMMB, d.d. 10:19-07. 


89

90 

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 

12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL 

• Geschiedenis & Samenleving 

Kennis van geschiedenis ontwikkelt je bewustzijn. Je leert je eigen wereld te relativeren. 

Er is zoveel kortetermijndenken en tunnelvisie, als je je verleden kent, heb je vaak niet 

zo’n grote bek. Arno Cupédo in: 

Jonge, I. de, Geschiedenis kan tof zijn in: Dagblad van het Noorden, 13:07-01, blz. 6-7. 

Basisschooldirecteur Herman Godlieb stelt dat momenteel alle aandacht gericht wordt op 

de vakgebieden, waarop scholen afgerekend worden: rekenen en taal. Natuurlijk zijn het 

belangrijke vakken, stelt hij, maar de verschraling van het aanbod rukt steeds verder op. 

Vakken als tekenen, muziek, handvaardigheid, geschiedenis, aardrijkskunde, kennis van 

de natuur en Engels schuiven naar de achtergrond. 

Godlieb, H., Een stok om mee te slaan in: Dagblad van het Noorden, 13:16-01, blz. 15. 

In Cultuurplein Magazine noemt directrice Marina Brito de Campos een voorbeeld hoe 

ideaal cultuuronderwijs op haar Pieter Jelles Troelstra(basis)school in Amsterdam eruit 

zou kunnen zien gekoppeld aan een periode uit de geschiedenis, b.v. de Gouden Eeuw: 

In het cognitieve deel werken leerlingen dan uit een handboek. In het muzikale deel 

komt de muziek uit die periode aan de orde. Wat hadden ze toen voor muziek? Bij welke 

situaties werd muziek gespeeld en gedanst? Bij beeldend kun je ingaan op hoe de 

mensen hun woning inrichtten of wat voor kleren ze droegen. Zo versterken de drie 

invalshoeken elkaar en ervaren leerlingen welke manier van leren het beste bij hen past. 

Als dezelfde begrippen vanuit verschillende invalshoeken aan de orde komen, worden ze 

tastbaar voor de kinderen. 

Tevens formuleert ze haar visie op de relatie school-museum: Ook moet er in musea een 

ruimte zijn waar kinderen activiteiten kunnen doen. Elk museum moet voor scholen 

gratis zijn, zeker voor scholen zonder dikke ouderbijdrage. Elk museum moet een 

pedagogisch medewerker hebben, die de kinderen begeleidt. En hoe meer aansluiting bij 

het schoolprogramma, hoe beter. Als scholen kunnen schrappen in hun eigen programma 

als ze naar het museum of een andere culturele instelling gaan, boek je winst. 

Steenbeek, R., School van de toekomst in: Cultuurplein Magazine 07, december 2012, 

blz. 28-29. 

Het december 2012-nummer van Cultuurplein Magazine is het laatste nummer. Bij de 

fusie op 13:01-01 van Cultuurnetwerk Nederland en de Kunstfactor tot het Landelijk 

Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) is om financiële redenen 

besloten te stoppen met het tijdschrift. Belangstellenden in kunsten cultuuronderwijs 

kunnen zich abonneren op de Cultuurplein Nieuwsbrief. Aanmelding via 

www.cultuurplein.nl/nieuwsbrief. 

Brief van Cultuurnetwerk, december 2012. 

• Erfgoedonderwijs 

VROEGER DICHTBIJ 

Inki de Jonge interviewde voor het Dagblad van het Noorden Arno Cupédo en Aafke 

Sterenberg van TOF Media, verantwoordelijk voor het 

geschiedenisbasisschoolprogramma Vroeger Dichtbij, gericht op de groepen 7 en 8. In 

oktober 2012 riep een jury van onderwijzers en directeuren Vroeger Dichtbij uit tot het 

beste Erfgoededucatieproject van Friesland. 

Na een korte workshop gaan de leerlingen de straat op en fotograferen wat hen opvalt. 

De meest interessante vragen worden onderwerp van diepgaander onderzoek: senioren 

komen in de klas, sommigen met foto-albums, anderen nemen de klas mee op excursie. 

90 


91 

Of de klas gaat naar het archief. Als het eerste onderzoek is afgerond, gaan de kinderen 

filmen, op locatie. Ze interviewen ouderen, maken animaties en zo ontstaat een 

documentaire, die samen met de foto’s en een making-of-versie de inhoud vormen van 

een presentatie. Zo archiveren de kinderen iets voor altijd. 

Het programma Vroeger Dichtbij is inmiddels al op 22 basisscholen uitgevoerd. 

Jonge, I. de, Geschiedenis kan tof zijn in: Dagblad van het Noorden, 13:07-01, blz. 6-7. 

• De Canon van Nederland 

OVER VROEGER EN NU: Canonverhalen 

(BV) Kruijssen, A., M. Letterie en J. van der Molen, Over vroeger en 

nu. Verhalen bij de canon. Ploegsma, t.e.m. € 69,95. 

Advertentie uitgeverij in Volkskrant Magazine, 12:15-12, binnenzijde omslag achter. 

Bespreking door Thomas de Veen Aan opa’s hand door de geschiedenis in: NRC 

Handelsblad, 13:11-01, blz. 10: Het boek laat te wensen over. de context komt er in veel 

gevallen maar matig vanaf, wat met de gekozen vorm onvermijdelijk lijkt. Dat is toch 

problematisch, als je de canon recht wil doen. Geslaagde verhalen gaan volgens De Veen 

over Hebban olla vogala en Max Havelaar. 

DE CANON IN HET OPENLUCHTMUSEUM 

Directeur Gijsbers van het Openluchtmuseum in Arnhem geeft in een artikel in 

Cultuurplein Magazine aan wat het museum gaat doen aan de Canon van Nederland. Het 

museum heeft daarvoor subsidie gekregen van het Rijk. In samenwerking met scholen, 

musea en andere instanties moet het Openluchtmuseum de Canon op de best mogelijke 

manier vormgeven. O.m. ook door te verwijzen naar kleinere musea als het 

Hunebedmuseum. 

Het eerste Canonproject is Wie wonen hier en waarom? gekoppeld aan de nieuwste 

aanwinst van het museum, de Jordaanwoningen, waar gastarbeiders in gehuisvest 

waren. Dit alles gekoppeld aan het venster Veelkleurig Nederland. Een educatief 

programma moet leiden tot nadenken over de multiculturele samenleving. Voor het 

ontwikkelen van vragen, die aanzetten tot discussies wil het museum het CITO 

inschakelen. 

Ook denkt Gijsbers aan de koppeling met immaterieel erfgoed. Daarvoor wordt 

samengewerkt met het Instituut voor Immaterieel Erfgoed, dat gaat opereren onder het 

bestuur van het Openluchtmuseum. Als voorbeeld noemt hij het Maartenszingen op 11 

november, te koppelen aan het venster Bonifatius [hij zal bedoelen het venster 

Willibrord, maar via dat venster kom je ook wel bij Bonifatius uit - CvdK). Ook het 

venster Srebrenica krijgt in de toekomst een plek in het museum. 

Gijsbers ziet het als dé taak van zijn museum om de ultieme beleving van de 

geschiedenis te regisseren en denkt daarbij ook aan games, waarin bezoekers een 

bepaalde rol kunnen kiezen. 

Dircken, C., De toekomst van het verleden in: Cultuurplein Magazine 07, december 2012, 

blz. 8-10. 

CANONKIJKER 

In opdracht van entoen.nu met steun van de provincie Overijssel en de IJsselacademie is 

voor Apple en Android de app Canonkijker ontwikkeld, die plaatsen van herinnering 

horend bij de Canon van Nederland en de lokale en regionale canons toont. Via opties 

kun je bepalen hoe wijd de cirkel is waarin naar plaatsen wordt gezocht. Met de 

canonkijker heb je de geschiedenis van jouw woonplaats en van Nederland altijd bij de 

hand. 

Canonkijker: canon-app voor IOS en Android in: Nieuwsbrief entoen.nu, 32 - januari 


NOT 

Op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling was entoen.nu vertegenwoordigd in een stand 

samen met het Nederlands Openluchtmuseum. De bezoekers kregen een indruk van het 


91

92 

venster Verzet tegen kinderabeid, een van de eerste vensters, die door het 

Openluchtmuseum uitgewerkt wordt. 

NOT in: Nieuwsbrief entoen.nu, 32 - januari 2013. 

POOLSE VERSIE 

De Canon van Nederland op www.entoen.nu krijgt binnenkort ook een Poolse vertaling. 

De Pools-Nederlandse krant PoPolsku brengt vanaf 13:11-01 tweewekelijks informatie 

over een venster van de canon, te beginnen met het venster Hunebedden. 

De canon in poPolsku in: Nieuwsbrief entoen.nu, 32 - januari 2013. 

13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN 

• Kinderen en toekomst 

Op de vraag wat zou je aan de wereld willen veranderen antwoordde de tienjarige Karel 

Nielen (groep 7): De opwarming van de aarde. De ijsberen gaan daardoor allemaal dood. 

Essen, J., Het is slecht als iemand discrimineert in: de Volkskrant, 13:08-01, blz. V 13. 

De 13-jarige Jade Schipper anwoordde op de vraag wat ze aan de wereld zou willen 

veranderen: Ik zou iedereen één taal laten spreken, want dan hoef ik geen talen meer te 

leren. 

Wals, A., ‘Mijn grootste droom is gezond te worden’ in: de Volkskrant, 13:15-01, blz. V 

13. 

Op de vraag of ze iets zou willen veranderen aan de wereld antwoordde de bijna 13jarige 

Sofie Waas: Ik zou graag willen dat mensen minder arm zijn. 

Essen, J., ‘Heel veel mensen vinden mijn haar mooi’ in: de Volkskrant, 13:29-01, blz. V 

10. 

• Kinderen en vroeger 

Op de vraag in welke tijd zou je willen leven antwoordde de tienjarige Karel Nielen 

(groep 7): het liefst in deze tijd. Vroeger leefde je niet lang en in de toekomst is me te 

ingewikkeld. 

Essen, J., Het is slecht als iemand discrimineert in: de Volkskrant, 13:08-01, blz. V 13. 

De 13-jarige Jade Schipper lijdt aan diabetes en antwoordde op de vraag in welke tijd ze 

zou willen leven: Over honderd jaar. In de toekomst is er voor elke ziekte een medicijn. 

Wals, A., ‘Mijn grootste droom is gezond te worden’ in: de Volkskrant, 13:15-01, blz. V 

13. 

• Kinderen en musea 

Julian Verkerk kreeg van zijn oma voedselbonnen uit de WO II. Dat werd het begin van 

een verzameling van momenteel 137 voorwerpen over die wereldoorlog, die inmiddels 

zijn slaapkamer ontgroeid is. In een kelderbox in Assen heeft hij nu zijn eigen museum, 

waar hij professioneel bij ieder voorwerp het bijbehorend verhaal vertelt. Je komt er 

ogen tekort stelt Janna Zuiderveld in: 

Zuiderveld, J., Achter elk museumstuk zit een verhaal in: Dagblad van het Noorden, 

13:10-01, blz. 27 [afbeeldingen]. 


92

93 

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN 

• BEELDVORMINGSSCHEMA 

A DE WERKELIJKHEID 

• Werelderfgoed 

KOLONIËN VAN WELDADIGHEID 

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft 180.000 euro beschikbaar gesteld voor 

de voorbereiding van de aanvraag van de Koloniën van Weldadigheid voor een plaats op 

de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Gedeputeerde Munniksma, die het 

voorbereidingsproject leidt, spreekt van een mooi gebaar. Het rijk maakt duidelijk dat 

het veel vertrouwen heeft in het project dat de koloniën in 2018 een plek moet geven op 

de Unescolijst. De ondertekening van de overeenkomst vond plaats op 13:25-01 in Huize 

Westerbeek in Frederiksoord, de bakermat van het erfgoed, het hoofdkantoor van Van 

den Bosch. Munniksma: Met de subsidie kunnen we de weg naar Parijs beter uitvoeren. 

De subsidie van 180.000 euro is alleen bestemd voor het Nederlands deel in de 

aanvraag. Munniksma constateert dat het draagvlak onder de bevolking groeiende is, 

zoals bleek op een bomvolle bijeenkomst in Willemsoord. 

Tellingen, E. van, Steun voor groep koloniën in: Dagblad van het Noorden, 13:25-01, blz. 

25. 

Werelderfgoed WADDENZEE 

(TE) Kom indoor wadlopen - Natuurmuseum Fryslân - Leeuwarden - vanaf 

13:16-02 t.e.m. 13:03-03. 

Advertentie Waddenvereniging in: Dagblad van het Noorden, 12:31-12, blz. 16. 

PUBLICATIES 

(AR) Stok, B., De ruige charme van ziek land [over vier Waalse mijnen die sinds 

kort Werelderfgoed zijn] in: 

NRC Weekend, 13:26-01, blz. 20-21 [Lux]. 

• Immaterieel erfgoed 

OUDE AMBACHTEN 

Omdat het uitoefenen van oude ambachten in Nederland in rap tempo dreigt te 

verdwijnen wil het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE) 

zich inzetten om in de komende jaren 70 oude ambachten op de nationale lijst 

immaterieel erfgoed te krijgen, niet om ze te conserveren, maar om ze levendig te 

houden. 

In de bres voor verdwijnende ambachten in: Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 5. 

NEDERLANDS CENTRUM VOOR VOLKSCULTUUR 

In de nieuwsbrief VIE 3 van januari 2013 wordt teruggeblikt op 2012: 

• Het instituut werd van een kennissinstituut op het terrein van volkscultuur een 

kennisinstituut op het gebied van immateriaal erfgoed. 

• Nederland ratificeerde in mei 2012 het UNESCO Verdrag ter Bescherming van het 

Immaterieel Cultureel Erfgoed. Het Centrum kreeg de implementatierol voor het 

verdrag en de opdracht om een Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed in 

Nederland op te stellen. 

• In 2012 kregen zes tradities een plaats op die inventaris: het Bloemencorso in 

Zundert, de Boxmeerse Vaart, de Sint Maartenviering in Utrecht, het Krulbollen in 

Zeeuws-Vlaanderen, het Draaksteken in Beesel en het Driekoningenzingen in 

Midden-Brabant. 


93

94 

• Het Centrum kreeg ook een nieuwe naam: Nederlands Centrum voor Volkscultuur 

en Immaterieel Erfgoed, af te korten als VIE. 

• Vanaf 13:01-01 is het Centrum een zelfstandig onderdeel van het Nederlands 

Openluchtmuseum, vanouds al een samenwerkingspartner van het centrum. Het 

Centrum blijft in Utrecht gevestigd. 

Zie ook www.volkscultuur.nl. 

Nieuwsbrief VIE 3 - januari 2013. 

a.1 De (school)omgeving 

• Huis Naalden - Best 

Vereniging Hendrick de Keyser heeft een huis in Best aangekocht, dat ontworpen is door 

architect dom Hans van der Laan (1904-1991), een vertegenwoordiger van de Bossche 

School. Het huis gemaakt voor een kennis van Van der Laan, Jos Naalden, is een van de 

weinige gebouwen van Van der Laan die gerealiseerd en bewaard gebleven is. Het huis 

diende als model voor Van der Laan om er zijn ideeën mee uit te leggen gebaseerd op 

zijn grondprincipe dat het echte doel van architectuur is: de wereld voor ons bewoonbaar 

te maken. 

Haan, H. de, ‘Huis als een stukje stad’ in: de Volkskrant, 13:04-01, blz. V 22 

[afbeeldingen]. 

• Domtoren - Utrecht 

De Utrechtse Domtoren trok in 2012 58.000 bezoekers. Nog nooit beklommen zoveel 

mensen de 465 treden. De beklimming kost 9 euro en daarvoor krijgen de bezoekers een 

Dom-paspoort. 

Binnenkort wordt een Dom-app op de markt gebracht. Met je smartphone kun je dan 

bovenop de toren zien hoe de stad er in voorbije eeuwen uitzag. 

Domtoren: cocktails in: de Volkskrant, 13:09-01, blz. 11. 

• Gebroeders Grimm 

In de siertuin van de Efteling wordt op 13:14-03 door de Duitse ambassadeur een 

standbeeld van de gebroeders Grimm onthuld, als ode aan Jacob en Wilhelm, de 

sprookjesverzamelaars en -schrijvers. 

Beeld gebroeders Grimm in Efteling in: Dagblad van het Noorden, 13:11-01, blz. 5. 

• Pier van Scheveningen 

Het CDA heeft de regering gevraagd om te onderzoeken of de Pier in Scheveningen de 

status van rijksmonument kan krijgen. Het CDA vindt het een markant gebouw met een 

cultuurhistorische waarde, kenmerkend voor de naoorlogse wederopbouwperiode. 

CDA wil monumentenstatus Pier Scheveningen in: Dagblad van het Noorden, 13:12-01, 

blz. 5. 

• Sporen van Couperus in Den Haag 

In de Surinamestraat zetelt de Egyptische ambassade. Het huis werd in 1884 gebouwd 

door de vader van Louis Couperus. Petra Teunissen, voorzitter van het Louis Couperus 

Genootschap, noemt het huis, waar Couperus zijn Eline Vere schreef, een icoon voor 

Couperuslezers. Het huis is te koop voor 2,9 miljoen euro. Het genootschap begon een 

inzameling, maar het lukte niet om het geld bijeen te brengen. Toen dat duidelijk werd is 

met de Egyptenaren gesproken over het aanbrengen van een Couperus-plaquette op het 

gebouw. De Egyptenaren weigerden. Besloten is nu dat het batig saldo van 5000 euro 

overgedragen wordt aan het Couperus Museum, o.m. voor het ontwikkelen van een app 

om sporen van de schrijver in de hofstad te zoeken. 

Dirks, B., De stille kracht blijft in de kou staan in: de Volkskrant, 13:16-01, blz. 3. 

De liefde voor Couperus heeft in Den Haag vooral materiële verschijningsvormen. Arjen 

Fortuin in: 

Fortuin, A., ‘Egypte ontheiligt Couperus’ in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 2 [Boeken]. 


94

95 

• Majoor Bosshardtbrug - Amsterdam 

Een brug over de Oude Zijds Achterburgwal in Amsterdam krijgt van het stadsdeel 

Centum de naam Majoor Bosshardtbrug vanwege haar grote verdiensten voor 

Amsterdam en de Amsterdammers. Zij heeft al een standbeeld in Amstelveen. 

Majoor Bosshardt krijgt brug in: Dagblad van het Noorden, 13:23-01, blz. 5. 

• Het Jaar van de Boerderij 

De stichting Agrarisch Erfgoed heeft 2013 uitgeroepen tot het Jaar van de Boerderij. 

Agrarisch Erfgoed ijvert voor het behoud van de historische boerderijen in ons land. Die 

boerderijen worden onderverdeeld in vier hoofdgroepen (met talloze regionale 

varianten): 

1. de Noordelijke groep (Friesland en Groningen) 

2. de hallehuisgroep (Drenthe en Twente) 

3. De dwarshuisgroep (zuiden) 

4. De Zeeuwse en Vlaamse schuurgroep 

Michel Brandsma en Janneke van der Heide geven in een infographic in het Dagblad van 

het Noorden informatie over deze vier typen en verder gegevens over de verspreiding 

ervan in ons land met fotovoorbeelden. Ten slotte geven ze informatie over de 

schaalvergroting in de landbouw waarbij cijfers van 1960 vergeleken worden met die van 

2011. 

Brandsma, M. en J. van der Heide, Het Jaar van de Boerderij in: Dagblad van het 

Noorden, 13:23-01, blz. 10 [In Beeld]. 

• Simon en Tiny - De Steeg 

Op 12:23-01 werden de bronzen beelden van Simon Carmiggelt en zijn vrouw Tiny in De 

Steeg gestolen. Later werden de beelden in stukken gezaagd teruggevonden. 


95

96 

Na een geldinzameling lukte het om de beelden te herstellen en Simon en Tiny zitten nu 

weer op het bankje in De Steeg. 

Simon Carmiggelt terug op zijn bankje in: Dagblad van het Noorden, 13:24-01, blz. 36. 

• Publicaties 

KASTEEL DE HAAR 

(AR) Vriend, J., De roman achter het kasteel in: 

Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 31 [DvhNweekend]. 

CARRÉ 

(BV) Wolf, M., Een plek om lief te hebben. Geschiedenis van Carré. Boom, € 

29,90. 

Bespreking door Kester Freriks Van tijgers naar ‘Cats’ in: NRC Handelsblad, 13:18-01, blz. 6 

[Boeken]. 

ROOMSE LIEUX DE MÉMOIRE 

(BV) Jacobs, J. e.a., Aan plaatsen gehecht. Katholieke herinneringscultuur in 

Nederland. Valkhof, € 49,50. 

Bespreking door Jan Dirk Snel Van KRO-studio tot standbeeld van Schaepman. Heimwee naar 

katholieke opleving in boek roomse herinneringscultuur in: Historisch Nieuwsblad, januari 2013, 

blz. 82-84: Maar vooralsnog biedt dit boek een heerlijke mix van herinnering én gechiedschrijving. 

a.2 Voorwerpen (museum) 

• Bezoekersaantallen 

DE HERMITAGE - AMSTERDAM 

De bezoekcijfers van de Hermitage zijn drastisch gestegen sinds de schilderijen van Van 

Gogh er hangen. In de afgelopen drie maanden kwamen er zo’n 300.000 mensen, dat is 

meer dan de 269.200 in de negen maanden ervoor zonder de schilderijen van Van Gogh. 

Bezoekers kunnen niet voor Van Gogh een apart kaartje verkrijgen, maar moeten een 

combikaart kopen. 

Van Gogh trekt publiek naar Hermitage in: NRC Handelsblad, 13:02-01, blz. 19. 

VAN GOGH MUSEUM - AMSTERDAM 

In de eerste negen maanden van 2012 kwamen er per maand zo’n 130.000 bezoekers 

naar het Van Gogh Museum in Amsterdam. Het Van Gogh telt de bezoekers aan de 

Hermitage sinds oktober mee in het jaarresultaat van 1.475.800. 

Van Gogh trekt publiek naar Hermitage in: NRC Handelsblad, 13:02-01, blz. 19. 

LETTERKUNDIG MUSEUM - ’S-GRAVENHAGE 

Naar het Haagse Letterkundig Museum kwamen in 2012 60.000 bezoekers. Dat betekent 

een groei met 30% vergeleken met de 46.000 bezoekers in 2011. Extra bezoekers 

werden o.m. getrokken door de expositie over striptekenaar Marten Toonder. 

Toonder-expositie trekt veel bezoekers in: NRC Handelsblad, 13:03-01, blz. 21. 

MUSEUM MEERMANNO - ’S GRAVENHAGE 

Het Haagse boekenmuseum Meermanno trok bijna 25.000 bezoekers tegen 19.000 in 

2011. 

Toonder-expositie trekt veel bezoekers in: NRC Handelsblad, 13:03-01, blz. 21. 

DRENTS MUSEUM - ASSEN 

Het Drents Museum had met 188.648 bezoekers in 2012 een topjaar met als toppers de 

tentoonstellingen De Vikingen en De Sovjet Mythe. In de laatste week van 2012 

bezochten 7206 mensen De Sovjet Mythe, op 12:30-12 waren dat er maar liefst 1392. 

Topdagen voor Drents Museum in: Dagblad van het Noorden, 13:05-01, blz. 9. 


96

97 

STEDELIJK MUSEUM - AMSTERDAM 

Het Stedelijk Museum in Amsterdam is nu ook op maandag open. Op de eerste maandag 

bedroeg het bezoekersaantal 900 tegen 3300 gemiddeld dagelijks. Het Stedelijk hoopt 

vooral buitenlandse bezoekers op die maandag te trekken. 

Weber, S., Toerist blij met Stedelijk op maandag in: NRC Handelsblad, 13:08-01, blz. 19. 

MADURODAM - ’S GRAVENHAGE 

Ondanks het feit dat Madurodam pas op 12:07-04 geopend werd trok het park in 2012 

740.000 bezoekers, ruim een derde meer dan in 2011. Die groei in het bezoekersaantal 

heeft te maken met de facelift van het park in de richting van een doe-park. 

Madurodam: containers laden in: de Volkskrant, 13:09-01, blz. 11. 

Madurodam vestigt bezoekersrecord in 2012 in: Dagblad van het Noorden, 13:09-01, blz. 

4. 

OPENLUCHTMUSEUM - ARNHEM 

Het Arnhemse Openluchtmuseum trok in 2012 het recordaantal bezoekers van 524.000. 

Dit mede dank zij een succesvol winterprogramma met een oud-Hollandse ijsbaan met 

koek en zopie en dank zij evenementen in het kader van het 100-jarig bestaan. 

Openluchtmuseum: ijsbaan in: de Volkskrant, 13:09-01, blz. 11. 

SCHEEPSTRA’S KABINET - RODEN 

Sinds de opening op 23 mei 2012 heeft Scheepstra’s kabinet in Roden ongeveer 800 

bezoekers getrokken. 

Nieuwsbrief Scheepstra’s kabinet , januari 2013. 

• Cultuurbezuinigingen 

HUIS DOORN 

In de Kerstvakantie trok Huis Doorn honderden extra bezoekers, soms 700 op een dag. 

De dreigende sluiting bleek goede reclame voor het museum. 

Interim-directeur Sietsma wil wel ingaan op het voorstel van minister Bussemaker om 

het museum te richten op WO I. Er is contact gelegd met het Belgische Ieper om na te 

denken over het gezamenlijk vertellen van het WOI-verhaal. De minister gaat dan 

bekijken of subsidie verleend kan worden voor zo’n op de Eerste Wereldoorlog gericht 

project. 

Het Huis blijft in ieder geval in januari nog geopend. 

Huisman, C., Keizertjekijken hangt aan een zijden draadje in: de Volkskrant, 13:03-01, 

blz. V 23. 

Dank zij de inzet van vrijwilligers blijft Huis Doorn tot april 2013 open. Er loopt overigens 

nog wel een gerechtelijke procedure om de subsidie van het rijk terug te krijgen. En de 

Duitse ambassade onderhandelt met de Nederlandse overheid over Huis Doorn. De 

Pruisische stichting voor kastelen en tuinen probeert geld in te zamelen voor Huis Doorn. 

Maar op voorhand zijn al zes van de acht vaste contracten opgezegd. 

Huis Doorn in: AD, 13:08-01, blz. 2 [Stad & land]. 

MUSEUM MEERMANNO - ’S GRAVENHAGE 

Bij het Haagse boekenmuseum Meermanno is een derde van het personeel in het kader 

van de bezuinigingen ontslagen. 

Oudste boekenmuseum krimpt in in: Dagblad van het Noorden, 13:04-01, blz. 31. 

MUSEUM DE PAVILJOENS - ALMERE 

Per 13:01-07 sluit het museum De Paviljoens in Almere definitief zijn deuren. Het niet 

verlenen van rijkssubsidie door de Raad voor Cultuur en de extra bezuiniging vanuit de 

gemeente (10%) heeft De Paviljoens opgebroken. Het museum had 500.000 euro 

aangevraagd, maar de Raad gaf een negatief advies omdat de Raad twijfelde over de 

beoogde stijging van eigen inkomsten uit de markt. 

Pontzen, R., Paviljoens Almere definitief dicht in: de Volkskrant, 13:10-01, blz. V 23. 


97

98 

• Verzetsmuseum - Amsterdam 

Het Amsterdamse Verzetsmuseum opent in oktober 2013 het eerste kindermuseum over 

de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. 

Werk in uitvoering in: NRC Handelsblad, 13:03-01, blz. 16 [Cultureel Supplement, 

kinderpagina]. 

• Legermuseum - Delft 

Op 13:05-01 was de laatste dag dat het Legermuseum in Delft bezocht kon worden. Er 

kwamen meer dan 3500 bezoekers op af. Daarna startte de verhuizing naar Soesterberg, 

waar het Legermuseum samengevoegd wordt met het Militair Luchtvaart Museum tot het 

Nationaal Militair Museum. Dat nieuwe museum gaat eind volgend jaar open. 

Legermuseum in: AD, 13:07-01, blz. 14. 

• MuseumJeugdUniversiteit 

In februari 2013 start in tientallen musea de MuseumJeugdUniversiteit voor 

nieuwsgierige kinderen tussen de 8 en 12 jaar. Wetenschappers, museummedewerkers 

en experts vertellen er over spannende, grappige en opmerkelijke onderwerpen. 

Zie ook: www.museumjeugduniversiteit.nl. 

Jeugduniversiteit in: NRC Handelsblad, 13:10-01, blz. 16 [Cultureel Supplement] 

Kinderpagina. 

• Rijksmuseum - Amsterdam 

SPONSORS 

Sinds 13:01-01 is KPN een van de vier hoofdsponsors van het Rijksmuseum. Daarvoor 

was KPN al de officiële ICT-partner van het museum. Het hoofdsponsorschap is voor drie 

jaar. De andere hoofdsponsors zijn ING, BankGiro Loterij en Philips. 

KPN Hoofdsponsor Rijksmuseum in: NRC Handelsblad, 13:11-01, blz. 19. 

Bierfabrikant Heineken is toegetreden tot de sponsorgroep van het Rijksmseum. Naast de 

vier hoofdsponsors telt het Rijksmuseum nu vijf gewone sponsors. 

Sponsors binden zich aan het Rijks in: Dagblad van het Noorden, 13:21-01, blz. 44. 

DIRECTIE OVER HET MUSEUM 

In Vrij Nederland komen de drie directeuren van het Rijksmuseum aan het woord: 

hoofddirecteur Wim Pijbes, zakelijk directeur Erik van Ginkel en directeur collecties Taco 

Dibbits. Zij beschrijven de oorspronkelijke plannen van architect Pierre Cuypers en zijn 

vriend Georg Sturm, hun nationalistische en roomskatholieke benadering. Om dat laatste 

weigerde koning Willem III ooit een voet te zetten in wat hij ‘het klooster’ noemde. De 

directeuren:Onze generatie gaat meer ontspannen om met de geschiedenis en het 

katholieke karakter van het gebouw. 

Lamoree, Jh., ‘Oude meesters voor de mensen van nu’. De bazen van het nieuwe Rijks in: 

Vrij Nederland, 13:12-01, blz. 54-59. 

MARINEMODELLENKAMER 

Conservator Jeroen van der Vliet doet in NRC Handelsblad enthousiast verslag van de 

herinrichting van de Marinemodellenkamer met o.m. een schaalmodel van een duikbootje 

uit 1839. 

Tevens Rijksmuseum open een kolom over de geschiedenis van het museum in de 

periode 1900-1950 met o.m. in 1939 de overbrenging van de belangrijkste werken naar 

opslagplaatsen buiten de stad in verband met de oorlogsdreiging. 

Rijksmuseum open in: NRC Handelsblad, 13:14-01, blz. 17. 

• Ontzamelen 

WERELDMUSEUM - ROTTERDAM 

De koepelorganisatie European Ethnology Museums Directors Group heeft het 

Wereldmuseum gewaarschuwd. Bij verkoop van delen van de collectie zal het museum 

internationaal in een isolement komen. De EEMDG stelt: Wij geloven dat musea zoals die 


98

99 

van ons een sterke verantwoordelijkheid hebben voor hun collecties, ons erfgoed, en dat 

deze verantwoordelijkheid verder gaat dan de uitdagingen van bepaalde tijden. 

De Afrikacollectie van het Wereldmuseum bestaat uit ongeveer 10.000 voorwerpen uit 

o.m. West-Ghana, Liberia, Nigeria en de Congo-monding, waaronder een aantal 

belangrijke stukken.De voorwerpen werden vanaf het einde van de 19 de eeuw 

meegenomen uit Afrika en geschonken aan het Museum voor Land- en Volkenkunde , dat 

in 1885 in Rotterdam was opgericht. Volgens deskundigen is de collectie 

beschermwaardig en van groot belang voor de vaderlandse geschiedenis als Nederlands 

cultureel erfgoed. 

In Rotterdam is een groep burgers, samen met vertegenwoordigers van de Surinaamse 

gemeenschap, een petitie gestart om de verkoop te blokkeren. Onder de ondertekenaars 

o.m. spiritueel leiders en de voorzitter van de Vereniging Surinaamse Nederlanders. 

Reactie van de directeur van het Wereldmuseum: Nederland is kennelijk nog niet toe aan 

deze moderne manier van museummanagement. 

Kammer, C. en A. Kouwenhoven, Kritiek op verkoop Afrikacollectie in: NRC Weekend, 

13:12-01, blz. 2. 

Kammer, C. en A. Kouwenhoven, En waar laten we de Afrikaanse kunst? in: NRC 

Weekend, 13:12-01, blz. 24-25 [Z&Z]. 

Een meerderheid van de Rotterdamse gemeenteraad heeft grote zorgen over het plan 

van wethouder Laan om het musea makkelijker te maken kunst te verkopen. PvdA, D66, 

Groen Links en SP zijn zeer kritisch. Zij zijn tegen de plannen van het Wereldmuseum om 

een deel van de collectie te verkopen om een gat in de exploitatie mee te dekken.Moti 

(PvdA) vreest voor een stad zonder kunst en Verveen (D66) vreest dat door verkoop 

verzamelaars afgeschrikt worden om kunst te schenken. 

Wethouder Laan beloofde met duidelijke tegenzin met een nieuw stuk te komen. 

Raad R’dam tegen verkoop kunst Afrika in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 19. 

Bockma, H., Raad keert zich via wethouder tegen Wereldmuseum in: de Volkskrant, 

13:17-01, blz. V 22. 

Wereldmuseum mag nu nog niet verkopen in: NRC Handelsblad, 13:17-01, blz. 2. 

• Fries Museum - Leeuwarden 

Het Fries Museum in Leeuwarden hoopt in september 2013 weer open te gaan. De 

plannen voor de inrichting zijn al bekendgemaakt. Zo komt er het ‘ferhaal fan fryslân’ 

over hoe Friesland ontstond en hoe er over Friesland gedacht werd met daarbinnen een 

Mata Hariruimte (met digitaal haar plakboeken) en een Hindelooper kamer. Daarnaast is 

er in museum het Verzetsmuseum waar aan de hand van acht portretten de oorlog in 

Friesland aan de orde komt. Dan komt er ‘Oud geld’, waarin de zeventiende eeuw in 

Friesland centraal staat: Op Holland na het rijkste gewest van de republiek, met de 

stadhouder als ons eigen zonnekoninkje. En ten slotte ‘Horizonnen’ een beeld van 

Friesland in kunstwerken. 

Zo nu en dan wordt er een grote tentoonstelling georganiseerd, zoals in 2016 een 

tentoonstelling over de schilder Alma Tadema. 

Walthaus, A., Museum verandert, Mata Hari blijft in: Dagblad van het Noorden, 13:12- 

01, blz. 24. 

• Toekomst musea 

Op een symposium in de Kunsthal stelde Joop Dalmeijer van de Raad voor Cultuur dat de 

overheid musea moet verplichten meer samen te werken, waarbij grote musea de 

verantwoordelijkheid krijgen voor kleinere. Veel meer dan nu zullen ook de grotere 

musea hun collectie moeten delen met kleinere musea. Dalmeijer sprak van 

collectiemobiliteit. Musea moeten samenwerken op specifieke verzamelgebieden. Niet 

vrijblijvend, maar verplicht, onder leiding van kernmusea met een satelliet. Zo proberen 

we de grote musea, te koppelen aan musea buiten de Randstad. 

Vorig jaar kwamen de musea zelf met een advies, dat overeenkomstige inhoud bevat 

met echter één groot verschil: de samenwerking moet niet van bovenaf opgelegd 

worden. 


99

100 

‘Kleinere musea laten begeleiden door grote’ in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 2. 

Kammer, C. en D. van Lent, Musea moeten samenwerken, maar hoe? in: NRC 


• British Museum - Londen 

Jaarlijks wordt het British Museum in Londen bezocht door zo’n 5 miljoen mensen. Het 

Museum dat ongeveer een miljoen jaar geschiedenis van de mensheid toont is ontstaan 

uit een schenking van Sir Hans Sloane, halverwege de 18 e eeuw. Sloane liet zijn 

verzameling kunstwerken na aan de Engelse regering. De verzameling werd 

ondergebracht in het Montagu House. Het British Museum opende op 15 januari 1759 de 

deuren voor het publiek.Nieuw was dat de instelling van de natie was en niet van een 

vorst, de kerk of een particulier. 

Vandaag in 1759: British Museum geopend in: Dagblad van het Noorden, 13:15-01, blz. 

33. 

• Spoorwegmuseum - Utrecht 

MARI-ANNE ASSLEBERGHS 

Marie-Anne Asselberghs, een naam, die voor altijd verbonden zal blijven met het 

Utrechtse Spoorwegmuseum, is overleden (1919-2013). Zij was de dochter van de 

egyptoloog Henri Asselberghs, die in 1927 benoemd werd tot directeur van het een jaar 

eerder opgerichte Spoorwegmuseum in Utrecht. Het museum moest de erfenis van 

honderd jaar treingeschiedenis veiligstellen en toegankelijk maken. Henri bleef tot 1953 

directeur van het museum. De collectie verhuisde tijdens de oorlogsjaren naar het 

Amsterdamse Rijksmuseum omdat de Duitsers het museumgebouw geconfisqueerd 

hadden 

Marie-Anne groeide op tussen de documenten, penningen en treinen en raakte zelf 

gefascineerd door de geschiedenis van het spoor. Na haar gymnasiumopleiding kwam ze 

in 1937 in dienst als assistente van de directie In 1954 bij de heropening van het 

museum in het Maliebaanstation werd ze conservator, in 1961 directeur ofwel de eerste 

officiële bewaarster van de spoorweghistorie in Nederland. Dat bleef ze tot 1984. Ze 

verhoogde o.m. de kindvriendelijkheid van het museum en onder haar leiding werd voor 

het eerst het aantal van 100.000 bezoekers in een jaar bereikt. Jarenlang was ze 

bestuurslid van The International Council of Museums. 

Waard, P. de, Chique juffrouw met een grote passie voor treintjes in: de Volkskrant, 

13:17-01, blz. 4. 

JODENTRANSPORTEN 

Het Spoorwegmuseum in Utrecht bouwt in een bagagewagon een permanente expositie 

over de transporten van Joden, Roma en Sinti tijdens Wo II. Vanaf het voormalige 

Maliebaanstation, waar nu het museum gevestigd is, werden in de Tweede Wereldoorlog 

ongeveer 1200 Utrechtse Joden naar Westerbork getransporteerd. 

Spoorwegmusuem belicht Jodentransporten in: Dagblad van het Noorden, 13:18-01, blz. 

2. 

• Teylers Museum - Haarlem 

Het Haarlemse Teylers Museum heeft van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 

200.000 euro subsidie ontvangen omdat het genomineerd is voor de Werelderfgoedlijst 

van de Unesco. Daarover wordt in juni 2013 beslist. Het geld is bestemd voor het behoud 

van historische gebouwen en de historische collectie. Van het geld wordt het 

oorspronkelijke woonhuis en het laboratorium van koopman Pieter Teyler, die in 1784 

achter zijn huis een kennisinstituut voor kennis en wetenschap opende, gerestaureerd. 

Directeur Van ’t Veen van de RCE stelde dat het Teylers Museum van uitzonderlijke 

universele en culturele waarde is. 

Teylers Museum krijgt 2 ton subsidie in: Dagblad van het Noorden, 13:19-01, blz. 23. 


100

101 

• Cobra Museum - Amstelveen 

Het Amstelveens Cobra Museum heeft Cobra Global opgericht, een rondreizend satellietmuseum, 

dat tentoonstellingen gaat produceren voor de buitenlandse markt. De eerste 

tentoonstelling Cobra, 1000 days of free Art is te huur voor 250.000 euro voor een 

periode van 3 maanden. Het is een totaalpakket bestaande uit een tijdlijn, 

catalogusteksten, educatie, expertise en dertig kunstwerken van o.m. Appel, Corneille, 

Pedersen, Constant, Lucebert en Alechinsky. Gemikt wordt op de Golfstaten en Zuid- 

Amerika. 

Kuiper, S., Cobradoeken in verhuur in: de Volkskrant, 13:22-01, blz. V 11. 

• Maritiem Museum - Rotterdam 

Bij het faillissement van een scheepswerf in 1986 verkreeg het Rotterdams Maritiem 

Museum drie panoramaschilderingen. Lange tijd lagen ze opgerold in het depot. Nu zijn 

ze gerestaureerd en vanaf 13:09-02 te zien in het Museum. 

Het zijn schilderingen, die in 1928 gemaakt zijn door Adolf Bock in opdracht van de 

scheespwerf Burgerhout. De doeken tonen waartoe de scheepswerf in staat was, van 

droogdokken tot baggermolens. Later kwamen de doeken in bezit van scheepswerf Piet 

Smit Jr. Daar hingen ze in de personeelskantine en daar raakten ze zwaar vervuild. Met 

financiële steun van de familie Burgerhout zijn de doeken nu gerestaureerd. 

Waartoe een Rotterdamse scheespwerf in staat was in: NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 

2-3 [afbeelding]. 

• Brandweermuseum - Wassenaar 

Vanaf 13:01-02 kunnen kinderen de speurtocht De brandweer heeft licht nodig maken in 

het Brandweermuseum in Wassenaar. De speurtocht voert langs allerlei soorten lampen, 

vroeger en nu, die duidelijk maken dat de brandweer om goed te kunnen werken licht 

nodig heeft. Zie ook www.brandweermuseumwassenaar.nl. 

Brandweer in: NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 13 [Kinderpagina]. 

• Ontgrenzen en verbinden 

De Raad voor Cultuur heeft het lang verwachte rapport over het Nederlands 

museumbestel aangeboden aan minister Bussemaker. Het rapport heet Ontgrenzen en 

verbinden. Volgens de Raad moet het Nederlandse museumlandschap totaal veranderen, 

o.m. geen vrijblijvende samenwerking meer en geen onderscheid meer tussen 

rijksmusea en andere musea. In vier jaar wil de Raad een aardverschuiving in de 

museumwereld bewerkstelligen. 

Grondgedachte is dat er niet meer gedacht moet worden vanuit het individuele belang 

van een museum maar vanuit een Collectie Nederland. Vastgesteld moet worden wat tot 

die onvervreembare Collectie behoort in alle museumcollecties in Nederland. Daarnaast 

moeten musea ketens vormen van musea die elkaar helpen vanuit een kerninstelling. Zo 

kan het Amsterdamse Rijksmuseum de kerninstelling worden voor cultuurhistorie, 

museum Boijmans Van Beuningen voor oude kunst en kunstnijverheid en het Stedelijk 

Museum voor moderne kunst. Kerninstellingen gaan kleinere musea in de keten 

ondersteunen (overigens zonder dat daarvoor extra gelden beschikbaar zijn). Musea 

horen alle te vallen onder het ministerie van OCW, dus ook het Tropeninstituut (nu 

Buitenlandse Zaken) en het Nationale Militair Museum (nu Defensie). Er moet ook een 

nieuwe Erfgoedwet komen. 

De veertien belangrijkste punten uit Ontgrenzen en verbinden: 

1. Grote musea, vooral uit de randstad moeten topstukken uit hun museum of depot 

makkelijker uitlenen aan kleinere musea elders. 

2. Samenwerking tussen de musea is nu vrijblijvend, maar wordt vanaf 2017 

verplicht. 

3. Op nationaal, regionaal en lokaal niveau wijst de minister kernmusea aan, die 

partnermusea ondersteunen. Op rijksniveau komen er acht ketens, ingedeeld naar 

specialisatie. 


101

102 

4. De musea in de ‘keten’ gaan meer objecten aan elkaar uitlenen, samen aankopen, 

tentoonstellingen organiseren en samenwerken in onderzoek en educatie. 

5. Musea gaan samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bepalen welke 

objecten van zowel rijks- als lokale musea tot de Kerncollectie Nederland moeten 

behoren. Die moeten beter beschermd worden door een nieuwe Erfgoedwet. Een 

gemeente kan daardoor minder makkelijk delen van zijn collectie verkopen. 

6. In die Erfgoedwet staat ook wat de verantwoordelijkheid is van het Rijk en de 

lagere overheden, en wat er verwacht wordt van de musea. 

7. Het onderscheid tussen rijksmusea en musea die door gemeenten en provincies 

gesubsidieerd worden, vervalt daardoor vanaf 2017. Voor alle musea gaan 

dezelfde regels gelden. 

8. Rijk, provincie en gemeenten blijven wel verantwoordelijk voor de financiering van 

de eigen musea. 

9. Er wordt gestreefd naar het opzetten van gemeenschappelijke, regionale depots 

voor de musea. 

10. Alle musea van het Rijk moeten onder het ministerie van OCW gaan vallen. 

11. Museumcollecties moeten beter toegankelijk worden voor het publiek, zowel 

digitaal als fysiek. Collecties kunnen ook buiten het museum worden getoond, 

bijvoorbeeld in publieke ruimten. De openingstijden van musea moeten ruimer 

worden. 

12. Musea moeten aan talentontwikkeling van kunstenaars gaan doen. 

13. Onderzoek moet in samenwerking met universiteiten worden verricht in museale 

academische werkplaatsen. Musea moeten geaccrediteerd worden om 

onderzoeksbudget bij NWO te kunnen aanvragen. 

14. De Nederlandse Museumvereniging krijgt een belangrijke rol bij het herinrichten 

van het museale stelsel. 

Minister Bussemaker heeft al aangegeven dat het herinrichten van het museale stelsel 

haar belangrijkste taak is als minister van Cultuur. Bij het in ontvangst nemen van het 

rapport gaf ze echter aan niet te voelen voor samenwerking onder dwang. Zij kiest voor 

de dialoog: Samenwerking wil ik niet dichttimmeren, maar wel stimuleren. (…) Ik zie 

meer in het belonen van goede initiatieven dan in straffen. Ook over het vastleggen van 

een Kerncollectie Nederland wil ze eerst met de sector overleggen. Het samenvoegen van 

verschillende wetten tot een nieuwe Erfgoedwet vindt ze een goed idee. Ze wil echter de 

energie goed gebruiken en niet terechtkomen in een loopgravenstrijd met gemeenten en 

provincies. 

Joop Daalmeijer, voorzitter van de Raad voor Cultuur, vindt gedwongen samenwerking 

de enige weg om te komen tot boeiendere tentoonstellingen om zo meer publiek te 

trekken. Meer afstemming kan voorkomen dat er overbodige aankopen gedaan worden. 

En volgens hem zijn er besparingen te behalen via gedeelde depots, gemeenschappelijk 

onderzoek, het samen opzetten van educatie en het uitwisselen van tentoonstellingen. 

Kammer, C. en D. van Lent, Er is alleen nog de Collectie Nederland in: NRC Handelsblad, 

13:31-01, blz. 4-5. 

Kammer, C. en D. van Lent, ‘Musea met zichzelf bezig’. Interview Joop Daalmeijer in: 

NRC Handelsblad, 13:31-01, blz. 5. 

• SCHEEPSTRA’S KABINET - RODEN 

Scheepstra’s Kabinet in Roden dat zich inzet om de herinnering aan Hindericus 

Scheepstra levendig te houden heeft een venster gekregen in de Canon van Noordeveld 

(zie www.regiocanons.nl). 


102

103 

Op de website van het kabinet - www.scheepstrakabinet.nl - is een korte film te zien, 

waarin kinderen van nu leskrijgen zoals in vroeger tijden lesgegeven werd in de 

Scheepstraschool.. 

Nieuwsbrief Scheepstra’s Kabinet, januari 2013. 

• Websites / apps 

WWW.THEBIGINTERNETMUSEUM.COM 

Drie Nederlanders namen het initiatief om ’s wereld eerste internetmuseum op te 

richten.Bij de opening begin december 2012 trok het museum de eerste 24 uur 13.000 

bezoekers. Momenteel staat de teller op meer dan 100.000. 

Het museum wil de geschiedenis van internet tonen. De website is dan ook vormgegeven 

als een echt museum. Momenteel bestaat het museum uit 62 ‘stukken’, verdeeld over 

zeven ‘vleugels’. In de geschiedenisvleugel o.m. ARPA-net (de voorloper van internet) de 

eerste e-mail en het ontstaan van Google. In de socialmedia-vleugel staan onlinevitrines 

met programma’s als MSN en Facebook. Nieuwe aanwinsten in januari waren o.m. 

GoogleMaps en wifi. 

Ploeg, J. van der, Run op eerste internetmuseum in: de Volkskrant, 13:07-01, blz. V 7. 

• B AFBEELDINGEN 

b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur 

• Tentoonstellingen 

(TE) Louis Raemaekers. Een cartoonist van wereldfaam - Museum De Casteelse 

Poort - Wageningen - t.e.m. 13:31-03. Zie ook www.casteelsepoort.nl. 

Aankondiging in Agenda in: Historisch Nieuwsblad, december 2012, blz. 96. 

• Inktspotprijs 2012 

De Inktspotprijs 2012 voo de beste politieke cartoon is gewonnen door Pieter Geenen 

voor zijn strip Daredevils. Niet een prent over politici maar over het volk. De jury, o.l.v. 

Kees van Kooten: Op een bedrieglijk naïeve poppenkastmanier analyseert Geenen de 

waan van de week en de hype van de dag … vanuit het versimpelde oogpunt van de 

gewone man. Die begrijpt het niet allemaal, maar blijft overal braaf achteraan hollen, 

denkend dat hij alles door heeft. Maar hij wordt met open ogen belazerd. 

De prijs bestaat sinds 1994 en werd nu voor het eerst gegeven aan een stripje. Geenen 

publiceert zijn tekeningen in Trouw en in Vrij Nederland. De bekroonde prent verscheen 

in Vrij Nederland. 

Os, P. van, Prijs voor de achteloze burger in: NRC Handelsblad, 13:16-01, blz. 33. 

Bakker, M., De daredevils, dat zijn wij in: de Volkskrant, 13:16-01, blz. V 15. 

103 


De tentoonstelling Politiek in Prent is te zien: 

• Nieuwspoort - Den Haag - t.e.m. 13:10-02 

• Persmuseum - Amsterdam - van 13:14-02 t.e.m. 13:19-03 

• Dudok - Arnhem - van 13:27-03 t.e.m. 13:29-04 

• Centrale Bibliotheek - Den Haag - van 13;29-04 t.e.m. 13:03-06 

• Limburgs Museum - Venlo - van 13:15-06 t.e.m. 13:25-08 

• Haus der Niederlande - Münster - van 13:28-10 t.e.m. 13:02-12. 

Zie ook www.pers-en-prent.nl. 

104 

• Zilveren Camera 2012 

Eddy van Wessel won in de strijd om de Zilveren Camera 2012 in de categorie 

Buitenlands Nieuws Enkel, Buitenlands Nieuws Serie en de hoofdprijs de Zilveren Camera 

voor foto’s over Syrië. Er waren dit jaar ruim 10.000 inzendingen. 

Ploeg, J. van der, Onomstreden in: de Volkskrant, 13:21-01, blz. V 6. 

• Publicaties 

(BR) Kousbroek, R., Het raadsel der herkenning. Fotosynthese. Augustus, van € 

19,90 voor € 6,90 [essays over raadselachtige foto’s]. 

www.ramsj.nl. 

Boekhandel Libris - Utrecht - tel. 030 2340580. 


b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) 

• Schooltelevisie 

N.B. Vermeld zijn de programma’s tot en met 13:08-03, ook de programma’s, die ’s 

ochtends vroeg uitgezonden worden! 

Februari/ Maart 

01-02 06.00 Vroeger was het anders 

PO 5 

08-02 06.00 

Afl. 4 Op het kasteel 

Vroeger was het anders 

Afl. 5 In de middeleeuwse stad 

PO 5 

14-02 05.00 Jeugdliteratuur nu - afl. 1 VO:vmbo 1-2 





Afl. 6 Opstand tegen de koning 

PO 5 

07-03 05.00 Dossier maatschappijleer 

VO:havo-vwo 

Afl. 13: Rechtsstaat. Privacy en de wet 4-6 


VO:havo-vwo 

Afl. 14: Verzorgingsstaat. Armoede in 4-6 

07-03 05.30 

Nederland 

Dossier maatschappijleer 

VO:havo-vwo 

Afl. 15: Parlementaire democratie. Burgers 

aan zet 

4-6 


VO:havo-vwo 

Afl. 16: Pluriforme samenleving. Religie 4-6 


Afl. 7 Een eeuw van goud 

PO 5 

08-03 10.30 Nieuws uit de natuur 

Afl. 21 Thema Vroeger en nu 

Fossielen en dino’s 

PO 5-6 


104

105 

• Schooltv.nl op smartphone 

Schooltv heeft een gratis app (Appstore en Google Play) voor de schooltv-beeldbank. De 

applicatie kan gebruikt worden voor tablets en voor smartphones. Zie ook 

www.schooltvbeeldbank.nl. 

Schooltv op smartphone in: Onderwijsblad, 13:12-01, nr. 1, blz. 13. 

b.3 wandplaat, poster, bordtekening 

b.4 prentenboek en strip 

b.5 model en maquette 

b.6 kaart (wandkaart en atlas) 

C HET GESPROKEN WOORD 

c.1 het verhaal: vertellen en voorlezen 

• Jan Terlouw 

In het kader van de Nationale Voorleesdagen schreef Jan Terlouw voor NRC Handelsblad 

een bijdrage over het belang van vertellenen voorlezen. Enige citaten: 

• Voorlezen of vertellen aan kinderen is een heel intieme gebeurtenis. Je zet de 

gedachten van een luisterend kind op een spoor. Je wekt emoties bij hem op. Je 

ziet tranen in de oogjes verschijnen, waardoor je weet dat het verhaal goed moet 

aflopen. Niet alleen volwassenen, maar vooral kinderen kunnen volkomen opgaan 

in een verhaal. 

• Ik herinner me levendig hoe ik aan de lippen van de meester hing tijdens de les 

vaderlandse geschiedenis. De prachtige verhalen. Of als hij op vrijdagmiddag 

voorlas uit Johan Kievits Fulco de Minstreel. Heerlijke uren. Voedsel voor je 

gedachtenwereld. 

• Het verhaal, beginpunt voor een gesprek over een actueel onderwerp. 

• Voorlezen of vertellen aan kinderen is iets anders dan lesgeven. Het betekent 

samen een avontuur aangaan. Samen iets gaan beleven. Samen even in een 

andere wereld vertoeven, de wereld van de verbeelding. 

Terlouw, J., Voorlezen is samen dromen in: NRC Handelsblad, 13:23-01, blz. 14-15. 

c.2 de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek 

c.3 de gastspreker 

• Steunpunt Gastsprekers WO II > Heden 

Dank zij de bemiddeling van het Steunpunt Gastsprekers WO II > Heden zijn er in 2012 

1442 gastlessen verzorgd, waarvan er 31 betrekking hadden op Srebrenica. 

Mededeling Steunpunt Gastsprekers WO II > Heden, Gemma Groot Koerkamp. 

c.4 het interview 

c.5 historisch en hedendaags geluid (radio) 

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD 

d.1 verhalende teksten 


105

• JEUGDBOEK VAN DE MAAND 

106 

Brenda en Brian Williams, Hoe overleefde je 

in het oude Rome. Leidschendam/Drunen: 

NBD Biblion/Delubas, 2012, €10,95 [Skoop]. 

Wanneer er in Nederland een informatief boek over een 

historisch onderwerp verschijnt is de kans groot dat het 

gaat om een vertaling van een Engels boek. Dat geldt ook 

voor Hoe overleefde je in het oude Rome, dat in 2008 

verscheen bij Harcourt Educations. De titel die in eerste 

instantie leek mee te liften op de vele overlevingsboeken in 

Nederland is de vertaling van Staying alive in Ancient 

Rome. 

Het boek verscheen in de serie Skoop, non-fictionele 

boeken voor moeilijk lezende 8-12 jarigen: De serie Skoop biedt leuke informatieve boeken 

voor kinderen vanaf acht jaar die moeite hebben met lezen. Skoop heeft titels over 

uiteenlopende onderwerpen. Elk boek behandelt één onderwerp op kernachtige wijze. 

Overbodige informatie blijft achterwege. Zo worden kinderen ondersteund bij het begrijpen 

van onderwerpen waar ze op hun leerweg mee in aanraking komen. Elk hoofdstuk is 

ingedeeld in duidelijke alinea’s en bestaat uit korte zinnen. De tekst is gezet in een prettig 

leesbaar lettertype en wordt ondersteund door grote foto’s en illustraties. Moeilijke woorden 

worden zowel onder aan de pagina als achterin het boek uitgelegd 

(www.nbdbiblion.nl/skoop). 

Steeds zijn twee bladzijden gereserveerd voor één aspect van de Romeinse 

geschiedenis: Rome de eeuwige stad met een kaart van het Romeinse Rijk op zijn 

grootst (datering: 101-107 voor Christus, blz. 4!), Romeinse straten, Romeins eten 

(gevulde relmuis), slavernij, soldaten (ver van huis met een afbeelding van de Muur van 

Hadrianus, strijdend tegen barbaren), spelen (Colosseum, gladiatoren en wagenraces) 

en de keizer. Het boekje wordt afgesloten met een soort balans: Romeinen goed of 

slecht? Daarna volgen nog een weetjespagina, een tijdbalk, een woordenlijst, een 

register en (een heel korte) verwijzing naar boeken en websites. 

Het overleven uit de titel komt nadrukkelijk terug in de tekst. De Romeinen worden als 

volgt geïntroduceerd: De Romeinen waren een ruw volk. Je had soldaten en slaven.Een 

slaaf moest doen wat zijn baas zei. Hij kreeg geen geld. Dan had je nog de gladiatoren 

(vechters). De Romeinen woonden in ruige straten en op straat was het leven ruw. Op 

verschillende bladzijden staat een sterk feitje o.m. over een gladiator met een helm 

zonder ooggaten. 

Naast de korte zinnen staan er in de tekst vetgedrukte woorden, die onderaan de pagina 

en iets uitgebreider achterin in een woordenlijst omschreven worden. Op zich een goede 

zaak, al zijn enkele omschrijvingen wel discutabel. Zo is een rijk, een aantal landen 

samen die door één land worden bestuurd (blz. 4) en de vraag is of zo’n omschrijving 

passend is voor de Romeinse tijd. En is een fort, een gebouw voor soldaten (blz. 14). 

De vraag is bij zo’n uit het Engels vertaald informatief boek in hoeverre er sprake is van 

alleen maar een vertaling of dat er ook sprake is van een bewerking voor de 

Nederlandse lezers. Ooit verscheen er voor het documentatiecentrum een uit het Engels 

vertaald boekje met als titel Caesar, maar dat boekje ging alleen over Caesar in 

Engeland… 


106

107 

Helaas blijkt zo’n bewerking ook nu weer uitgebleven. Er is een afbeelding van de limes, 

de Muur van Hadrianus, maar dat er ook een limes liep door de Lage Landen komt niet 

aan de orde. Invoegen van nieuwe foto’s in zo’n boek is natuurljk moeilijk, maar 

minstens had toch de tijdbalk bewerkt kunnen worden, waarin de jaartallen 55 en 54 

voor Christus voorkomen (Caesar in … Engeland) en 122 na Chr. (begin van de bouw 

van de Muur van Hadrianus). Opnieuw een gemiste kans. Gelukkig zijn de boeken en 

websites op de pagina Meer weten? wel Nederlandstalig. 


• Jan Simoen 

Via de literatuurlijst over Srebrenica op entoen.nu (volwassenen) kwam ik uit bij het 

boek Met mij gaat alles goed van de Belgische auteur Jan Simoen. In de bibliotheek vond 

ik een exemplaar uit 1999, uitgegeven door Querido, een tweede druk, de eerste 

verscheen in 1996. Simoen kreeg een tweetal prijzen voor het boek: de Boekenwelp en 

de Provinciale Literatuurprijs Vlaams-Brabant. Het boek wordt wel getypeerd als een 

adolescentenroman, maar ook wel als een jeugdboek 15+. 

Het bleek een boeiend brievenboek van leden van een in België wonende familie aan 

elkaar. De vader van het gezin heeft een zoon uit een eerste huwelijk Jonas, die zijn 

geluk is gaan beproeven in Amerika. Vader is hertrouwd met een Bosnisch-Kroatische 

vrouw, voor de oorlog in Joegoslavië gevlucht naar België. Zij bracht haar zoon Michaël 

mee, die in Italië muziek is gaan studeren. Uit het tweede huwelijk wordt Anna geboren. 

Jonas wordt in Amerika een HIV-patiënt. Hij bericht dat aan zijn stiefbroer, maar houdt 

het lang geheim voor zijn vader en stiefmoeder. Michaël wordt verliefde op de Kroatische 

Martha. En zo gaat het in de brieven om twee zaken: aids en de situatie in voormalige 

Joegoslavië, met overigens vooral de nadruk op aids. 

Over de ontwikkelingen in voormalig Joegoslavië kom je in dit boek niet zoveel te weten. 

Al is de stiefmoeder die als Bosnisch-Kroatische getrouwd was met een Bosnisch-Serviër 

(‘daar stond je in die tijd niet bij stil’) wel een interessant figuur als ze verzucht: Een 

echtpaar is daar geen echtpaar meer: het is een wankele coalitie, die in Genève via een 

onderhandelingstafel heen en weer geschoven wordt, en in het veld mekaar de ogen 

uitkrabt. 

Je kunt je afvragen hoe zo’n boek in de literatuurlijst van entoen.nu terecht komt. Het 

antwoord staat op het bibliotheekkaartje in het boek: daar komt naast aids Joegoslavië 

als trefwoord op voor. 

Van Jan Simoen had ik nog nooit gehoord. Toen ik zijn website www.jansimoen.com op 

13:07-01 opende was de eerste mededeling daar: Jan Simoen is overleden in de nacht 

van 4 op 5 januari. Hij werd 59 jaar. Simoen was leraar Frans in Leuven en begon als 

schrijver van toneelstukken. Daarnaast schreef hij korte verhalen voor de jeugd en 

jeugd- en adolescentenromans met een koppeling met de realiteit en de actualiteit. De 

aidsgeschiedenis van Jonas in Met mij gaat alles goed bleek gebaseerd op ervaringen van 

een bekende. Daarnaast vertaalde hij veel werk in het Frans. 


www.jansimoen.com. 

• Illustraties 

STELLING 

Illustraties beïnvloeden de interpretatie van een tekst en vormen daarom een 

fundamenteel onderdeel van het (sprookjes)boek. D.M. Hoogenboezem (RUG), geciteerd 

in: 

Stellingen in: NRC Handelsblad, 13:15-01, blz. 15. 


107

d.2 informatieve teksten 

108 

• Internet als schoolvak 

Katinka Simonse (33), beter bekend als kunstenares Tinkebell, pleit in NRC Weekend 

voor het schoolvak ‘internet’, dat dezelfde prioriteit heeft als taal en rekenen. Omdat een 

groot deel van ons leven zich nu al online afspeelt, en dat wordt alleen maar meer. (…) 

Privacy, omgangsvormen, informatiegebruik (hoe weet ik of de informatie die ik online 

vind, de juiste is?) Zomaar een paar basisaspecten van dit nieuwe kernvak. 

Tinkebell, Internet zou een schoolvak moeten zijn in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 19. 

• Citaten 

Alle internetadressen waren juist op het moment dat dit boek gedrukt werd. Tekst in het 

colophon van 

Williams, B., en B., Hoe overleefde je in het oude Rome NBD Biblion - Delubas, blz. 2. 

d.3 schema’s, tabellen en grafieken 

d.4 informatieve bronnen (archief) 

E DOEN 

e.1 leven als … 

e.2 spelen als… 

RIDDERSPELEN 

De stichting Ridderspektakel organiseert ook in 2013 een aantal middeleeuwse 

ridderspektakels te weten: 

• 15 en 16 juni : Dordrecht - Hollandse Biesbosch 

• 6 en 7 juli : Paterswolde: Landgoed Vennebroek 

• 17 en 18 augustus : Amstelveen: Amsterdamse Bos. 

Zie ook www.ridderspektakel.nl. 

Nieuwsbrief stichting Ridderspektakel, januari 2013. 

e.3 spelen met … 

e.4 schrijven, spreken, dichten en zingen 

• Musical Waar is Vincent? 


108

109 

Zie hiervoor hoofdstuk I onder de Tijd van Burgers en Stoommachines onder het 

canonvenster Vincent van Gogh. 

CvdK 

e.5 tekenen, bouwen en experimenteren 

e.6 muurkrant en tentoonstelling 

e.7 herdenken en vieren 

• Wereldreligiedag 

13 januari is Wereldreligiedag, een initiatief van de Bahaí-beweging in 1950 met als doel 

de verbroedering tussen verschillende geloven. De dag wordt niet wereldwijd groots 

gevierd. In Suriname wordt Wereldreligiedag gevierd als verbroederingsfeest tussen de 

verschillende etnische groepen. 

Kasemir, H., Een wereld aan religies in: Dagblad van het Noorden, 13:11-01, blz. 10 [In 

Beeld]. 

• Koninginnedag - Koningsdag 

Na het aftreden van koningin Beatrix wordt de Koninginnedag Koningsdag, te vieren op 

27 april, de verjaardag van Willem-Alexander. 

Hr.Ms. wordt Zr.Ms. in: NRC Handelsblad, 13:29-01, blz. 3 [Special] 

• Kalender 

Februari Maart 

01-02 Herdenking Watersnoodramp (1953) 08-03 Internationale Vrouwendag 

03-02 Sterfdag Fiep Westendorp ( 2004) 16-03 Start Boekenweek (t.e.m. 24-03) 

08-02 Warme Truiendag 20-03 Lente 

09-02 Chinees Nieuwjaar 20-03 Oprichting VOC [1602] 

09-02 Geboortedag Aletta Jacobs (1954) 20-03 Nationale Boomfeestdag 

14-02 Valentijnsdag 21-03 Dag van de leerplicht 

21-02 Dag van de Moedertaal 22-03 Wereldwaterdag 

21-02 Sterfdag Spinoza (1677) 24-03 Arubadag 

21-02 Geboortedag van Eise Eisinga (1744) 24-03 Geboorte Michiel de Ruyter [1607] 

24-02 Geboortedag Karel V (1500) 25-03 Internationale herdenkingsdag van 

25-02 Herdenking Februaristaking (1941) de slachtoffers van de slavernij en de transatlantische 

slavenhandel 

28-03 Witte Donderdag 

29-03 Goede Vrijdag 

30-03 Geboorte Vincent van Gogh [1853] 

31-03 Eerste Paasdag 

31-03 Zomertijd 

CvdK/ Vensterkalender entoen.nu/ www.issuekalender.nl/internet. 

15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE 

16 WERKEN MET LESMATERIALEN 

• Schoolsupport 

Schoolsupport is verhuisd naar Niels Bohrweg 123, 3542 CA Utrecht, tel. 030 2090810. 

E-mail Schoolsupport, d.d. 13:17-01. 


109

110 

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS 

• Chronologie 

De Britse minister van Onderwijs Michael Gove heeft de terugkeer van traditioneel 

geschiedenisonderwijs aangekondigd. De thematische opzet maakt plaats voor een 

chronologische geschiedschrijving met jaartallen en nationale helden. Zo komt ook 

Winston Churchill weer in het curriculum. 

Parallel hieraan loopt de inhoud van het nieuwe inburgeringshandboek Life in the United 

Kingdom. De Conservatieve staatssecretaris van immigratiezaken Harpers koos ervoor 

om de nadruk te leggen op de glorieuze geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk van de 

Romeinen tot J.K. Rowling. In het hoofdstuk A long and illustrious history wordt een 

positief beeld geschetst van het Britse wereldrijk. 

IJzendoorn, P. van, Wie Brit wil zijn moet Sherlock Holmes kennen in: de Volkskrant, 

13:31-01, blz. 16. 

Britse nieuwkomer krijgt het een stuk lastiger in: Dagblad van het Noorden, 13:31-01, 

blz. 9. 


110

111 

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING 

• Didactiek 

HOORCOLLEGES 

Of een college wordt gevolgd, is afhankelijk van de manier waarop een docent dat college 

geeft: slaapverwekkend of uitnodigend. Dat was vroeger niet anders dan nu. Anne 

Hammers in: 

Hammers, A., ‘Of een college wordt gevolgd is afhankelijk van de docent’ in: de 

Volkskrant, 12:03-01, blz. 10. 

Als hoorcolleges inderdaad geen waarde toevoegen aan de opgegeven leerstof, dan 

kunnen ze beter worden afgeschaft. Maar het hoorcollege is juist een uitgelezen kans om 

kennis tot leven te brengen, om interessante gastsprekers uit te nodigen die vanuit het 

veld een ander licht werpen op de bestudeerde stof. Binnen de tendens naar 

verschoolsing biedt juist het hoorcollege de mogelijkheid tot oprechte inspiratie en eigen 

motivatie van de student en docent. Eva van Gemert, student sociologie UvA in: 

Gemert, E. van, Hoorcollege inspiratie voor student en docent in: de Volkskrant, 13:04- 

01, blz. 29. 

Ik ben blij dat ik afgestudeerd ben voor het onzalige idee van internetcolleges in de 

praktijk wordt gebracht. Mariska Jansen in: 

Jansen, M., Interactie in: de Volkskrant, 13:05-01, blz. 26. 

• Taalgericht vakonderwijs 

Op http://kennisplatform.leoned.nl/inleidendecolleges/index.htm staat een aantal 

weblectures over taalgericht vakonderwijs, waaronder taalgericht geschiedenisonderwijs. 

E-mail Jannet van Drie d.d. 13:23-01. 

• De PABO 

ZORG VOOR PABO’S 

Minister Bussemaker over de Pabo: Ik voel een grote zorg voor de pabo’s. Die leiden de 

mensen op die al onze toekomstige generaties moeten gaan opleiden. Het was de eerste 

conclusie die ik trok toen ik op de HvA was begonnen, na twee weken al. Dit gaat 

helemaal niet goed. We moeten echt meer eisen stellen aan wat leraren kennen en 

kunnen. Dat gaat dit kabinet ook doen. 

Op de vraag of de minister dan niet bang is voor de daling van de aanmeldingen? 

De slinger kan ook zo de andere kant opzwaaien. Als mensen in de gaten krijgen dat er 

iets interessants gebeurt op de pabo - dat je daar echt wordt uitgedaagd - dan wordt het 

hopelijk juist aantrekkelijker om die opleiding te volgen. 

Funnekotter, B., Zomaar wat studeren kan niet meer in: NRC Weekend, 13:19-01, blz. 

26-17 [Z&Z]. 

KWALITEIT VAN LERAREN 

De Onderwijsraad heeft minister Bussemaker een adviesrapport gestuurd met als titel 

Kiezen voor kwalitatief sterke leraren.De Raad waarschuwt in het rapport dat de kwaliteit 

van het voortgezet onderwijs onder druk staat. 

De raad noemt als lichtend voorbeeld de pabo’s. Daar wordt sinds enkele jaren strenger 

geselecteerd. Ook zijn er naast de hbo-opleidingen academische pabo’s bijgekomen. De 

raad denkt dat deze kwaliteitstrend meer studenten naar het onderwijs zal lokken. 

De raad stelt wel dat de beter opgeleide leraren ook meer moeten verdienen en dat 

zittende leraren deel moeten nemen aan heren bijscholing. De totale kosten worden 

geraamd op 300 miljoen euro. 

Pré, R. du, Onderwijsraad: beroep leraar is toe aan kwaliteitsinjectie in: de Volkskrant, 

13:25-01, blz. 9. 

In een interview met Geert ten Dam van de Onderwijsraad wordt de vraag gesteld of de 

toelatingstoets voor taal en rekenen (sinds 2006) niet voldoende is. Ten Dam vindt van 


111

112 

niet. De pabo moet potentiële studenten ook gaan testen op kennis van vakken als 

geschiedenis, aardrijkskunde en techniek. Alleen goed kunnen spellen en rekenen 

volstaat niet vooor een goede leraar. Op de vraag of meer toetsen niet zal leiden tot 

minder animo om de opleiding te volgen antwoordt hij: De kwaliteit van de docenten die 

we opleiden moet absolute prioriteit krijgen. Daarmee kan niet gemarchandeerd 

worden.(…) Vooral een vooruitzicht op een beroep met status, in een school met 

hoogopgeleide collega’s, moet zorgen voor voldoende instroom. 

Funnekotter, B., ‘Selecteer leraren op kwaliteit’ in: NRC Handelsblad, 13:25-01, blz. 8. 

• Onderwijsgeschiedenis 

(BV) Dorsman, L.J. en P.J. Knegtmans, Universiteiten, publiek en politiek. Het 

aanzien van de Nederlandse universiteiten 1800-2010 Verloren, € 15,00. 


(BV) Hooghiemstra, D., De geest in dit huis is liefderijk. De Arbeiderspers, € 

29,95 [over Kees Boeke]. 

Interview met de auteur door Jannetje Koelewijn Kees Boeke liet Beatrix de ramen 

lappen in: NRC Weekend, 13:12-01, blz. 18 -19 [Z&Z] 

Interview met de auteur door Lidy Nicolasen ‘Vaak leek het alsof Betty en Kees gek 

waren geworden’ in: de Volkskrant, 13:12-01, blz. V 5 [Boeken]. 

Bespreking door Elsbeth Etty Een onverbeterlijke wereldverbeteraar in: NRC Handelsblad, 

13:18-01, blz. 3 [Boeken]: Ze (=Hooghiemstra) blijft Boeke volkomen serieus nemen, 

wat een voorwaarde is voor een serieuze biografie. 

(AR) Janssen, M., De andere schoolstrijd [over de strijd tussen hbs en gymasium] 

in: 

Historisch Nieuwsblad, januari 2013, blz. 50-57. 

Zie ook hoofdstuk II onder Voorwerpen / Scheepstra’s Kabinet. 

CvdK 

• Ravensbrück 2013 

Zo’n 38 Pabo-studenten (er lopen nog enige aanmeldingen zodat het precieze getal nog 

niet bekend is) hebben zich aangemeld om deel te nemen aan de Ravensbrückreis in 


Het reisprogramma begint met een kennismakingsbijeenkomst in het 

Herinneringscentrum Kamp Vught op zondag 13:03-02. Sprekers zijn daar Joke van Dijk 

(Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück), Maria van Haperen (NIOD), Friso 

Wielenga (Universiteit Münster) en Cees van der Kooij (PA-BO-commissie VGN). 

De reis zelf begint op 13:29-04. Op 13:04-05 wordt teruggereisd naar het kampterrein 

van Westerbork, om daar deel te nemen aan de 4 mei-herdenking. 

Op een nog nader te bepalen moment vindt een terugkombijeenkomst plaats, dit keer in 

Kamp Amersfoort. 

CvdK 

• Citaten 

Omdat universiteiten zouden zijn verworden tot een soort diplomafabrieken moeten 

(deze) jongeren op zoek gaan naar verdieping. En dan is het niet vreemd dat ze 

uitkomen bij de klassieke filosofie. Jules Evans, geciteerd in: 

Poll, W. van de, Filosofische levenskunst. Hoe te leven met de zelfhulpfilosoof in: Vrij 


Ook is duidelijk dat leerlingen basiskennis niet spelenderwijs opdoen door zelfsturend te 

werken aan hun competenties en 21 st century skills. Aleid Truijens in: 

Truijens, A., Met diploma-inflatie schiet niemand iets op in: de Volkskrant, 13:28-01, blz. 

22. 


112

2013 

• Agenda 

Februari 

05 t.e.m.07-02 CITOtoets. 

Maart 

16 t.e.m. 24-03 BOEKENWEEK 

Thema: Gouden Tijden, Zwarte bladzijden 

Over de zon- en schaduwzijde van ons roemrijk 

verleden 

113 

April 

07 t.e.m. 13-04 Euroclioconferentie in Erfurt. 

11 t.e.m. 14-04 300 jaar Vrede van Utrecht 

14-04 Heropening Rijksmuseum Amsterdam 

17-04 Studiedag Pabonetwerk Aardrijkskunde, Geschiedenis 

Natuur en Techniek in de Marnix Academie in Utrecht. 

November 

13: 30-11 Start 200 jaar koninkrijk 

© 13:04-02 Cees van der Kooij 

De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting 

entoen.nu. 

Aan- en afmelding voor deze nieuwsbrief kan via: vanderkooij@home.nl. 


113

HG februari 2013 - VGN

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?