Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer - KpVV

Handleiding
kwaliteitsnet landbouwverkeer
September, 2011

Handleiding
kwaliteitsnet landbouwverkeer
September, 2011
1A
Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Colofon
Uitgave
Kennisplatform Verkeer en Vervoer
Postbus 24051
3502 MB Utrecht
Jaarbeursplein 15
3521 AM Utrecht
T 030 291 8200
E info@kpvv.nl
I www.kpvv.nl
KpVV
Het Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV) ondersteunt als onafhankelijk instituut
de decentrale overheden bij het ontwikkelen en realiseren van hun verkeers- en
vervoersbeleid. Daarbij staat de huidige en toekomstige klantvraag centraal.
Productie
Tekst : Koos Louwerse, Ligtermoet & partners
Eindredactie : KpVV
Kaartmateriaal : Oranjewoud
Vormgeving: : KpVV, Ruud Overweg
Contactpersoon
Wilma Slinger
T 030 291 8210
M 06 5123 1628
E wilma.slinger@kpvv.nl
© KpVV, 2011
Gebruik van informatie uit dit rapport is toegestaan met bronvermelding
2 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Inhoudsopgave
Inleiding 5
1 Aanleidingen 7
1.1 Landbouwverkeer niet populair bij wegbeheerders 7
1.2 Andere aanleidingen 7
2 Doelen 9
3 Aanpak in zes stappen 11
3.1 Nauwe samenwerking tussen verkeerssector en landbouwsector 11
3.2 Zes stappen 11
4 Inventarisatie van routes en knelpunten (stap 1) 13
4.1 Werksessies met landbouwers en loonwerkers 13
4.2 Werksessie met Fietsersbond 15
4.3 Gesprek met landbouwcorporatie CZAV 15
5 Bepalen landbouwroutenetwerk en inventariseren basiskenmerken (stap 2) 17
5.1 Bepalen netwerk 17
5.2 Inventariseren basiskenmerken 18
6 Vaststellen belangrijkste knelpunten (stap 3) 21
7 Integrale afstemming (stap 4) 23
8 Schrijven beleidsnota met actieprogramma (stap 5) 25
9 Bestuurlijke vaststelling (stap 6) 28
3 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

4 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Inleiding
Deze handleiding is gebaseerd op de ervaringen in de provincie Zeeland met het ontwikkelen
van een Kwaliteitsnet Landbouwverkeer. Zeeland is de eerste provincie die
een landbouwroutenetwerk heeft vastgesteld en een actieprogramma heeft opgesteld
om daar daadwerkelijk een kwaliteitsnet van te maken. Aan de ontwikkeling ervan
heeft het ministerie van Infrastructuur en Milieu financieel bijgedragen. Gedurende
het proces zijn het CROW, de SWOV en het Kennisplatform Verkeer en Vervoer op de
hoogte gehouden van de vorderingen en vervolgstappen.
Met deze handleiding wil het Kennisplatform Verkeer en Vervoer andere provincies en
regio’s die aan de slag willen met een landbouwroutenetwerk, een handreiking bieden.
De handleiding bevat een beschrijving van de in Zeeland gehanteerde aanpak en
methodiek, plus de ervaringen daarmee. Het eerste hoofdstuk beschrijft de aanleidingen
voor het ontwikkelen van een landbouwroutenetwerk en het tweede hoofdstuk de
doelen die ermee worden nagestreefd. De gehanteerde procesmatige aanpak in zes
stappen komt aan de orde in het derde hoofdstuk. In de daarop volgende hoofdstukken
worden deze zes stappen stuk voor stuk behandeld.
Renesse
Scharendijke
Den Osse
Ellemeet Brouwershaven
Nieuw-Haamstede Noordwelle
Zonnemaire
Serooskerke, Schouwen
Burgh-Haamstede
Noordgouwe kern
Kerkwerve Dreischor
Burghsluis
Schuddebeurs
Sirjansland
Bruinisse
De Banjaard
Colijnsplaat
Sint Annaland
Vrouwenpolder Wissenkerke
Stavenisse
Oostkapelle
Ruiterplaat Kamperland
Domburg
Schotsman
Geersdijk
Kats
Oud-Vossemeer
Aagtekerke Serooskerke
Kortgene
Gapinge
Veere
Westkapelle
Grijpskerke
Wolphaartsdijk
Sint Maartensdijk Poortvliet
Wilhelminadorp
Tholen
Joossesweg Meliskerke Buttinge
Kleverskerke
Oranjeplaat
Kattendijke
Wemeldinge
Middelburg
Zoutelande
Arnemuiden
Goes
Biggekerke
Groot-Valkenisse
Lewedorp Eindewege
Yerseke
Koudekerke
's Heer Arendskerke
Nieuw- en Sint Joosland
Dishoek
Kapelle-Biezelinge
Heinkenszand
Vebenabos Oost-Souburg
Nieuwdorp
's-Heer Abtskerke
Vlissingen
Ritthem 's-Heerenhoek
's-Gravenpolder
Nisse
Schore
Hansweert Kruiningen
Langeweegje
Oostdijk
Ovezande
Borssele
Krabbendijke
Hoedekenskerke
Driewegen
Stationsbuurt
Waarde Gawege Rilland
Breskens
Oudelande Baarland
Nieuwvliet-Bad-Oost Breskens
Scheldeoord
Bath
Cadzand-Bad
Ellewoutsdijk
Groede
Boerenhol
Ossenisse Noordstraat
Nummer-Een
Het Zwin Cadzand Nieuwvliet
Slijkplaat
Hoofdplaat
Walsoorden
Kloosterzande
Retranchement
Schoondijke
Terhofstede Zuidzande
Driewegen
Kruispolderhaven
Paal
Hengstdijk Lamswaarde
Oostburg
Biervliet
Sint Anna ter Muiden
IJzendijke
Waterlandkerkje
Terneuzen Reuzenhoek Vogelwaarde
Graauw
Braakman
Emmadorp
Sluis
Hoek
Zaamslag Zaamslagveer Ter-Hole
Draaibrug
Zandberg
Spui
Margrette
Nieuw-Namen
Aardenburg Sint-Kruis
Phillippine
Sluiskil Doornhof
Heille
Zandstraat
Axel
Absdale Clinge
Eede
Zierikzee
Nieuwemolen
Westdorpe
Sas van Gent
Zuiddorpe
Koewacht
Ouwerkerk
Oosterland
Anna Jacobapolder
Sint Philipsland
Overslag
0 1.5 3 4.5 6
km
°
5 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

22
6 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

1 Aanleidingen
1.1 Landbouwverkeer niet populair bij wegbeheerders
Landbouwverkeer is actueel, maar niet populair bij wegbeheerders. Immers: gemeenten
hebben liever geen landbouwverkeer door hun woonkernen heen: landbouwvoertuigen
vormen een gevaar voor voetgangers en fietsers en leveren overlast op voor
bewoners in de vorm van geluid en trillingen. Net als wegbeherende waterschappen
zijn gemeenten vaak ook niet blij met veel doorgaand landbouwverkeer op hun plattelandswegen:
opnieuw vanwege het risico voor fietsers en bovendien rijden brede
landbouwvoertuigen regelmatig de bermen kapot. Maar ook provincies en Rijkswaterstaat
zien liever geen tractoren op hun 80 km wegen: ze leiden tot onveilige inhaalmanoeuvres
en hinderen de doorstroming van het auto- en vrachtverkeer. En zelfs op
hun parallelwegen is het landbouwverkeer eigenlijk niet welkom als daar dagelijks ook
veel fietsers gebruik van maken. Kortom: wegbeheerders hebben moeite om landbouwverkeer
op de eigen wegen toe te laten.
Dit vormde de belangrijkste aanleiding voor de Zeeuwse wegbeheerders om het over
een andere boeg te gooien: in plaats van denken in termen van waar we het landbouwverkeer
NIET willen hebben, moeten we gaan nadenken over waar we dit verkeer
WEL willen hebben. En daar dan vervolgens ook de nodige voorwaarden voor gaan
scheppen.
1.2 Andere aanleidingen
De landbouwsector vertegenwoordigt in Zeeland een aanmerkelijk economisch belang.
Landbouwverkeer hoort bij het dagelijkse wegbeeld. Tractoren, zelfrijdende landbouwwerktuigen
en vrachtwagens die nodig zijn voor de aanvoer, bewerking of afvoer
van landbouwgerelateerde producten, verplaatsen zich over de openbare weg. Dat
gebeurt over steeds grotere afstanden - vroeger reden trekkers alleen een klein stukje
over de openbare weg, van het erf naar het land en terug - en de moderne tractoren
zijn daar ook steeds meer geschikt voor gemaakt: ze zijn steeds sterker, groter, sneller
en comfortabeler geworden.
Debet daaraan is de schaalvergroting die heeft plaatsgevonden in de landbouw en die
nog steeds doorgaat. Die vereist niet alleen zwaardere tractoren maar ook grotere en
zwaardere zelfrijdende werktuigen en vrachtwagens voor het vervoer van vee, melk en
andere landbouwproducten. Bovendien brengt de ontwikkeling van nieuwe producten
en de verdergaande specialisatie extra nieuwe machines en transportmiddelen op de
weg. Vaak relatief dure machines die met elkaar worden gedeeld of waarvoor loonbedrijven
worden ingeschakeld, waardoor deze landbouwvoertuigen zich over grotere
afstanden verplaatsen over de openbare weg.
7 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Het resultaat van deze landbouw gerelateerde ontwikkelingen: meer en zwaardere
landbouwvoertuigen in verschillende verschijningsvormen, die zich meer gespreid
over het jaar en over grotere afstanden verplaatsen over de Zeeuwse wegen. Er is
sprake van doorgaand landbouwverkeer op de openbare weg, iets waar vroeger nauwelijks
sprake van was!
Daarnaast groeit in Zeeland het aantal minicampings bij agrarische bedrijven:
landbouwers worden steeds vaker zelf recreatieondernemer. Ook het aantal boerderijwinkels
en zorgboerderijen op het Zeeuwse platteland groeit gestaag. Deze nieuwe
voorzieningen trekken zowel autoverkeer als recreatief fietsverkeer aan. Fietsverkeer
dat bewust wordt gestimuleerd door provinciaal fietsbeleid, gericht op o.a. de aanleg
van recreatieve fietspaden en een systeem van fietsknooppunten. Gegeven de groei
van het aantal vitale ouderen, zowel toeristen als Zeeuwen, zal het fietsverkeer op het
platteland verder doorgroeien.
De komende jaren wordt het dus eerder drukker dan rustiger op het platteland, zo
is de verwachting. Maar niet veiliger. Want de daling van het aantal ongevallen met
landbouwvoertuigen stagneert helaas al enkele jaren. Terwijl deze ongevallen gemiddeld
ernstiger zijn dan met auto’s: landbouwvoertuigen zijn ook niet gemaakt voor
het rijden op de openbare weg, maar primair voor het bewerken van het land.
Genoeg aanleidingen dus om in kaart te brengen wat de drukkere landbouwroutes
zijn en welke problemen zich daarop voordoen en ook te gaan werken aan een landbouwroutenetwerk
voor het doorgaand landbouwverkeer, zo vond men in Zeeland.
8 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

2 Doelen
Het hoofddoel van een Kwaliteitsnet Landbouwverkeer is dat het landbouwverkeer
zich in Zeeland over grotere afstanden vlot en veilig kan verplaatsen (economische
belang), zonder dat dit ten koste gaat van - sterker nog: terwijl dit een verbetering
biedt voor - de verkeersveiligheid en doorstroming van het overige verkeer en de
leefbaarheid in kernen.
Economie
Bereikbaarheid win-win Leefbaarheid
Veiligheid
Het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer Zeeland moet niet alleen bijdragen aan vlotte en
veilige verbindingen voor het landbouw gerelateerde verkeer, maar voor alle verkeer,
t.w. voetgangers, fietsers en gemotoriseerd verkeer. Dit vergt vooral maatregelen die
het landbouwverkeer scheiden van ander gemotoriseerd verkeer (op drukke 80 km
wegen) en van het fietsverkeer (op 80 en 60 km wegen buiten de bebouwde kom en
op 50 en 30 km wegen binnen de bebouwde kom). Het mooie van deze maatregelen
is dat zij zowel de doorstroming bevorderen van het landbouwverkeer en autoverkeer,
alsook de verkeersveiligheid van alle verkeersdeelnemers.
Reistijden voor gebruikers
van landbouwvoertuigen
Reistijden voor gebruikers
veiligheid op 80 km/h wegen
win-win
Veiligheid en leefbaarheid
in woonkernen
Veiligheid en comfort
fietsers op 60 km/h wegen
9 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Het einddoel is dat het doorgaand landbouwverkeer in Zeeland zoveel mogelijk wordt
afgewikkeld op 60 km wegen met vrijliggende fietspaden, d.w.z. zo weinig mogelijk
door woonkernen heen (op 30 km en 50 km wegen) en zo weinig mogelijk tussen
snelrijdend gemotoriseerd verkeer op 80 km wegen.
Heel concreet is het doel dat de wegen van het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer aan
bepaalde kwaliteitseisen voldoen, die een vlotte en veilige afwikkeling van het landbouwverkeer
(zowel tractoren, zelfrijdende werktuigen als vrachtwagens) bevorderen,
zonder dat dit ten koste gaat van de verkeersveiligheid van de andere verkeersdeelnemers.
Deze kwaliteitseisen betreffen:
- scheiding van verkeerssoorten
- wegbreedte
- horizontale verhogingen op het wegdek
- verspringingen ten opzichte van de as van de weg
- boogstralen in aansluitingen
- inrichting van veilige kruispunten
- rijzicht en profiel van vrije ruimte (obstakels/beplanting in berm en boven weg)
- gebruik van doorgroeistenen
- gladheidbestrijding bij winterse omstandigheden
- herkenbaarheid van landbouwroutes
- verwijzing naar alternatieve route bij werk- in uitvoering of calamiteiten.
In de komende jaren moeten deze eisen een concrete invulling gaan krijgen.
10 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

3 Aanpak in zes stappen
3.1 Nauwe samenwerking tussen verkeerssector en landbouwsector
Bij het ontwikkelen van een kwaliteitsnet voor het landbouwverkeer in Zeeland is
van meet af aan gewerkt door de verkeerssector en de landbouwsector samen. De
projectgroep bestond uit vertegenwoordigers van de drie wegbeheerders buiten de
bebouwde kom - Waterschap, Provincie en Rijkswaterstaat - en van de belangenorganisaties
van landbouwers en loonwerkers, ZLTO en CUMELA. Verder zijn er werksessies
georganiseerd met een groot aantal vertegenwoordigers van de landbouwsector
en de verkeerssector, apart en ook samen. Tijdens deze sessies bleek er opmerkelijk
veel consensus over wat de belangrijkste landbouwroutes zijn en ook over wat de
belangrijkste knelpunten zijn die zouden moeten worden opgepakt. Kortom: het is
een vruchtbare samenwerking gebleken.
3.2 Zes stappen
Het proces om te komen tot een Kwaliteitsnet Landbouwverkeer Zeeland bestond uit
zes stappen:
1- Inventariseren routes en ervaren knelpunten, samen met landbouwsector (10
werksessies).
2- Bepalen landbouwroutenetwerk en inventariseren wegkenmerken, samen met de
wegbeheerders (4 werksessies).
3- Vaststellen belangrijkste knelpunten, met landbouwsector en wegbeheerders samen
(4 werksessies).
4- Integrale afstemming, met vier aanpalende beleidssectoren (4 bijeenkomsten).
5- Schrijven beleidsnota en actieprogramma.
6- Bestuurlijke vaststelling van het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer Zeeland, door
de wegbeheerders.
11 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

12 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

4 Inventarisatie van routes en knelpunten (stap 1)
4.1 Werksessies met landbouwers en loonwerkers
Het vaststellen van het landbouwroutenetwerk startte bij het inventariseren van de
hoofdroutes van het landbouwverkeer: de belangrijkste verbindingen, tussen de
belangrijkste herkomsten en bestemmingen, via de belangrijkste (meest intensief gebruikte)
wegen. Omdat hierover nauwelijks gegevens bestaan, zijn werksessies georganiseerd
met de 10 lokale ZLTO-besturen in Zeeland, aangevuld met door CUMELA
aangedragen vertegenwoordigers van grote loonbedrijven. De besturen bestaan uit
gemiddeld 8 à 10 landbouwers (maar soms zijn ook loonwerkers lid van ZLTO) die
in de regel redelijk verspreid over het gebied gevestigd zijn en daardoor samen een
goed overzicht hebben van de meest gebruikte landbouwroutes.
De sessies met de landbouwers en loonwerkers zijn georganiseerd in de maanden januari
en februari. Dit zijn relatief rustige maanden voor de landbouwsector waardoor
een grote opkomst gewaarborgd is. De bijeenkomsten waren meestal op een middag,
maar soms ook ’s avonds. De uitnodigingen zijn verzorgd door ZLTO en CUMULA.
Tijdens de sessies is gebruik gemaakt van een grote kaart van het gebied (A0-formaat)
waarop vervolgens op basis van de kennis van aanwezige landbouwers en
loonwerkers met viltstiften zijn aangegeven:
- de belangrijkste bestemmingen
- de locaties van grotere loonbedrijven
- de belangrijkste routes
- de ervaren knelpunten.
Bij de belangrijkste bestemmingen gaat het om de volgende locaties:
- opslag/verwerking/distributie van oogstproducten: aardappels, graan, gras, uien,
wortelen, zaden, fruit e.d.
- opslag/verwerking/distributie van overige producten: mest, kunstmest, diervoeders,
e.d.
- landbouwcorporaties
- veilingen en weegbruggen
- grote loonbedrijven.
N.B. Grondverzet, uitgevoerd door tractoren, maakt geen onderdeel uit van landbouwverkeer
en de los- en laadplaatsen waar grond wordt aan- en afgevoerd horen
niet thuis in een landbouwroutenetwerk maar in een goederenvervoernetwerk.
De sessies verliepen zonder uitzondering in een constructieve sfeer. Het feit dat alle
informatie, voor iedereen zichtbaar, daadwerkelijk direct op de kaart werd gezet en op
een lijst werd genoteerd, maakte dat de aanwezige landbouwers en loonwerkers aan
het einde van de werksessie werkelijk het gevoel hadden dat er een goed en volledig
overzicht was opgetekend. De gedigitaliseerde versie van de kaarten met de ingete-
13 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

kende routes, de genoteerde bestemmingen en de loonbedrijven, alsmede de gedigitaliseerde
lijst met ervaren problemen, zijn enkele weken later ter controle gemaild
aan de deelnemers van de werksessies.
Kaart met
landbouwroutenetwerk
0 1.5 3 4.5 6
km
°
0 1.5 3 4.5 6
km
°
Naast de werksessies met landbouwers en loonwerkers is over het landbouwverkeer
in Zeeland ook informatie ingewonnen bij o.a. de Fietsersbond, de Recron, de Vekabo
en de Dienst Landelijk Gebied.
Grote mate van overlap met autonetwerk
Logischerwijs vertoont het netwerk van routes waarvan het doorgaand landbouwverkeer gebruik maakt
een grote overlap met het netwerk voor het interlokale autoverkeer. De belangrijkste bestemmingen en
grootste loonbedrijven zijn aan het netwerk gehangen - dit verklaart de uitlopers aan het netwerk. Het
netwerk kent nauwelijks ontbrekende schakels: de twee belangrijkste betreffen de verbindingen tussen
de ‘eilanden’ Noord-Beveland en Schouwen-Duiveland waarop landbouwverkeer niet (Zeelandbrug) of
slechts in een beperkte periode (Oosterschelde Stormvloedkering) is toegestaan.
14 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

4.2 Werksessie met Fietsersbond
Doel van de werksessie met de vertegenwoordigers van regionale afdelingen van
de Fietsersbond was om, aan de hand van een grote kaart met daarop het fietsroutenetwerk
van Zeeland, te inventariseren waar fietsers knelpunten ervaren met het
landbouwverkeer in Zeeland. De deelnemers werd gevraagd daar voorafgaand aan de
sessie al over na te denken. Tijdens de sessie bleek echter dat er nauwelijks concrete
knelpunten bekend zijn van ervaren onveiligheid door fietsers met landbouwverkeer.
Afgesproken werd daarom dat in de tweede stap van het project de Fietsersbond aan
de hand van de kaart met het voorlopige landbouwroutenetwerk per mail zou aangeven
waar fietsers concrete knelpunten ervaren met het landbouwverkeer op deze
landbouwroutes.
4.3 Gesprek met landbouwcorporatie CZAV
De Coöperatieve Zuidelijke Aan- en Verkoopvereniging, CZAV, kent 19 vestigingen in
Zeeland waar landbouwproducten kunnen worden gebracht en gehaald. De hoofdvestiging
- en tegelijkertijd verreweg de grootste vestiging - bevindt zich in Wemeldinge.
Op deze vestiging vindt niet alleen een groot deel van de aan- en afvoer van bepaalde
landbouwproducten plaats, maar ook een belangrijk deel van de distributie van tal
van voor de landbouw benodigde producten. Deze worden deels door landbouwers
zelf opgehaald en ook deels op bestelling met bestelwagens, kleinere en grotere
vrachtwagens bij de boeren op hun bedrijf afgeleverd.
Belangrijkste resultaat van het gesprek was, dat er computeruitdraaien meegegeven
werden met voor het hele jaar 2009 per vestiging per week een overzicht van het aantal
uitgeschreven leveringsbonnen voor de inname/uitgifte van verschillende soorten
producten: graan, consumptiezaden, peulvruchten, zaaizaden, pootgoed, kunstmest,
gewasbeschermingsmiddelen, veevoerders, brandstoffen, gereedschappen en artikelen.
Met deze computeruitdraaien konden we een beeld schetsen van het aantal voertuigbewegingen
per vestiging, in totaal en in bepaalde weken, en van de producten waar
het dan om gaat.
15 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

16 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

5 Bepalen landbouwroutenetwerk en inventariseren basiskenmerken
(stap 2)
De tweede stap van het project behelsde het bepalen van het voorlopige landbouwroutenetwerk,
samen met de betrokken wegbeheerders in Zeeland. Daarvoor zijn vier
werksessies georganiseerd, met vertegenwoordigers van Gemeenten, Waterschap,
Provincie en Rijkswaterstaat in:
1. Schouwen-Duiveland, Noord-Beveland en Tholen
2. Walcheren
3. Zuid-Beveland
4. Zeeuws-Vlaanderen.
Tijdens deze werksessies zijn de routes door de wegbeheerders gecheckt en is het
netwerk beoordeeld op basis van principes van maaswijdte: waar routes dichtbij
elkaar lagen, zijn keuzes gemaakt; waar verbindingen ontbraken zijn routes toegevoegd.
5.1 Bepalen netwerk
Het bepalen welke routes wel en welke geen deel uit maken van het beoogde netwerk
hoofdroutes landbouwverkeer, vergde een systematische analyse. In de klassieke
netwerk-opbouw-filosofie staan twee uitgangspunten centraal:
a. een netwerk verbindt belangrijke herkomsten en bestemmingen
b. een netwerk kent een bepaalde maaswijdte.
Basis voor de toepassing van beide criteria vormden de feitelijke routes van dit
moment - zoals in stap I geïnventariseerd op de werksessies met landbouwers en
loonwerkers.
a. Herkomsten en bestemmingen
Het netwerk moet zorgen voor een adequate ontsluiting van grotere herkomsten. De
vraag is dan: wat is groot? Grootte heeft in dit geval te maken met het aantal voertuigbewegingen
dat een herkomst genereert. Feit is dan dat (buiten enkele dagen in
oogstperiodes) geen enkele boerderij - hoe groot ook - kan worden aangeduid als een
belangrijke herkomst.
De grotere loonbedrijven daarentegen moeten - gezien het aantal voertuigbewegingen
van en naar het bedrijf - wel als belangrijke herkomsten worden aangeduid. Maar wat
is dan voldoende groot? In overleg met CUMELA Zeeland is een grens gekozen op
basis van het aantal tractoren en zelfrijdende werktuigen dat een loonbedrijf bezit. De
loonbedrijven met meer dan 50 landbouwvoertuigen zijn met de kortste ontsluitende
weg opgenomen in het netwerk.
Wat betreft de bestemmingen bestond reeds een tamelijk concreet beeld van het
aantal voertuigbewegingen bij CZAV-bestemmingen op basis van het in de eerste stap
17 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

gevoerde gesprek met CZAV. Voor de overige bestemmingen - veilingen, weegbruggen
en locaties voor opslag/verwerking/distributie van aardappels, graan, gras, uien,
wortelen, zaden, fruit, diervoeders, mest, kunstmest, e.d. - is gebeld met regionale
bestuursleden van ZLTO en CUMELA om de bestemmingen te selecteren die relatief
veel vervoerbewegingen genereren. Ook deze zijn vervolgens met minstens één ontsluiting
opgenomen in het netwerk. Voor mechanisatiebedrijven tenslotte, gold dat
slechts enkele bedrijven zodanig veel voertuigbewegingen genereren dat zij opname
in het netwerk rechtvaardigen.
b. Maaswijdte
Vervolgens is het geheel aan veelgebruikte routes dat in stap I door de landbouwsector
is aangedragen, rekening houdend met de belangrijkste herkomsten en bestemmingen,
uitgedund op grond van principes van maaswijdte: m.n. daar waar meerdere
routes dichtbij elkaar liggen of waar routes slechts een beperkt achterland ontsluiten.
5.2 Inventariseren basiskenmerken
Met het oog op het vaststellen van de belangrijkste knelpunten in het netwerk (in stap
III), zijn in stap II ook van alle wegen die onderdeel uitmaken van het landbouwroutenetwerk
enkele basiskenmerken geïnventariseerd. De basisgegevens hiervoor zijn in
de vorm van shapefiles aangeleverd door Rijkswaterstaat, de provincie en het waterschap.
Het betrof de volgende kenmerken:
- snelheidsregiem gemotoriseerd verkeer
- intensiteiten gemotoriseerd verkeer
- scheiding landbouwverkeer van autoverkeer
- scheiding landbouwverkeer van fietsverkeer
- wegbreedtes.
De gegevens zijn ingevoerd in GIS en de kaarten zijn tijdens de sessies met de
wegbeheerders in stap II gebruikt voor het checken en waar nodig aanvullen van deze
basiskenmerken van de wegen van het hoofdnet voor het landbouwverkeer. Hieronder
een voorbeeld van de kaart met scheiding van fietsers en landbouwverkeer.
18 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Kaart met scheiding
landbouwverkeer en
fietsverkeer
Toelichting:
Groen: met scheiding
Rood: zonder scheiding
0 1.5 3 4.5 6
km 0 1.5 3 4.5 6
°
km
°
Basiskenmerken landbouwroutenetwerk
Het landbouw gerelateerde verkeer maakt waar toegestaan uiteraard gebruik van de 80 km wegen.
Dit betreft ongeveer een derde van het netwerk. Het grootste deel van de wegen, ongeveer de helft,
zijn kernverbindende 60 km wegen; hieronder bevinden zich ook parallelwegen van 80 km wegen. De
overige wegen zijn 50 km wegen en er zijn enkele kleine stukjes 30 km. Op iets meer dan de helft van
de wegen die onderdeel uitmaken van het netwerk zijn landbouw gerelateerd verkeer en fietsverkeer
niet gescheiden, op iets minder dan de helft wel. Als het gaat om de breedte van de wegen is ongeveer
de helft van de wegen breder dan 5,50 meter en de andere helft is smaller dan 5,50 meter.
19 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

20 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

6 Vaststellen belangrijkste knelpunten (stap 3)
In de derde stap hebben vertegenwoordigers van de landbouwsector en de verkeerssector
samen in een viertal werksessies bepaald wat de belangrijkste knelpunten zijn
op het landbouwroutenetwerk. Voorafgaand aan deze werksessies is het netwerk van
landbouwroutes voorgelegd aan regionale vertegenwoordigers van de Fietsersbond,
met de vraag waar fietsers concrete knelpunten ervaren met het landbouwverkeer op
deze routes. De aangedragen knelpunten zijn meegenomen in het vervolgtraject.
Er is onderscheid gemaakt tussen 80 km wegen, 60 km wegen, 50 km wegen en 30
km wegen. De knelpunten zijn bepaald met behulp van de beschikbare basisgegevens
over deze wegen:
- intensiteiten autoverkeer
- intensiteiten fietsverkeer
- scheiding landbouwverkeer en autoverkeer
- scheiding landbouwverkeer en fietsverkeer
- breedte van de weg
- routeafstand
- bochtigheid van de weg
- aantal kruisingen en erfaansluitingen.
Helaas was er geen informatie beschikbaar over de intensiteiten van het landbouw
gerelateerd verkeer zelf. Hoeveel tractoren en vrachtwagens met landbouw gerelateerde
producten er op de verschillende wegen rijden, weten we niet. Daarom is een
van de actiepunten van de samenwerkende partners om meer te weten te komen over
de aantallen waar het om gaat (monitoring).
Over de te hanteren criteria en grenswaarden voor de selectie van knelpunten is in
Zeeland uitvoerig gediscussieerd. In een eerste schifting werden vier categorieën
probleemwegen onderscheiden:
a. drukke 80 km wegen (met meer dan 7.000 motorvoertuigen per etmaal) zonder
een scheiding van landbouwverkeer en autoverkeer;
b. alle 80 km wegen zonder een scheiding van landbouwverkeer en fietsverkeer;
c. smalle 60 km wegen (smaller dan 5,5 meter) zonder een scheiding van landbouwverkeer
en fietsverkeer;
d. alle 30 km of 50 km wegen zonder een scheiding van landbouwverkeer en fietsverkeer.
Ter toelichting:
- de grens van 7.000 motorvoertuigen per etmaal komt ongeveer overeen met de in
Zeeland gehanteerde grens voor het instellen van een inhaalverbod, waarbij toestaan
van landbouwverkeer niet meer wenselijk is;
- de grens van 5,50 meter wegbreedte komt overeen met de minimumbreedte voor
een landbouwroute conform de CROW-richtlijn 1) .
1)
Handreiking landbouwverkeer, CROW, Publicatie 240, pag. 54.
21 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Vervolgens bleek de uitkomst niet onderscheidend genoeg: er resulteerden meer dan
300 probleemwegen en -locaties. Daardoor was een tweede - scherpere - selectie
nodig met behulp van beschikbare basisgegevens over de wegen. Uiteindelijk zijn 114
knelpunten aangewezen, waarvan er 45 tot prioritair zijn benoemd.
Kaart met 45 knelpunten
(vette lijnen)
Toelichting:
Bruin: (a) 80km wegen
met > 7.000 mvt, zonder
scheiding van landbouwverkeer
en autoverkeer
Paars: (b) 80km wegen
met < 7.000 mvt, zonder
scheiding van landbouwverkeer
en fietsverkeer
Geel: (c) 60km wegen
< 5,5 meter, zonder scheiding
van landbouwverkeer
en fietsverkeer
Zwart: (d) 30 of 50km
wegen, zonder scheiding
van landbouwverkeer en
fietsverkeer
Blauw: overige landbouwroutes
0 1.5 3 4.5 6
km 0 1.5 3 4.5 6
°
km
°
Lastige selectie en prioritering van knelpunten
Over hoe je knelpunten moet selecteren is in Zeeland al goed nagedacht, maar de gehanteerde methode
is zeker nog voor verbetering vatbaar. Duidelijk is verder dat vooral de auto-intensiteiten in Zeeland
van een volstrekt andere orde zijn dan in meer verstedelijkte regio’s in Nederland. Kortom: over de criteria
en grenswaarden voor het maken van een zinvolle selectie van knelpunten moeten andere regio’s
verder nadenken. Daarbij komt dat de prioritering tussen categorieën voorlopig ook een meer politieke
afweging kan zijn: waar hecht je meer belang aan, problemen met landbouwverkeer op drukkere 80
km wegen, op 60 km wegen met veel fietsende schoolkinderen of op wegen zonder fietsvoorzieningen
door woonkernen heen? En last but not least: voor de verdeling van schaarse middelen zal er uiteindelijk
een integrale afweging nodig zijn met inachtneming van alle ander knelpuntenlijstjes door het op
elkaar leggen van verschillende probleemkaarten - fiets, auto, OV, vrachtverkeer, landbouwverkeer.
22 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

7 Integrale afstemming (stap 4)
Gedurende het proces is veel energie gestopt in het creëren van een breed draagvlak
voor het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer Zeeland. De resultaten van de eerste drie
stappen zijn besproken in bijeenkomsten met vertegenwoordigers van organisaties
die actief zijn in vier verschillende beleidssectoren:
1. verkeer en vervoer
2. ruimtelijke ordening, landschap en milieu
3. recreatie, toerisme en economie
4. landbouw.
Het doel van deze bijeenkomsten was drieledig:
- het presenteren van de uitkomsten tot dan toe: kaart met hoofdroutes landbouwverkeer
en belangrijkste knelpunten;
- het inventariseren en bespreken van raakvlakken met beleidsplannen en ontwikkelingen
in andere beleidssectoren;
- het creëren van draagvlak, zorgen voor afstemming en vinden van win-win situaties.
Investeren in draagvlak
De bijeenkomsten maakten duidelijk dat het belangrijk is te waarborgen dat het landbouwroutenetwerk
niet alleen wordt ingebed in de verkeersplannen van gemeenten, waterschap, provincie en Rijk, maar
ook in de plannen van andere beleidssectoren:
- de Gebiedsagenda van het Rijk
- het MIRT
- het Provinciaal Omgevingsplan
- regionale gebiedsontwikkelingsplannen (economie, ruimte, milieu, landschap, landbouw)
- plannen voor recreatieve fiets- en wandelroute
- beleidskader van de landbouworganisaties.
23 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

24 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

8 Schrijven beleidsnota met actieprogramma (stap 5)
De voorlaatste stap bestond uit het schrijven van de beleidnota met een concreet
actieprogramma. In Zeeland zijn de volgende acties afgesproken:
a. Zorgen voor inbedding in verkeers- en vervoerplannen
Het is zaak de kaart met het landbouwroutenetwerk en de lijst met de knelpunten in
te bedden in, en af te stemmen met, bestaande verkeers- en vervoerplannen, bestaande
wegenprogramma’s en startende of al lopende planvormingsprocessen van
de verschillende Zeeuwse wegbeheerders. Het is immers de bedoeling dat de belangrijkste
knelpunten voor het landbouwverkeer mee gaan wegen in de besluitvorming
en planvorming over infrastructurele projecten.
b. Zorgen voor inbedding in plannen van andere sectoren
Uiteraard is het belangrijk te waarborgen dat het landbouwroutenetwerk ook wordt
ingebed in plannen van andere sectoren, met name in de Gebiedsagenda van het Rijk,
het MIRT, het Provinciaal Omgevingsplan, Regionale Landbouwgebied Ontwikkelingsplannen
en plannen voor recreatieve fiets- en wandelroutes.
c. Betrekken van de landbouwsector bij oplossingen
Gedurende het proces van het opstellen ervan is bovendien gebleken dat landbouwers
en loonwerkers veel kennis hebben van de knelpunten en mogelijke oplossingen
in hun gebied. Dit pleit ervoor vertegenwoordigers van de landbouwsector te betrekken
bij de (gebiedsgewijze) aanpak van prioritaire knelpunten.
d. Samenwerking met de bestaande grondruilbank intensiveren
Voor het verbreden van wegen en het aanleggen van fietspaden is vaak niet alleen
geld maar ook grond nodig. Veel landbouwers willen liever geen grond kwijtraken,
maar zijn vaak wel bereid om grond te ruilen. Tijdens de sessies met de landbouwers
werd duidelijk dat het daarom verstandig is de samenwerking met de bestaande
grondruilbank te intensiveren.
e. Driejaarlijkse wegenschouw samen met landbouwsector
De wegen van het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer moeten voldoen aan bepaalde
kwaliteitseisen voor een vlotte en veilige afwikkeling van het landbouwverkeer. Elke
drie jaar moet bekeken worden waar de kwaliteit van de wegen tekort schiet. De
schouw moet worden uitgevoerd samen met vertegenwoordigers van de landbouwsector
in het gebied. Grotere kwaliteitsverbeteringen moeten worden meegenomen
in groot onderhoud. Kleinere kunnen al in het reguliere onderhoud worden opgepakt.
Wegbeheerders en landbouwsector moeten samen afspraken maken over het reguliere
onderhoud van de wegen van het landbouwroutenetwerk, incl. maaien/snoeien,
slikverwijdering, gladheidsbestrijding e.d.
25 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

f. Herijking provinciaal ontheffingenbeleid
Landbouwvoertuigen worden steeds groter. De wettelijke norm is dat ze niet breder
mogen zijn dan 3,00 meter en beladen met losse veldgewassen of voorzien van een
ontheffing niet meer dan 3,50 meter. Steeds meer zelfrijdende landbouwwerktuigen
zijn echter breder. Een zorgvuldige herijking van het beleid met betrekking tot ontheffingen
en de toelating van nieuwe voertuigen lijkt gewenst.
g. Stimuleren landelijke beleidsontwikkeling
Landelijk is een discussie gaande over een verhoging van de maximumsnelheid van
landbouwtrekkers tot 40 km/u, gekoppeld aan extra voertuigeisen, een vorm van
kentekening en een bestuurder met een volwaardig rijbewijs. Hier ligt een belangrijke
link met het Kwaliteitsnet Landbouwverkeer, immers: dit zijn belangrijke voorwaarden
voor het veilig toestaan van landbouwverkeer op rustigere 80km wegen, al dan niet in
combinatie met passeerstroken. De provincie Zeeland is daarom voorstander van een
hogere snelheid en blijft zich hiervoor inspannen.
h. Opzetten monitoringprogramma
We hebben een goed inzicht in het netwerk van de hoofdroutes van het landbouwverkeer.
Toch weten we maar weinig van de hoeveelheid landbouwverkeer op deze
wegen. Meer inzicht hierin - dikke lijnen en dunne lijnen in het netwerk - kan helpen
om betere prioriteiten te stellen, beter passende maatregelen te treffen en waar nodig
aanpassingen aan te brengen in het netwerk.
i. Driejaarlijkse herijking landbouwroutenetwerk
Het landbouwroutenetwerk is niet in beton gegoten. Op basis van ontwikkelingen
in landbouwsector (bijv. centralisering van de mestopvang op een nieuwe centrale
plek), ontwikkelingen op wegennet (bijv. groei van het auto- en/of fietsverkeer op een
bepaalde weg) en voortschrijdend inzicht (bijv. met de toepassing van passeerstroken
of akkerwegen) kunnen aanpassingen in het landbouwroutenetwerk nodig blijken te
zijn. Iedere drie jaar zal dit worden bekeken.
j. Netwerkkaart meenemen in herziening van categoriseringplan
Verder zou de netwerkkaart moeten worden meegenomen in de herziening van het
categoriseringsplan, een actie die in het Beleidsplan Verkeersveiligheid Zeeland is
aangekondigd. Uit die categoriseringsdiscussie zou kunnen komen dat je op bepaalde
wegen uit het netwerk geen landbouwverkeer meer wil. Als dat zo is moet er natuurlijk
wel een alternatief worden geboden, rekening houdend met een acceptabele omrijfactor.
Het netwerk moet immers in stand blijven.
k. Aanstellen coördinatoren kwaliteitsnet landbouwverkeer bij wegbeheerders
Het uitvoeren van de hierboven vermelde activiteiten vergt de aanstelling van coördinatoren
kwaliteitsnet landbouwverkeer bij het waterschap Scheldestromen, de provincie
Zeeland en Rijkswaterstaat directie Zeeland. Deels om zelf acties uit te voeren.
Deels om de uitvoering van bepaalde acties te coördineren en bewaken. Deels om te
fungeren als loket voor allerlei vragen van landbouwers en wegbeheerders.
26 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Van knelpunten naar oplossingen!
De beleidsnota benoemt 114 knelpunten en wijst er daarvan 45 aan als prioritair. De nota schetst nog
geen oplossingen voor deze knelpunten. Het bepalen van oplossingen vergt namelijk een integrale,
verkeersbrede en (in de meeste gevallen ook) gebiedsgerichte aanpak:
- integraal, omdat er oplossingen gezocht moeten worden die de belangen dienen van verschillende
sectoren: economie, ruimtelijke ordening, landschap, milieu, recreatie en toerisme, landbouw, verkeer
en vervoer;
- verkeersbreed, omdat - zoals al eerder is uitgelegd - knelpunten nooit alleen betrekking hebben op
problemen voor landbouwverkeer, maar ook altijd op problemen met doorstroming van autoverkeer
(bereikbaarheid) en/of verkeersveiligheid van fietsers en/of leefbaarheid in kleine kernen;
- gebiedsgericht, omdat gezocht moet worden naar optimale oplossingen voor alle weggebruikers,
ongeacht wie de wegbeheerder is.
Oplossingen kunnen infrastructureel van aard zijn, op netwerkniveau of op niveau van een afzonderlijke
weg. Maar ook niet-infrastructurele oplossingen zijn mogelijk (denk aan bijvoorbeeld venstertijden
of ontheffingen.)
Kortom: er is maatwerk nodig waarbij alle betrokken partijen en belangen een rol spelen. Het vinden
van oplossingen viel daarom buiten het kader van de beleidsnota.
27 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

9 Bestuurlijke vaststelling (stap 6)
De beleidsnota Op weg naar een Kwaliteitsnet Landbouwverkeer Zeeland is in maart
2011 in concept toegestuurd aan alle gesprekspartners. Na verwerking van het commentaar
is de beleidsnota besproken in het Provinciaal Overleg Verkeer en Vervoer
van de provincie Zeeland, waaraan naast Rijkswaterstaat en waterschap ook de wethouders
van alle 13 Zeeuwse gemeenten deelnemen. Uiteindelijk is de beleidsnota op
8 juli 2011 vastgesteld door de Provinciale Staten van Zeeland.
Op basis van de beleidsnota heeft het college van Gedeputeerde Staten voor de komende
4 jaar een bedrag van 2 miljoen euro gereserveerd voor de oplossing van een
aantal knelpunten, waarbij er uiteraard naar gestreefd wordt dat de gekozen oplossingen
niet ten koste gaan van, maar juist in het belang zijn van alle verkeersdeelnemers.
28 Handleiding kwaliteitsnet landbouwverkeer

Kennisplatform Verkeer en Vervoer - Samen weten we meer