Navorming Eeklo - Dieet bij chronische nierinsufficiëntie
Navorming Eeklo - Dieet bij chronische nierinsufficiëntie
Navorming Eeklo - Dieet bij chronische nierinsufficiëntie
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> <strong>chronische</strong> <strong>nierinsufficiëntie</strong><br />
Heleen Vancauteren<br />
Diëtiste
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> <strong>chronische</strong><br />
<strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
De gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
Terminale NI / NF vervangende therapie<br />
- hemodialyse<br />
- Peritoneale dialyse<br />
- Niertransplantatie<br />
Acute <strong>nierinsufficiëntie</strong>
Inhoud<br />
Functies van de gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Diabetes met CNI
Functies van de gezonde nier<br />
Verwijderen van overtollig vocht en afvalstoffen<br />
Behoud zuur – base evenwicht<br />
Bloeddrukregeling via het hormoon renine en<br />
behoud van zout- en waterbalans<br />
Stimuleren van rode bloedcelproductie door<br />
aanmaak van het hormoon erythropoëtine<br />
(EPO)<br />
Behoud van botweefsel door regulatie van Ca/P<br />
door activatie van Vit D en excretie van teveel<br />
fosfor
Inhoud<br />
Functies van de gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong><br />
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Diabetes met CNI
CNI<br />
Stadia CNI
Stadia CNI<br />
Stadia zorgtraject CNI België<br />
Stadia GFR ml/min/1,73m2<br />
Stadium 3b 30 - 44<br />
Stadium 4 15 - 29<br />
Stadium 5
CNI<br />
Mogelijke oorzaken<br />
o Hypertensie<br />
o Polcycystische nieren<br />
o Chronische pyelonefritis<br />
o Diabetes mellitus (diabetische nefropathie)<br />
o Nierstenen<br />
o Systeemziekten (vb. Lupus)<br />
o Medicatie<br />
o …
CNI<br />
GFR = glomerulaire filtration rate = een<br />
maat voor de werking van de nieren (aan<br />
de hand van creatinineklaring)<br />
Daalt <strong>bij</strong> verschillende nierziekten en met<br />
de leeftijd
CNI<br />
GFR <strong>bij</strong> gezonde personen<br />
o GFR = 120ml/min<br />
GFR <strong>bij</strong> <strong>nierinsufficiëntie</strong><br />
o GFR < 50ml/min: Ca/P stoornissen = onvoldoende<br />
fosforuitscheiding<br />
o GFR < 30ml/min: verminderde zuurscheiding =<br />
metabole acidose<br />
o GFR < 10 – 15ml/min = niervervangende therapie
Inhoud<br />
Functies van de gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Diabetes met CNI
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Doel van het dieet<br />
<strong>Dieet</strong>advies<br />
o Eiwitten<br />
o Calorieën<br />
o Vetten<br />
o Natrium<br />
o Kalium<br />
o Fosfor<br />
o vocht<br />
Ondervoeding
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Doel van het dieet<br />
o Vertragen van verdere achteruitgang van de nierfunctie:<br />
o natriumbeperking (hypertensie)<br />
o eiwit(beperking)<br />
o goede glycemieregeling (diabetes)<br />
o Beperken van de nadelen door opstapeling afvalstoffen:<br />
o eiwitten (ureum): verminderde eetlust, …<br />
o kalium: hartritmestoornissen, …<br />
o fosfor: jeuk, botontkalking, …<br />
o vocht en natrium: oedemen, …
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Het dieetadvies<br />
Beperkingen zijn niet altijd nodig!<br />
o Afhankelijk van<br />
o laboresultaten (hyperkaliëmie, hyperfosfatemie)<br />
o medicatie<br />
o …<br />
o Individueel aanpassen op basis van<br />
anamnese
Eiwitten
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - eiwitten<br />
Eiwitinname in België<br />
oTe hoog<br />
oResultaten Belgische voedselconsumptie<br />
peiling:<br />
o Realiteit: 1,3g eiwit/kg ideaal LG<br />
o Aanbevolen (HGR): 0,8g eiwit/kg ideaal LG<br />
HGR = Hoge GezondheidsRaad
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - eiwitten<br />
Eiwitten: hoe in de praktijk<br />
oStadium 1 – 3a/b: proberen om de<br />
eiwitinname te brengen naar de richtlijnen van<br />
de HGR: 0,8 – 1g*<br />
oStadium 4 – 5: alleen overgaan op 0,6g**<br />
indien:<br />
oVoorgeschreven door huisarts of op advies nefroloog<br />
oHet dieet ook energierijk is<br />
oGeen risico op ondervoeding<br />
Niet onder de 40g eiwit per dag!!!!<br />
• Volgens mogelijkheden van de Pt (!!anamnese!!)<br />
• Minimum 50% eiwitten van hoog biologische waarde (aanbreng essentiële aminozuren)
Calorieën
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – calorieën<br />
Energieaanbeveling <strong>bij</strong> CNI<br />
o35 kcal/kg ideaal gewicht<br />
o30 kcal/kg ideaal gewicht (≥ 60j)<br />
o25 – 30 kcal/ ideaal LG <strong>bij</strong> obesen (BMI<br />
corrigeren op 27)<br />
!!Eiwitarme diëten (0,6kg/kg)<br />
moeten altijd energierijk zijn!!
Vetten
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - vetten<br />
AVVZ<br />
Nierpatiënten hebben meer kans op hart- en vaatziekten<br />
o Beperking van ‘verzadigde vetten’<br />
o Voorkeur voor ‘onverzadigde vetten’<br />
o Praktisch:<br />
o Juiste keuze van smeervet en bereidingsvet<br />
o Magere of halfvette producten van dierlijke oorsprong (behalve vis)<br />
o Cholesterolverlagende medicatie<br />
!! Zeer belangrijk: goed evenwicht tussen ‘voldoende<br />
calorie-inname’ en een ‘goede vetinname’: gebruik<br />
daarom smeervetten met 40% of meer vetgehalte!!
Natrium
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - natrium<br />
Belgische zoutinname ligt tussen 10 – 16g<br />
NaCl/dag (75% door industriële toevoeging)<br />
De nieuwe norm (HGR) voor zoutinname: 5g<br />
Bij hypertensie en oedeem: zoutinname beperken<br />
tot 5 – 6g<br />
◦ Opgelet:<br />
Labo Na zegt niets over zoutbehoefte (hypo- en<br />
hypernatriëmie zegt meer over vochtstatus van de Pt). Het Na<br />
in de urine geeft een correct beeld van wat de Pt aan zout<br />
inneemt.<br />
Vervangzouten: deze bevatten KCl ipv NaCl<br />
Producten met minder Na kunnen K-rijk zijn<br />
!!Etiketten lezen!!
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - natrium<br />
Hoe in de praktijk?<br />
oGeen zout toevoegen (zeezout, gejodeerd zout,<br />
…)<br />
oKruiden gebruiken (!!opgelet kruidenmengsels)<br />
oVermijden van zeer natriumrijke<br />
voedingsmiddelen zoals gerookte vleeswaren<br />
(filet de saxe, rookvlees, …), gerookte vis, schaal-<br />
en schelpdieren, sterk gezouten kazen (Hervé,<br />
…), bouillonblokjes en poeder, chips, gezouten<br />
nootjes, zoute stokjes, …<br />
oGeen kant en klare gerechten
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - natrium<br />
Voedingsmiddel Natriumgehalte<br />
Bronwater < 50mg Na+/liter<br />
Vlees: info<br />
o vers 50 – 100mg<br />
o vleeswaren niet gerookt 800 – 1500mg<br />
o vleeswaren gerookt 1500 – 3000mg<br />
Vis: info<br />
o vers 25 – 200mg<br />
o in blik 300 – 4000mg (=ansjovis in olie)<br />
o gerookt, gepekeld 450 – 1500mg<br />
Brood: info<br />
o gewoon brood 500mg<br />
o zoutarm brood
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - natrium<br />
Etiketten lezen<br />
Minder verzadigd vet, minder transvet,<br />
minder suiker, minder zout<br />
Na+<br />
K+
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - natrium<br />
Etiketten lezen<br />
voedingswaarde ¼ eetlepel = 1,3g<br />
= keukenzout<br />
Natrium<br />
Kalium<br />
¼ eetlepel = 1,3g<br />
= dieetzout<br />
500mg 170mg<br />
0mg 440mg<br />
Opgelet: jodium wordt toegevoegd o.v.v. kaliumjodide of natriumjodide
Kalium
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - kalium<br />
Risico op hartritmestoornissen, hartstilstand<br />
Bij hyperkaliëmie (>5,0mmol/l): kaliumbeperking 2000 –<br />
2500mg/dag<br />
Een gemiddelde inname via de voeding bevat 4000 – 6000mg<br />
per dag<br />
Ook vaak verhoogd kalium door medicatie<br />
ACE – inhibitoren (Zestril, Coversil, Capoten, …)<br />
K-sparende diuretica (Aldactone, …)<br />
Sartanen (Aprovel, Atacand, …)<br />
Eventueel kaliumbinder (Ca-kayexalaat, Na-Kayexalaat,<br />
Sorbisterit)<br />
Essentiële niet – essentiële voedingsmiddelen
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - kalium<br />
Essentiële kaliumrijke voedingsmiddelen<br />
1. Aardappelen goede keuze<br />
2. Groenten juiste portiegrootte<br />
3. Fruit juiste bereidingswijze
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
1. Aardappelen<br />
o Maximum 150g/dag<br />
o Kooktechniek: schillen, in kleine stukjes<br />
snijden en 2x koken in ruim koud water<br />
o NIET stomen, in de microgolf, in de schil, …<br />
o Regelmatig witte rijst of pasta<br />
o Indien frietjes gesneden frietjes 2<br />
minuten laten koken en dan pas frituren
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
Bevatten evenveel kalium
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
2. Groenten<br />
o Maximum 150 – 200g/dag<br />
o Kooktechniek: in kleine stukjes snijden,<br />
koken in ruim koud water<br />
o NIET stomen, in de microgolf, wokken, …<br />
o GEEN kookvocht gebruiken voor sauzen<br />
o Kies ‘kaliumarme’ groenten (≤350mg/kalium)<br />
o Ook rauwkost (van de toegelaten soorten)<br />
kan
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
Bevatten evenveel kalium
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
3. Fruit<br />
o Maximum 150g/dag (1stuk)<br />
o Kies ‘kaliumarm” fruit (≤ 250mg kalium)<br />
o Blikfruit bevat minder kalium dan vers fruit<br />
(sap niet gebruiken!)<br />
o Gedroogd fruit (rozijnen, …) is zeer<br />
kaliumrijk!
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
Enkele voorbeelden van kaliumgehaltes<br />
vdm mgK per 100g vdm mgK per 100g<br />
114 179<br />
202 265<br />
292 326<br />
80 1162
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – essentiële<br />
bronnen<br />
Bevatten evenveel kalium
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – kalium – Niet -<br />
essentiële bronnen
Fosfor
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - fosfor<br />
Bij hyperfosfatemie (>1,8mmol/l of 4,4 –<br />
5mg/dl) fosforbeperking van 800 –<br />
1200mg/dag<br />
Risico op jeuk, botontkalking,<br />
aderverkalking, calcificaties, …
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - fosfor<br />
Fosforinname via de voeding<br />
o natuurlijke fosforbronnen:<br />
eiwitgebonden en niet – eiwitgebonden<br />
organisch fosfaat = zit van nature in voeding<br />
opname: 50 – 70%<br />
o fosforadditieven<br />
anorganisch fosfaat = wordt industrieel toegevoegd<br />
opname: 100%
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Eiwitgebonden<br />
o vlees = 100 - 250mg P/100g<br />
o opgelet met: orgaanvlees (lever, hersenen)<br />
oVis = 150 – 300mg P/100g<br />
o opgelet met: Suremi (fantasiekrab)<br />
schaal- en schelpdieren (portie!)
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Eiwitgebonden<br />
oEieren<br />
o !!vooral de dooier is rijk aan fosfor!!<br />
o Wit van ei = rijk aan eiwit maar laag in fosfor<br />
oOppassen met bereidingen zoals: puree, flan, gebak, tiramisu,<br />
eiersauzen (Béarnaise en Hollandse saus); eiersla, krabsla<br />
oMelk en melkproducten = 90mg P/100g<br />
o ‘Bio’ sojadrink bevat minder fosfaat omdat er geen<br />
additieven aan toegevoegd worden. Deze zijn wel<br />
laag in Calcium en vit. B.
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Eiwitgebonden<br />
oKaas = 100 – 1000mg P/100g<br />
o Alle kaasproducten bevatten grote tot zeer grote<br />
hoeveelheden fosfor (natuurlijk + additieven) met<br />
uitzondering van enkele zachte en verse kazen<br />
o Opletten met: kaassaus, kaasschotels en<br />
kaasbereidingen<br />
o Tip kaassaus: verse witte kaas bv: Mozzarella,<br />
Boursin, …<br />
o Kies fosforarme kazen (≤ 300mg P/100g)
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Enkele voorbeelden van fosforgehalte in kaas<br />
vdm mg P/100g vdm Mg P/100g<br />
100<br />
Philadelphia<br />
300<br />
President<br />
camembert<br />
530<br />
Kiri kaas<br />
900<br />
Parmezaanse kaas<br />
100<br />
Platte kaas<br />
500<br />
Gouda<br />
800<br />
Chester kaas<br />
1037<br />
Smeerkaas
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Bevatten evenveel fosfor<br />
21 g smeerkaas 200g verse kaas
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Eiwitgebonden<br />
oPeulvruchten, noten en vleesvervangers<br />
oNoten en gedroogde peulvruchten leveren teveel fosfor en<br />
zijn te mijden<br />
oVleesvervangers zoals tofu is toegelaten<br />
oVolkorenproducten zoals brood, pasta, rijst,<br />
muesli en havermout bevatten teveel fosfor en<br />
zijn daarom te mijden
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor – natuurlijke<br />
fosforbronnen<br />
Niet – eiwitgebonden<br />
oGedroogd fruit = te mijden<br />
oCacao en afgeleide producten zoals<br />
chocolade, pralines, chocopasta en chocomelk<br />
= te mijden<br />
oBier (hoge gisting) = te mijden
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor –<br />
fosforadditieven<br />
Fosfor toevoeging moet gedeclareerd<br />
worden als E-nummer<br />
Het E-nummer geeft geen informatie over<br />
de hoeveelheid fosfor die toegevoegd<br />
wordt<br />
Probleem voor de toekomst door<br />
toename gebruik ‘bewerkte<br />
voedingsmiddelen’<br />
Belang van lezen verpakkingen!!
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor –<br />
fosforadditieven<br />
E338: fosforzuur (cola)<br />
E339: natriumfosfaat<br />
E340: kaliumfosfaat<br />
E341: calciumfosfaat<br />
E343: magnesiumfosfaat<br />
E450: difosfaat<br />
E451 – E452 - …
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor –<br />
fosforadditieven<br />
Waarom voegt de industrie fosfaat toe aan voedingsmiddelen<br />
o Zuurteregelaar (cola)<br />
o Smeltzout (smeerkaas)<br />
o Antiklontermiddel (poedermixen)<br />
o Gebruik gistingssystemen (bakindustrie)<br />
o Verdikkingsmiddel (puddingpoeder)<br />
o Kookversneller (papproducten)<br />
o Emulgeermiddel (zuivelproducten)<br />
o Stabilisator van eiwitten (vleeswaren)<br />
o Buffermiddel<br />
o Tegen verkleuring van levensmiddelen (vleeswaren)<br />
o Voorkoming van eiwitverlies tijdens ontdooiing (vis)<br />
o Anti oxydant (vleeswaren)<br />
o …
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor –<br />
fosforadditieven<br />
Etiketten lezen fosfor<br />
voorbeeld kippenwit<br />
fosforadditieven?
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI – fosfor –<br />
fosforadditieven<br />
Etiketten lezen fosfor
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - fosfor<br />
Fosforbinders<br />
oSoorten fosforbinders:<br />
oCalciumcarbonaat, calciumacetaat, Fosrenol, Renagel,<br />
Renvela, Phoslo<br />
oJuist gebruik van fosforbinders:<br />
oFosforbinders moeten gebruikt worden <strong>bij</strong> de juiste maaltijd<br />
m.a.w. maaltijd die fosfor bevat<br />
oBelang van goede kennis van voedingsmiddelen die fosfor<br />
bevatten<br />
oPatiënten moeten weten welk medicatie de fosforbinder is
Vocht
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI - vocht<br />
Vochtinname<br />
oAanbevolen: drinken volgens dorst<br />
+zoutbeperking!<br />
oVochtbeperking: <strong>bij</strong> ernstig hartfalen
Inhoud<br />
Functies van de gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Diabetes met CNI
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Strenge dieetbeperkingen!!!<br />
Opletten ONDERVOEDING<br />
Belangrijk: bewaken van de<br />
voedingstoestand!<br />
Pas op met te strenge dieetbeperkingen!
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Extra calorieën aanbrengen door<br />
toevoeging van goede vetten en<br />
koolhydraten (eventueel dextrine<br />
maltose)<br />
Tussenmaaltijden inschakelen<br />
Energierijke drank zoals: limonade, extra<br />
suiker inde thee, …<br />
Eventueel <strong>bij</strong>voeding
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Bijvoedingen: eiwitarm en mineraalarm<br />
1. Nutricia<br />
Renilon® 4.0: unieke samenstelling<br />
Renilon® is eiwitarm en energierijk (2kcal/ml) met<br />
verlaagd natrium-, kalium- en fosforgehalte.
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Bijvoedingen: eiwitarm en mineraalarm<br />
2. Abbott<br />
Suplena®: geconcentreerde energie-<br />
rijke drink- en sondevoeding met<br />
eiwitgehalte 3g, beperkt in elektro-<br />
lyten, 2kcal/ml
Ondervoeding <strong>bij</strong> DIALYSE<br />
1. Nutricia<br />
2. Abbott<br />
Energieverrijkte <strong>bij</strong>voeding (2kcal/ml) met verlaagd natrium-,<br />
kalium- en fosforgehalte, verrijkt met carnitine, taurine,<br />
choline en spoorelementen.<br />
geconcentreerde energierijke drink- en<br />
sondevoeding met laag eiwitgehalte 7g, vocht en<br />
elektrolyten beperkt 2 kcal/ml
Inhoud<br />
Functies van de gezonde nier<br />
Chronische <strong>nierinsufficiëntie</strong> (CNI)<br />
<strong>Dieet</strong> <strong>bij</strong> CNI<br />
Ondervoeding <strong>bij</strong> CNI<br />
Diabetes met CNI
Diabetes met CNI<br />
Oorzaak<br />
= diabetische nefropathie<br />
= nierlijden ten gevolge van diabetes<br />
= 1 van de belangrijkste oorzaken<br />
van eindstadium nierfalen
Diabetes met CNI<br />
<strong>Dieet</strong><br />
oAdviezen voor diabetesdieet (veel groenten,<br />
veel fruit, veel drinken, veel volkoren<br />
producten, …) staan haaks op de adviezen <strong>bij</strong><br />
CNI (van zodra een beperking van kalium<br />
en/of fosfor noodzakelijk wordt)<br />
oProbeer deze twee diëten verstandig te<br />
combineren<br />
oProbeer zeker te streven naar een goeie<br />
glycemieregeling
Oefening fosfaatbinders<br />
Verdeling fosfaatbinders<br />
Voorschrift van arts: 3 x 1g CaCo3<br />
Zet de fosforbinders <strong>bij</strong> de juiste maaltijd
Oefening fosfaatbinders<br />
Ont<strong>bij</strong>t<br />
2 witte pistolets<br />
Becel control<br />
Confituur<br />
Koffie<br />
Middagmaal<br />
Hamburger<br />
Bord frieten<br />
Appelmoes<br />
Mayonaise<br />
Pintje<br />
Tussendoor<br />
2 pannenkoeken met suiker<br />
Avondmaal<br />
3 sneden licht bruin brood<br />
Becel control<br />
Filet américain<br />
Koffie
Oefening fosfaatbinders<br />
Ont<strong>bij</strong>t<br />
2 witte pistolets<br />
Becel control<br />
Confituur<br />
Koffie<br />
<strong>bij</strong> dit ont<strong>bij</strong>t hoeft geen<br />
fosfaatbinder genomen te worden.
Oefening fosfaatbinders<br />
Middagmaal<br />
Hamburger<br />
Bord frieten<br />
Appelmoes<br />
Mayonaise<br />
Pintje<br />
zeker een fosfaatbinder want in<br />
deze maaltijd zijn fosforbronnen aanwezig.
Oefening fosfaatbinders<br />
Tussendoor<br />
2 pannenkoeken met suiker<br />
een fosfaatbinder bindt de fosfor<br />
aanwezig in de voeding. Hier is een<br />
fosforbinder aangewezen.
Oefening fosfaatbinders<br />
Avondmaal<br />
3 sneden licht bruin brood<br />
Becel control<br />
Filet américain<br />
Koffie<br />
hier moet ook een fosforbinder<br />
worden ingenomen.
Bedankt!!<br />
Bedankt voor jullie aandacht.<br />
Zijn er nog vragen?
Change language