ONTMOETEN, WAT DOET HET MET JE - Kerk in Actie

ONTMOETEN, WAT DOET HET MET JE?
Lezing van Ineke Bakker, directeur Oikos, voor het Landelijk Protestants Vrouwen
Platform op 14 maart 2008
Goede morgen dames, lieve vrouwen,
1. Wat leuk dat jullie met zovelen hier vandaag bijeen zijn. Laten we er met
elkaar een hele mooie en leerzame dag van maken! Het bestuur van het
LPVP heeft mij gevraagd vanmorgen wat ervaringen en gedachten met jullie
te delen over het thema 'Ontmoeten, wat doet het met je?' Ik wil dat graag
doen en heb daarvoor, in overleg met het bestuur, als brandpunt van mijn
verhaal gekozen voor een bijzondere en intrigerende ontmoeting van Jezus
met een vrouw: met de Kanaänitische of, volgens een andere evangelist, de
Syro-Fenicische vrouw (Matteüs 15: 21-28 en Marcus 7:24-30).
2. Maar laten we voor het gemak eerst even bij onszelf beginnen. Ontmoeten,
wat doet het met je? Als ik u zo zie vanmorgen, dan zijn er hier al heel wat
ontmoetingen aan de gang. Het was bij de koffie al een vrolijk geroezemoes.
Maar iemand ontmoeten: wat is dat eigenlijk? In mijn Woordenboek staan
minstens twee betekenissen die voor ons vandaag van belang zijn. De eerste
is: toevallig tegenkomen, toevallig samenkomen met. De tweede betekenis is:
volgens afspraak met iemand samenkomen. Het gaat dus in elk geval om
samenkomen met iemand, toevallig of op afspraak. Je kunt een vriendin van
de lagere school die je jaren niet gezien hebt, ineens tegenkomen en dat kan
een verrassende ontmoeting worden. Je kunt ook maanden van tevoren met
een vriendin afspreken om samen een dagje uit te gaan. Ontmoeten
veronderstelt dat er andere mensen zijn en dat je jezelf openstelt voor
contact met hen. Dat is een voorwaarde voor menselijk leven. Stelt u zich een
moment voor dat u nooit iemand zou ontmoeten….dat is niet voor te stellen.
Ook als je ouder bent en misschien velen van je familieleden, vrienden en
bekenden zijn overleden en je sociale leven misschien ook door je eigen
fysieke beperkingen kleiner is geworden, dan nog zijn er altijd mensen met wie
je contact hebt. Telefoon en tegenwoordig ook internet zijn dan fantastische
middelen om contact met anderen te onderhouden. Wie dergelijke
contacten niet of nauwelijks heeft, is in onze samenleving heel slecht af.
Daarom kunnen we beginnen met de stelling dat ontmoeten een
levensvoorwaarde is. Zonder ontmoetingen - hoe oppervlakkig of zeldzaam
ook – zonder ontmoetingen is een mens geen mens.
3. Maar daarmee is niet gezegd dat ontmoeten gemakkelijk is. Er zijn heel
verschillende soorten ontmoetingen. De dagelijkse contacten in huis met je
huisgenoten of met buren, af en toe een diepgaand gesprek met je partner
of een goede vriendin of misschien in een gespreksgroep van de kerk,
toevallige ontmoetingen op straat of in de bus, een leuk gesprekje bij de
kassa of de kapper, maar er zijn ook vervelende ontmoetingen, iemand die je
opzijduwt bij het instappen in de trein, iemand die je uitscheldt omdat je iets

2
verkeerd doet, of zelfs erger, iemand die je bedreigt. Er zijn ontmoetingen
waarbij je je prettig voelt, maar ook ontmoetingen waarin je je heel
ongemakkelijk kunt voelen. Het gemakkelijkst zijn wellicht die ontmoetingen
die je hebt met mensen die ongeveer zijn en denken als jezelf. Met hen weet
je al snel waar je aan toe bent. Lastiger kunnen ontmoetingen zijn met
vreemden, met mensen uit een andere cultuur bij wie je soms moet raden
wat ze werkelijk bedoelen, of wat ze van je verwachten. Lastig kunnen ook
ontmoetingen in de bureaucratie zijn, met mensen achter loketten of met de
onzichtbare mensen van telefonische informatielijnen waar je voor je gevoel
van het kastje naar de muur gestuurd wordt. Merkt u aan deze voorbeelden
hoeveel soorten ontmoetingen er wel niet zijn? Laat mij maar eens vragen:
wie van u heeft voor vandaag afgesproken met een vriendin om samen naar
deze dag te gaan? En wie van u had vandaag onderweg zomaar een
gesprekje met een onbekende? En wie van u heeft gisteren gebeld met een
kind, een familielid, een vriend of vriendin? En wie van u had een dezer
dagen een nare ontmoeting, in een winkel, op straat, thuis, of waar dan ook?
………..
4. Dit brengt mij bij de tweede stelling: de ene ontmoeting is de andere niet. Er
zijn heel veel verschillende soorten ontmoetingen. Dat weten we allemaal uit
ervaring. Maar de vraag van het bestuur was: ontmoeten, wat doet het met
je? Nou, dat hangt natuurlijk erg van de soort ontmoeting en van wie je
ontmoet af. Als je wordt afgepoeierd aan een loket doet een ontmoeting iets
anders met je dan wanneer je vriendelijk wordt geholpen of wanneer je
onverwachts een oude bekende tegen het lijf loopt, of wanneer je op
vakantie ineens een ontmoeting hebt met iemand uit een heel andere
cultuur dan die van jezelf. Maar hoe dan ook, je neemt er altijd wel iets van
mee. Woede, vrolijkheid, nuttige informatie, een gevoel van zelfvertrouwen of
juist een gevoel van ongemak, soms ook een levensles, ja soms zelfs een
partner of een goede vriend of vriendin, een grote wending in je leven. Soms
kun je je in een ontmoeting ontzettend gewaardeerd en geaccepteerd
voelen, maar er zijn ook ontmoetingen waarvan je droevig, boos of
ongelukkig wordt. Eigenlijk doen ontmoetingen dus best veel met je, en
verschillende dingen ook, al naar het soort ontmoeting en ook, denk ik, al
naar hoe je zelf in een ontmoeting staat, hoe je jezelf opstelt en waar jezelf op
uit bent.
5. Laten we nu maar eens inzoemen op de ontmoeting van Jezus met de
Kanaänitische vrouw. Ik lees u het verhaal voor uit de NBV. Het is op het eerste
gezicht eigenlijk best een schokkend verhaal. Want wat opvalt, is de grote
botheid van Jezus, die de vrouw eerst helemaal niet te woord wil staan en
gewoon probeert haar af te poeieren. Maar laten we nog wat preciezer naar
het verhaal kijken. Jezus trekt met zijn leerlingen in de streek van Tyrus en
Sidon, dat is een gebied aan de kust dat geen Joods gebied meer is. In die
tijd gingen Joden maar heel beperkt om met niet-Joden en het was hoogst

onbehoorlijk dat een vrouw alleen zo maar een man op straat aansprak.
Hoewel 'aansprak'? Deze vrouw loopt flink te schreeuwen. Het Griekse woord
dat in de oorspronkelijke tekst staat, is fors: geen roep of geroep, maar
geschreeuw, gekrijs. Ziet u het voor zich, dat groepje Joodse mannen met
daarachter die luid schreeuwende vrouw. Hoogst onfatsoenlijk in die tijd, en
misschien zelfs nog wel in die van ons. Jezus reageert dan ook heel correct: hij
gaat gewoon niet in op haar geschreeuw. Hij was misschien ook wel
helemaal niet blij met die luidruchtige aandacht. Er staat immers dat hij
uitweek naar het gebied van Tyrus en Sidon. Na alle discussies in Judea en
Galilea had Jezus kennelijk behoefte aan rust, misschien wel aan veiligheid. Hij
week uit naar een gebied ver van Jeruzalem. En daar loopt ineens een vrouw
achter hem en zijn leerlingen aan te gillen, te krijsen, te brullen. Het is een sterk
woord dat in de tekst staat, sterker dan de vertaling "klonk de roep"
suggereert. Stelt u zich het schandaal even voor… Geen wonder dat Jezus
haar met geen woord antwoordt. Ja, zijn leerlingen vragen hem zelfs om haar
weg te sturen, want anders blijft ze maar achter hen aanroepen. En dat is niet
zo gek, want uit haar woorden blijkt dat ze werkelijk ten einde raad is. Ze zoekt
geen gezellig gesprek met Jezus, ze schreeuwt om hulp voor haar dochter,
met wie het heel slecht gaat. Die wordt vreselijk gekweld door een demon.
Wat dat precies betekent weten we niet, maar we kunnen ons wel voorstellen
dat een ernstig ziek kind je als moeder tot radeloosheid kan brengen en tot
het doen van dingen die je niet voor mogelijk had gehouden, zoals luidkeels
om hulp roepen van iemand van wie bekend is dat hij heel veel zieken kan
genezen, ook al is hij een Jood, ook al is het hoogst onbehoorlijk. Ze heeft
immers niets te verliezen. Maar Jezus gaat niet op haar roepen in, sterker nog
hij geeft een heel fundamentele reden waarom hij dat niet kan doen. Zijn
missie is beperkt tot het volk Israël, zegt hij. Dat is zijn doelgroep, zouden we
tegenwoordig zeggen. In Israël ligt zijn opdracht, niet daarbuiten. "Ik ben
alleen gezonden naar de verloren schapen van het volk Israël." Daar is geen
speld tussen te krijgen. Maar de vrouw geeft niet op, ze komt dichterbij en
maakt een kniebuiging voor hem, ze groet hem heel respectvol – wij hebben
er haast geen woord voor – ze brengt hem een revérence en vraagt
nogmaals: "Heer, help mij". Maar Jezus volhardt in zijn theologische
argumentatie en wordt eigenlijk heel grof tegen haar. "Het is niet goed het
brood van de kinderen te nemen en het voor de honden, hondjes mag je ook
lezen, te werpen." Je zou verwachten dat de vrouw nu of teleurgesteld of zelfs
beledigd afdruipt. Om impliciet voor hond uitgemaakt te worden, is toch
nauwelijks te verdragen. Maar ze geeft nog altijd niet op en begint slim met
Jezus gelijk te geven, "Ja zeker Heer", opnieuw noemt ze Jezus Heer, nadat ze
hem ook al zoon van David heeft genoemd, daarmee zijn bijzondere positie
erkennend, maar dan volgt een hele slimme tegenwerping, helemaal in de
lijn van Jezus´argument: "Ja Heer, maar de honden eten toch de kruimels, de
brokken, op die van de tafel van hun baas vallen."
3

4
6. Nu wordt het echt spannend. Wat gaat Jezus doen? Is hij nu zwaar beledigd
over zoveel brutaliteit? Begint hij haar op een geweldige manier uit te
schelden en weg te sturen? Het zou niet vreemd zijn, gezien de situatie.
Zoveel brutaliteit…. Maar wat gebeurt er?!... Jezus antwoordt: "O vrouw, groot
is je geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren." En de evangelist Matteüs
voegt er nuchter aan toe: "En vanaf dat moment was haar dochter genezen."
7. Laten we nu eerst eens kijken wat die ontmoeting met de vrouw doet. Ze is
kennelijk wanhopig om haar kind, om haar dochter en weet dat Jezus haar
laatste kans op genezing is. Om hem te benaderen doorbreekt ze de morele
codes en de fatsoenscodes van haar tijd. Ze spreekt Jezus gewoon aan en ze
laat zich niet afpoeieren, zelfs niet als Jezus haar duidelijk maakt dat ze bij
hem aan het verkeerde adres is. Waarom ze zo volhoudt? We kunnen er
alleen over speculeren. Is het omdat een ziek kind veel moeders tot
leeuwinnen maakt die net zo lang doorknokken tot ze hun zin hebben? Is het
omdat ze in Jezus - ondanks diens afwerende houding - toch iets van
perspectief, van hoop zag? We weten het niet, maar wat deze ontmoeting
met de vrouw gedaan heeft laat zich raden. Die heeft haar hele leven
compleet veranderd. En dat van haar dochter bovendien.
8. Maar dan Jezus. Wat heeft deze ontmoeting met Jezus gedaan? Hij heeft
deze ontmoeting in elk geval niet gezocht. Die is hem in feite opgedrongen
door de vrouw. Hij heeft haar eerst afgeweerd, netjes volgens de codes van
zijn tijd en cultuur, maar ook inhoudelijk onderbouwd vanuit zijn opvatting
over zijn missie. Hij is er immers van overtuigd dat zijn missie beperkt is tot de
verloren schapen van Israël. Maar zie, door de woorden van de vrouw komt
Jezus echt tot andere gedachten. En niet over een of ander onbelangrijke
kwestie, maar over de essentie van zijn missie zelf. Is Jezus' missie alleen
beperkt tot de Joden of is zijn boodschap van bevrijding gericht op alle
mensen, op de hele wereld? Is het evangelie een boodschap voor de Joden
of een universele boodschap? Als we zo naar de ontmoeting kijken, dan
betekent die in het leven van Jezus zoiets als een revolutie, een fundamentele
wijziging in zijn kijk op het leven, op zijn missie, op het doel van zijn leven. Zijn
missie blijkt veel groter en omvattender te zijn. Het gaat om de hele wereld en
het is dankzij deze vrouw dat God hem dat duidelijk maakt.
9. Ik vind het een prachtig verhaal: hoe Jezus zich door deze onbekende en
wanhopige vrouw tot een nieuwe visie op zijn missie laat overtuigen. Want
stelt u even voor dat deze omkering er niet was geweest? Denkt u zich even
in dat Jezus' boodschap inderdaad alleen tot de Joden gericht zou zijn, dan
waren wij nu geen christenen geweest, dan was Jezus' beweging beperkt
gebleven tot het Jodendom. En dat alles dankzij deze vrouw en dankzij Jezus'
bereidheid om te veranderen.
10. Exegeten vertellen dat dit verhaal een heel oude traditie heeft en
terugverwijst naar een zendingsgeschiedenis in het gebied van Tyrus en Sidon.

5
Daar zou het een vrouw geweest zijn die als eerste het goede nieuws van
Jezus zou hebben doorgegeven. Er is sprake van een historisch leiderschap
van vrouwen bij het verbreden en verbreiden van Jezus' missie en Jezus'
beweging naar de heidenen. Maar ook in de recente zendingsgeschiedenis
zijn er altijd veel vrouwen geweest die eropuit trokken en ontmoetingen
zochten met mensen van andere culturen. Die bruggen wisten te slaan en
contacten wisten te leggen. En die erin slagen het gedachtegoed van
mensen uit andere culturen over te brengen naar onze eigen cultuur en
samenleving. Dat versterken van de stem van mensen uit het Zuiden, uit
ontwikkelingslanden is een van de dingen die Oikos, de oecumenische
organisatie waar ik werk, probeert te doen. En ook het bevorderen van
contacten tussen migranten en mensen die hier al generaties wonen. Er is al
een lange geschiedenis in de oecumene van onderlinge uitwisseling, en
vrouwen hebben daarin altijd een belangrijke – zij het niet altijd zichtbare – rol
gespeeld.
11. Dat doet mij er ook aan denken dat het in onze tijd vaak vrouwen zijn die als
eersten bruggen weten te leggen tussen vrouwen uit verschillende culturen,
die zich inzetten voor wat we met een duur woord het 'bevorderen van
sociale cohesie' noemen. Het zijn vaak vrouwen die taallessen geven aan
buitenlandse vrouwen, die hen helpen om een plek te vinden in de
Nederlandse samenleving. En die vaak ook heel positief kunnen vertellen wat
die ervaringen hun persoonlijk opgeleverd hebben, wat ze ervan geleerd en
eraan gehad hebben.
12. Het wordt tijd dat we die ervaringen van ontmoetingen die iets met ons
gedaan hebben, waar we iets van geleerd hebben, met elkaar delen en er
samen bij stilstaan wat er nodig was om tot dit soort ontmoetingen te komen.
Praktisch: wat moet je doen om andere mensen te ontmoeten, maar ook
dieper: wat voor houding moet je aannemen, waar moet je op letten in het
contact met anderen? En dat mogen buitenlanders zijn, maar ook voor u
aanvankelijk onbekende Nederlanders. Wat maakte die ontmoeting nou zo
waardevol en hoe kunnen we elkaar helpen om meer goede ontmoetingen
te hebben? En kijk daarbij rustig naar uw eigen ervaringen, maar ook naar de
ervaring van de ontmoeting tussen Jezus en de Kanaänitische vrouw. En
bedenk, de gesprekken in groepen zijn bij uitstek ook prachtige momenten
van ontmoeting. Ik zou zeggen: geniet ervan.
13. Vragen voor de groepen:
1. Welke ontmoeting heeft veel voor u betekend? Hoe kan een ontmoeting
je leven veranderen?
2. Wat is er nodig voor zinvolle ontmoetingen tussen mensen?
3. Wat kunnen wij als protestantse vrouwen doen om die ontmoetingen te
bevorderen? Met welke mensen zouden we vooral de ontmoeting
moeten zoeken?