Power-pro magazine 1
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
POWER<br />
Hét vakblad voor de energie<strong>pro</strong>fessional<br />
Bijna<br />
energieneutrale<br />
gebouwen: de<br />
basisprincipes<br />
Sociale woonwijk<br />
Venning te Kortrijk<br />
wordt CO 2<br />
-neutraal<br />
De uitdaging is<br />
om tegen 2021 alle<br />
<strong>pro</strong>fessionals mee te<br />
krijgen<br />
Duurzame keuzes voor<br />
BEN-gebouwen<br />
POWER #1<br />
driemaandelijks<br />
januari - februari - maart 2014<br />
ISSN 2295-3264<br />
© December 2013
Meest complete assortiment<br />
op de markt<br />
Systeem D, balansventilatie met warmteterugwinning<br />
TAURAN 300<br />
HRU OROKO 325 NANAKIA 450 PAKARI 500<br />
Codumé biedt het meest complete<br />
assortiment van gecentraliseerde<br />
ventilatiegroepen met warmteterugwinning<br />
aan. Deze groepen zijn tevens conform aan<br />
de EPB-norm (EN308).<br />
Download gratis<br />
onze App<br />
en ontdek<br />
onze nieuwe <strong>pro</strong>ducten<br />
en prijslijst<br />
Meer informatie op<br />
www.codume.eu<br />
Google Apps<br />
IOS Apps
INHOUD<br />
VOORWOORD<br />
4<br />
8<br />
12<br />
14<br />
16<br />
19<br />
22<br />
24<br />
26<br />
28<br />
31<br />
Bijna energieneutrale gebouwen:<br />
de basisprincipes<br />
De uitdaging is om tegen<br />
2021 alle <strong>pro</strong>fessionals mee te<br />
krijgen<br />
Voordelen van PV-installaties<br />
met batterijsysteem<br />
Voorstelling CeDuBo vzw<br />
Zonnepanelen en nieuwbouw<br />
Sociale woonwijk Venning te<br />
Kortrijk wordt CO 2<br />
-neutraal<br />
Meer dan 20% van de elektriciteit<br />
in Vlaanderen duurzaam<br />
opgewekt via WKK<br />
Voorstelling Passiefhuis-<br />
Platform<br />
Duurzame keuzes voor BENgebouwen<br />
Tijden veranderen,<br />
technologieën ook<br />
Korte berichten<br />
Welkom bij <strong>Power</strong>-Pro, het nieuwe vakblad van en voor de energie<strong>pro</strong>fessional.<br />
<strong>Power</strong>-Pro is een samenwerking tussen 6 sectorverenigingen, elk met 100%<br />
focus op de energiesector. Deze verenigingen zullen zich stelselmatig aan u voorstellen<br />
en de unieke content vanuit hun werking met u delen.<br />
In het eerste nummer staat de evolutie naar BEN-gebouwen centraal. Afgelopen<br />
zomer heeft de Vlaamse Regering de definitie vastgelegd. Centraal staat de E30<br />
norm waar alle nieuwe gebouwen vanaf 2021 moeten aan voldoen. Het uitgangspunt<br />
is dat deze norm flexibel kan ingevuld worden, bijvoorbeeld door te focussen<br />
op hernieuwbare energie. In dit besluit werd ook een tijdspad vastgelegd<br />
richting 2021. Met ingang van 1/1/2014 zal het E-peil tweejaarlijks tien punten<br />
zakken, binnenkort wordt de norm voor nieuwe woningen verder verstrengd<br />
naar E60.<br />
In dit nummer geven de verschillende beroepsverenigingen toelichting bij en<br />
hun visie op de realisatie van BEN-gebouwen. Ze bekeken de evolutie naar het<br />
BEN-niveau elk vanuit hun eigen invalshoek. We blijven ook niet in eigen land,<br />
de redactie zoekt steeds goede voorbeelden in binnen- en buitenland. Op basis<br />
van de uitgangspunten zochten we ook contact met Minister van Energie, Freya<br />
Van den Bossche, om meer achtergrond te vragen bij de lange termijn doelstellingen<br />
van de nieuwe regelgeving.<br />
Jochen De Smet,<br />
Hoofdredacteur <strong>Power</strong>-Pro<br />
PARTNERS<br />
COLOFON<br />
<strong>Power</strong>-Pro <strong>magazine</strong><br />
nummer 2014-1<br />
januari - februari - maart 2014<br />
<strong>Power</strong>-Pro verschijnt 4 keer per jaar<br />
en is een initiatief van 2Mpact nv -<br />
www.2mpact.be<br />
Oplage 2500 exemplaren<br />
ISSN 2295-3264<br />
Hoofdredactie: Jochen De Smet<br />
Eindredactie: Josefien D’Haene en Nathanëlla Monsaert<br />
Redactieraad: Heidi Lenaerts (SGF), Bart Bode (ODE), To Simons (Cedubo),<br />
Eline D’Hooge (OVED), Peter Dellaert (PHP), Jorg Baeten (Cogen Vlaanderen)<br />
Grafische vormgeving: 2Mpact nv<br />
Coverfoto: Passiefhuis-Platform<br />
Advertentieregie: Tenacs OHP bvba - Roger Casteleyn - 09 225 82 04 of roger@tenacs.be<br />
Verantwoordelijke uitgever: Marc Mestdagh, Kortrijksesteenweg 1007 – 9000 Gent - 09 233 48 33<br />
Abonnement : 100 euro – gratis voor leden van de partners<br />
3
ARTIKEL<br />
Bijnaenergieneutrale<br />
gebouwen:<br />
de basisprincipes<br />
Volgens de Europese richtlijn ‘Energieprestatie van<br />
gebouwen’ moeten alle nieuwe gebouwen in de Europese<br />
lidstaten tegen 2021 bijna-energieneutraal zijn. Voor<br />
overheidsgebouwen geldt deze verplichting al vanaf<br />
2019. Maar hoe pakt Vlaanderen deze richtlijn aan? Op<br />
19 juli 2013 legde de Vlaamse Regering in een principiële<br />
goedkeuring vast welk E-peil woningen in 2021 moeten<br />
halen, om te beantwoorden aan het ‘BEN-niveau’. De<br />
definitie van een BEN-woning zal pas vastliggen bij de<br />
definitieve goedkeuring die eind 2013 wordt verwacht.<br />
De definitie is van toepassing op nieuwe en herbouwde<br />
woningen (bouwaanvraag 2013, 2014). Het eisenpakket<br />
geldt per EPB-eenheid (dus per eengezinswoning, per<br />
appartement).<br />
4
ARTIKEL<br />
De Vlaamse Regering moet elke twee jaar het eisenpakket evalueren. De volgende<br />
evaluatie is gepland in 2015. Als naar aanleiding van die evaluatie het eisenpakket<br />
wordt aangepast, wordt de definitie van een BEN-gebouw mee verfijnd.<br />
Eisenpakket van een ‘BEN-woning’ en ‘BEN-appartement’*<br />
a) De energieprestatie<br />
Een BEN-wooneenheid heeft een E-peil dat lager is dan of gelijk is aan E30.<br />
b) De thermische isolatie (U max<br />
)<br />
De constructiedelen van een BEN-wooneenheid moeten voldoen aan volgende<br />
Umax-eisen.<br />
Constructiedeel<br />
Umax (W/m²K)<br />
Daken en plafonds 0,24 (idem EPB-eisen vanaf 2014)<br />
Buitenmuren 0,24 (idem EPB-eisen vanaf 2014)<br />
Vloeren 0,24 (strenger dan EPB-eisen vanaf 2014 : 0,30)<br />
Vensters (raam<strong>pro</strong>fiel + beglazing) 1,50 (strenger dan EPB-eisen vanaf 2014: 1,8)<br />
Beglazing 1,10 (idem EPB-eisen vanaf 2014)<br />
Deuren en poorten 2,00 (idem EPB-eisen vanaf 2014)<br />
Volledige lijst met Umax waarden op www.energiesparen.be/BEN<br />
c) De thermische isolatie (K-peil)<br />
Een BEN-woning heeft een K-peil dat lager is dan of gelijk is aan K40. Een<br />
BEN-appartement is gelegen in een gebouw waarvan het K-peil lager is dan of<br />
gelijk is aan K40.<br />
d) De netto-energiebehoefte voor verwarming<br />
De netto-energiebehoefte voor verwarming van de BEN-wooneenheid is gelijk<br />
aan of kleiner dan 70 kWh/m².<br />
e) Risico op oververhitting<br />
In de BEN-wooneenheid is het risico op oververhitting beperkt.<br />
In BEN-wooneenheden waarvoor de vergunning werd aangevraagd voor<br />
1/1/2014, is de oververhittingsindicator van elke energiesector Ioverh,sec i<br />
kleiner dan de maximaal toegelaten waarde van 17500 Kh.<br />
In BEN-wooneenheden waarvan de vergunning aangevraagd wordt vanaf<br />
1/1/2014, bedraagt de oververhittingsindicator per EPW-eenheid Ioverh,<br />
EPR niet meer dan 6500 Kh.<br />
f) Ventilatie-eisen<br />
bijlage IX van het Energiebesluit van 19<br />
november 2010.<br />
g) Minimumaandeel hernieuwbare<br />
energie<br />
De BEN-woning beschikt over een van<br />
de hernieuwbare energiesystemen zoals<br />
opgenomen in artikel 9.1.12/2 van het<br />
Energiebesluit van 19 november 2010.<br />
Dit betekent dat één van de volgende zes<br />
maatregelen moet toegepast worden in<br />
de woning:<br />
• Een zonneboiler met een collector<br />
waarvan de apertuuroppervlakte<br />
minstens 0,02 m² per m² bruikbare<br />
vloeroppervlakte van de woning is,<br />
tussen oost en west georiënteerd is<br />
en in een helling tussen 0 en 70° ligt.<br />
• Een PV-installatie die minstens 7<br />
kWh per m² bruikbare vloeroppervlakte<br />
van de woning <strong>pro</strong>duceert,<br />
tussen oost en west georiënteerd is<br />
en in een helling tussen 0 en 70° ligt.<br />
• Een warmtepomp die wordt toegepast<br />
als hoofdverwarming en waarvan<br />
de seizoensprestatiefactor minstens<br />
4 bedraagt.<br />
• Een biomassa-installatie met een<br />
rendement van minstens 85%, die<br />
bepaalde emissieniveaus van CO en<br />
fijn stof niet overschrijdt en wordt<br />
toegepast als hoofdverwarming.<br />
• Een aansluiting op een net voor<br />
stadsverwarming of –koeling, die<br />
voor minstens 45% uit hernieuwbare<br />
energiebronnen wordt ge<strong>pro</strong>duceerd.<br />
• Een participatie in een hernieuwbaar<br />
energie<strong>pro</strong>ject binnen uw <strong>pro</strong>vincie<br />
(minstens 20 euro per m² bruikbare<br />
vloeroppervlakte van de woning).<br />
De BEN-wooneenheid beschikt over ventilatievoorzieningen als vermeld in<br />
6
Aanpak in Vlaanderen<br />
Tussen Europese richtlijn en Vlaams<br />
beleidskader zit een bouwmarkt die een<br />
behoorlijke weg moet afleggen. Daarom<br />
stelde Vlaanderen in 2010 en 2011<br />
een actieplan op. Om zo snel mogelijk<br />
een aanzienlijke toename van het aantal<br />
bijna-energieneutrale gebouwen te<br />
realiseren zijn immers heel wat acties<br />
en maatregelen nodig, zowel voor nieuwe<br />
als bestaande gebouwen. Deze overgang<br />
naar (een draagvlak voor) een<br />
beleidskader dat bijna-energieneutrale<br />
gebouwen als eis vooropstelt, is een grote<br />
maatschappelijke en politieke uitdaging.<br />
Onze overheden kunnen en moeten<br />
een beleid realiseren via ondersteuning,<br />
informatieverspreiding (sensibilisatie)<br />
en het opleggen van wetgeving.<br />
Het Vlaams Energieagentschap (VEA)<br />
is de stuwende kracht om een en ander gerealiseerd te krijgen. Op de website<br />
www.energiesparen.be/BEN worden een aantal van de maatregelen voorgesteld<br />
die gericht zijn op bouwheren, met bijzondere aandacht voor ondersteuning van<br />
voorlopers. Voorlopers creëren een dynamiek die het pad effent voor beleidsvoering.<br />
Omgekeerd hebben voorlopers nood aan ondersteuning vanuit het beleid<br />
om deze rol te kunnen opnemen. Door het vergroten van het aandeel van gebouwen<br />
dat beter presteert qua energie dan de huidige EPB-eisen, kan de energieprestatieregelgeving<br />
voor gebouwen stapsgewijs verstrengd worden. Deze verstrenging<br />
is als beleidsdoelstelling opgenomen in het Vlaams regeerakkoord.<br />
De evolutie naar bijna-energieneutrale gebouwen zal hoe dan ook een belangrijke<br />
impact hebben. De bouwsector, die vaak al moeite had om de afgelopen jaren de<br />
steeds strenger wordende vereisten te verwerken, zal in 2014 voor een nog grotere<br />
uitdaging komen te staan. Alle stakeholders zullen blijven inzetten op opleiding<br />
en bijscholing, maar dat de actuele evolutie stevige gevolgen zal hebben voor<br />
een sector die gevraagd wordt zich steeds sneller aan te passen, staat buiten kijf.<br />
Michaël Herremans, Cedubo<br />
*Informatie van het Vlaams Energieagentschap, september 2013, onder voorbehoud van definitieve<br />
goedkeuring door Vlaamse Regering. Meer info over BEN-woningen: www.energiesparen.be/BEN<br />
7
INTERVIEW<br />
De uitdaging<br />
is om tegen<br />
2021 alle<br />
<strong>pro</strong>fessionals<br />
mee te<br />
krijgen<br />
We vroegen Minister van Energie, Freya Van den Bossche,<br />
wat meer achtergrond bij de lange termijn doelstellingen<br />
van de nieuwe BEN-regelgeving.<br />
Tegen 2021 moet alle nieuwbouw de BEN-eisen volgen. Welke gevolgen heeft<br />
die evolutie volgens u voor architecten, energiebedrijven, energiedeskundigen,<br />
aannemers,…?<br />
“De evolutie naar steeds zuiniger nieuwbouw is natuurlijk al een tijd geleden<br />
ingezet. Logisch, want de gebouwen die we nu bouwen moeten nog decennia<br />
mee en kunnen maar beter zo weinig mogelijk energie nodig hebben. Het ultieme<br />
doel is de BEN-woning: een woning die nauwelijks nog energie verbruikt<br />
en die behoefte bijna volledig invult met eigen, hernieuwbare opwekking. Door<br />
de energienormen heel geleidelijk op te schuiven, hebben de meeste bouwbedrijven<br />
en architecten de voorbije jaren ervaring opgedaan met energiezuinig<br />
bouwen. Veel van hen hebben inmiddels bewezen dat ze ook BEN-woningen<br />
kunnen bouwen. De uitdaging is om tegen 2021 àlle betrokken bouwactoren,<br />
zowel architecten, energiedeskundigen, <strong>pro</strong>ducenten en leveranciers van bouw<strong>pro</strong>ducten<br />
en -installaties en bouwondernemingen mee te krijgen. In het actie-<br />
8
plan bijna-energieneutrale gebouwen van de Vlaamse regering heb ik een resem<br />
maatregelen voorgesteld die hen daarbij kunnen helpen.”<br />
De evolutie naar BEN vraagt van de actoren veel kennis, vooral over nieuwe<br />
technologieën, materialen en innovatieve technieken. Wilt u werken aan een<br />
gericht beleid dat bijdraagt aan de opbouw van die kennis?<br />
“Het actieplan bevat maatregelen op vijf domeinen: innovatie, kwaliteit, communicatie,<br />
financiering en energiebeleid. De pijler ‘kwaliteit’ draait in essentie<br />
over de vraag hoe de kennis in de bouwsector kan worden versterkt en worden<br />
verspreid. Alle doelgroepen komen daarbij aan bod: aannemers, architecten,<br />
energiedeskundigen, verscheidene bouw<strong>pro</strong>fessionelen en de vastgoedsector. Al<br />
die acties worden samen met de sector uitgewerkt om een zo groot mogelijk<br />
draagvlak te bekomen. Die aanpak werkt, want de sector heeft zelf al belangrijke<br />
stappen gezet. Zo hebben Bouwunie en de Vlaamse Confederatie Bouw<br />
specifieke opleidingen voorzien voor hun leden. Het Passiefhuisplatform heeft<br />
een opleidingsaanbod ‘energieneutraal bouwen’ uitgewerkt en de VDAB bouwt<br />
in Hamme het opleidingscentrum ‘duurzaam bouwen’ uit waar bouw<strong>pro</strong>fessionelen<br />
kwaliteitsvol leren isoleren, luchtdicht leren bouwen, enzovoort. Ook<br />
fabrikanten en invoerders voorzien meer en meer eigen opleidingen. Ook door<br />
kwaliteitsvereisten uit te werken helpt de overheid om kennis te verspreiden in<br />
de sector. Zo kunnen premies voor spouwmuurisolatie enkel worden toegekend<br />
als de isolatie is uitgevoerd door een aannemer die daar specifiek is voor opgeleid<br />
en die dus zeker kwalitatief werk levert. In 2014 zullen gelijkaardige kwaliteitskaders<br />
voor onder meer hernieuwbare energiesystemen, buitenmuurisolatie en<br />
ventilatie worden gelanceerd.”<br />
Europa vraagt dat alle bestaande gebouwen BEN zijn tegen 2050. Wat is uw<br />
mening over de BEN-doelstellingen voor renovatie? Hoe denkt u dat wij die<br />
doelstelling kunnen bereiken, rekening houdend met de capaciteit van de<br />
bouwsector (circa 40 000 eenheden/jaar in Vlaanderen, terwijl er meer dan<br />
3 miljoen te renoveren woningen zijn). Hoe wilt u deze keuze onderbouwen?<br />
“De huidige vernieuwingsgraad van ongeveer 1% per jaar is inderdaad te laag<br />
om deze ambitieuze doelstelling te kunnen waarmaken. De grondige renovatie<br />
van het bestaande gebouwenpark is dan ook een van de voornaamste beleidsopdrachten<br />
voor het Vlaamse energiebeleid voor de komende decennia. Studies<br />
wijzen immers uit dat energie besparen via renovatie van bestaande gebouwen<br />
het meest kostenefficiënt en het snelst haalbaar is en bovendien een grote stimulans<br />
is voor de realisatie van werkgelegenheid en economisch herstel.”<br />
“Voor renovatie is het natuurlijk veel moeilijker om regels op te leggen dan voor<br />
nieuwbouw. Ik denk dat we in elk geval veel meer dan vandaag het geval is zullen<br />
moeten inzetten op zogenaamde vernieuwbouw, waarbij gebouwen die in zo’n<br />
slechte staat zijn dat ze nog heel moeilijk zuinig te maken zijn, volledig afbreken<br />
en heropbouwen. In het kader van het Vlaams Klimaatbeleidsplan heb ik het<br />
voorstel gelanceerd om een sloopfonds op te richten. Daarmee kan je oude<br />
gebouwen heropbouwen, verkopen en met de opbrengst opnieuw met een ander<br />
gebouw aan de slag gaan. Ik geloof echt in zo’n instrument.”<br />
Foto : Sander de Wilde<br />
9
INTERVIEW<br />
Te vaak zien we dat particulieren bijvoorbeeld hun dak herstellen op een<br />
manier waardoor het onmogelijk is om in de toekomst het dak te renoveren<br />
zodat het voldoet aan de BEN-regelgeving. In het voorbeeld wordt een<br />
nieuw beter geïsoleerd dak gelegd dat aansluit op de bestaande muren. Er<br />
wordt geen rekening mee gehouden dat een degelijk isolatiepakket later op<br />
de gevels gepland een verder overstekend dak nodig heeft. De huidige aanpak<br />
lijkt te gefragmenteerd. Welke beleidsmaatregelen gaat u nemen om eigenaars<br />
te motiveren het hele plaatje te bekijken. Welke organisaties kunnen<br />
daarbij als partner optreden?<br />
“Niet iedereen kan zijn woning meteen volledig renoveren. De meeste mensen<br />
hebben daar niet het geld voor. Daarom renoveren ze in fasen. Ik denk dat je<br />
zo’n aanpak niet kan vermijden. Wat je wel kan vermijden, is dat door een foute<br />
volgorde van renovaties of door ondoordachte ingrepen verdere energiebesparende<br />
maatregelen bemoeilijkt worden. Ik denk dat goed advies van architecten<br />
en bouwondernemingen op dat vlak van cruciaal belang is.”<br />
In Vlaanderen wordt ieder huis apart gerenoveerd waarbij ingrepen gespreid<br />
worden over meerdere jaren. In Nederland, Duitsland en Scandinavië zetten<br />
de gemeentebesturen net collectieve renovatieplannen op. Zou het beleid<br />
zo’n initiatief niet kunnen opzetten in Vlaanderen waarbij de gemeentebesturen<br />
eigenaars motiveren om in hun buurt samen te werken, plannen op te<br />
maken, samen aan te kopen,…?<br />
“Je kan Vlaanderen op dat vlak niet vergelijken met Nederland, Duitsland of<br />
Scandinavië. Het is een huizenhoog cliché dat de Vlaming met een baksteen in<br />
de maag wordt geboren, maar het klopt wel dat we daardoor een bouwpraktijk<br />
hebben die in essentie individueel bepaald is. De landen die je noemt hebben<br />
een lange traditie van collectieve bouw. Dan is het makkelijker om groepen van<br />
identieke woningen in één keer te renoveren. Bij ons bestaat dat nauwelijks. Ik<br />
geloof niet dat je die realiteit kan negeren. We moeten onze renovatie-aanpak<br />
daar dus op afstemmen. Trouwens, ook in Nederland stelt men meer en meer<br />
vast dat standaardisatie in renovatie dikwijls niet de verhoopte resultaten oplevert.<br />
Al zijn de te renoveren woningen zo goed als identiek, de renovatie-aanpak<br />
blijft vaak maatwerk vragen. Maar dat sluit niet uit dat je, naar het voorbeeld van<br />
een aantal stadsbesturen in Vlaanderen, werk kan maken van een wijkgerichte<br />
aanpak. De ervaringen die in die steden worden opgedaan, zullen we zeker<br />
gebruiken en verder verspreiden.”<br />
Het aantal bouwvergunningen daalt drastisch en de prijzen van bestaande<br />
woningen schieten de lucht in zodat ook kopers geen of nauwelijks budget<br />
hebben voor renovatiewerken. Hoe denkt u om op dit <strong>pro</strong>bleem in te spelen?<br />
Hoe ziet u het <strong>pro</strong>bleem van de groeiende financierbaarheid van woningen?<br />
“De betaalbaarheid van een woning kent twee aspecten: de aankoopprijs of de<br />
bouwprijs van de woning, en de maandelijkse energiekost eens je er woont. Een<br />
woning kan in aanbouw misschien duurder zijn, als je daarna voor de rest van je<br />
leven een fors lagere energiefactuur hebt, maak je winst. Van die idee moeten we<br />
in de eerste plaats de banken overtuigen, want zij zijn het die mensen leningen<br />
toekennen en dus indirect bepalen of het<br />
energiezuinig maken van een nieuwe of<br />
een bestaande woning financieel haalbaar<br />
is. Wie zuiniger bouwt of renoveert,<br />
bespaart op zijn energiefactuur en kan<br />
dus een hogere afbetaling aan. Tot nog<br />
toe heb ik al twee banken meegekregen<br />
in dat verhaal: Belfius en Triodos Bank.<br />
Met hen heb ik een energiebeleidsovereenkomst<br />
gesloten, zodat zij bij het<br />
toekennen van een lening een voordeel<br />
geven aan mensen die heel zuinig bouwen.<br />
Ik zal mijn best blijven doen om<br />
ook andere banken te overtuigen. Daarnaast<br />
hebben we natuurlijk de voordelige<br />
leningen die de overheid toekent<br />
voor energierenovaties via het Fonds ter<br />
Reductie van de Globale Energiekost, het<br />
FRGE.”<br />
Er zijn heel wat technologische evoluties<br />
(smart grids, zelfvoorzienende<br />
wijken, nieuwe technologieën …). Hoe<br />
wilt u deze snelle evoluties ondersteunen?<br />
Bovendien moeten deze technieken<br />
ingepast worden in de huidige (3<br />
gewesten) EPB-software. Zal dit sneller<br />
gaan dan de afgelopen jaren?<br />
“De drie gewesten trokken recent extra<br />
middelen uit om de ontwikkeling van de<br />
EPB-berekeningsmethode en de software<br />
te versnellen. De ondersteuning<br />
voor het verder ontwikkelen van de<br />
EPB-berekeningsmethode zal vanaf 2014<br />
fors toenemen. De berekeningsmethode<br />
zal sneller worden aangepast om de<br />
steeds energiezuinigere gebouwen verfijnder<br />
door te rekenen en nieuwe technieken<br />
sneller in rekening te brengen.<br />
Wanneer de technologie opgenomen is<br />
in de berekeningsmethode kan een aanpassing<br />
van de EPB-software van de drie<br />
gewesten volgen.”<br />
10
PUBLIREPORTAGE<br />
Recticel Insulation ontving als eerste<br />
isolatiefabrikant het ‘Ik BEN mee’<br />
uithangbord uit handen van het<br />
Vlaams Energieagentschap (VEA).<br />
BEN staat voor bijna-energieneutraal. Bouwen volgens de BEN-principes wordt vanaf<br />
2021 de standaard voor nieuwbouwwoningen in Vlaanderen en ook de rest van Europa.<br />
Het bijzondere aan BEN-woningen is dat ze weinig energie verbruiken voor verwarming,<br />
ventilatie, koeling en warm water. De energie die nog nodig is, wordt uit groene<br />
energiebronnen gehaald.<br />
Recticel Insulation engageert zich al jaren als ambassadeur van het energiezuinig<br />
bouwen en verbouwen in Vlaanderen. De hoogkwalitatieve isolatie<strong>pro</strong>ducten van<br />
Recticel Insulation garanderen een uitstekende isolatiewaarde en hoge duurzaamheid.<br />
De (ver)bouwer moet zo maar 1 keer isoleren. Bovendien beperkt de goede isolatie de<br />
CO 2<br />
-uitstoot en verhoogt het wooncomfort.<br />
www.energiesparen.be/BEN<br />
Maarten De Groote, beleidsmedewerker<br />
Vlaams Energieagentschap, overhandigt het ‘Ik<br />
BEN mee’ uithangbord aan Thomas Isebaert,<br />
Product Manager Buitengevelisolatie van<br />
Recticel Insulation.
ARTIKEL<br />
Voordelen<br />
van PVinstallaties<br />
met batterijsysteem<br />
Met het <strong>pro</strong>ject Smart Home wil Tecnolec de elektrosector<br />
klaarstomen voor de technologische veranderingen<br />
die zich aandienen. Kris van Daele, voorzitter Smart<br />
Grids Flanders: “Kijken we naar bedrijven die nu al met<br />
Grid bezig zijn, dan zit het goed. Dat zijn dan facilitaire<br />
bedrijven of grotere bouwondernemingen. Bij elektro-installateurs<br />
is het bewustzijn daarentegen nog niet helemaal<br />
doorgedrongen.” Smart Home werkt hieraan door<br />
opleidingen op maat van de elektro-installateur aan te<br />
bieden. Daarnaast biedt Smart Home ook informatie via<br />
een nieuwsbrief, bijvoorbeeld over het combineren van<br />
een PV-installatie met een batterijsysteem.<br />
Foto : Creative Commons Flickr @pv411<br />
12
Batterijsystemen die met een PV-installatie gecombineerd kunnen worden, ze<br />
komen steeds meer op de markt. Duitsland heeft zelfs al een subsidieregeling<br />
aangekondigd voor zo’n systemen. Smart Home hoopt dat deze evolutie ook de<br />
interesse in Vlaanderen zal opwekken. Kris van Daele, voorzitter Smart Grids<br />
Flanders: “Doordat meer gebruik zal worden gemaakt van hernieuwbare energie,<br />
bijvoorbeeld met zonnepanelen, wordt het reguleren van de manier waarop<br />
deze stroom op het net terecht komt steeds belangrijker. Op bepaalde momenten<br />
zal er een overaanbod zijn, waardoor een blackout dreigt. Dit moet natuurlijk<br />
ten allen prijze voorkomen worden. Maar de piek (overaanbod)- en dus automatisch<br />
ook dalmomenten zullen ook voor een variabele prijs zorgen. Je zou kunnen<br />
zeggen dat op het ogenblik dat iedereen zijn avondmaal begint te bereiden,<br />
stroom duurder zal zijn. Dit raakt ook de relatie tussen <strong>pro</strong>ducent en net. Waar<br />
de energie die particulieren of bedrijven vandaag zelf genereren sowieso via het<br />
net loopt, kan men die in de toekomst beter zelf aanwenden zonder die tussenschakel.”<br />
Men kan die gebruiken door bijvoorbeeld de vraag naar elektriciteit te<br />
verschuiven of te investeren in opslag, zoals hierna beschreven wordt.<br />
Voordelen PV-installatie met batterijsysteem<br />
Het gebruik van het batterijsysteem met een PV-installatie levert heel wat voordelen<br />
op voor de gebruiker. Het Smart Home-nieuwsbriefartikel “Batterijen voor<br />
een PV-installatie” somt ze voor je op:<br />
1. De verbruiker wordt minder afhankelijk van de stijgende energieprijzen. Een<br />
studie voor het VBO (Verbond van Belgische Ondernemingen), uitgevoerd<br />
door Boston Consulting Group, gaf aan dat de elektriciteitsprijs in België zou<br />
stijgen met 40% in 2030 ten opzichte van 2012. Dat rijmt met andere studies<br />
waar men uitgaat van een toename van ongeveer 2 <strong>pro</strong>cent per jaar bovenop<br />
de inflatie.<br />
2. De verbruiker weet dat de stroom die hij verbruikt overwegend groen zal<br />
zijn.<br />
3. De kostenbesparing door deze maatregel voor actoren zoals de netbeheerder,<br />
zal uiteindelijk de kost die doorgerekend wordt aan de eindverbruiker verminderen.<br />
4. Een PV-installatie wordt automatisch uitgeschakeld wanneer er zich bijvoorbeeld<br />
een te hoge spanning voordoet. Een stabieler net zal ervoor zorgen<br />
dat PV-installaties minder afgeschakeld worden. Op die manier zal hun<br />
opbrengst ook stijgen.<br />
5. Indien een vergoeding voor het gebruik van het net wordt aangerekend gebaseerd<br />
op de werkelijke afname en injectie van energie, dan zal die met een<br />
batterij dalen, aangezien beide hoeveelheden dalen.<br />
injecteren wanneer de vergoeding<br />
het hoogst is.<br />
Intelligent batterijbeheer<br />
Bij de batterij voor de PV-installatie<br />
hoort een intelligent beheersysteem. Wat<br />
men best niet doet, is de batterij ’s morgens<br />
zo snel mogelijk laden. Het is beter<br />
om de batterij rond de middag te laden,<br />
zodat ze ook op het ogenblik van maximale<br />
<strong>pro</strong>ductie nog stroom kan opnemen.<br />
Subsidie stimuleert eigenverbruik<br />
De elektriciteit geleverd door een huishoudelijke<br />
PV-installatie wordt deels<br />
onmiddellijk verbruikt door de toestellen<br />
in huis. De rest gaat naar het distributienet.<br />
Het deel dat naar de toestellen<br />
in huis gaat noemt men de zelfconsumptie<br />
of het eigenverbruik. Met de subsidie<br />
in Duitsland wil men de zelfconsumptie<br />
vergroten, waardoor de injectie en afname<br />
fel zou verminderen (tot -60%). Zonder<br />
het batterijsysteem komt men tot een<br />
vermindering van 30%.<br />
“Op zich heeft de Duitse subsidieregeling<br />
geen impact op België. Ze zal er wel<br />
voor zorgen dat de interesse in batterijsystemen<br />
stijgt. De afzet van zo’n<br />
systemen zal toenemen en dankzij het<br />
schaaleffect leiden tot dalende effecten.<br />
Nieuwe investeringen zullen gebeuren<br />
en de technologische vooruitgang van<br />
batterijsystemen ondersteunen”, aldus<br />
het Smart Home-nieuwsbriefartikel.<br />
Bron: Dominic Ectors (EnergyVille).<br />
6. Deze systemen zullen in de toekomst, in combinatie met actieve vraagsturing<br />
en/of dynamische tarieven, ook gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld<br />
elektriciteit van het net te verbruiken wanneer die het goedkoopst is en te<br />
13
Centrum Duurzaam<br />
Bouwen vzw<br />
Wie <strong>pro</strong>fessioneel bezig is met duurzaam bouwen<br />
kent ongetwijfeld Centrum Duurzaam Bouwen.<br />
Het Centrum bestaat ondertussen al meer dan tien<br />
jaar. Al die tijd ijverde het – niet verbazend – om<br />
de verschillende aspecten van duurzaam bouwen<br />
in het zonnetje te zetten. Vanuit de voormalige<br />
mijnsite in Heusden-Zolder ontplooit CeDuBo,<br />
zoals het in het wereldje gekend is, een gevarieerd<br />
aanbod van activiteiten. Het beschikt over verschillende<br />
ruime zalen, waaronder een compleet<br />
uitgerust auditorium voor 180 personen. Die<br />
infrastructuur gebruikt het om informatiedagen<br />
CeDuBo vzw<br />
Marktplein 7 bus 1<br />
B-3550 Heusden-Zolder<br />
Tel. 011/79 97 51<br />
info@centrumduurzaambouwen.be<br />
100 leden<br />
250 contacten<br />
5000 bezoekers op<br />
Energie & Bouw weekend<br />
1500 <strong>pro</strong>fessionals<br />
opgeleid per jaar<br />
40 000 bezoekers per jaar aan<br />
de tentoonstelling<br />
te organiseren voor aannemers, architecten, dakleggers,<br />
gemeenteambtenaren, installateurs van<br />
sanitair en verluchting, studiebureaus, enzovoort.<br />
Bovendien is het jaarlijks Energieweekend stilaan<br />
uitgegroeid tot een echte traditie die jaarlijks duizenden<br />
mensen op de been brengt.<br />
Op de benedenverdieping van het Centrum is een uitgebreide en laagdrempelige<br />
permanente tentoonstelling waar de verschillende aspecten<br />
van duurzaam bouwen en verbouwen worden verhelderd en waar<br />
bouwers uit de regio inspiratie komen opdoen. Maar de werking van<br />
CeDuBo richt zich niet specifiek op Limburg. Om de regio in zijn<br />
geheel te kunnen bestrijken, organiseert het samen met verschillende<br />
partners evenementen in heel Vlaanderen. Een bekend voorbeeld is<br />
I Am Architect, dat al succesvolle edities kende in Heusden-Zolder,<br />
Gent en Ranst.<br />
14
Een ander onderdeel van de activiteiten<br />
is het beleidsondersteunend werk<br />
dat de stafmedewerkers van CeDuBo<br />
verrichten. Zo coördineren ze <strong>pro</strong>jecten<br />
voor onder meer de Diensten van<br />
het Algemeen Regeringsbeleid van de<br />
Vlaamse overheid, voor de OVAM, het<br />
Vlaamse ministerie van Onderwijs, het<br />
Vlaams Energieagentschap, Federplast,<br />
enz. Vlaggenschip is het transitie<strong>pro</strong>ject<br />
DuWoBo (Duurzaam Wonen en Bouwen),<br />
dat als doel heeft alle belanghebbenden<br />
bij elkaar te brengen, verbanden<br />
te leggen, nieuwe <strong>pro</strong>jecten op te zetten,<br />
enzovoort.<br />
“Sinds het prille begin zijn enkele partners<br />
erg belangrijk voor ons geweest:<br />
onze moedermaatschappij WTCB en<br />
de gemeente Heusden-Zolder in eerste<br />
instantie, maar ook OVAM, Infrax en de<br />
Watergroep. Hun steun heeft ons o.a. toegelaten<br />
om de infrastructuur in gebruik<br />
te nemen die ons in staat stelt zoveel<br />
mensen te bereiken”, aldus To Simons,<br />
directeur van Centrum Duurzaam Bouwen.<br />
“We hebben de afgelopen tien jaar<br />
veel zien veranderen. In het begin riepen<br />
we nog min of meer in de woestijn. Maar<br />
geleidelijk aan is daar verandering in gekomen. De <strong>pro</strong>vincie Limburg en de<br />
Vlaamse overheid waren daarbij belangrijke voortrekkers. Zij hebben voluit de<br />
kaart van energiezuinig bouwen en duurzaam materiaalgebruik getrokken. Ook<br />
onze bouwbedrijven en <strong>pro</strong>ducenten hebben enorme stappen vooruit gezet.”<br />
“De uitdagingen voor de komende jaren zijn groot. De economie doet het niet<br />
schitterend en de bouwsector is daar jammer genoeg geen uitzondering op. Toch<br />
blijven er perspectieven. Om duurzaam wonen en bouwen te blijven <strong>pro</strong>moten<br />
en om tegemoet te komen aan de ambitieuze Europese richtlijnen, zullen<br />
we ongetwijfeld gaan in de richting van meer collectieve oplossingen, coöperatieve<br />
systemen en slimme netwerken. Ook het verouderde patrimonium zal<br />
op een bepaald moment versneld aangepakt moeten worden. Deze en andere<br />
zaken moeten ervoor zorgen dat onze bouwbedrijven aan de slag blijven en dat<br />
de Vlaming kan blijven genieten van een aangename, gezonde en comfortabele<br />
woonomgeving”, besluit To Simons.<br />
Over de vereniging<br />
De vzw Centrum Duurzaam Bouwen (kortweg CeDuBo) is een informatie-<br />
en coördinatiecentrum gelegen in de voormalige badzaal op de mijnsite<br />
te Heusden-Zolder. Vanuit deze unieke locatie wenst CeDuBo het<br />
duurzaam bouwen op grote schaal te <strong>pro</strong>moten en in praktijk te brengen.<br />
www.cedubo.be<br />
15
ARTIKEL<br />
Zonne-<br />
panelen en<br />
nieuwbouw:<br />
Verplicht aandeel hernieuwbare energie<br />
Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, nieuw<br />
kantoor en nieuwe school in Vlaanderen een minimum<br />
hoeveelheid energie halen uit hernieuwbare bronnen.<br />
Dat aandeel kan je bereiken door zonnepanelen, een zonneboiler,<br />
warmtepomp of pelletkachel, een aansluiting op<br />
een warmtenet (indien aanwezig) of een participatie in<br />
een groter lokaal <strong>pro</strong>ject met hernieuwbare energie.<br />
Deze verplichting is gekoppeld aan de bouwvergunning<br />
of de melding van bouwwerken. Ze is ook van toepassing<br />
op alle bouwwerken waarvoor een bepaald E-peil geëist<br />
wordt, bijvoorbeeld een ingrijpende verbouwing. Uiterlijk<br />
zes maanden na de ingebruikname van het bouw<strong>pro</strong>ject<br />
rapporteert de verslaggever in de EPB-aangifte<br />
welke hernieuwbare energiesystemen in het bouw<strong>pro</strong>ject<br />
gebruikt zijn.<br />
16
ARTIKEL<br />
Welke verplichting?<br />
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen eengezinswoningen, woongebouwen<br />
met meer dan één wooneenheid en kantoren en scholen (zie figuur, bron: VEA).<br />
Minimum <strong>pro</strong>ductie primaire energie per jaar per m 2 7 kWh/jaar per m 2<br />
Bruto vloeroppervlakte van voorbeeldwoning 150 m 2<br />
Totale minimum primaire energie<strong>pro</strong>ductie per jaar<br />
1050 kWh/jaar<br />
Jaarlijkse zonnestroom<strong>pro</strong>ductie nodig voor verplichting<br />
420 kWh/jaar*<br />
Nodig piekvermogen aan zonnepanelen<br />
0,470 kWp<br />
Aantal zonnepanelen voor 0,470 kWp 2<br />
*Rekenregel: elke kWh zonnestroom bespaart 2,5 kWh primaire energie in klassieke centrales<br />
• eengezinswoningen: om aan de nieuwe EPB-eis te voldoen, moet je één van<br />
de zes maatregelen uit de figuur toepassen in het bouw<strong>pro</strong>ject. Elke maatregel<br />
moet een voldoende hoeveelheid hernieuwbare energie <strong>pro</strong>duceren.<br />
• kantoren en scholen kunnen de maatregelen combineren om in totaal minstens<br />
10 kWh primaire energie per jaar en per m² bruikbare vloeroppervlakte<br />
uit hernieuwbare energiebronnen te halen.<br />
• woongebouwen met meer dan één wooneenheid kunnen kiezen tussen de<br />
eisen voor eengezinswoningen of voor kantoren en scholen.<br />
Minimum verplichting voor zonnepanelen<br />
Voor zonnepanelen is de verplichting berekend in verhouding tot de bruto vloeroppervlakte,<br />
met een minimum van 7 kWh/m² jaarlijkse <strong>pro</strong>ductie van primaire<br />
energie uit zonnestroom. Dat betekent voor een woning van 150 m 2 oppervlakte<br />
ongeveer 0,5 kWp of 2 zonnepanelen.<br />
Doe maar wat meer...<br />
In praktijk is het natuurlijk zinvoller om wat meer te installeren dan 2 zonnepanelen,<br />
aan een relatief lagere prijs voor een grotere installatie. Want voor een<br />
kleine installatie liggen de vaste kosten van dakwerken, bekabeling en omvormer<br />
hoog.<br />
Een installatie van 4 kWp kan jaarlijks bijna 3600 kWh <strong>pro</strong>duceren,<br />
dat is zowat het gemiddelde elektriciteitsverbruik van een gezin.<br />
Op het dak heb je daarvoor een oppervlakte van ongeveer 28 m 2 nodig.<br />
En de prijs? Die is intussen gezakt tot ongeveer 2250 euro/kWp (incl. 21% BTW,<br />
bron: VEA). Voor 9000 euro heb je dus een PV-installatie die 3600 kWh zonnestroom<br />
per jaar levert, en dat gedurende minstens 25 jaar. In totaal <strong>pro</strong>duceren<br />
je zonnepanelen dus 90 000 kWh aan een kostprijs van 10 cent/kWh – dat is<br />
minder dan de helft van het huidige elektriciteitstarief voor huishoudens. En dat<br />
tarief zal in de toekomst zeker stijgen.<br />
Welke voorwaarden voor<br />
zonnepanelen?<br />
Voor elke maatregel gelden ook een<br />
aantal voorwaarden om te garanderen<br />
dat het systeem efficiënt genoeg<br />
hernieuwbare energie <strong>pro</strong>duceert.<br />
Voor zonnepanelen moet de oriëntatie<br />
tussen oost en west (over het zuiden) liggen<br />
en de hellingshoek tussen 0 graden<br />
(horizontaal) en 70 graden.<br />
Wel terugdraaiende teller,<br />
geen groenestroomcertificaten<br />
Zonnepanelen die vanaf 2014 op nieuwbouw<br />
worden geïnstalleerd krijgen geen<br />
groenestroomcertificaten meer, omdat<br />
een wettelijke verplichting niet financieel<br />
ondersteund wordt. Maar de besparing<br />
via de terugdraaiende teller is tien keer<br />
groter dan de steun uit groenestroomcertificaten:<br />
3600 kWh zonnestroom per<br />
jaar levert aan 22 cent/kWh stroomtarief<br />
jaarlijks 792 euro op. De investering van<br />
9000 euro is daarmee op 10 tot 12 jaar<br />
terugverdiend, afhankelijk van de stijging<br />
van de stroomprijzen.<br />
En als het bouw<strong>pro</strong>ject<br />
deze verplichting niet<br />
haalt?<br />
Voor een bouw<strong>pro</strong>ject dat geen enkel<br />
systeem van hernieuwbare energie aantoont<br />
of waarbij het systeem niet aan de<br />
voorwaarden voldoet, zal het vereiste<br />
E-peil 10% strenger zijn: dus niet E60 als<br />
norm, maar E54.<br />
Regelgeving<br />
De verplichting staat in de Europese<br />
Richtlijn Hernieuwbare Energie en is<br />
via een wijziging van het Energiebesluit<br />
opgenomen in de Vlaamse energieprestatieregelgeving.<br />
18
ARTIKEL<br />
Sociale<br />
woonwijk<br />
Venning<br />
te Kortrijk<br />
wordt<br />
CO -neutraal<br />
2<br />
Sociale huisvestingsmaatschappij Goedkope<br />
Woning gaat voor duurzaamheid<br />
De Kortrijkse sociale huisvestingsmaatschappij CVBA<br />
Goedkope Woning bouwt een CO 2<br />
-neutrale sociale<br />
woonwijk. De bestaande sociale woonwijk Venning, met<br />
163 woningen, was in een povere staat en dringend toe<br />
aan vernieuwing. Er werd ervoor gekozen om een deel<br />
van de bestaande tuinwijk te renoveren, een deel te slopen<br />
en te vervangen door nieuwe woningen en een deel<br />
te vervangen door nieuwe appartementen. Door de tijdelijke<br />
verhuis van de bewoners werd deze uitdaging in drie<br />
fasen aangepakt.<br />
Foto : Passiefhuisplatform<br />
19
Fase 1 werd onlangs afgewerkt en de bewoners namen de 82 nieuwbouw passieve<br />
appartementen in gebruik. Op een ruimte waar voordien 34 kleine woningen<br />
stonden werden vier appartementsblokken van 3 tot 4 verdiepingen hoog<br />
gebouwd. Momenteel is Fase 2 al van start gegaan, die bestaat uit 64 nieuwe<br />
gezinswoningen met laag energieverbruik. Ook fase 3 is al aangevat. In deze fase<br />
worden 50 bestaande woningen ontmanteld en grondig gerenoveerd tot lage<br />
energiewoningen. Zo wordt de voorheen verpauperde wijk getransformeerd tot<br />
een hedendaagse passieve wijk met 196 moderne, comfortabele wooneenheden.<br />
Kers op de taart is het eigen warmtenet dat werkt op biomassa.<br />
Het wijkverwarmingsnet is aangesloten op een centrale stookplaats. De ketel<br />
werkt op houtschilfers en <strong>pro</strong>duceert warm water voor de hele wijk. De appartementen<br />
maken voor hun verwarming gebruik van passieve zonnewarmte en een<br />
naverwarmingsbatterij op de ventilatielucht. Indien nodig is er ook nog de radiator<br />
in de living en de badkamer die kunnen verwarmd worden via het warmtenet<br />
van de wijk.<br />
Op het gelijkvloers van het appartementsblok aan het kanaal is 900 m² voorzien<br />
om te verhuren aan initiatiefnemers voor nieuwe collectieve voorzieningen. Dat<br />
kan o.a. een wassalon, een kinderopvang of een eco-café worden.<br />
De architectuur wil sociale interactie bevorderen. De lift geeft uit op een open<br />
galerij met toegang tot de voordeuren, die de functie van een straat overneemt.<br />
Die is ongeveer 2 m breed, voldoende om het sociale contact dat sterk leeft in de<br />
wijk in stand te houden. Per galerij zijn er 8 tot 10 appartementen. Elk appartement<br />
loopt door tot de zuidgevel, waar de private zonneterrassen voorzien zijn.<br />
Die terrassen fungeren in de zomer tegelijkertijd als zonnewering voor de verdieping<br />
eronder.<br />
In fase 3 wordt een deel van de bestaande huizen grondig gerenoveerd. Hier<br />
worden de woningen dubbel zo energiezuinig als de heersende EPB-regelgeving<br />
oplegt. De nieuwbouw gezinswoningen in fase 2 hebben verschillende types ventilatiesystemen<br />
en hebben ook zonnepanelen op het dak.<br />
Gediversifieerd aanbod van woonvormen<br />
Herman Jult van BUROII & ARCHI+I en Ilse Piers van Goedkope Woning zien<br />
een duurzame wijk ook als een wijk waar je levenslang kan wonen. De aangename<br />
woonomgeving waarin je je als bewoner thuis voelt, zorgt ervoor dat je<br />
hier wil blijven wonen los van je leeftijd of inkomen. Er is dus nood aan een<br />
gediversifieerd aanbod van woonvormen. Niet alleen traditionele gezinswoningen<br />
of appartementen voor ouderen of voor kleine gezinnen, maar ook voorzieningen<br />
voor rolstoelgebruikers, studenten of zorgbehoevenden komen hieraan<br />
tegemoet, poneert Herman.<br />
Ilse Piers , directeur van de sociale huisvestingmaatschappij, zegt dat het beheer<br />
en het onderhoud van hun huidige gebouwenbestand een te zwaar kostenpakket<br />
vormt. We willen het patrimonium dan ook omvormen tot een kwaliteitsvol en<br />
duurzaam geheel, wellicht mits hogere bouwkosten, maar op termijn met veel<br />
lagere onderhouds- en herstellingskosten<br />
en veel meer comfort voor de huurders.<br />
We willen ook het voorbijgestreefde<br />
grondgebonden huisje met tuintje loslaten<br />
en op eenzelfde oppervlakte meer<br />
bouwen en verdichten om zo veel meer<br />
collectieve groene buitenruimte vrij te<br />
maken. Meer concentratie is ook bevorderlijk<br />
voor een goed functionerend<br />
openbaar vervoer. Minder afhankelijkheid<br />
van de auto betekent ook minder<br />
parkings, meer fiets- en wandelwegen en<br />
een groenere omgeving.<br />
Concerto-subsidies<br />
Het ECO-Life<strong>pro</strong>ject Venning werd net<br />
als het <strong>pro</strong>ject aan de Pottenbakkershoek<br />
geselecteerd door Europa om in<br />
aanmerking te komen voor de belangrijke<br />
Concerto-subsidies. Het is de eerste<br />
keer dat België die eer te beurt valt.<br />
De initiatiefnemers hebben een contract<br />
getekend met Europa voor het<br />
ontwikkelen en bouwen van CO 2<br />
-neutrale<br />
piloot<strong>pro</strong>jecten in de sociale huisvesting.<br />
De belangrijkste partners zijn<br />
Goedkope Woning (bouwheer), BURO<br />
II &ARCHI+I (architectuur en technieken),<br />
de universiteit Gent (monitoring),<br />
EVR-architecten (duurzaamheidsmeter<br />
en masterplan), E-ster (energieontwerp)<br />
en de stad Kortrijk. De vakgroep Architectuur<br />
en stedenbouw van de universiteit<br />
Gent zal de monitoring verzorgen,<br />
d.w.z. zorgvuldig nameten of de beloofde<br />
resultaten gehaald worden en maatregelen<br />
voorstellen voor een energiezuiniger<br />
attitude bij de bewoners.<br />
Hoe betaal je een sociaal bouw<strong>pro</strong>ject<br />
van deze omvang? Ilse Piers zucht.<br />
Bij VMSW (Vlaamse Maatschappij voor<br />
Sociaal Wonen) doen we beroep op een<br />
renteloze lening over 30 jaar. Dit bedrag<br />
was gelimiteerd en berekend op het bou-<br />
20
wen van een standaard<strong>pro</strong>ject. Indien<br />
er hogere kwaliteitsambities zijn en dus<br />
hogere bouwkosten, voorziet de Vlaamse<br />
overheid vanaf 2013 een extra budget.<br />
We gebruiken o.a. de subsidies van Europa<br />
en van Eandis om deze hogere kost te<br />
financieren. Mocht dit nog niet voldoende<br />
zijn, dan kunnen we desnoods een<br />
bijkomende lening afsluiten bij de bank.<br />
Maar voorlopig ziet het er niet naar uit<br />
dat dit nodig zal zijn.<br />
ficiënte en zuinige technieken en de toepassing van hernieuwbare energie. Ook<br />
de optimistische uitstraling van het geheel is nieuw in de aanpak van een sociale<br />
huurwijk. Het vakantiegevoel is nooit veraf.<br />
Peter Dellaert, Passiefhuis-Platform vzw<br />
Het boeiende aan deze wijk is dat het<br />
begrip duurzaamheid niet alleen slaat op<br />
de energiezuinigheid en de milieuvriendelijkheid,<br />
maar ook op het sociaal functioneren<br />
van de buurt. De aandacht van<br />
de architectuur voor de sociale cohesie,<br />
zowel in het gebruik van de gebouwen<br />
als in de buitenruimte, gaat hier volledig<br />
samen met de uitwerking van energie-ef-<br />
Perfect geïsoleerd<br />
van onder tot boven<br />
De perfecte isolatie voor de zorgsector.<br />
Voor gebouwen in de zorgsector is het comfort van de bewoner of<br />
patiënt van groot belang. De keuze voor een optimale isolatie is hierbij<br />
cruciaal. Recticel Insulation biedt kwaliteitsvolle isolatie<strong>pro</strong>ducten<br />
en -oplossingen aan met een uiterst hoge isolatiewaarde.<br />
Bovendien is Recticel Insulation de enige fabrikant van harde isolatieplaten<br />
in polyurethaan met een door CEN erkend en onafhankelijk<br />
Keymark kwaliteitslabel. U bent dus zeker van de hoge kwaliteit.<br />
Ontdek<br />
Recticel Insulation<br />
in de<br />
‘Zorgwoning<br />
van de<br />
Toekomst’<br />
www.carehomeofthefuture.com<br />
Recticel Insulation - T +32(0)56 43 89 43 - recticelinsulation@recticel.com - www.recticelinsulation.be<br />
21
ARTIKEL<br />
Meer dan<br />
20% van de<br />
elektriciteit<br />
in Vlaanderen<br />
duurzaam<br />
opgewekt<br />
via WKK<br />
De publicatie van de jaarlijkse WKK-inventaris is een ideale<br />
gelegenheid om even de -niet geringe- rol te verduidelijken<br />
die warmte-krachtkoppeling speelt in de Vlaamse<br />
energiemix.<br />
WKK was in 2012 verantwoordelijk voor<br />
maar liefst 21,9% van het bruto Vlaamse<br />
elektriciteitsverbruik. Ondanks het feit<br />
dat WKK niet echt bekend is bij het grote<br />
publiek leveren de WKK-installaties<br />
wel meer dan een vijfde van de Vlaamse<br />
elektriciteit, op een duurzame en efficiënte<br />
manier.<br />
Elektriciteits<strong>pro</strong>ductie via WKK was<br />
gemiddeld goed voor een primaire energiebesparing<br />
van 16,6 %, wat wil zeggen<br />
dat zonder WKK, Vlaanderen 16,6 %<br />
meer brandstof zou hebben verbruikt<br />
om in dezelfde energiebehoefte te voorzien,<br />
met alle negatieve gevolgen van<br />
dien voor de maatschappij en het milieu.<br />
WKK levert zo een belangrijke bijdrage<br />
tot het halen van de Europese doelstellingen.<br />
Opvallend is dat de verkoop van<br />
micro-WKK’s in de lift zit, maar liefst 55<br />
nieuwe micro-WKK-motoren werden<br />
22
aangemeld bij de VREG. In economisch<br />
moeilijke tijden is dit niet vanzelfsprekend,<br />
en het toont aan dat WKK niet<br />
alleen goed is voor het milieu en binnen<br />
een beleid van verantwoord ondernemerschap<br />
past, maar dat het ook financieel<br />
verantwoord is. De warmtekrachtbesparing<br />
vertaalt zich immers ook naar<br />
een besparing op de energiefactuur. In<br />
de grote, industriële vermogens merken<br />
we een beperktere groei, maar het totaal opgesteld vermogen is wel gestegen. De<br />
grootste (absolute) vermogenstoenames merken we in de tertiaire sector en in<br />
de landbouwsector.<br />
De WKK-inventaris, die deel uitmaakt van de ‘Inventaris Duurzame Energie in<br />
Vlaanderen’, kan op de website van EMIS geraadpleegd worden (link: www.emis.<br />
vito.be/node/161)<br />
Figuur 1: Steekkaart WKK in Vlaanderen – 2012 (bron: WKK-inventaris, p. 3)<br />
Motoren<br />
Gas<br />
turbines<br />
STEG’s<br />
Netgekoppeld<br />
Stoomturbines<br />
Directe<br />
aandrijving<br />
TOTAAL Totaal 2011<br />
Vermogen elektrisch [MW] 503,7 526,2 804,9 200,7 131,3 2.166,8 2.126,0<br />
waarvan certificaatgerechtigd (*) 506,0 459,6 550,4 84,7 1.600,7 1.546,7<br />
Vermogen thermisch [MW] 632,0 674,2 583,2 811,9 910,9 3.612,3 3.585,3<br />
Totale <strong>pro</strong>ductie kracht [PJ] 8,8 13,3 18,7 4,3 3,9 48,9 45,4<br />
Totale <strong>pro</strong>ductie kracht [GWh] 2.438,1 3.688,7 5.192,9 1.186,4 1.089,1 13.595,2 12606,2<br />
waarvan elektriciteit [GWh] % WKK elektriciteit<br />
tov bruto binnenlands elektriciteitsverbruik (**)<br />
2.436,6 3.688,7 5.192,9 1.186,4 0,0<br />
12.504,6<br />
21,9%<br />
Totale <strong>pro</strong>ductie warmte [PJ] 11,7 20,7 13,1 15,4 22,6 83,5 78,9<br />
11621,7<br />
20,3%<br />
Totale <strong>pro</strong>ductie warmte [GWh] 3.260,8 5.757,5 3.625,8 4.286,7 6.277,1 23.207,9 21916,0<br />
Rendement elektrisch [%] 41,2% 31,9% 43,2% 17,3% 10,8% 29,3% 29,1%<br />
Rendement thermisch [%] 55,2% 49,8% 30,2% 62,4% 62,3% 50,0% 50,5%<br />
Rendement totaal [%] 96,4% 81,7% 73,3% 79,7% 73,2% 79,3% 79,6%<br />
Gemiddelde vollasttijd [h/a] 5.014,7 7.064,8 6.451,9 5.910,8 8.294,2 6.328,0 5.900,0<br />
Warmtekrachtbesparing [PJ] (***) 10,5 8,7 9,2 4,3 -0,3 32,4 31,1<br />
Warmtekrachtbesparing [GWh] 2.916,1 2.404,3 2.554,4 1.187,6 -70,0 8.992,5 8.627,5<br />
Rel. prim. Energiebesp. [%] (***) 32,2% 17,2% 17,5% 11,2% -0,6% 16,6% 17,1%<br />
*** Op basis van cijfers VREG 4 juni 2013<br />
*** berekend als: eigenverbruik in de centrales + netverliezen +eindverbruik (inclusief eigenverbruik cokesfabrieken en raffinaderijen en<br />
andere transformatie) + bruto zelf<strong>pro</strong>ductie<br />
*** berekend op basis van Europese referentierendementen<br />
23
Passiefhuis-Platform<br />
vzw<br />
Het Passiefhuis-Platform vzw (PHP) stelt zich tot<br />
doel de bouw van energiezuinige gebouwen te stimuleren.<br />
We adviseren over Passieve, nulenergie<br />
en E+ gebouwen bij nieuwbouw en over doorgedreven<br />
renovatie. De 370 leden van de organisatie<br />
zijn bedrijven en instellingen uit de bouwsector.<br />
Producenten, aannemers en architecten worden<br />
lid om te genieten van de kennis en kunde die de<br />
medewerkers van PHP delen. De leden kunnen<br />
gebruik maken van onze expertise bij het verbeteren<br />
van <strong>pro</strong>ducten, ontwerpen van gebouwen,…<br />
Passiefhuis-Platform vzw<br />
Gitschotellei 138<br />
2600 Berchem<br />
Tel. 03/235 02 81<br />
info@passiefhuisplatform.be<br />
www.passiefhuisplatform.be<br />
370 leden<br />
350 deelnemers aan NZEB<br />
Symposium, Passive and<br />
Beyond<br />
135 beursstands en 6000<br />
bezoekers op onze Passive<br />
House Beurs<br />
Ze volgen onze opleidingen, nemen deel aan de beurs en ontmoeten<br />
elkaar op ons NZEB Symposium, Passive and Beyond. Daarnaast willen<br />
we de bouwheer verder helpen in zijn zoektocht naar hoog comfort,<br />
lage gebruikskosten en gezond wonen. De beurs Passive House<br />
met 135 standhouders, die we elk jaar in september in Brussel organiseren,<br />
trekt 6000 geïnteresseerde bouwheren. Daarnaast kan wie wil<br />
bouwen gebruik maken van ons planadvies en onze begeleide bezoeken<br />
aan passieve gebouwen.<br />
24
Passiefhuis Platform geniet nationaal<br />
en internationaal faam met het onderzoekswerk<br />
dat ze verricht. Opdrachten<br />
van Intelligent Energy Europe, het IWT<br />
en de Vlaamse overheid volgen elkaar<br />
op. De met partners opgebouwde kennis<br />
wordt binnen de bouwsector verspreid.<br />
PHP richt zich tot alle partijen die bij<br />
een bouw<strong>pro</strong>ces betrokken zijn. We zijn<br />
de vraagbaak voor particuliere bouwheren,<br />
voor architecten of bedrijven met<br />
concrete <strong>pro</strong>jecten. Wie nood heeft aan<br />
ondersteuning of begeleiding en een<br />
duurzaam, energiezuinig gebouw als<br />
doelstelling heeft doet beroep op ons.<br />
Naast particuliere bouwheren en bedrijven<br />
kloppen steeds vaker steden en<br />
gemeenten aan onze deur voor een trajectbegeleiding<br />
voor wijkontwikkeling,<br />
het opstellen van wedstrijdcriteria,...<br />
Onze adviesverlening is onder andere gespecialiseerd in:<br />
• Tertiaire <strong>pro</strong>jecten (cf LESS en School Vent Cool)<br />
• Schoolgebouwen (certificering voor Agion)<br />
• Kantoorgebouw<br />
• Kinderopvang<br />
• Wijkontwikkeling<br />
• Collectieve woongebouwen, woongebouwen<br />
• Renovaties<br />
• PHPP-advies<br />
• Advies bij het uitrekenen van bouwknopen via Therm<br />
We helpen u graag verder en kijken ernaar uit u te ontmoeten.<br />
Over de vereniging<br />
Passiefhuis Platform brengt alle stakeholders samen die de gedachte<br />
van energiezuinig bouwen, op basis van een passiefhuis standaard,<br />
genegen zijn. Binnen dit forum wordt er gewerkt aan opleidingen,<br />
kennisuitwisseling en een breed netwerk rond energiezuinig bouwen.<br />
www.passiefhuisplatform.be<br />
25
ARTIKEL<br />
Duurzame<br />
keuzes<br />
voor BENgebouwen<br />
De Europese BEN-definitie luidt als volgt: “De dichtbij<br />
nul liggende of zeer lage hoeveelheid energie die is vereist,<br />
moet in zeer aanzienlijke mate geleverd worden uit<br />
hernieuwbare bronnen, en moet energie ter plaatse of<br />
dichtbij uit hernieuwbare bronnen ge<strong>pro</strong>duceerd bevatten.”<br />
Dat is de Europese context waarbinnen Vlaanderen een definitie heeft uitgewerkt<br />
voor bijna energieneutrale gebouwen (BEN-gebouwen). OVED, het overlegplatform<br />
voor energiedeskundigen, heeft een eerste onderzoek gedaan naar<br />
de duurzame onderbouw van de E30 norm. De nieuwe visie werd vergeleken met<br />
de nieuwe invulling van de BEN-norm op Vlaams niveau.<br />
Passiefhuis<br />
vloer 20cm Kinspan U 0.09<br />
muur 30cm isocell U 0.12<br />
dak plat 30cm isocell +12cm PUR U 0.09<br />
dak schuin 40cm isocell U 0.12 € 12.711,03<br />
vensters 3G U 0.76 € 28.566,68<br />
luchtdichtheid 0.29 m 3/ hm 2 € 4.417,56<br />
CV + SWW gascondensatie 109% met boiler, dichtbij badkamer € 6.381,00<br />
Ventilatie in balans, wtw 89%, volledige bypass € 5.982,33<br />
Zonneboiler 5,50m 2 € 2.973,24<br />
rest: € 188.968,16<br />
--> E28 - K14 - 9,05 kWh/m 2 - 8941Kh totaal: € 250.000,00<br />
behoefte aan energie: 9,05kWh/m 2<br />
26
De referentiewoning is een recent gebouwde passiefwoning. De totale kostprijs<br />
van de woning is 250.000 euro exclusief de aankoop van de gronden. Deze<br />
woning haalt een E-peil van E28 en heeft een K-waarde van 14. In tabel 1 vindt<br />
u de specifieke isolatiediktes en het bijhorende kostenplaatje. Deze woning werd<br />
in 2013 opgeleverd en heeft berekende netto-energiebehoefte van 9,05 kWh/m².<br />
Deze woning is tevens in regel met het besluit “Minimum aandeel Hernieuwbare<br />
Energie” door het opnemen van zonneboiler met 5,5 m² zonnepanelen.<br />
Case 1<br />
vloer 10cm Kinspan U 0.18<br />
muur 15cm isocell U 0.24<br />
dak plat 15cm isocell +6cm PUR U 0.18 t.o.v. originele woning<br />
dak schuin 20cm isocell U 0.24 € 8.262,17 x 0,65<br />
vensters 2G U 1.52 € 14.283,34 x 0,50<br />
luchtdichtheid forfait x 0,00<br />
CV + SWW<br />
Ventilatie<br />
gascondensatie 109% met boiler, dichtbij<br />
badkamer<br />
in balans, wtw 89%, volledige<br />
bypass<br />
€ 7.976,25 x 1,25<br />
€ 5.982,33 x 1,00<br />
Zonneboiler 5,50m 2 € 2.973,24 x 1,00<br />
rest: € 188.968,16 x 1,00<br />
--> E52 - K26 - 44,21kWh/m 2 - 6939Kh € 228.445,49<br />
PV-panelen 22x235W € 10.340,00<br />
--> E28 - K26 - 44,21kWh/m 2 - 6939Kh totaal: € 238.785,49 slechts 4% goedkoper<br />
behoefte aan energie: 44,21 kWh/m 2<br />
In deze case wordt de isolatiedikte gehalveerd en werd er ook gekozen voor standaard<br />
schrijnwerk met een isolatiewaarde van 1,1 (dubbel glas). Dit schrijnwerk<br />
is wel 50% goedkoper dan passief driedubbel gelaagd glas. Om de warmteverliezen<br />
te compenseren werd ook gekozen voor een verwarmingsketel met een<br />
hoger vermogen, de kostprijs voor een dergelijke installatie kost wel 25% meer.<br />
Om het E-peil verder naar beneden te brengen werd een bijkomende aankoop<br />
van zonnepanelen gedaan. Twintig zonnepanelen van elk 235 kw werden toegevoegd<br />
aan het gebouw, waardoor het E-peil terug zakt naar 28. De aankoop van<br />
de zonnepanelen kost wel meer dan 10.000 euro. Maar het valt vooral op dat de<br />
netto-energiebehoefte stijgt tot 44 kWh/m².<br />
Conclusie<br />
De netto-energiebehoefte is een onlosmakelijk deel voor een duurzame invulling<br />
van de BEN-norm (E30). Uit het voorbeeld blijkt dat het verschil in kostprijs<br />
tijdens de bouwfase slechts 4% verschil bedraagt, maar de kostprijs voor de<br />
energiebehoefte stijgt met 488%! De bewoners betalen dus minimaal een factor<br />
5 meer voor het energieverbruik. Bovendien zorgt de overcompensatie door het<br />
inwerken van 20 zonnepanelen voor extra piekbelastingen op het net, wanneer<br />
de <strong>pro</strong>ductie van de zonnepanelen het verbruik van de woning overstijgt. De<br />
keuze voor de invulling van de BEN-eisen wordt dus cruciaal voor een duurzame<br />
invulling van de Europese verplichting tot bijna energieneutrale gebouwen.<br />
Jochen De Smet, secretaris OVED, Annemie De Kooning, Xenadvies<br />
27
ARTIKEL<br />
Tijden<br />
veranderen,<br />
technologieën<br />
ook…<br />
WKK of warme-krachtkoppeling is al jarenlang bekend<br />
als een energie-efficiënte manier om voor warmte en elektriciteit<br />
te zorgen. Maar de traditionele WKK-oplossing<br />
is voor lage energiewoningen of passiefwoningen minder<br />
interessant. Nu is er echter een nieuwe WKK-technologie<br />
op de Europese markt, de brandstofcel-gebaseerde micro-<br />
WKK of BC-µWKK.<br />
Warmte-krachtkoppeling bewijst al decennialang haar verdienste op vlak van<br />
energie-efficiëntie in tal van sectoren. De laatste jaren - met de opkomst van de<br />
micro-WKK (< 50kWe) - zien wij ook een toename van WKK-toepassingen voor<br />
verwarming en warm water, zoals bijvoorbeeld in rust- en verzorgingstehuizen,<br />
welnesscentra, maar ook in eengezinswoningen en kantoor- en appartementsgebouwen.<br />
Het principe is dat wanneer er een voldoende grote basiswarmtevraag<br />
is, met behulp van een WKK op een efficiënte wijze brandstof wordt omgezet in<br />
warmte en elektriciteit. Tegen 2020 zullen, mede onder impuls van de Europese<br />
richtlijn rond energieprestatie van gebouwen, steeds meer gebouwen lage energie-<br />
of passiefwoningen zijn. Een andere trend die plaatsvindt en zich ook in de<br />
toekomst zal doorzetten is een toenemende elektriciteitsvraag. Het zwaartepunt<br />
van het energieverbruikspatroon in gebouwen verschuift dus van warmte- naar<br />
elektriciteitsvraag. Deze evolutie zorgt ervoor dat een traditionele WKK-oplossing<br />
voor toepassing in deze nieuwe gebouwen minder interessant wordt. Recentelijk<br />
is er echter een WKK-technologie beschikbaar op de Europese markt die<br />
beter aansluit bij deze verhouding tussen warmte- en elektriciteitsvraag, namelijk<br />
de brandstofcel-gebaseerde micro-WKK of BC-µWKK. In plaats van zui-<br />
28
vere verbranding van een energierijke brandstof, het klassieke WKK-principe,<br />
werken brandstofcellen via een chemische reactie (zonder vlam) en daar waar<br />
de opgewekte energie bij een klassieke WKK aanvankelijk vrijkomt als warmte,<br />
komt ze bij een brandstofcel voor een deel onmiddellijk vrij als elektriciteit.<br />
BC-µWKK hebben een hoger elektrisch rendement en een lager thermisch dan<br />
een klassieke WKK-installatie. Deze techniek is bijgevolg uiterst geschikt voor<br />
woningen of gebouwen met een beperktere warmte- en een hogere elektriciteitsvraag.<br />
Brandstofcel, een be<strong>pro</strong>efde technologie<br />
De BC-µWKK’s is in Europa nog een vrij recente technologie, maar in Azië hebben<br />
reeds vele tienduizenden installaties hun rendabiliteit en efficiëntie bewezen.<br />
Sinds medio dit jaar is het zelf zo dat er op wereldschaal meer BC-µWKK’s<br />
verkocht worden dan micro-WKK’s met een interne verbrandingsmotor of stirlingmotor<br />
(figuur 1). Deze groei wordt grotendeels gedreven door Japan, en in<br />
kleinere mate door Duitsland. Samen zijn deze twee landen goed voor 90 % van<br />
de totale verkoopcijfers.<br />
Figuur 1: Globale verkoop micro-WKK (motor vs. brandstofcel)<br />
Zoals bij alle nieuwe technologieën is het natuurlijk wel belangrijk dat deze in<br />
eerste instantie op een steuntje in de rug kunnen rekenen vanuit de overheid. Zo<br />
heeft het Japanse ENE-farm <strong>pro</strong>gramma er mee toe bijgedragen dat er sinds 2009<br />
meer dan 45.000 installaties werden verkocht en dat de gemiddelde prijs voor<br />
een toestel er gedaald is van 20.000 EUR naar 14.000 EUR.<br />
Momenteel is er in Europa ook een soortgelijk <strong>pro</strong>gramma opgestart, het ENEfield<br />
<strong>pro</strong>ject. De opzet van dit, door de Europese Commissie gesteunde, <strong>pro</strong>ject is<br />
de installatie van een 1000-tal brandstofcel WKK’s verspreid over 12 EU-landen,<br />
tegen eind 2014. Het ENE-field <strong>pro</strong>gramma voorziet in een financiële ondersteuning<br />
om zo marktrijpe BC-µWKK’s (die de testfase achter de rug hebben) te<br />
helpen introduceren in de Europese markt. COGEN Vlaanderen coördineert dit<br />
<strong>pro</strong>ject voor België.<br />
Voor- en nadelen van de brandstofcel-WKK’s<br />
Warmte-krachtkoppeling heeft een aantal belangrijke voordelen. In vergelijking<br />
met de gescheiden opwekking van elektriciteit en warmte is er voor de gelijktijdige<br />
energieopwekkingsmethode die WKK’s hanteren minder primaire energie<br />
(brandstof) nodig. De primaire energie wordt immers veel efficiënter benut.<br />
29
ARTIKEL<br />
De brandstofbesparing die hieruit resulteert, kan – mits een goede dimensionering<br />
en exploitatie van de WKK-installatie – oplopen tot meer dan twintig<br />
<strong>pro</strong>cent. Waar er bij de klassieke grootschalige elektriciteitsopwekkingsmethode<br />
een groot deel van de gebruikte energie verloren gaat als afvalwarmte, en in een<br />
aparte verwarmingsketel niet efficiënt wordt omges<strong>pro</strong>ngen met hoogwaardige<br />
(kwaliteitsvolle) energie, is dit bij WKK niet het geval. Doordat je de elektriciteit<br />
decentraal <strong>pro</strong>duceert, zijn er bovendien minder transportverliezen op het elektriciteitsnet.<br />
Dit alles maakt dat WKK een efficiënte methode is die kan leiden<br />
tot minder energieverliezen, lagere energiefacturen en een gereduceerde emissie<br />
van CO2 of andere schadelijke stoffen. Deze voordelen van klassieke WKK zijn<br />
ook van toepassing op de brandstofcel-WKK’s, met het reeds aangehaalde significante<br />
verschil in het elektrisch en thermisch rendement.<br />
Net als een klassieke WKK, een BC-µWKK ook het voordeel dat het toestel<br />
gemakkelijk geïnstalleerd kan worden in bestaande gebouwen. De BC- µWKK<br />
is niet veel groter dan een wasmachine en kan eenvoudigweg via de bestaande<br />
boiler aangesloten worden op de centrale verwarming. De BC-µWKK heeft wel<br />
het bijkomende voordeel dat er geen bewegende delen in het toestel zitten en het<br />
bijgevolg geruisloos werkt.<br />
Daarnaast zorgt de wisselwerking tussen warmte en elektriciteit bij WKK ervoor<br />
dat er voornamelijk elektriciteit wordt opgewekt op het moment dat de vraag aan<br />
warmte het hoogst is en dit is vooral in de wintermaanden, wat ervoor zorgt dat<br />
de BC-µWKK’s complementair zijn met PV, die in deze periode van het jaar een<br />
lager rendement kennen.<br />
De nadelen waar de brandstofcel technologie tegenwoordig nog mee kampt is<br />
enerzijds de hoge kostprijs als gevolg van het gebruik van platina. Deze schaarse<br />
en bijgevolg erg dure grondstof was lange tijd een rem op zowel de commercialisering<br />
als de massa<strong>pro</strong>ductie van brandstofcellen. Ondertussen zijn er ook<br />
brandstofcellen ontwikkeld met veel kleinere hoeveelheden platina, wat uiteraard<br />
de kostprijs drastisch verlaagt. Anderzijds is er de beperkte levensduur<br />
van de brandstofcel “stacks”. De toestellen zouden volgens de <strong>pro</strong>ducenten<br />
een levensduur hebben van een 15-tal jaar, de brandstof stacks dienen echter<br />
na enkele jaren vervangen te worden, deze kost wordt vaak geïntegreerd in het<br />
onderhoudscontract.<br />
Niet zomaar toekomstmuziek<br />
Steeds meer fabrikanten (waaronder ook grote ketelfabrikanten als Baxi, Viessmann,<br />
Bosch,..) hebben vandaag reeds BC-µWKK-toestellen op de markt of<br />
investeren in de ontwikkeling ervan. Dit duidt toch op een duidelijk geloof in<br />
het potentieel van BC- µWKK op korte of middellange termijn. De bovenstaande<br />
troeven leren ons waarom…<br />
30
KORTE BERICHTEN<br />
Strategisch plan voor<br />
Smart Cities gepubliceerd<br />
Op 14 oktober 2013 publiceerde de High Level groep het<br />
Europese Innovatie Partnerschap een strategisch implementatieplan<br />
om de Europese steden sneller te laten ontwikkelen<br />
tot “Slimme Steden”.<br />
Het partnerschap heeft tot doel om de blokkades weg te werken die een ‘smartening’<br />
van Europa’s steden in de weg staan.<br />
Naast innovatieve oplossingen zal het strategisch uitvoeringsplan ook meerwaarde<br />
voor Europa creëren door het helpen bij het afstemmen van bestaande initiatieven<br />
in verschillende steden, het faciliteren van schaalvergroting en het efficiënter uitwisselen<br />
van kennis.<br />
Het Plan heeft als doel om strategische partnerschappen op te zetten tussen de<br />
industrie, innovatieve KMO’s , Europese steden en andere belanghebbenden op<br />
lokaal niveau en over de grenzen van Europa.<br />
Tot de grote uitdagingen behoren het opzetten van een sectoroverschrijdende aanpak,<br />
en het maken van noodzakelijke veranderingen in de bestaande financiële<br />
modellen, aanbestedingregimes , het regelgevende kader en de kennisbasis.<br />
Het partnerschap heeft ingestemd met dit strategisch uitvoeringsplan, dat<br />
een resultaat is van het werk van een High-Level groep, een ondersteunende<br />
Sherpa -groep en bijdragen van de Smart Cities stakeholders Platform 3.<br />
Het plan concentreert zich op drie specifieke<br />
gebieden:<br />
• Duurzame stedelijke mobiliteit -<br />
Alternatieve energie, openbaar vervoer,<br />
efficiënte logistiek, planning;<br />
• Duurzame wijken - verbetering van<br />
de energie-efficiëntie van gebouwen<br />
en districten, het verhogen van het<br />
aandeel van hernieuwbare energiebronnen<br />
die gebruikt worden ten<br />
behoeve van de leefbaarheid van<br />
onze gemeenschappen;<br />
• Geïntegreerde infrastructuren en<br />
<strong>pro</strong>cessen in Energie, ICT en Transport<br />
- aansluiten infrastructuur om<br />
de efficiëntie en duurzaamheid van<br />
steden te verbeteren<br />
Auteur: Simon Vandecasteele<br />
www.vleva.eu<br />
31
KORTE BERICHTEN<br />
Nieuw Belgisch record<br />
windstroom<br />
Op 23 oktober werd een nieuw Belgisch<br />
record aan windstroom gevestigd.<br />
Netbeheerder ELIA registreerde<br />
een windstroom<strong>pro</strong>ductie van 1.200<br />
MW. Met een afname van 9.900 MW<br />
was stroom uit windenergie op de<br />
middag goed voor 13% van het Belgisch<br />
elektriciteitsverbruik. Gemiddeld<br />
leverde windenergie op 23 oktober<br />
10 % van het verbruik. Op zondag<br />
27 oktober werd dit nieuwe record<br />
alweer gebroken: tussen 7u15 en<br />
7u30 was er een <strong>pro</strong>ductie van 1346<br />
MW windenergie, met een afname<br />
van 6731MW. Wind leverde dus even<br />
20% van de elektriciteit! In België is<br />
momenteel 1549,5 MW windenergie<br />
geïnstalleerd: 491 MW in de Belgische<br />
Noordzee, 456 MW in Vlaanderen en<br />
602,5 MW in Wallonië.<br />
Het groeiende aandeel in de elektriciteits<strong>pro</strong>ductie<br />
toont aan dat windenergie op<br />
topwinddagen een significante bijdrage<br />
kan leveren in de elektriciteitsmix en dat<br />
dit geen <strong>pro</strong>bleem vormt voor het elektriciteitsnet.<br />
Passiefkantoor<br />
voor PHP<br />
PHP verhuist! Over een paar jaar dan toch… Samen met<br />
verschillende Antwerpse vernieuwingsgezinde organisaties<br />
zal PHP op termijn zijn intrek nemen in een gecertificeerd<br />
bio-ecologisch passiefkantoor in hartje Borgerhout,<br />
vlak naast het Ecohuis. Opdrachtgever is Ethical Property<br />
Europe, bekend van de gelijkaardige <strong>pro</strong>jecten Mundo B<br />
in Brussel en Mundo Namur. Het gebouw, minstens 2.000<br />
m² in oppervlakte, moet kantoren, vergaderzalen, een<br />
kantine, receptie, fietsenstallingen en een kinderdagverblijf<br />
bevatten. Momenteel loopt er een architectuurwedstrijd<br />
om de ontwerper aan te duiden.<br />
www.passiefhuisplatform.be<br />
Minimumaandeel hernieuwbare<br />
energie in<br />
nieuwbouw & strengere<br />
EPB-eisen vanaf 2014<br />
Voor bouwaanvragen vanaf 1 januari 2014 moet elke<br />
nieuwe woning, elk nieuw kantoor en nieuwe school in<br />
Vlaanderen een minimum hoeveelheid energie halen uit<br />
hernieuwbare bronnen. Die verplichting is geïntegreerd<br />
in de energieprestatieregelgeving (EPB). Daarnaast wordt<br />
ook het E-peil strenger vanaf 2014. Nieuwe gebouwen<br />
mogen dan maximaal een E-peil van E60 behalen, in<br />
plaats van E70. Vanaf 2014 worden ook de isolatie-eisen<br />
voor de verschillende constructiedelen, zoals buitenmuren,<br />
daken, vensters, vloeren … aangescherpt.<br />
www.energiesparen.be/epb/groeneenergie<br />
32
RenoFase: Stappenplan<br />
voor een kwaliteitsvolle,<br />
efficiënte renovatie<br />
Het <strong>pro</strong>ject RenoFase wil aannemers, architecten en materiaal<strong>pro</strong>ducenten<br />
ondersteunen om woningrenovatie<strong>pro</strong>jecten<br />
efficiënt en kwaliteitsvol te realiseren.<br />
Waarom RenoFase?<br />
De Vlaamse bouwsector staat voor de grote uitdaging om de bestaande woningen<br />
doordacht energetisch te renoveren. Hierbij worden aannemer en architect vaak<br />
geconfronteerd met een aantal concrete uitdagingen en vragen:<br />
• Hoe krijg ik een correct beeld van de bestaande toestand van de woning?<br />
• Hoe een renovatie<strong>pro</strong>ject plannen? Welk ambitieniveau, welke maatregelen stel<br />
ik voor als architect? Kan er in stappen worden gewerkt? Wat betekent dit voor<br />
de kostprijs?<br />
• Welke renovatietechniek kan ik als aannemer toepassen, met welke zekerheid?<br />
Vooral bij na-isolatie van gevels zijn nog heel wat vragen.<br />
• Hoe moet ik als aannemer het uitvoerings<strong>pro</strong>ces stroomlijnen, hoe worden de<br />
maatregelen op elkaar afgestemd? Op welke manier kan de kwaliteit worden<br />
gegarandeerd?<br />
• Hoe kan ik als aannemer of architect de klant het best informeren, adviseren en<br />
overtuigen?<br />
• Welke innovatieve oplossingen bestaan er? Zijn deze al gevalideerd en toegepast?<br />
Hoe kunnen nieuwe materialen en systemen door de <strong>pro</strong>ducenten worden<br />
ontwikkeld?<br />
Om op deze vragen het antwoord te bieden, hebben WTCB, VCB, Bouwunie, NAV,<br />
Passiefhuisplatform, KULeuven, UGent en ThomasMore de handen in elkaar geslagen<br />
om - met steun van IWT - het RenoFase-<strong>pro</strong>ject op te starten.<br />
Hoe?<br />
RenoFase wil het doorgedreven, stapsgewijze energetisch renoveren van woningen<br />
op een gestructureerde manier aanpakken, om zo tot een kwaliteitsvol en gestroomlijnd<br />
renovatie<strong>pro</strong>ject te komen. De genoemde <strong>pro</strong>blemen en uitdagingen worden<br />
via een integrale benadering aangepakt, waarbij de verschillende fasen in een renovatie<strong>pro</strong>ces<br />
worden gevolgd. Er wordt concreet gewerkt op Diagnose, Ontwerp, Uitvoering<br />
en het Advies aan de klant. Dit<br />
gebeurt via 3 grote pijlers:<br />
Ontwikkelen van praktische tools en<br />
richtlijnen<br />
Er worden tools uitgewerkt voor gebouwdiagnose<br />
en ontwerp om de keuzes en<br />
de kosten/baten bij de opmaak van een<br />
renovatie-masterplan te ondersteunen.<br />
Innovatieve materialen en systemen<br />
Innovatieve materialen worden getest en<br />
toegepast, om zo makkelijker ingang te<br />
vinden in de renovatiemarkt. Een Technologie-Innovatie-Platform<br />
wordt opgestart.<br />
Implementatie met case study’s, demo’s<br />
en bezoeken<br />
Een belangrijk element is het verspreiden<br />
van de kennis, via case study’s, werfbezoeken,<br />
studiedagen, publicaties, …<br />
zodat de hele doelgroep van de resultaten<br />
gebruik kan maken. Ook het individueel<br />
ondersteunen van bedrijven via<br />
adviesverlening maakt hier een belangrijk<br />
onderdeel van uit.<br />
Resultaat<br />
Een belangrijke doelstelling is om de<br />
bestaande kennis en de nieuwe inzichten<br />
te vertalen zodat ze door de aannemer<br />
en de architect zelf kunnen<br />
worden toegepast. Op die manier wil<br />
RenoFase bij de doelgroep concrete<br />
veranderingen teweeg brengen, zodat<br />
renovatie<strong>pro</strong>jecten gestructureerd<br />
en doordacht worden aangepakt. Zo<br />
kunnen kwaliteit, efficiëntie en meerwaardecreatie<br />
de klant overtuigen.<br />
bezoek www.renofase.be. Voor bijkomende<br />
inlichtingen over het <strong>pro</strong>ject,<br />
of om lid te worden van de gebruikersgroep,<br />
kunt u ook contact opnemen met<br />
Wouter.Hilderson@passiefhuisplatform.<br />
be<br />
33
KORTE BERICHTEN<br />
COGEN Vlaanderen<br />
anno 2014<br />
Het zijn belangrijke tijden in de energiesector, dat zal niemand<br />
ontgaan zijn. Om onze rol als belangenorganisatie<br />
voor WKK te bestendigen, werd sinds kort het COGEN<br />
Team ook uitgebreid.<br />
PassiveHouse<br />
Beurs 2014 van<br />
12 tot 14<br />
september<br />
De PassiveHouse Beurs wordt in 2014<br />
voor de 13de keer georganiseerd door<br />
Passiefhuis Platform. De nadruk van<br />
de 135 standhouders ligt op duurzame,<br />
energiezuinige gebouwen met hoog<br />
comfort. Het speciale aan deze beurs<br />
is de nadruk op onafhankelijke korte<br />
<strong>pro</strong>gramma’s gratis aangeboden door<br />
de lesgevers van Passiefhuis Platform.<br />
Op zaterdag is het thema renovatie. Op<br />
zondag spitst PassiveHouse zich toe op<br />
nieuwbouw en stelt ze een <strong>pro</strong>gramma<br />
voor met cohousing, ecowijken, …<br />
Speciaal voor de bouw<strong>pro</strong>fessional<br />
wordt op vrijdag 12 september in samenwerking<br />
met OVED en ODE Vlaanderen<br />
een lezingen<strong>pro</strong>gramma aangeboden<br />
rond integratie van hernieuwbare energie<br />
in gebouwen en wijken met een kwalitatief<br />
hoogstaande gebouwschil.<br />
Zet deze data nu alvast in je agenda!<br />
www.passivehouse.be<br />
Daan Curvers, van 2010 tot en met 2012 aan de slag bij COGEN Vlaanderen als<br />
technisch wetenschappelijk medewerker en daarna anderhalf jaar als ingenieur<br />
bij het Vlaams Energieagentschap, is sinds september 2013 actief als directeur<br />
van onze organisatie. Hij zal onze afgevaardigd bestuurder Jean Pierre Boydens<br />
aldus bijstaan in de dagelijkse leiding van het team. Ook in de raad van bestuur is<br />
er een aflossing van de wacht. Na maar liefst 12 jaar als voorzitter vond Professor<br />
William D’haeseleer (K.U. Leuven) dat de tijd gekomen was om het roer door<br />
te geven aan een opvolger. Deze werd gevonden in de persoon van Ronald Ansoms,<br />
die 20 jaar lang CEO van de Indaver-groep was. Vanuit deze functie was<br />
hij uiteraard ook erg betrokken in de energiesector in binnen- en buitenland.<br />
Naast een nieuwe voorzitter werden er ook een aantal bestuurders vervangen.<br />
Het is met deze raad van bestuur en dit team dat COGEN Vlaanderen zich volop<br />
zal blijven inzetten voor meer warmte-krachtbesparing in een steeds evoluerend<br />
energielandschap.<br />
V.l.n.r. Jean Pierre Boydens, huidige afgevaardigd bestuurder - Prof. William<br />
D’haeseleer, 12 jaar lang voorzitter en Michel Raskin, oprichter en bezieler van<br />
COGEN Vlaanderen<br />
www.cogen.be<br />
34
PUBLIREPORTAGE<br />
SMART & SUSTAINABLE INFRASTRUCTURE<br />
EFFICIËNT VERWARMEN EN KOELEN VANUIT DE BODEM<br />
‘‘BOORGAT ENERGIE OPSLAG’’<br />
Technum staat voor haalbaarheid, een kwalitatief ontwerp, monitoring van technieken die<br />
focussen op hernieuwbare energie en garandeert een optimale integratie voor elk <strong>pro</strong>ject.<br />
WAT IS BOORGAT ENERGIE<br />
OPSLAG (BEO)?<br />
Boorgat energie opslag is een techniek om efficiënt warmte en koude te<br />
<strong>pro</strong>duceren voor een gebouw. Het is een toepassing van ondiepe geothermie<br />
(50 tot 150 meter diepte), waarbij men in de zomer en in de<br />
tussenseizoenen in staat is om de koellast van een gebouw (de warmte van<br />
zon, apparatuur, personen, …) op te slaan in de bodem, in plaats van dat<br />
deze verspild wordt. Deze techniek zorgt er ook voor dat het gebouw met<br />
een zeer beperkte inzet van mechanische koeling, op kamer-<br />
temperatuur blijft tijdens de zomer. In de winter kan men de opgeslagen<br />
warmte die in de bodem zit opnieuw onttrekken. Met behulp van een<br />
warmtepomp kan het gebouw dan verwarmd worden tot 21 °C. De<br />
BEO-techniek zorgt ervoor dat 75% van die warmte uit de bodem komt en<br />
aangevuld wordt met slechts 25% elektriciteit.<br />
WAT ZIJN DE VOORDELEN?<br />
De toepasbaarheid van boorgat energie opslag in België is veel uitgebreider<br />
dan een open geothermischsysteem (waarbij grondwater uit de bodem<br />
wordt opgepompt.) De BEO-techniek is een gesloten geothermisch<br />
systeem, er is dus geen circulatie van<br />
grondwater nodig. Het systeem laat ook<br />
toe om de boringen te voorzien onder de<br />
footprint van een nieuwbouw, zelfs in dichtbevolkte<br />
steden. Deze techniek is voor alle<br />
types gebouwen mogelijk, zolang de<br />
temperaturen liggen tussen 15°C (koeling)<br />
en 50°C (verwarming).<br />
De warmte- en koudevraag van het nieuwe hoofdkantoor van<br />
GDF SUEZ ligt laag door de verbeterde lucht-dichtheid en de<br />
driedubbele beglazing met zonwerende prestaties. Er staan<br />
189 geothermische boorgaten in voor 50% van de totale<br />
warmte- en koudevraag van de twee torens. Deze hernieuwbare<br />
energie<strong>pro</strong>ductie zal het primaire energieverbruik van<br />
het volledige gebouw met 22% doen dalen, alsook de CO2-<br />
uitstoot met 27% verlagen. De investering zal binnen de 12<br />
jaar worden terugverdiend. Dit resulteert in een primair<br />
energieverbruik van 95 kWh/m2/jaar, een nieuwe referentie in<br />
België, zeker voor een gebouw van deze schaal.<br />
Doorgaans staan verwarming en koeling in<br />
voor meer dan 50% van de gebouwgebonden<br />
energievraag. De BEO-techniek is<br />
een zeer energie efficiënte methode om<br />
deze warmte en koude te <strong>pro</strong>duceren.<br />
Daarmee gaat gepaard dat de energiekosten drastisch dalen, weliswaar<br />
moet er extra aandacht gegeven worden aan de monitoring en sturing van<br />
het BEO systeem.<br />
CONTACT<br />
Technum Maatschappelijke zetel<br />
Arianelaan 7 - 1200 Brussel T +32 2 773 78 70<br />
www.technum.be<br />
Kantoren in Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt, Namen, Oostende.<br />
35
Driefasig energie opslagsysteem<br />
SUNSYS ESI<br />
Driefasig energie opslagsysteem<br />
MODULEERBARE OPLOSSING<br />
HOOG RENDEMENT<br />
HOT SWAP OPLOSSING<br />
SUNSYS ESI is een vernieuwende oplossing voor<br />
opbrengstmaximalisatie van hernieuwbare energiesystemen die<br />
eenvoudig kan worden geïntegreerd in bestaande electriciteitsnetten<br />
en in de toekomstige generatie PV micro-netten.<br />
UPS / <strong>Power</strong> Control & Energy Efficiency / Solar<br />
Paepsem Business Park - Paepsemlaan 18E - 1070 Brussel<br />
Tel. 02 340 02 30 - Fax 02 346 28 99 - info@socomec.com