20110722 Haarlems Dagblad - Hoofddorper haalde Spin terug uit ...

vrijdag 22 juli 2011
Hoofddorper haalde Spin terug uit Polen
Hoofddorp – “Gerard, ga jij eens proberen om die Spin uit Polen te halen.” Die simpele
opdracht kreeg Fokkermedewerker Gerard Schavemaker (nu 74 jaar) uit Hoofddorp in
1986. Enkele jaren daarvoor was ontdekt waar de door de Duitsers gestolen Spin was
gebleven. De opdracht slaagde maar kreeg later een bittere nasmaak.
De Spin is het eerste toestel dat Anthony Fokker bouwde: een metalen en bamboe frame, met
linnen bespannen vleugels, een motor en spandraden om alles bij elkaar te houden. Vandaar de
naam spin.
De Duitsers hadden een in 1912 gebouwde Spin tijdens de Tweede Wereldoorlog uit het
Hirschgebouw in Amsterdam gestolen en eerst naar Berlijn gehaald. Daar werd het toestel zwaar
beschadigd tijdens een bombardement. Daarna werd de buit overgebracht naar Polen. Het
duurde heel lang voordat naar buiten kwam dat de Spin, samen met nog dertig toestellen, in de
buurt van Krakau stond en later naar een museum werd overgebracht.
“Dus gingen we eens kijken in Polen. Dat was nog in de communistische tijd. Het duurde even
voor we toestemming hadden en ter plekke werden we steeds gevolgd. Maar in het museum was
iedereen ons ter wille. Het vliegtuig stond er verschrikkelijk bij. De romp was ontdaan van de
vleugels en motor. Het staartstuk was weg, net als de wielen en de propeller. Alles was zwaar
verroest en het doek van de vleugels was deels vergaan. En toch wilden we het meenemen. Dat
was van nationaal belang,” benadrukt Schavemaker.
En hoewel het om oorlogsbuit ging, gaf het communistische land dat niet zomaar terug. Bij het
museum werd een ruil voorgesteld. “De Nederlandse oorlogsmisdadiger Menten had immers veel
gestolen in Polen. Zo staat er orgeltje in het Haags museum, dat het Poolse museum graag terug
wilde hebben. Verder waren ze erg gesteld op goede contacten met het ministerie van verkeer en
waterstaat met het oog op het verbeteren van de infrastructuur in Polen.”

Terug in Nederland bleek dat een ruil met dat orgeltje niet mogelijk was. Wel hadden de
Fokkerianen inmiddels het CDA voor hun karretje gespannen en Kamervragen gesteld over de
Spin. “Dat leverde ook weer publiciteit op. Verder regelden we een ontmoeting tussen toenmalig
minister Smit-Kroes en de Poolse ambassadeur in Nederland. We konden de minister overhalen
om het Fokker Vliegerfeest in Scheveningen te openen en na afloop sprak zij met de
ambassadeur over de Spinzaak. Helpen deed het, want twee weken later kwam het telefoontje dat
alles rond was.”
Gevangenis
Meteen werd een vrachtwagen die kant op gestuurd en Schavemaker vloog met twee collega s die
kant op. Op een zelf geschoten filmpje laat de Hoofddorper de overdracht zien. De Nederlandse
ambassadeur in Polen tekende nog verschillende papieren. Ook de douane was ter plekke.
Voor de Poolse vrienden was een doos koffie meegenomen en een doos met flessen jenever. Het
museum kreeg een miniatuur Spin. “Dat was alles. Daarom was het een extra vreemde
gewaarwording toen we enkele jaren later voor een film teruggingen. De directeur van het
museum bleek ontslagen te zijn. Die konden we enkele honderden kilometers verderop ophalen
in zijn huis en alsnog filmen. En de ambassadeur bleek in de gevangenis te zitten. We hadden een
onaangenaam gesprek met de nieuwe directeur van het museum. Via een tolk liet hij weten dat
wij een stel boeven waren die via omkoping De Spin hadden weggehaald. Vanwege die
beschuldiging van corruptie zat de ambassadeur in de gevangenis. We hebben nooit met hem
contact kunnen leggen en de oud-directeur durfde toen ook niets te zeggen. En de filmbeelden
hebben we in de kluis laten liggen. Dat lag politiek te gevoelig,” vertelt Schavemaker met een
brok in de keel.
Feit blijft dat de Spin terugkwam naar Nederland. Vanaf de grens werd de vrachtwagen door
twee politiemotoren begeleid. In de hangar op Schiphol stonden medewerkers, directeur
Swarttouw en de toen nog niet-gevangen gezette Poolse ambassadeur samen met de pers het
toestel op te wachten. Speciaal voor de foto s en films hielden medewerkers de zwaar gehavende
vleugels even naast de romp.
“Omdat van het project nog geld over was, stelden we Swarttouw voor om het toestel met
vrijwilligers op te knappen. Een enorme klus, die twee jaar heeft geduurd. De vleugels moesten
niet alleen worden hersteld, maar ook worden voorzien van nieuw doek. Gelukkig hadden we
toen nog een gepensioneerde die die techniek beheerste”, laat de Hoofddorper in een ander
filmpje zien.
De gehavende Spin heeft nog in de Vleeshal in Haarlem gestaan. Jaren later stond in de Grote
Kerk nog de replicatie die in 1936 is gebouwd ter gelegenheid van het 25-jarige bestaan van
Fokker als vliegtuigbouwer. Die replica heeft nog wel gevlogen. Het exemplaar dat in Polen is
opgehaald is nimmer meer van de grond gekomen.
De enige twee Spinnen staan in het Aviodrome in Lelystad. Op 3 augustus komt de replica weer
terug naar Haarlem voor een expositie in de Grote Kerk. Eind augustus wordt gevierd dat het
honderd jaar geleden is dat Fokker met zijn Spin boven Haarlem en rond dit kerkgebouw vloog.
Donderdag 28 juli zit er bij deze krant een festivalbijlage over dit evenement dat van 26 augustus
tot en met 4 september duurt.