Soorten dementie

Algemene informatie over dementie
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Expertisecentrum Dementie
Paradox - Wilgestraat 123, 9000 Gent – Tel: 09 233 14 38 – Fax: 09 233 95 65 –
Email: paradox@dementie.be – Website: www.ecd-paradox.be of www.dementie.be
Symptomen van dementie volgens de DSM-IV-criteria (1994)
I. Meerdere cognitieve stoornissen
A. geheugenverlies (amnesie)
B. één of meerdere van de volgende cognitieve stoornissen
1. stoornissen in het taalgebruik (afasie)
2. stoornissen in het handelen (apraxie)
3. stoornissen in het herkennen (agnosie)
4. stoornissen in uitvoerende (executieve) functies
II. Achteruitgang van het sociaal en beroepsmatig functioneren
III. Progressief verloop van de ziekte
IV. Mogelijke bijkomende symptomen
A. delirium
B. wanen
C. depressie
D. gedragsstoornissen
Soms hebben mensen lichte klachten over het geheugen of in één ander cognitief domein
(vb. geïsoleerde executieve stoornissen of lichte woordvindingsstoornis). We kunnen dan
(nog) niet spreken over dementie, daar er niet meerdere cognitieve stoornissen zijn en
daar de stoornis niet leidt tot een stoornis in het dagelijks functioneren. We noemen dit
Mild Cognitive Impairment.
Deze mensen dienen goed opgevolgd te worden. MCI kan een voorloper zijn van een
eventuele latere vorm van dementie (vaak ziekte van Alzheimer).
Nut van vroegtijdige diagnose
Een aantal symptomen die kenmerkend zijn voor personen met beginnende dementie,
kunnen ook bij andere aandoeningen voorkomen (vb. depressie, gehoorproblemen). Een
vroege differentiatie tussen dementie en andere psychische of functionele stoornissen is
erg belangrijk. Dementie is immers een heel ingrijpend gebeuren en het is daarom van
het grootste belang de juiste diagnose te stellen.
Als dan toch de diagnose dementie gesteld wordt, zal de arts verder onderzoeken wat de
mogelijke oorzaak ervan is. Dementie kan immers het gevolg zijn van uiteenlopende
aandoeningen. Sommige dementies (vb. ten gevolge van een hersentumor, metabole
stoornissen, Normal Pressure Hydrocephalus) zijn behandelbaar en dus omkeerbaar.
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
1
1

Een derde belangrijk aandachtspunt is het vroegtijdig bepalen van de ernst (of het
stadium) van de dementie. Dit maakt het mogelijk de persoon met dementie en zijn
familie, de juiste hulp aan te bieden en dit op medisch, therapeutisch en sociaal vlak.
Informatie, advies en ondersteuning
Wanneer mensen voor het eerst met dementie worden geconfronteerd, willen zij weten
wat hen te wachten staat: wat de prognose is, hoe de ziekte zal evolueren, welke
medicatie er bestaat, enzovoort.
Ook dienen mensen geïnformeerd te worden over hoe zij met hun dementerend familielid
kunnen omgaan: hoe zij met hen kunnen communiceren, contact kunnen houden of hoe
zinvol dagdagelijkse activiteiten nog kunnen zijn. Zij hebben vaak nood aan een
luisterend oor en aan advies en ondersteuning in het nemen van moeilijke beslissingen
(vb. opname in het rusthuis). Het is belangrijk dat zij – van zodra de diagnose is gesteld
– op de hoogte gebracht worden van het bestaan van diensten, waar zij met hun vragen
terecht kunnen.
We verwijzen hierbij naar het overzicht van diensten voor informatie en ondersteuning.
Soms wil de familie de realiteit niet onder ogen zien en/of wil zij geen verdere informatie.
Ontkennen maakt deel uit van de verliesverwerking en is een heel normale reactie. Als
huisarts en als hulpverlener dienen we deze reactie erkennen en aanvaarden vanuit hun
beleving.
Vormen van dementie
De meest voorkomende vormen van dementie zijn dementie bij ziekte van Alzheimer
(55%), vasculaire dementie (10%) en de mengvormen van ziekte van Alzheimer en
vasculaire dementie (15%). Bij de overige 15% van de dementievormen zitten o.a. de
frontale kwab dementie, de Lewy-Body dementie, en een aantal zeldzame vormen van
dementie.
Klinisch syndroom Vormen van dementie Typische kenmerken
Dementie bij ziekte van
Corticale dementie
Alzheimer
Vasculaire dementie
Frontale kwabdementie
Lewy-Body dementie
Dementie ten gevolge van ziekte
van Creutzfeld-Jacob
Dementie ten gevolge van ziekte
van Parkinson
Stoornis in geheugen, taal,
handelen, herkennen, visuospatiale
vaardigheden,
rekenen, e.a.
Dementie ten gevolge van ziekte Stoornis in geheugen (wel
van Huntington
goede herkenning),
Subcorticale
Vasculaire dementie
vertraagd in denken en
dementie
Dementie ten gevolge van handelen, stoornis in
Multiple Sclerose
complexe handelingen,
Dementie ten gevolge van AIDS apathie, depressiviteit, e.a.
Dementie ten gevolge van
Normal Pressure Hydrocephalus
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
2
2

Dementie bij de ziekte van Alzheimer
Algemeen
Geheugenproblemen op voorgrond
Meest voorkomende vorm van dementie (55%) op oudere leeftijd (>65jaar)
Traag, sluipend begin (in tegenstelling tot vasculaire dementie) en progressief
degeneratief verloop (duur van het ziekteproces varieert van 2 tot 15 jaar, met een
gemiddelde duur van 6-8 jaar)
Vaak in combinatie met vasculaire dementie (mengvorm: 10-15%)
Kan ook ontstaan op jongere leeftijd (< 65 jaar). In beginfase treden dan nog
geen geheugenstoornissen (welke zo typisch zijn voor de ziekte van Alzheimer)
op, maar zijn er wel andere cognitieve problemen. Gevolg: moeilijk om de
diagnose op jonge leeftijd te stellen. Deze jonge variant van de ziekte van
Alzheimer is veelal familiaal.
Kenmerken
Cognitieve stoornissen:
- In beginfase vooral geheugenstoornissen, stoornissen in executieve
functies, desoriëntatie in tijd en plaats, woordvinding- en taalbegripproblemen
Let op: In beginfase besef van cognitieve problemen en verlies van
controle. Hierdoor minimaliseert of rationaliseert de persoon zijn eigen
fouten, gaat confabuleren, e.a. (= copingstrategieën) of wordt ook
depressief door verliesverwerking van cognitieve functies.
- Later ook apraxie, agnosie, acalculie, e.a.
Niet-cognitieve functiestoornissen:
- Gedrag- en stemmingsstoornissen en/of verandering in persoonlijkheid als
secundaire kenmerken: depressie, angst, (nachtelijke) onrust, agressie,
e.a. Deze niet-cognitieve stoornissen wegen vaak het zwaarste door voor
de naaste omgeving en zijn vaak de reden van plaatsing in een rusthuis.
- In latere fase mogelijks ook visuele hallucinaties en waanbeelden.
Therapeutische mogelijkheden
Correcte en vroegtijdig diagnose. Verwijzing naar specialist voor eventueel
opstarten van medicatie die het proces vertraagt. Hoe vroeger in het ziekteproces
gestart, hoe beter de resultaten.
Correcte info naar omgeving: niet wijzen op fouten van persoon met dementie -
dit is confronterend en werkt frustratie en agressie in de hand. Familie hierin
bijstaan. Helpen zoeken naar zinvolle dagbesteding. Familie ondersteunen in het
zoeken naar een de juiste begeleiding van de angsten van de persoon met
dementie. Dagstructuur helpen inbouwen in leven van die persoon.
Neuroleptica, afhankelijk van het specifieke probleem: aangewezen bij nachtelijke
onrust, motorische onrust, ontremd gedrag, agressie.
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
3
3

Vasculaire dementie
Algemeen
Dementie ten gevolge problemen met bloedcirculatie in de hersenen. (10-15%).
Acuut ontstaan (30% in eerste maanden), gevolgd door sprongsgewijze
achteruitgang. Na elk herseninfarct, meer en ernstiger symptomen. Bij koorts of
infectie kunnen de symptomen opnieuw toenemen in gradatie. Behandeling van
infectie doet symptomen verbeteren. Delier komt vaak voor.
Risicofactoren: hoge bloeddruk, diabetes mellitus, hoge cholesterol, vroegere
TIA’s, hartritmestoornis, hyperhomocysteinemie.
Vaak in combinatie met ziekte van Alzheimer. (mengvormen: 10-15%)
Stellen van diagnose is niet makkelijk: beroerte wordt vaak niet opgemerkt (stille
beroerte) of de cognitieve stoornissen zijn gevolg van een vooraf reeds
bestaande, sluipende aandoening (vb. ziekte van Alzheimer).
Kenmerken
Cognitieve stoornissen:
- Initieel vooral geheugenstoornissen.
- Andere cognitieve problemen (taal, herkennen, handelen, executieve functies,
e.a.) zijn eerder gesoleerd, afhankelijk van de lokalisatie van het letsel. Pas in
later stadium duidelijk problemen met spraak, slikken, stappen, continentie, …
Niet-cognitieve functiestoornissen:
- In beginfase beter ziektebesef en ziekte-inzicht dan een patiënt met ziekte van
Alzheimer. Hierdoor vaak reactieve depressie.
- Stoornissen van de stemming (wanen, depressie), realiteitstoetsing
(hallucinaties) en de impulsregulatie kunnen voorkomen.
- Ook neurologische symptomen zoals eenzijdige verlammingen, hemianopsie
(uitval helft van het gezichtsveld van één of beide ogen), slikstoornissen,
dysartrie (spraakstoornis) en oncontroleerbaar huilen of lachen.
Oorzaken
Hersenbloeding of groot CVA (beroerte, herseninfarct) tgv cardiaal embool.
Multipele kleine lacunaire infarcten met soms silentieus verloop. (5- 10 tal)
Cerebrale vasculitis op basis van auto-immuunlijden(antifosfolipiden syndroom),
paraneoplastisch of parainfectieus. Dementie spruit dan voort uit het bestaan van
multipele kleine cerebrale infarctjes (10 -100-tal infarctjes)
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
4
4

Therapeutische mogelijkheden
Dagelijks fysieke stimulatie. Driemaal per week 15 min wandelen reduceert de
kans op een CVA met 40% (cfr NEJM)
Dagelijks cognitieve stimulatie
Controle en adequate behandeling van risicofactoren:
- Diabetes controle
- Hypertensie controle
- Cholesterolcontrole
- Hyperhomocysteinemie behandeling (foliumzuur 4 mg/d)
- Hartritmestoornissen
Patiënten motiveren tot therapietrouw (60% incompliantie !)
Anti-stollingsbehandeling: Aspirines, clopidogrel, coumarines kunnen gestart
worden (cfr guidelines). Hierbij dient het individueel risico op trombose versus
bloeding worden ingeschat. Antifosfolipidensyndroom dient behandeld te worden
met coumarines.
Inflammatoire aandoeningen met hypercoagubiliteit dienen behandeld te worden.
De bron van infectie dient opgespoord te worden (cholecystitis, fistel, abces) en
behandeld te worden. Paraneoplastische, auto-immuunfenomenen dienen
behandeld te worden. Corticoiden kunnen hier soms soelaas brengen
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
5
5

Lewy-Body dementie
Algemeen
Visuele hallucinaties en aandachts- en concentratiestoornissen reeds in vroegtijdig
stadium (in tegenstelling tot ziekte van Alzheimer) op voorgrond.
Sterk fluctuerend beloop (net als vasculaire dementie): ernst kan variëren van
dag tot dag, maar ook van minuut tot minuut
Vaak extreme slaapbehoefte
Geringe extrapyramidale kenmerken (parkinsonisme): rigiditeit en bradykinesie
Kenmerken die de diagnose ondersteunen zijn frequent vallen, syncopen en
tijdelijk bewustzijnsverlies
Overgevoeligheid aan neuroleptica en aan atypische psychotica (kunnen tot de
dood leiden!)
Kenmerken
Cognitieve stoornissen:
- Initiëel aandachts- en concentratiestoornissen en stoornissen in de
executieve functies (vb. mentale flexibiliteit, conceptformatie, …).
- Uitgesproken visuo-spatiale stoornissen
- In vroege stadium discrete geheugenstoornissen! Indien
vergeetachtigheid, dan toch relatief intacte herkenning.
- In mindere mate corticale dementiekenmerken zoals afasie, agnosie,
apraxie, …
Niet-cognitieve functiestoornissen:
- Visuele hallucinaties: brood op tafel of poezen onder het bed zien, praten
met mensen (die er in realiteit niet zijn), …
- Wanen en depressies komen vaker voor dan bij ziekte van Alzheimer.
- Slapeloosheid met zeer levendige dromen (REM sleep disorder behaviour)
komt vaak voor. Hierbij wordt met de handen en/of benen gezwaaid, of
geschreeuwd tijdens de slaap van de persoon.
- Motorisch: kenmerken van parkinsonisme (vb. blokkeren, stijfheid, tremor,
langzaam stappen, …).
- Bloeddrukschommelingen, gastroparese etc maken deel uit van de
gestoorde autonome zenuwfuncties die in een later stadium van de Lewy-
Body dementie duidelijk worden.
Therapeutische mogelijkheden
Voor de cognitieve problemen: Acetylcholine-esteraseremmers hebben hun nut
reeds bewezen. Cognitieve stimulatie.
Voor de niet-cognitieve problemen:
- Slapeloosheid: benzodiazepine (kortwerkend); geen neuroleptica !
- REM sleep disorder behaviour (advies specialist)
- Bloeddrukschommelingen: fludrocortisone, motilium, e.a.
- Motorische problemen: lage dosis anti-parkinson medicatie
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
6
6

Frontale kwab dementie
Algemeen
Gedrags- en persoonlijkheidsveranderingen staan op voorgrond, nog vooraleer er
geheugenstoornissen merkbaar worden.
Sluipend begin – aanvankelijk wordt vaak gedacht aan depressie, stress,
relatieproblemen, ruzie met buren en familieleden. Ziekte evolutie neemt 10 tot
15 jaar in beslag.
Zware zorgbelasting voor familieleden. Familieleden worden vaak persoonlijk
gekwetst door woorden van patiënt, dit in kader van hun ontremd gedrag. De
familie duidelijk maken dat ze dit niet persoonlijk mogen nemen, dat dit met
ziekte te maken heeft, is een belangrijk feit.
Kenmerken
Niet-cognitieve functiestoornissen:
- Verandering in gedrag en/of persoonlijkheid: vloeken en ontremd
taalgebruik, plotse woede uitbarstingen, emotionele vervlakking, seksuele
ontremming, verzamelwoede (ganse kamers vol), schrokgedrag tijdens de
maaltijd (met soms braken tot gevolg), e.a.
- Kenmerken: hallucinaties, wanen, paranoia, e.a.
Cognitieve stoornissen:
- Vroege stoornis in executieve functies: chaotisch zijn, moeilijk plannen,
impulsief handelen, beoordeling- en inzichtproblemen, … (opletten dus met
autorijden, wapenbezit!)
- Geheugenstoornissen zijn wisselend
- Taalstoornis: woordvindingsstoornissen, verminderde spontane spraak
(mutisme op einde)
- Visueel-ruimtelijke functies zijn lang intact (in tegenstelling tot ziekte van
Alzheimer)
- Pas laat in het dementieproces ook apraxie, agnosie, acalculie, e.a.
Therapeutische mogelijkheden
Familie informeren dat ze de ‘verwijten’ van de persoon niet persoonlijk dienen te
nemen. Het is een deel van de ziekte. Hier tegenin gaan verergert vaak de
situatie.
Specifieke neuroleptica of anti-epileptica kunnen vaak de scherpe kanten van het
gedrag afvlakken. Hierdoor kan de situatie thuis leefbaarder worden, wordt
thuishulp wel mogelijk en gewenst door de patiënt.
Niet Pluis Gevoel Meetjesland – versie oktober 2006
7
7