Mijn Verkade-Album - Zaans Museum

VERKADE VERKADE
Docentenhandleiding
Docentenhandleiding
Mijn Mijn Verkade Verkade-album
Verkade album album
Groep Groep Groep 7 7 7 en en en 88
8 8

Erfgoed Erfgoed in in het het Zaans Zaans Museum Museum
Museum
Thema Thema Thema Verkade
Verkade
Mijn Mijn Verkade Verkade-album
Verkade album
Docentenhandleiding
Docentenhandleiding
Docentenhandleiding
Groep Groep 7 7 en en en 8
8
© Zaans Museum 2010
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
Zaans Museum
Schansend 7, 1509 AW Zaandam
Tel: 075 681 00 00
Fax: 075 617 69 80
E-mail: educatie@zaanseschans-museum.nl
Website: www.zaansmuseum.nl
2

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
1. Voorwoord 4
2. Inleiding 5
Opzet van het project
Aansluiting bij de kerndoelen
Minimale tijdsinvestering
Inhoud van de leskist
3. Praktische informatie 7
4. Achtergrondinformatie voor de leerkracht 9
Hoe de Zaanstreek de Provisiekast van Nederland werd
De geschiedenis van het bedrijf Verkade
5. . Voorbereidingsles 11
6. Belevenis op locatie 13
7. Verwerkingsles 14
8. Andere lessuggesties 16
9. Literatuurlijst 17
8. Verantwoording en credits 18
Bijlage: Antwoorden opdrachten Verkade Paviljoen 19
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
3

1. Voorwoord Voorwoord
Voorwoord
Bij de start van het project Erfgoed à la Carte in de Zaanstreek is een inventarisatie gemaakt van de wensen
van de scholen met betrekking tot het gebruik van erfgoed. Eén van die wensen was een bezoek aan een
fabriek, om te laten zien wat werken in de Zaanstreek inhoudt. Het bezoeken van een echte fabriek is
tegenwoordig echter door strenge veiligheidseisen niet mogelijk.
In 2009 werd het Verkade Paviljoen geopend, waar bezoekers verschillende onderdelen van de Verkade
fabrieken in werking kunnen zien. Het Zaans Museum heeft hiermee de mogelijkheid gecreëerd een fabriek
in al zijn facetten te ervaren.
Met een subsidie van de Provincie Noord-Holland kan het Verkade Paviljoen nu ook door schoolklassen
bezocht worden. Voor u ligt het educatief project dat samen met een klankbordgroep van leerkrachten
ontwikkeld is. Wij wensen u veel plezier!
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
4

2. Inleiding
Mijn Verkade-album is een educatief project ontwikkeld bij het Verkade Paviljoen van het Zaans Museum.
Het is een afwisselend en actief project voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool. Aan de hand
van een verhaal, geschreven door de Zaanse kinderboekenschrijver Hans Kuyper, gaan leerlingen aan het
werk in de ‘fabrieken’ in het Verkade Paviljoen. Door de opgedane kennis en ervaring raken de leerlingen
meer betrokken bij het industrieel erfgoed van de Zaanstreek.
Opzet Opzet van van het het project
project
De leerlingen lezen op school als voorbereiding voorbereiding het verhaal van Hans Kuyper. Het verhaal is geschreven
vanuit het perspectief van een kind; Mara Zoomer. Mara is in 1974 twaalf jaar en heeft een werkstuk
geschreven over Verkade, aan de hand van haar familieleden die allemaal voor Verkade werken/werkten.
Vader in het laboratorium, moeder in het kinderdagverblijf, oma in de chocoladefabriek en oud-oma in de
waxinefabriek.
In In het het Zaans Zaans Museum Museum gaan de leerlingen na een korte gezamenlijke introductie in het Verkade Paviljoen
zelfstandig werken aan opdrachten op de verschillende afdelingen van de fabriek, waar ook de familie van
Mara heeft gewerkt.
Op school wordt de opgedane kennis en ervaring verwerkt verwerkt en in historische perspectief geplaatst met
behulp van een tijdlijn. Daarnaast worden een aantal lessuggesties gegeven om het project verder uit te
bouwen. De antwoorden van de opdrachten die de leerlingen in het Verkade Paviljoen hebben gemaakt, zijn
terug te vinden in de bijlage aan het einde van dit document.
Aansluiting Aansluiting bij bij de de kerndoelen
kerndoelen
Nederlands, schriftelijk taalonderwijs:
4. Leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder
schema’s, tabellen en digitale bronnen.
9. Leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en
informatieve teksten.
Oriëntatie op jezelf en de wereld:
Natuur en techniek
Ruimte
44. Leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgevingrelaties te leggen tussen werking, de vorm
en het materiaalgebruik.
47. De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in
omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken,
bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
5

Tijd
51. Leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons
cultureel erfgoed en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52. Leerlingen leren over de kenmerkende aspecten van de tijdvakken: burgers en stoommachines,
wereldoorlogen en Holocaust, televisie en computer.
Kunstzinnige oriëntatie:
56. Leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel
erfgoed.
De exacte kennis- en vaardigheidsdoelen worden per les geformuleerd.
Aansluiting bij bestaande lesstof:
- Als op school thematisch gewerkt wordt, dan kan dit project gebruikt worden in het kader van het
onderwerp Werken.
- Dit project sluit aan bij de tijdvakken Tijd van de wereldoorlogen en Tijd van de televisie en computer.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
6

Minimale Minimale tijdsinvestering
tijdsinvestering
Voorbereidingsles 60 minuten
Belevenis op locatie 120 minuten
Verwerking 60 minuten
Het is noodzakelijk om de voorbereidingsles in de klas gedaan te hebben.. Tijdens het bezoek aan het
Verkade paviljoen wordt hierop voortgebouwd.
De leskist wordt door een vrijwilliger van Fluxus Kunst in School gebracht en gehaald naar school.
Inhoud Inhoud van van de de leskist
leskist
• 1 handleiding
• 1 Canon van de Zaanstreek
• 1 Mijn Verkade-album
• 1 Verkade-album Zomer
• 1 magnetische tijdlijn
• 18 losse magneetjes
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
7

3. 3. Praktische Praktische informatie
informatie
Ontvangst Ontvangst en en verloop verloop van van het het bezoek
bezoek
In het museum worden jullie ontvangen door een museumdocent die jullie gedurende het hele bezoek zal
begeleiden. In het museum is er, naast de museumdocent, betaalt voor nog twee twee begeleiders (in ieder geval
de leerkracht van de groep) waarvan verwacht wordt dat zij mee helpen met het programma. Alle hulp van
deze begeleiders wordt zeer op prijs gesteld door de museumdocent. De andere begeleiders die mee zijn
kunnen wel een kaartje kopen (museumjaarkaart geeft gratis toegang) en mee gaan met het programma.
De groep wordt verdeeld in 6 groepjes: het is raadzaam deze verdeling vast op school te doen. Er gaat
gewerkt worden! Zorg ervoor dat de kinderen makkelijke en oude kleren dragen.
Calamiteiten
Calamiteiten
Mocht u, om welke reden dan ook, plotseling niet kunnen komen, wilt u dit dan z.s.m. doorgeven aan Yvonne
Slagboom van Fluxus Kunst in School, telefoon: 075-6553555, email: yslagboom@fluxus.nl en aan de
afdeling educatie van het Zaans Museum, telefoon: 075 681 00 00, e-mail: educatie@zaanseschans-
museum.nl
Algemene Algemene Algemene informatie informatie Zaans Zaans Zaans Museum Museum
Museum
Het Zaans Museum ligt op de Zaanse Schans, Schansend 7, 1509 AW te Zaandam. Algemeen
telefoonnummer: 075 6810000, email: info@zaansmuseum.nl. Voor meer informatie kunt u altijd terecht op
onze website: www.zaansmuseum.nl.
Per Per auto
auto
Vanuit Amsterdam A8 richting Zaanstad/Purmerend, afslag Purmerend A7. Volg dan de borden Zaanse
Schans. Vanuit Alkmaar richting Wormerveer/ Zaandam. Volg dan de borden Zaanse Schans.
De Zaanse Schans heeft een eigen parkeerterrein. De parkeergelden worden gebruikt voor het onderhoud
en beheer van de historische panden op de Zaanse Schans.
Parkeren
Parkeren
Kijk voor de actuele tarieven voor parkeren voor scholen op de website: www.zaansmuseum.nl.
Per trein
Vanaf Amsterdam CS neemt u de stoptrein richting Alkmaar tot station Koog-Zaandijk. De reistijd bedraagt
ongeveer 20 minuten. Vervolgens loopt u naar de Zaanse Schans.
Per bus
bus
Vanaf station Amsterdam CS vertrekt ieder half uur een Connexxionbus (lijn 91) naar de Zaanse Schans. De
bus rijdt via NS-station Zaandam Kogerveld.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
8

Vanaf station Zaandam vertrekt ieder half uur een bus (lijn 69) richting de Zaanse Schans. De bus stopt bij
molen ‘De Bleeke Dood’.
Goed Goed Goed om om te te te weten
weten
• De leerkracht en/of begeleiders zijn verantwoordelijk voor het verloop van het bezoek en het gedrag
van de leerlingen. Bereid de kinderen voor op het museumbezoek.
• Er mogen per groep gratis 2 begeleiders mee met de groep, overige begeleiders/ouders kunnen op
basis van het groepstarief volwassenen eventueel ook met de groep mee. Van begeleiders wordt
verwacht dat zij de instructies van de museumdocent volgen.
• Een museum laat unieke en authentieke voorwerpen zien. Deze mogen beslist niet aangeraakt
worden.
• De leerlingen mogen geen overlast veroorzaken voor andere bezoekers. Hollen en schreeuwen
wordt niet op prijs gesteld. Aanwijzingen van het museumpersoneel moeten dan ook worden
opgevolgd.
• Er mag niet gegeten, gedronken en gerookt worden in het museum. Informeer vooraf naar de
mogelijkheid om (zelf meegebrachte) etenswaren te nuttigen in het museumcafé.
• De jassen en tassen worden in (de kluisjes van) de garderobe achtergelaten.
• Het educatief programma is inclusief museumdocent, entreegeld en educatief materiaal en exclusief
parkeergeld.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
9

4. 4. Het Het Thema Thema Verkade
Verkade
Achtergrondinformatie Achtergrondinformatie voor voor de de leerkracht eerkracht eerkracht
Hoe Hoe de de Zaanstreek Zaanstreek de de Provisiekast Provisiekast van van Nederland Nederland werd.
werd.
In 1974 werden zeven zelfstandige gemeenten samen gevoegd tot de Gemeente Zaanstad. De slogan van
de gemeente was toen: Zaanstad; de Provisiekast van Nederland.
Nog steeds zijn er een groot aantal fabrieken die voedingsmiddelen produceren:
Lassie produceert toverrijst in Wormer.
ADM Cocoa produceert cacao in Koog aan de Zaan (voorheen Cacao de Zaan).
United Biscuits produceert koekjes op de Westzijde 103 in Zaandam (voorheen Verkade).
Een aantal bekende fabrieksgebouwen hebben inmiddels een nieuwe functie gekregen, waardoor het
industrieel erfgoed behouden is gebleven.
De Adelaar (voorheen een zeepziederij) werd het hoofdkantoor van het modebedrijf Vanilia.
Cacao- en chocoladefabriek De Arend in Wormerveer werd het hoofdkantoor van de woningcorporatie
Parteon.
Pakhuis Mercurius in Wormer werd een archeologisch depot.
In de Verkadefabriek aan het Westzijde 188 zijn nu ateliers, winkels, horeca, een sportschool en
appartementen gevestigd.
Welke factoren hebben nu bepaald dat er in de loop van de tijd zo’n grote voedingsmiddelen industrie
ontstond in de Zaanstreek?
- De gunstige ligging ten opzichte van Amsterdam en haar haven.
- De Zaan als belangrijkste aanvoerweg van grondstoffen voor de molens en later fabrieken.
- Het open veenweide gebied als ideale locatie voor molens.
- De bouw van de eerste molen met krukas (Het Juffertje) in Zaandam.
- De molens als leveranciers van energie voor de productie van halffabricaten.
- De lage belastingtarieven in de 16 e en 17 e eeuw maakten de Zaanstreek voor de industrie een interessante
vestigingplaats.
- Het ontbreken van conservatieve regulerende gilden in de Zaanstreek maakte het ondernemen
gemakkelijker.
- De vestiging van ambachtelijke bedrijven die de halffabricaten verwerkten tot consumptiegoederen.
Met de komst van de stoom en later de elektriciteit veranderden deze ambachtelijke bedrijven in fabrieken.
Fabrieken die voor een groot deel levensmiddelen produceerden.
In de leskist vindt u een boekje met de Canon van de Zaanstreek. De volgende vensters gaan dieper op
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
10

ovenstaande factoren in:
- “Het Juffertje” (1596-1610), pagina 26.
- “Het oudste moderne industrielandschap” (1600-1800), pagina 33.
- “Uit de wind in de rook” (1833-1940) pagina 59.
- “De provisiekast (1870-1970), pagina 65.
In de jaren ’70 van vorige eeuw was er zoveel werkgelegenheid in de Zaanstreek dat er arbeidskrachten uit
andere landen (Spanje, Italië en later Turkije en Marokko) geworven werden. Door de technische
ontwikkelingen in de jaren ’80 van vorige eeuw kon er steeds efficiënter gewerkt worden met behulp van
machines en computers. Er waren minder werknemers nodig bij het productieproces; de industriële
werkgelegenheid kromp. De volgende vensters van de canon gaan daar dieper op in:
-“Van heinde en ver” (1960-1980), pagina 81.
- “Het einde van de Zaanse industriëlen” (1960-1990), pagina 84.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
11

De De De geschiedenis geschiedenis van van het het het bedrijf bedrijf bedrijf Verkade. Verkade.
Verkade.
1886
Het bedrijf Verkade is opgericht in 1886 door Ericus Verkade. Daarvoor had hij al een patentoliefabriek
gehad, maar die ging in vlammen op en in 1886 begon hij in Zaandam met een Stoombrood- en
Beschuitfabriek.
Met behulp van een stoommachine kon er in korte tijd veel brood en beschuit gebakken worden.
De Stoombrood- en Beschuitfabriek was nieuw in Nederland, daarvoor werden brood en beschuit gebakken
door kleine bakkerijen. Het brood uit de fabriek was veel goedkoper en werd na wat opstartproblemen een
succes.
Verkade was de eerste die de beschuiten niet meer los verkocht, maar voorverpakt in een blik. Dan bleven de
beschuiten lekker lang vers en knapperig.
Het vreemde was dat Ericus Verkade zelf helemaal geen verstand van broodbakken had. Maar hij wist wel
hoe je een bedrijf op moest zetten en hij zorgde ervoor om de juiste mensen in zijn bedrijf te laten werken.
Ericus Verkade had vijf zonen en zijn idee was om voor elke zoon een bedrijf op te zetten. Maar er waren
twee zonen met andere ambities. Edgar werd toneelspeler en Jan werd kunstschilder.
Twee zonen Ericus en Arnold werden in 1887 de directeuren van de Stoombrood- en Beschuitfabriek.
En voor Anton werd in 1898 een Waxinelicht-fabriek opgericht in Amsterdam.
Later werkten een groot aantal van de kleinkinderen en achterkleinkinderen ook in de fabrieken.
1911
De familie Verkade hield ervan om steeds nieuwe dingen te doen en het bedrijf verder te laten groeien. In
1911 werd een proefbakkerij ingericht. Daar werd geëxperimenteerd met biscuitjes bakken. Anton ging zelfs
naar Engeland om daar de kunst van het biscuitjes bakken goed onder de knie te krijgen op een
biscuitbakkersschool. In 1915 begon men met de bouw van de biscuitfabriek en in 1919 werden daar de
eerste biscuitjes gebakken.
In datzelfde jaar werd ook begonnen met de productie van chocoladerepen en bonbons. Door nieuwe
technologische ontwikkelingen werden de productieprocessen in de fabriek steeds beter. Er kon steeds
sneller gewerkt worden.
Verkade was als één van de eerste bedrijven in Nederland actief bezig reclame te maken voor hun producten.
Ze besteden veel aandacht aan de vormgeving van de verpakkingen. Cees Dekker was de grafisch
vormgever die vanaf 1923 voor Verkade werkte. Zijn ontwerp voor de beschuitbus met de Oost Indische kers
is bijvoorbeeld erg bekend geworden.
Vanaf 1903 lanceerde Verkade de plaatjes in de koekverpakkingen, die in speciale plaatjesalbums verzameld
konden worden. Deze albums waren ongekend populair.
Mensen konden zelfs bij Verkade hun dubbele plaatjes ruilen, hiervoor was een speciaal kantoortje ingericht
(dat in het Verkade-paviljoen nagebouwd is).
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
12

1940 1940-1945
1940
1945 1945
In de oorlogsjaren was er minder activiteit in de Verkade fabrieken wegens de grondstoffenschaarste. Het
assortiment werd aangepast. En de hoeveelheden per verpakking werden aangepast aan het
bonnensysteem. Koek werd als “bijvoeding” gepropageerd.
De fabriek heeft lang kunnen functioneren tot december 1944, toen de laatste aanwezige grondstoffen
werden gevorderd en de gasvoorziening werd gestaakt. De directie besloot om het toen nog aanwezige
personeel door te betalen. Ze werden o.a. ingeschakeld bij het werk in de gaarkeuken van Zaandam.
We Wederopbouw
We deropbouw
Na de Tweede Wereldoorlog zijn de Verkadefabrieken verder uitgebreid. Er werden steeds nieuwe producten
gelanceerd. Verkade deed in biscuits, waxinelichtjes, beschuiten, koekjes, wafels, zoutjes, chocolade en
snoep. Deze producten werden over de hele wereld geëxporteerd.
Verkade is altijd een sociaal bedrijf geweest. Feestjes werden uitbundig en voor het gehele personeel
gevierd. Het bedrijf had als één van de eerste bedrijven in Nederland kinderopvang, er was interne scholing
en er was een vakantiehuis waar ook werknemers kwamen. Er was de Verkade-Harmonie en het Verkade-
voetbalteam.
Dipje
In 1972 verkeerde het bedrijf Verkade in een kleine crisis. Er werd een reorganisatie doorgevoerd.
Overname
In 1990 is Verkade onderdeel geworden van het Engelse bedrijf United Biscuits.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
13

5. Voorbereidingsles.
Voorbereidingsles.
Verhalen Verhalen van van Verkade
Verkade
Activiteit:
leerlingen lezen het verhaal en zetten de foto’s van de verschillende familieleden op de tijdlijn.
Let Let op: op: op: het het het is is van van essentieel essentieel belang belang da dat da t deze voorbereidende les les met de leskist gedaan is
omdat omdat het het programma programma in in in het het het Verkade Verkade Verkade Paviljoen Paviljoen voortborduurt voortborduurt op op deze deze voorbereidende voorbereidende les. les.
les.
Doel: Doel:
Doel:
• leerlingen worden nieuwsgierig naar het onderwerp,
• leerlingen vormen zich een beeld van het bedrijf Verkade,
• leerlingen kunnen de verschillende personages in de tijd plaatsen,
Organisatie:
Organisatie:
klassikaal of in groepjes
Duur:
Duur:
60 minuten
Benodigdheden:
Benodigdheden:
De magnetische tijdlijn, 5 losse magneetjes met de personages uit Mijn Verkade-album
Voorbereiding:
Voorbereiding:
hang de magnetische tijdlijn op een hoogte dat alle leerlingen hem kunnen zien en erbij kunnen.
Lesomschrijving
Lesomschrijving
U kunt er voor kiezen klassikaal te werken of in groepjes.
Klassikaal
Laat de leerlingen het verhaal lezen. Vertel erbij dat het niet in deze tijd is geschreven.
Bespreek het verhaal aan de hand van de volgende vragen:
- In welk jaar is dit werkstuk geschreven?
- Wie heeft het geschreven?
- Hoe oud is ze nu? (Iets ouder dan de meeste ouders van de kinderen.)
- Waarom schrijft ze een werkstuk over Verkade?
- Welke fabrieken had de familie Verkade?
- Welke was het oudste?
- Denk je dat Verkade de Maraton echt gemaakt heeft?
- Zijn de Verkadefabrieken nu nog van de familie Verkade?
- Kennen jullie iemand die bij Verkade werkt?
- Ben je weleens in een fabriek geweest?
Bekijk samen de magneetjes met de foto’s. Stel de volgende vragen:
- Wie staan er op de foto?
- Kun je ze in chronologische volgorde leggen?
- Kun je ze op de juiste plek op de tijdlijn leggen?
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
14

In groepjes
Maak zes groepjes en laat elk groepje een deel van het verhaal lezen; Verkade, oud-oma, oma, vader, moeder
en de toekomst.
Elk groepje bereidt een korte presentatie voor en vertelt aan de rest van de groep over de persoon en zijn of
haar werk bij Verkade. Ze plaatsen de foto (het magneetje) van hun personage op de juiste plaats op de
tijdbalk.
1.Oud-oma (1886)
2. Oma (1909)
3. vader (1931)
4. moeder (1933)
5. Mara (1962)
[foto’s met bijschrift]
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
15

6. Belevenis Belevenis op op locatie
Bezoek Bezoek Verkade Verkade Paviljoen Paviljoen
Paviljoen
Activiteit:
Leerlingen werken in de tentoonstelling in het Verkade Paviljoen.
Doel:
Doel:
• leerlingen ervaren met alle zintuigen wat het is om in een fabriek te werken
• leerlingen werken met historische bronnen
Organisa Organisatie:
Organisa
tie:
Klassikaal en in 6 groepjes
Duur:
Duur:
120 minuten
Voorbereiding:
Voorbereiding:
Maak op school al 6 groepjes, zorg dat de voorbereidingsles is gedaan of dat in ieder geval het
werkstuk uit de leskist is gelezen.
Omschrijvi Omschrijving Omschrijvi
ng van van het het het museumprogramma
museumprogramma
In het museum gaan de leerlingen, onder begeleiding van een educatief medewerker, na een korte
gezamenlijke introductie, in het Verkade Paviljoen zelfstandig werken aan opdrachten in zes groepjes. Op
deze manier zien ze alle onderdelen van de tentoonstelling: het kantoor, de waxinefabriek, de
chocoladefabriek, de biscuitfabriek, het laboratorium en de vitrines met verpakkingen. Bovendien kunnen ze
heel actief aan het werk in de opstellingen. Als afsluiting gaan de kinderen langs de visiteerklok om te
controleren of er niemand wat gestolen heeft uit de fabriek.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
16

7. Verwerkingsles
Verwerkingsles
De De De magnetische magnetische tijdlijn
tijdlijn
Activiteit:
Leerlingen plaatsen “gebeurtenissen” op de tijdlijn.
Doel:
Doel:
• leerlingen plaatsen ervaringen en kennis opgedaan in het Verkade Paviljoen in een historisch
perspectief
Organisatie:
Organisatie:
Organisatie:
klassikaal/in groepjes
Duur:
Duur:
60 minuten
Benodigdheden:
Benodigdheden:
magnetische tijdlijn, kleine magneetjes,
Voorbereiding:
Voorbereiding:
hand de tijdlijn op
Lesomschrijving
Lesomschrijving
Als verwerking op school wordt het bezoek aan het Verkade-paviljoen nabesproken. Het werkboekje kan
worden nagekeken. De antwoorden zitten in leskist.
Om de opgedane ervaringen en kennis in een historisch perspectief te plaatsen worden de losse magneetjes
op de tijdlijn geplaatst door de leerlingen. De leerlingen kunnen Mijn Verkade-album gebruiken als
naslagwerk.
Dat kan aan de hand van de volgende vragen:
Magneetjes Magneetjes over over de de geschiedenis geschiedenis van van van Verkade
Verkade
Magneet Magneet
Vraag Jaartal
Beschuitbus
Wanneer werd de Stoombrood- en
Beschuitfbriek opgericht?
Vrouwen aan het werk -Hoe werd de waxinefabriek
aangedreven?
-Wanneer werd de waxinefabriek
opgericht?
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
1886
Met een stoommachine, maar er
werd ook nog veel met de hand
gedaan.
1898
17

Voorkant zomer Wanneer werd het Verkade-album
Zomer uitgegeven?
Waarom werden er plaatjes bij de
koekjes gedaan?
Bonbons Van wanneer was de chocoladefabriek
Vrouwen die koekjes
inpakken
in het Verkade-paviljoen?
Van wanneer was de biscuitfabriek in
het Verkade-paviljoen?
Verpakking Maraton Wanneer is de Maraton gemaakt door
Verkade?
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
1907
Reclame
1935
1955
1975
Magne Magneetjes Magne
etjes over over de de algemene algemene historische historische en en technische technische ontwikkelingen ontwikkelingen tussen tussen
tussen
1880 1880-2010
1880
2010
Magneet Magneet
Vraag Vraag Jaartal Jaartal
Tekening stoommachine Wanneer werden stoommachines
Foto oude stopcontacten
en schakelaars
gebruikt in Nederland?
Vanaf wanneer werden elektrische
machines in Nederland gebruikt?
Foto bonnen Wanneer kon in Nederland alleen
voedsel gekocht worden met een
distributiebon?
Foto lopende band Wanneer werden de eerste lopende
banden gebruikt in Nederland?
Foto gastarbeiders Vanaf wanneer kwamen er veel
gastarbeiders in Nederland?
Foto computer Vanaf wanneer werden computers
gebruikt om fabrieken aan te sturen?
1880 (en daarvoor ook al maar
dat staat niet op de tijdlijn).
Vanaf 1900 steeds meer
1940-1945
In de tweede wereldoorlog. En
daarna ook nog, sommige
producten waren tot 1952 op de
bon.
Rond 1950.
Rond 1970
Rond 1980
18

8. . . Andere Andere lessuggesties
lessuggesties
0. 0. Van Van grondstof grondstof grondstof tot tot eindproduct, eindproduct, (leuk (leuk (leuk als als extra extra extra voorbereidingsles)
voorbereidingsles)
Introduceer de volgende begrippen: Elk product bestaat uit verschillende grondstoffen die bewerkt worden in
het productieproces. Grondstoffen kunnen overal vandaan komen. Bijvoorbeeld Cacao uit Afrika, suiker uit
Nederland, tarwe uit Polen, amandelen uit Spanje.
Neem verschillende verpakt etenswaren mee naar school en laat de leerlingen uitzoeken welke grondstoffen
er in zitten. Bijvoorbeeld; biscuits, chocolade, jam, pindakaas, thee, macaroni.
Laat de leerlingen ook uitzoeken uit welke landen deze grondstoffen afkomstig zijn, met de computer of
encyclopedie. Waarschijnlijk zijn er ook lessen in de aardrijkskundemethode die hier mooi bij aansluiten.
1. 1. Familiefoto’s Familiefoto’s Familiefoto’s op op de de tijdlijn
tijdlijn
Laat leerlingen oude familiefoto’s van grootouders en overgrootouders meenemen. Het is handig als ze thuis
vragen wanneer de foto’s ongeveer genomen zijn. De foto’s worden door de leerlingen op de juiste plaats op
de tijdlijn geplaatst. Zo ontdekken de leerlingen dat hun eigen familie ook een plaats in de geschiedenis
hebben. “He, mijn oud-oma was net zo oud als de oma van Mara.”
2. 2. 2. Interview Interview je je familieleden familieleden over over hun hun werk
werk
Laat leerlingen familieleden interviewen over het werk dat ze doen/deden. Waar was het? Vonden ze het
leuk? Was het zwaar? Is het werk veranderd in de loop van de tijd?
3. 3. Fotografeer Fotografeer oude oude fabrieken
fabrieken
Ga met de leerlingen naar buiten en kijk of er buurt van de school ook fabrieken zijn, oude of nieuwe. Maak
foto’s van de fabrieken. Zijn de fabrieken nog in bedrijf? Of hebben ze een nieuwe functie gekregen?
Waarom worden deze oude fabrieksgebouwen opnieuw gebruikt?
4. 4. Bedenk Bedenk een een efficiënt efficiënt producti productieproces producti eproces en en bak bak koekjes
koekjes
Ga met de kinderen koekjes bakken. Het is helemaal leuk als ze bijvoorbeeld in het kader van een feest echt
een groot aantal koekjes moeten bakken.
Laat ze van te voren in groepjes bedenken hoe ze de taken zo kunnen verdelen dat er snel (en goedkoop)
heel veel koekjes gebakken kunnen worden. Ze kunnen het productieproces, stap voor stap tekenen en
beschrijven op een lange strook papier. (Taakverdeling? Hoeveel kinderen voor welke taak? Gebruik
deegkommen en ander materieel? Hoeveelheid ingrediënten? Gebruik oven, meerdere bakplaten?)
Er kunnen sommen bij bedacht worden.
- Hoeveel geld kosten de ingrediënten bij elkaar?
- Wat is de kostprijs per koekje?
- Wat is de kostprijs als ook het uurloon van de kinderen meegerekend wordt?
Er kunnen verpakkingen voor de koekjes gemaakt worden.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
19

Er kan reclame voor de koekjes gemaakt worden.
5. 5. Maak Maak Maak een een familiestamboom familiestamboom met met beroepen
beroepen
In het Verkade-paviljoen hebben de leerlingen de stamboom van de familie Verkade ingevuld. Laat de
kinderen op school een stamboom van hun eigen familie maken. Ze schrijven bij elk familielid welk beroep
deze heeft of had. Misschien doen ze wel een ontdekking; “He, bij ons in de familie heeft bijna iedereen een
eigen bedrijf!”
Op het internet zijn werkbladen met een stamboom te vinden.
6. 6. Fabrieken Fabrieken aan aan de de Zaan
Zaan
Via de website van het gemeentearchief Zaanstad kunt u een kaart met de fabrieken en ondernemingen aan
de Zaan in 1946 bekijken.
Website: http://zaanstad.pictura-dp.nl/
Zoek op nummer: 53.00387
7. 7. Filmpjes
Op de website van Het Klokhuis zijn filmpjes te bekijken o.a. over cacao en koekjes.
http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzendingen/
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
20

9. Literatuurlijst
Literatuurlijst
-Erik Verkade, Co Verkade - Een leven in biscuit en chocolade, Wormer 2005.
-Ineke Hogema en Ivonne van der Padt, Ruytermeisjes en Verkadevrouwen, Schiedam.
-Klaas Woudt, Willem Nieuwenhuys, Honderd jaar Verkade 1886-1986, Wormer, 1986.
-Marga Coesèl, Natuurlijk Verkade, het verhaal van de albums, Zaandam, 1999.
-Diederik Aten e.a., Canon van de Zaanstreek, Haasbeek 2009.
-Encyclopedie van de Zaanstreek.
-Ach lieve Tijd, tien eeuwen Zaanstreek en de Zaankanters.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
21

10. 10. Verantwoording Verantwoording en en credits
credits
Projectgroep
Projectgroep
Dirk de Lange (De Jagersplas)
Bart Dijkstra (Wormer Wieken)
Marlene Henneke (DeVuurvogel)
Annelies Limonard (De Jagersplas)
Nelly de Leeuw (De Mei)
Jolanda Wijnand (Het Schatrijk)
Marijke Schauikes (Cultureel Erfgoed Noord-Holland)
Ellen van Veen (Zaans Museum)
Eva Rijs (Zaans Museum)
Ontwikkeling Ontwikkeling lespakket
lespakket
Marije Visser in samenwerking met het Zaans Museum
Eindredactie
Eindredactie
Marijke Schauikes
Zaans Museum
Mei ei 2010
In In opdracht opdracht van van OBS OBS OBS De De De Jagersplas Jagersplas
Jagersplas
i.s.m. i.s.m. Cultureel Cultureel Erfgoed Erfgoed Noord Noord-Holland Noord Noord Holland en en het het Zaans Zaans Museum Museum
Museum
Dit pr project pr
oject oject is is ontwikkeld ontwikkeld ontwikkeld met met een een een subsidie subsidie subsidie van van van de de de Provincie Provincie Noord Noord-Holland.
Noord Holland.
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
22

Bijlage: Bijlage: Antwoorden Antwoorden opdrachten opdrachten Verkade Verkade Paviljoen Paviljoen
Paviljoen
A. De De familie familie Verkade
Verkade
Ericus Verkade en Eduarda Thalia Koning hadden 5 zoons en een aantal dochters.
De zonen die in de Verkade fabriek gingen werken:
1868: Ericus. Zijn zoon was Jan (1902)
1872: Arnold. Zijn zonen waren Frans (1904), Jacobus (1906) en Arnold (1909)
1875: Anton. Zijn zoon was Tom (1905)
De laatste twee Verkade van de stamboom:
Eric (uit 1947) was de zoon van Tom (1905)
Arnold (1933) was de zoon van Arnold (1909)
B. De De waxinefabriek
waxinefabriek
1. Het in elkaar zetten van het waxinelichtje werd helemaal met de hand gedaan. Blikje, lont en
vetje kwamen uit verschillende machines en vervolgens met de hand in elkaar gezet tot een
waxinelichtje.
Ook het inpakken van de waxinelichtjes ging met de hand, evenals het
2. Voor het verwarmen van bijvoorbeeld thee. Ook is het waxinelichtje een bron van licht en was
een voorloper van elektrisch licht.
3. Als sfeerverlichting op donkere dagen.
C. De choco chocoladefabriek
choco
ladefabriek
1. Voor pure chocolade heb je nodig: cacaomassa, cacaoboter en suiker
Voor melk chocolade heb je nodig: cacaomassa, cacaoboter, suiker en melkpoeder.
Voor witte chocolade heb je nodig: cacaoboter, suiker en melkpoeder.
2. - Het inpakken van de bonbons
- De cacaobonen in de oven verplaatsen
- De cacaomassa van de melangeur naar de walsen verplaatsen
- De massa van de walsen naar de conge verplaatsen.
3. De chocoladefabriek werd in de jaren ’30 van de vorige eeuw gebruikt.
D. Laboratorium Laboratorium en en proefbakkerij
proefbakkerij
proefbakkerij
Er kan vergeleken worden in de klas hoe het gedaan is. Welke manier werd er gebruikt bij de
vingervlugge toets? Zijn alle geuren goed geraden? Hoe ging het stansen van het koekje met de
klei?
E. De De biscuitfabriek
biscuitfabriek
Zie de uitleg op de volgende pagina. De biscuitfabriek stamt uit de jaren ’50 van de vorige eeuw.
F. De De ontwerpafdeling
ontwerpafdeling
De ontwerpen in elkaar gezet worden en vervolgens vergeleken worden op de volgende punten: wat
staat er op, welke kleuren zijn gebruikt en waarom, zou het product met deze verpakking verkopen?
Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
23

Mijn Verkade-album 78
Docentenhandleiding thema Verkade
24