Download - Sectorinstituut Openbare Bibliotheken

Richtlijnen
bibliotheekwerk
voor mensen
met dyslexie

Dyslexie of een specifiek leerprobleem is een
ernstige handicap in een wereld van letters.
Aangezien dyslexie een onzichtbare handicap is,
hebben veel mensen er moeite mee zich te realiseren
wat de problemen van mensen met dyslexie zijn.
Iemand met een visuele of een fysieke handicap
is makkelijker te herkennen en roept eerder begrip
op. Iemand met dyslexie is niet zo gemakkelijk
te herkennen en het kan daarom moeilijk zijn te
begrijpen dat hij of zij behoefte heeft aan een
aangepaste dienstverlening van de bibliotheek.
Bibliotheken hebben de plicht deze grote groep
burgers te helpen toegang te krijgen tot
informatie op gelijke basis als hun medeburgers.
Inhoudsopgave
4 Voorwoord
5 Wat is dyslexie
5 Het democratische aspect
5 De Standaardregels van de Verenigde Naties
6 unesco Manifest over de Openbare Bibliotheek
6 Het Handvest voor de Lezer
6 De noodzaak aan kennis over dyslexie bij bibliotheekpersoneel
7 Bibliotheekopleidingen
7 Bijscholing
7 Bibliotheekwerk voor kinderen met dyslexie
7 Een warm welkom in de bibliotheek voor mensen met leesproblemen
8 ‘Mijn vaste bibliothecaris’
8 Een aantrekkelijke omgeving
8 Materiaal voor mensen met leesproblemen
8 Makkelijk Lezen Materiaal
9 Gesproken boeken
9 Kranten
9 Tijdschriften
9 Folders en brochures
10 Voorlezen als dienstverlening
10 Video met Makkelijk Lezen ondertitels
10 Informatietechnologie
10 Marketing en promotie
12 Bijlage 1
Standaardregels van de Verenigde Naties
13 Bijlage 2
ifla/unesco
Manifest over de Openbare Bibliotheek
15 Bijlage 3
Handvest voor de Lezer
17 Bijlage 4
Mensen met dyslexie en de bibliotheek
19 Bijlage 5
Vertaling Deense brochure ‘Har du svaert ved at laese?’
21 Bibliografie
22 Adressen van dyslexie verenigingen
3
International Federation of Library Associations and
Institutions
ifla Professional Reports, Nr. 70
Gyda Skat Nielsen and Birgitta Irvall
Onder auspiciën van ‘Section of Libraries Serving
Disadvantaged Persons’

Voorwoord
De afgelopen tien jaar is er in veel landen een
groeiende belangstelling voor dyslexie – of
specifieke leermoeilijkheden – ontstaan. Niet
alleen bij wetenschappers en andere professioneel
betrokkenen, maar ook in een breder maatschappelijk
veld. Hoewel sommige mensen met
lees- en schrijfproblemen nog steeds terughoudend
zijn om voor hun handicap uit te komen, vertellen
velen inmiddels openlijk over de problemen waar
zij in een wereld vol letters tegen aan lopen.
Deze openheid heeft gezorgd voor een diepgaander
begrip voor dyslexie en de problemen die gepaard
gaan met deze onzichtbare handicap waar
8% van de wereldbevolking aan lijdt.
Tijdens de ifla Conferentie van 1997 in Kopenhagen
werd door de ifla Section of Libraries Serving
Disadvantaged Persons (lsdp), de Deense Werkgroep
voor doelgroepgericht bibliotheekwerk en
de European Dyslexia Association (eda) een
workshop georganiseerd: “Toegang tot informatie:
diensten voor mensen met dyslexie”. De workshop
werd aangevuld met een poster presentatie over
dyslexie.
Op de ifla conferentie van 1999 in Bangkok
verzorgden lsdp en eda wederom een poster
presentatie over dyslexie: “Dyslexie is overal.
Wat doet uw bibliotheek?”
4
De grote belangstelling en de vele vragen die
tijdens deze conferenties werden gesteld, geven
duidelijk aan dat er bij bibliothecarissen wereldwijd
een groeiende belangstelling bestaat voor
dyslexie en dat er behoefte is aan informatie
over de dienstverlening die bibliothecarissen aan
deze grote groep van leesgehandicapten kunnen
bieden.
De Section of Libraries Serving Disadvantaged
Persons wil met deze “Richtlijnen bibliotheekwerk
voor mensen met dyslexie” een vervolg bieden op
de initiatieven van 1997 en 1999. De informatie
in dit document kan tot op zekere hoogte ook
handig zijn voor bibliotheken die te maken hebben
met andere groepen gebruikers met leesproblemen.
De lsdp Section spreekt de hoop uit dat deze
Richtlijnen bibliotheken zullen inspireren om
mensen met dyslexie te helpen toegang te
verkrijgen tot informatie en cultuur op gelijke
basis met de rest van de maatschappij.
Birgitta Irvall & Gyda Skat Nielsen
Wat is dyslexie
“Dyslexie is een complexe aangeboren neurologische aandoening. De symptomen
kunnen het leervermogen en het functioneren op vele onderdelen beïnvloeden
en kunnen meer specifiek beschreven worden als een probleem op het gebied
van lezen, spellen en geschreven taal. Problemen kunnen zich voordoen op één
of meerdere van deze gebieden.” (British Dyslexia Association)
“Dyslexie is een medische term; specifiek leerprobleem is educatief jargon.
Beide worden gebruikt om een aandoening te beschrijven die aangeboren van aard
is en naar de mening van vele onderzoekers, een genetisch bepaalde afwijking is
in het spraakcentrum van de hersenen. Het wordt niet veroorzaakt door een
verstandelijke handicap, een zintuigstoornis, psychische oorzaak of culturele
achterstand.
Er worden verschillende oorzaken verantwoordelijk geacht, maar in recent
onderzoek is één bepaald gen als mogelijke oorzaak geïdentificeerd. Dit probleem
kan veelal worden getraceerd naar een afwijking in de hersenen die erfelijk
bepaald is.
Op dit moment is er geen geneesmiddel voor dyslexie, waardoor iemand met
dyslexie dus levenslang dyslectisch blijft en genoodzaakt is strategieën te
ontwikkelen om met zijn of haar specifieke problemen om te gaan.
Dyslexie komt over de hele wereld voor, onafhankelijk van cultuur of taal en treft
ongeveer 8% van de bevolking op een niveau dat hen belemmert in hun leerprocessen;
ongeveer 2-4% van de bevolking ondervindt ernstige gevolgen van dyslexie.
Mensen met dyslexie hebben problemen met het verwerken van taal, zowel tekst
als gesproken woord. Behalve problemen met leren lezen, schrijven en spellen,
raken velen in de war met richting, volgorde, werkwoord betekenissen en letters,
en woorden en getallen die op elkaar lijken of hetzelfde klinken. Ondanks hun
intelligentie en motivatie leren dyslectische kinderen zonder erkenning van hun
handicap minder makkelijk als hun leeftijdsgenoten. Maar, na vaststelling van de
diagnose, kunnen dyslectici geholpen worden met speciaal onderwijs, dat een
heldere systematische structuur biedt en gericht is op succes. Bovendien hebben
zij behoefte aan veel steun en aanmoediging.
Dyslexie is geen gebrek aan intelligentie en vele dyslectici hebben, nadat zij
passende hulp hebben gekregen op school of via privé les, een academische
opleiding afgerond.” (European Dyslexia Association)
Het democratische aspect
Het democratisch recht op toegang tot cultuur, literatuur en informatie geldt
voor iedereen, inclusief diegenen die in verschillende mate leesproblemen
ondervinden. Het is van vitaal belang dat elke burger in staat is informatie te
verkrijgen over wat in de maatschappij aan de orde is. Om zijn democratische
rechten uit te kunnen oefenen en controle te houden over zijn eigen leven moet
elke burger goed geïnformeerd zijn.
Ook de kwaliteit van het leven is een belangrijke factor. Kunnen lezen geeft mensen
een geweldig gevoel van zelfvertrouwen. Het stelt hen in staat hun blik op de
wereld te verruimen en hun eigen leven aan te sturen. Door te lezen kunnen
mensen ideeën, gedachten en ervaringen delen en groeien in hun menszijn.
Het belang van leesbevordering wordt onderschreven door de Standaardregels
betreffende mensen met een handicap van de Verenigde Naties, door het unesco
Manifest over de Openbare Bibliotheek en het Handvest voor de Lezer.
De Standaardregels van de Verenigde Naties
In 1993 aanvaardde de VN een document met de titel Standaardregels betreffende
het bieden van gelijke kansen voor gehandicapten (zie bijlage 1). De Standaardregels
5

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
zijn niet verplichtend, maar als een groot aantal landen deze regels implementeert
zal dit als goed gebruik gaan gelden. Regel 5 stelt dat landen beleid dienen te
ontwikkelen om informatie en documentatie toegankelijk te maken voor iedereen
met een handicap en dat de media, met name tv, radio en kranten aangemoedigd
moeten worden hun diensten toegankelijk te maken. In Regel 10 wordt gezegd
dat mensen met een handicap op voet van gelijkheid moeten kunnen participeren
in culturele activiteiten en dat landen een aanzet dienen te geven tot de ontwikkeling
en toepassing van voorzieningen om literatuur, film en theater toegankelijk
te maken voor mensen met een handicap.
unesco Manifest over de Openbare Bibliotheek
In november 1994, publiceerde unesco het Manifest over de Openbare Bibliotheek
(zie bijlage 2). Dit sleuteldocument beschrijft de visie van unesco op de openbare
bibliotheek als de stuwende kracht voor educatie, cultuur en informatie en als
een essentiële factor ter versterking van de vrede en het geestelijk welzijn van
mannen en vrouwen.
“De diensten die de openbare bibliotheek aanbiedt, zijn voor iedereen in gelijke
mate toegankelijk, ongeacht leeftijd, geslacht, godsdienst, nationaliteit, taal of
maatschappelijke status. Voor gebruikers die, om welke reden dan ook de reguliere
diensten en materialen niet kunnen gebruiken moeten speciale diensten en
materialen beschikbaar zijn; bijvoorbeeld voor mensen die een minderheidstaal
spreken, mensen met een handicap en mensen in ziekenhuizen of gevangenissen.”
Het Handvest voor de Lezer
De International Publishers Association en het International Book Committee
stelden in 1992 gezamenlijk Het Handvest voor de Lezer (zie bijlage 3) vast.
Het handvest stelt dat lezen de sleutel is tot ons culturele en wetenschappelijke
erfgoed en dat het internationaal begrip bevordert. Democratie is een zaak van
goed geïnformeerde mensen. Het gedrukte woord is een essentiële voorwaarde
voor de persoonlijke ontwikkeling van een individu en zijn of haar kijk op de
wereld en andere mensen.
Er is behoefte aan informatie over lezen. De enige manier om lezen voor iedereen
mogelijk te maken is als uitgevers, bibliotheken en andere informatieleveranciers
enerzijds en culturele, educatieve en maatschappelijke organisaties anderzijds zich
gezamenlijk inzetten voor leesbevordering. Zo’n alliantie van publieks- en bedrijfsbelangen
biedt de beste kans om aan de universele leesbehoeften te voldoen.
De noodzaak aan kennis over dyslexie
bij bibliotheekpersoneel
Veel mensen met specifieke leerproblemen hebben het gevoel dat bibliotheken
hen niets te bieden hebben. “Ik ga niet naar de bibliotheek omdat ik geen behoefte
heb aan nog meer teleurstellingen”, aldus een dyslectische jongeman.
(zie bijlage 4).
Voor bibliothecarissen is het misschien heel moeilijk om te begrijpen dat veel
mensen een hoge drempel ervaren om de bibliotheek binnen te gaan. Het is
daarom de verantwoordelijkheid van alle bibliotheekmedewerkers om te zorgen
dat zwakke lezers zorgvuldige aandacht krijgen als ze de bibliotheek bezoeken.
Mensen met dyslexie hebben vaak weinig zelfvertrouwen. Tijdens hun schooltijd
hebben zij regelmatig een gevoel gehad te falen, wat hen zeer kwetsbaar heeft
gemaakt. Extra inspanningen zijn noodzakelijk om deze grote groep die niet
gewend is aan de bibliotheek het gevoel te geven welkom te zijn. Dit kan betekenen
dat medewerkers hun gedrag moeten veranderen en de juiste manieren moeten
aanleren om met dyslectische klanten om te gaan en te helpen.
Sommige bibliothecarissen denken misschien dat klanten met leerproblemen
6
‘lastiger’ en minder ‘interessant’ zijn. Deze houding komt wellicht voort uit onvoldoende
training tijdens de opleiding en gebrek aan kennis over de diverse handicaps.
Bibliotheekopleidingen
Het is van belang dat bibliotheekopleidingen in hun onderwijsprogramma’s
aandacht besteden aan dyslexie. Idealiter zouden studenten een breed inzicht
moeten verwerven over de verschillende leeshandicaps en de behoeften van
mensen die ermee te maken hebben. Het kan nuttig zijn om iemand met dyslexie
uit te nodigen om bibliotheekstudenten te vertellen wat hij of zij zou willen dat
de bibliotheek zou leveren aan diensten en materiaal. Zo’n persoonlijk contact is
vaak de beste manier om tot een diepgaander begrip te komen van een specifieke
aandoening of probleem.
Bijscholing
Workshops, seminars en andere vormen van bijscholing die zich richten op bibliotheekdiensten
voor mensen met leesproblemen kunnen bijdragen aan een breder
samenhangend begrip van dyslexie. Deze bijscholing kan worden georganiseerd
door bibliotheekopleidingen, de landelijke bibliotheekvereniging of beroepsverenigingen
en bij voorkeur in samenwerking met bestaande dyslexie organisaties.
Medewerkers op alle niveaus, werkzaam in openbare bibliotheken en schoolbibliotheken
zouden aan deze bijscholing en trainingsactiviteiten deel moeten nemen.
Ten behoeve van het dagelijkse werk in de bibliotheek en voor een beter begrip
van deze handicap kan het heel nuttig zijn om af en toe, één of meer mensen met
dyslexie uit te nodigen voor een stafvergadering en te laten vertellen over hun
problemen en behoeften.
Bibliotheekwerk voor kinderen met dyslexie
Jeugdbibliothecarissen zouden moeten beschikken over een solide kennis met
betrekking tot leesproblemen en materialen die voor de diverse leesniveaus
geschikt zijn. Rijmpjes en versjes, Makkelijk Lezen boeken, boeken met veel
illustraties en gesproken boeken moeten deel uit maken van een jeugdcollectie.
Speciale gesproken boeken met tekst die op 2 á 3 verschillende snelheden gelezen
wordt, zijn handig voor kinderen die de begeleidende tekst langzaam moeten
meelezen. Alle kinderen met leesproblemen zouden de kans moeten hebben te
ervaren hoe plezierig lezen is door naar gesproken boeken te luisteren. Een kind
dat heeft ervaren dat lezen leuk is zal harder werken om zijn of haar leesvaardigheden
te verbeteren.
De bibliotheek kan samenwerken met kinderdagverblijven door boeken met
rijmpjes en versjes aan te bieden die vooral voor dyslectische kinderen een nuttige
voorschoolse training zijn. Ook kan de bibliotheek scholen en ouders voorzien
van materiaal voor het leesonderwijs, bijvoorbeeld boeken gecombineerd met
gesproken boeken, Makkelijk Lezen boeken, zorgvuldig uitgekozen teksten op
het juiste leesniveau of educatieve software. Nauwe samenwerking tussen scholen,
bibliotheken en ouders is essentieel voor kinderen met leesproblemen.
Hierbij moet echter wel rekening gehouden worden met het feit dat veel ouders
van dyslectische kinderen zelf ook dyslectisch zijn en hun kinderen niet kunnen
voorlezen of helpen met leren. Maar zelfs dan, kunnen de meeste kinderen met
de juiste begeleiding op school leren lezen en schrijven.
Een warm welkom in de bibliotheek voor mensen
met leesproblemen
Een medewerker met de juiste training en een positieve opstelling ten opzichte
van mensen met speciale behoeften, weet dat iemand met dyslexie die voor het
eerst in de bibliotheek komt zonder extra hulp niet zal kunnen vinden wat hij
7

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
zoekt. Uiteraard is er geen ‘invalidenpasje’ verplicht, om beleefd en correct
geholpen te worden .
‘Mijn vaste bibliothecaris’
Iemand met dyslexie zal het prettig vinden om zijn eigen vaste aanspreekpunt
te hebben; een medewerker die zowel bekend is met leesproblemen als met
geschikte materialen voor deze lezersgroep. Deze bibliothecaris moet ook antwoord
kunnen geven op praktische vragen die met de handicap te maken hebben,
bijvoorbeeld “waar kan ik naar toe om mijn leesvaardigheid te verbeteren?” of “is
er een dyslexie vereniging bij mij in de buurt?”
De ‘dyslexie bibliothecaris’ moet integraal deel uit maken van een breed ondersteuningsnetwerk
waar ook scholen, overheidsinstellingen en organisaties voor
gehandicapten deel van uit maken. Een nuttig resultaat van deze samenwerking
zou een folder kunnen zijn met informatie over dyslexie, en spreekuren voor
leraren en ouders over bibliotheekmaterialen en diensten voor mensen met leesproblemen.
De service van de bibliotheek voor ouders met dyslectische kinderen en volwassen
dyslectici zou ook de mogelijkheid moeten bieden om vertegenwoordigers van
de plaatselijke dyslexie vereniging of het onderwijs te ontmoeten. In de bibliotheek
zou daarvoor een aparte ruimte beschikbaar moeten zijn. Voor volwassenen met
dyslexie en ouders met dyslectische kinderen is de bibliotheek neutrale grond.
Uit ervaring is gebleken dat mensen die deze spreekuren bezoeken er met zinvolle
informatie vandaan komen. Ook vinden zij het plezierig mensen te ontmoeten
met vergelijkbare problemen.
Een aantrekkelijke omgeving
Het is van groot belang dat het materiaal voor mensen met leesproblemen op
een centrale plek staat opgesteld, zodat het gezien wordt door mensen die de
bibliotheek binnenkomen. Mensen die niet gewend zijn aan de bibliotheek moeten
‘hun’ materialen zelf kunnen vinden, zonder te hoeven vragen en daarmee hun
handicap te moeten prijsgeven.
Zoals op alle plekken in de bibliotheek moet de bewegwijzering duidelijk zijn.
Het gebruik van pictogrammen is aan te bevelen; ook voor het algemene publiek.
Een gekleurde lijn op de grond die naar de relevante materialen leidt is handig,
zowel voor mensen met leesproblemen als mensen met een visuele handicap.
De ruimte voor zwakke lezers moet aantrekkelijk worden vormgegeven en ingericht.
Er moeten zitplaatsen aanwezig zijn. Voor het uitkiezen van gesproken boeken moet
een cassette- of cd-speler beschikbaar zijn. Ook de pc’s en andere technische
hulpmiddelen moeten in deze ruimte beschikbaar zijn.
Dit ontwerp-model kan zowel in grote als kleine bibliotheken worden toegepast.
Het hoeft niet veel te kosten om voor de zwakke lezers in de bibliotheek een
‘oase’ te creëren. De belangrijkste factor is een goede instelling!
Materiaal voor mensen met leesproblemen
Makkelijk Lezen Materiaal
Makkelijk Lezen materiaal is beschreven in de ifla publicatie ‘Richtlijnen voor
Makkelijk Lezen materiaal (1977)’. Er zijn twee typen Makkelijk Lezen boeken:
1 Aangepaste versies van bestaande boeken
2 Speciaal voor mensen met leesproblemen geschreven boeken
Sommige Makkelijk Lezen boeken worden uitgegeven samen met een gesproken
versie. De lezer luistert naar het bandje/cd en volgt de tekst in het gedrukte boek.
Dit is een goede methode voor verbetering van het begrijpend lezen.
Mensen met dyslexie kunnen baat hebben bij Makkelijk Lezen boeken.
8
Gesproken boeken
Luisteren naar een goed opgenomen boek is uitermate plezierig voor iemand met
dyslexie. ‘Luisterlezen’ geeft toegang tot dezelfde literatuur als iemand die
gewoon leest.
Gesproken boeken op banden, cassettes en nieuwere digitale media worden zowel
door commerciële uitgevers als blindenbibliotheken uitgegeven. Auteursrecht
met betrekking tot de productie van gesproken boeken verschilt sterk van land
tot land. Het is van groot belang dat de wetgeving dyslectici toegang geeft tot
gesproken boeken die primair voor visueel gehandicapten worden geproduceerd.
Openbare bibliotheken in alle landen moeten op dat vlak samenwerken met de
blindenbibliotheken om te zorgen dat gesproken boeken toegankelijk zijn voor
een ieder die ze nodig heeft.
De nieuwe digitale gesproken boeken de oude boeken op cassettes vervangen,
hebben betere zoekmogelijkheden die het mogelijk maken een hoofdstuk of
pagina direct terug te vinden en te markeren. Deze technologie maakt studeren
met behulp van gesproken boeken gemakkelijker.
Een speciaal type gesproken boek heeft 2 à 3 verschillende leessnelheden; het is
vooral geschikt voor verbetering van de leesvaardigheid en het begrijpend lezen.
De lezer volgt de tekst in het gedrukte boek en luistert mee op de meest geschikte
snelheid. Deze boeken worden zowel voor kinderen als volwassenen uitgegeven.
Gesproken boeken worden tegenwoordig in vele scholen voor het leesonderwijs
toegepast. In de Scandinavische landen werken scholen en bibliotheken samen in
programma’s waar gesproken boeken gecombineerd worden met gedrukte
exemplaren.
Kranten
In een democratische samenleving zijn kranten essentiële bronnen van informatie.
In sommige landen worden landelijke en regionale kranten uitgegeven op cassette,
voornamelijk voor mensen met een visuele handicap. In Zweden en in Nederland
is van sommige dagbladen een elektronische versie beschikbaar die via een pc
gelezen kan worden met behulp van grote letters of spraaksoftware.
Het auteursrecht kan een obstakel zijn als is vastgelegd dat het gebruik van deze
media beperkt is tot mensen met een visuele handicap. Het is belangrijk dat bibliotheken
voor iedereen met een leeshandicap het recht bepleiten op toegang tot
kranten in audio- of digitale vorm.
In sommige landen bestaan ook Makkelijk Lezen edities van kranten die voor een
brede groep van lezers bruikbaar zijn.
Tijdschriften
Mensen met leesproblemen hebben ook behoefte aan toegang tot andere
informatiebronnen dan boeken, bijvoorbeeld gesproken tijdschriften. Deze bladen
bevatten actuele informatie over gebeurtenissen in de wereld, wetenschap,
medicijnen, kunst en allerlei consumenteninformatie. Via de blindenbibliotheken
zijn vaak gesproken tijdschriften beschikbaar. Medewerkers in de bibliotheek
moeten mensen met dyslexie op deze bronnen attenderen en hen informeren
over de manier waarop ze verkregen kunnen worden.
Folders en brochures
Folders en brochures, bijvoorbeeld van de overheid of andere instanties, zouden
ook in audio vorm beschikbaar moeten zijn. Hierdoor krijgen mensen met leesproblemen
op gelijke basis toegang tot informatie die een belangrijk effect kan
hebben op hun leven.
9

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Voorlezen als dienstverlening
Voor iemand met leesproblemen kan het lezen van persoonlijke brieven en andere
schriftelijke communicatie een groot probleem zijn. De bibliotheek zou wellicht
een voorlees service kunnen bieden aan haar dyslectische klanten die hun materiaal
naar de bibliotheek opsturen of brengen om er een geluidsopname van te laten
maken. Het is ook denkbaar dat de bibliotheek voor een klant teksten scant die
vervolgens met behulp van spraaksoftware gelezen kunnen worden.
Video met Makkelijk Lezen ondertitels
Video’s zijn heel bruikbaar voor mensen met leesproblemen. Echter, in landen
waar films niet gesynchroniseerd worden maar van ondertitels voorzien, hebben
mensen met leesproblemen vaak problemen om het verhaal te volgen vanwege
de complexiteit van de gesproken taal. In Denemarken zijn verschillende speelfilms
uitgebracht in versies met Makkelijk Lezen ondertitels, die desondanks de film
voor de kijker niet minder interessant maken.
Informatietechnologie
Het gebruik van multimedia pc’s met beeld, geluid en tekst is voor mensen met
leesproblemen een nieuwe en boeiende manier om te leren. Maar als de correcte
spelling is vereist om informatie te vinden levert werken met de computer ook
grote problemen op.
Tegenwoordig is er veel spelling- en grammatica software op de markt specifiek
gericht op mensen met dyslexie. De bibliotheek zou deze programma’s kunnen
aanschaffen om de toepassingsmogelijkheden aan ouders, leerlingen en leraren
te demonstreren. Vanwege de privacy moet de pc op een rustige plek in de bibliotheek
staan. Bibliotheekpersoneel moet kunnen helpen als daarom gevraagd wordt.
Om op gelijke basis toegang tot internet en online databases te verschaffen, is
het van belang dat de bibliotheek sommige pc’s voorziet van spraaksoftware en
de mogelijkheid de tekst uit te vergroten.
Als tekstverwerkingsfaciliteiten beschikbaar worden gesteld aan alle bibliotheekklanten,
moeten er versies met spraakherkenning beschikbaar zijn voor mensen
die moeite hebben met lezen en spellen. De website van de bibliotheek moet
gemakkelijk te lezen zijn met een simpele en heldere lay-out die voor alle klantengroepen
toegankelijk is.
Nauwe samenwerking met scholen en centra voor volwasseneneducatie is
belangrijk als de bibliotheek computers uitrust met programma’s voor gebruikers
met lees- en spellingsproblemen. Vanwege de snelle ontwikkeling in ondersteunende
technologie en software voor doelgroepen is te verwachten dat op
korte termijn veel meer mogelijkheden voor mensen met leesproblemen
beschikbaar komen.
Marketing en promotie
Als de medewerkers goed op de hoogte zijn van dyslexie en er is een collectie voor
mensen met leesproblemen volgt de vraag: Hoe vertellen we onze doelgroep over
onze diensten?
Iemand met leesproblemen leest waarschijnlijk geen plaatselijke kranten, maar
familie en vrienden doen dat wel en kunnen informatie over de diensten van de
bibliotheek doorgeven. Artikelen en aankondigingen in de plaatselijke kranten
moeten aangevuld worden met een folder over de dienstverlening die de bibliotheek
voor mensen met leesproblemen heeft. Het is belangrijk dat deze folder,
evenals alle gedrukte informatie van de bibliotheek, is geschreven in een eenvoudig
te lezen stijl en taal. De folder moet niet alleen in de bibliotheek beschikbaar zijn,
maar ook op andere openbare plekken zoals het gemeentehuis, scholen, gezondheidscentra,
en plaatselijke winkels. (zie bijlage 5)
10
Goede contacten met de lokale krant zijn heel belangrijk, evenals met de
plaatselijke radio en tv zenders.
In samenwerking met de landelijke of plaatselijke dyslexie vereniging en andere
organisaties die met dyslexie te maken hebben kan er in de bibliotheek een
Dyslexie Campagne georganiseerd worden. Onderwijsmensen van alle niveaus,
vakbonden, arbeidsbureaus enz. kunnen bij de planning betrokken worden.
Tijdens de campagne kunnen bijvoorbeeld lezingen over dyslexie georganiseerd
worden, een informatiemarkt met folders opgezet, demonstraties gegeven worden
van computerprogramma’s voor mensen met leesproblemen enz.
Een dyslexie campagne heeft ook het voordeel dat politici bewust gemaakt worden
van de vele problemen die met dyslexie gepaard gaan. De bibliotheek zelf verwerft
steun en goodwill vanwege haar inspanningen om in de maatschappij begrip te
kweken voor dyslexie.
Het is absoluut een feit dat forse inspanningen nodig zijn om over de hele wereld
mensen met dyslexie op gelijke basis toegang te geven tot informatie en cultuur.
Eveneens is zonder twijfel duidelijk dat meer vooruitgang geboekt kan worden
door samenwerking tussen officiële dienstenleveranciers en de mensen met een
leeshandicap zelf. Van mensen met een leeshandicap zelfverzekerde bibliotheekgebruikers
maken gebeurt niet van de ene dag op de andere. Daar moet flink aan
gewerkt worden; maar het is de moeite waard.
11

Bijlage 1
richtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Standaardregels van de Verenigde Naties
Resolutie 48/96 aangenomen door de Algemene Vergadering.
Standaardregels betreffende het bieden van gelijke kansen voor mensen
met een handicap.
II Speerpunten voor gelijkwaardige deelneming
Regel 5 Toegankelijkheid
“De staten dienen te erkennen dat bij het bieden van gelijke kansen op
alle deelterreinen van het maatschappelijk leven toegankelijkheid van het
allerhoogste belang is. De staten dienen ten behoeve van alle gehandicapten
a actieprogramma’s op touw te zetten om de fysieke leefomgeving
toegankelijk te maken, en
b maatregelen te nemen om toegang te geven tot informatie en
communicatie.”
(b) Toegang tot informatie en communicatie
6 “De staten dienen strategieën te ontwikkelen om informatiediensten
en documentatie toegankelijk te maken voor mensen met diverse soorten
beperkingen. Braille, geluidsbanden, grote-letterdruk en andere geschikte
technieken dienen te worden gebruikt om schriftelijke informatie en documentatie
toegankelijk te maken voor visueel gehandicapten. Evenzo dienen
geschikte technologieën te worden toegepast om gesproken informatie
toegankelijk te maken voor mensen met gehoorstoornissen of een beperkt
begripsvermogen.”
8 “Tevens dient aandacht te worden besteed aan de behoeften van mensen met
andere communicatiestoornissen.”
9 De staten dienen de media, met name radio, televisie en kranten, aan te
moedigen om hun diensten toegankelijk te maken.
10 De staten dienen ervoor te zorgen dat nieuwe geautomatiseerde
informatiesystemen en dienstverlenende systemen die beschikbaar zijn
voor het publiek, van meet af aan toegankelijk worden gemaakt of kunnen
worden gemaakt voor mensen met een handicap.
11 Gehandicaptenorganisaties dienen te worden geraadpleegd bij het treffen
van maatregelen om informatiediensten toegankelijk te maken.
12
Bijlage 2 ifla/unesco
Manifest over de openbare bibliotheek
“Vrijheid, welvaart en de ontplooiing van samenleving en individu zijn
fundamentele menselijke waarden. Deze kunnen alleen worden gerealiseerd
door goed geïnformeerde burgers, die in staat zijn hun democratische rechten
uit te oefenen en een actieve rol te spelen in de samenleving. Constructief
deelnemen aan het maatschappelijk leven en meewerken aan het vormgeven
van de democratie zijn afhankelijk van voldoende opleiding en van vrije
onbeperkte toegang tot kennis, wetenschap, cultuur en informatie.
De openbare bibliotheek, de plaatselijke toegangspoort tot kennis, schept een
essentiële voorwaarde voor een levenlang leren, onafhankelijke besluitvorming
en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen.
Met dit manifest verklaren de ifla en unesco dat zij de openbare bibliotheek
beschouwen als een stuwende kracht voor educatie, cultuur en informatie en
als een essentiële factor ter versterking van de vrede en het geestelijk welzijn
van mannen en vrouwen.
ifla en unesco bevelen daarom nationale en lokale overheden aan om de
uitbouw van openbare bibliotheken te ondersteunen en zich er actief voor in
te zetten.
De openbare bibliotheek is het lokale centrum voor informatie, dat ervoor
zorgt dat allerlei vormen van kennis en informatie gemakkelijk beschikbaar
zijn voor de gebruikers.
De diensten die de openbare bibliotheek aanbiedt, zijn voor iedereen in gelijke
mate toegankelijk, ongeacht leeftijd, ras, geslacht, godsdienst, nationaliteit
of sociale status. Voor gebruikers die om wat voor reden dan ook niet kunnen
profiteren van de reguliere diensten en materialen, moeten speciale diensten en
materialen ter beschikking staan. Bijvoorbeeld voor mensen uit taalkundige
minderheden, mensen met een handicap of mensen in ziekenhuizen of
penitentiaire inrichtingen.
Mensen van alle leeftijden moeten materiaal kunnen vinden dat aan hun
behoeften beantwoordt. In de collecties en diensten moeten alle soorten
geschikte media, moderne technologie en traditionele hulpmiddelen zijn
vertegenwoordigd. Goede kwaliteit en afstemming op de lokale situatie en de
lokale behoeften zijn van wezenlijk belang. De collectie moet een afspiegeling
zijn van actuele trends en ontwikkelingen in de maatschappij, maar ook van
wat mensen ooit hebben bedacht en tot stand gebracht.
Collecties en diensten mogen niet onderworpen zijn aan enige vorm van
ideologische, politieke of godsdienstige censuur of onder druk staan van
commerciële belangen.
Er dient een duidelijk beleid te worden geformuleerd, waarin doelen, prioriteiten
en diensten worden vastgelegd in relatie tot de behoeften van de lokale
gemeenschap.
De openbare bibliotheek moet op effectieve wijze worden georganiseerd en
zij dient professionele normen te hanteren voor haar dienstverlening.
Samenwerking met relevante partners, bijvoorbeeld gebruikersgroepen en
functionarissen uit andere disciplines op plaatselijk, regionaal, landelijk en
internationaal niveau is een voorwaarde.
De diensten van de openbare bibliotheek moeten fysiek toegankelijk zijn voor
alle leden van de plaatselijke gemeenschap. Dat vereist bibliotheekgebouwen
die op een gunstige plaats zijn gesitueerd, goede lees- en studiefaciliteiten, het
gebruik van geschikte technologische hulpmiddelen, en openingstijden die zijn
afgestemd op de wensen van de gebruikers. Het betekent ook andersoortige
dienstverlening voor diegenen die niet in staat zijn de bibliotheek te bezoeken.
De dienstverlening moet worden aangepast aan de uiteenlopende behoeften
13

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
van de bevolking in plattelands- en in stedelijke gebieden.
De bibliothecaris is een actief bemiddelaar tussen de gebruikers en de
informatiebronnen. Om een adequate dienstverlening te garanderen is een
beroepsopleiding en permanente bijscholing onontbeerlijk.
Er moeten stimulerings- en instructieprogramma’s worden aangeboden om
de gebruikers ten volle te laten profiteren van de beschikbare informatie.
14
Bijlage 3
Handvest voor de lezer
Tijdens het 23ste congres van de International Publishers Association,
januari 1992 in New Delhi stemde het International Committee in met
de volgende tekst die later door unesco werd onderschreven.
Artikel 1 Het recht op lezen
Artikel 2 Gelegenheid tot lezen
Artikel 3 Steun en stimulans voor het lezen
Artikel 4 Informatie en samenwerking met betrekking tot lezen
Artikel 5 Slotsom
Artikel 1
Het recht op lezen
Wij zijn ervan overtuigd dat boeken bij uitstek effectief zijn voor het overdragen
van kennis en het uitdragen van ideeën; lezen zet aan tot de optimale ontplooiing
van het menselijk denken en tot deelname van de burger aan de
maatschappij.
En
Omdat ook wij ons zorgen maken over de kwaliteit van het onderwijs over
de gehele wereld, en over het falen om het analfabetisme uit te bannen –
hetgeen wereldwijd tot sociale achterstand leidt – benadrukken wij dat
lezen een universeel recht is
Lezen beïnvloedt ons leven in vele opzichten:
Cultureel en wetenschappelijk
Lezen – niet alleen het lezen van boeken maar van alle gedrukte teksten –
vormt de sleutel tot ons culturele en wetenschappelijke erfgoed en bevordert
het internationale begrip en de belangstelling voor andere culturen.
Sociaal
Effectief kunnen lezen is een noodzakelijke voorwaarde voor volledige
deelname aan de moderne maatschappij.
Economisch
De leesvaardigheid bepaalt in hoge mate iemands economisch succes.
Industriële ondernemingen investeren grote bedragen in opleidingen om de
communicatievaardigheden van hun personeel te vergroten, in het bijzonder
op het gebied van lezen.
Allerlei nieuwe technologieën stellen hogere eisen aan de taalvaardigheid van
de gebruiker. Zonder taalvaardigheid wordt de mens ernstig belemmerd in
zijn vooruitgang.
Democratisch
In een democratische maatschappij met een vrije informatie-uitwisseling is
het gedrukte woord van essentieel belang voor het onderscheidingsvermogen
van elk individu. Het is het meest doeltreffende middel om ervoor te zorgen
dat in die samenleving pluralistische ideeën heersen.
Democratie is een zaak van goed geïnformeerde mensen.
15

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Individuele creativiteit
Lezen is van het grootste belang voor de persoonlijke groei van het individu
en zijn of haar kijk op de wereld en op andere mensen. Lezen is ook een goede
vrijetijdsbesteding: het houdt de geest en de verbeelding actief. Indien nodig
biedt lezen de gelegenheid aan de dagelijkse beslommeringen te ontsnappen,
het innerlijke leven te ontwikkelen en te verfijnen en de horizon te blijven
verbreden. De rol die boeken vanaf de prilste jeugd spelen in de ontwikkeling
van de verbeeldingskracht kan moeilijk worden overschat.
Samenwerking
Boeken kunnen alleen dan voor iedereen, in wat voor situatie dan ook,
toegankelijk worden als uitgevers, boekverkopers en bibliotheken de handen
ineenslaan en zonodig aansluiting zoeken bij diverse culturele, educatieve en
maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor de bevordering van het
lezen. Deze ‘alliantie’ van particuliere en publieke belangen biedt de beste
kans de universele leesbehoefte te vervullen.
In elke samenleving en op alle niveaus van de maatschappij moet een geschikt
leesklimaat worden geschapen, te beginnen bij de peutertijd en zich voortzettend
in een levenslange leerschool.
Alle soorten lezers moeten er deel van uitmaken, ook zij die op latere leeftijd
leerden lezen, mensen uit kleine taalgroepen, immigranten, moeilijk lezenden
en visueel gehandicapten.
Slotsom
Boeken zijn de geestelijke krachtcentrale van de mensheid – de energiebron
die de mensheid in staat stelt de toekomst vol vertrouwen tegemoet te zien.
Boeken verdienen een ieders interesse en steun.
16
Bijlage 4
Mensen met dyslexie en de bibliotheek
Uit het boek van Staffan Ekegren, Det var ju inte dum jag var. 13 dyslektiker
begär ordet (Ik was helemaal niet dom. Dertien dyslectici willen hun verhaal
kwijt). Gepubliceerd in 1996 door de bibliotheken van Eskiltuna, Falun, Gävle
en Örebro, Zweden.
Tijdens de Nationale Dyslexie Campagne in 1996-97 in Zweden, produceerden
vier bibliotheken een boek over de manier waarop de bibliotheek met de
behoeften van mensen met dyslexie omgaat. Mensen met lees- en schrijfproblemen
komen zelden in de bibliotheek. De enkeling die dat durft, vraagt
bijna nooit om hulp. Het woordje ‘dom’ lijkt van jongs af aan op hun voorhoofd
gebrand te staan. De bibliotheek blijkt één van die plekken te zijn waar het
voor dyslectici moeilijk is hun handicap te verbergen.
Flaptekst:
“Dit zijn dertien mensen die zich dom voelen, maar dat niet zijn. Ze hebben
dyslexie, de onzichtbare handicap waarvoor duizenden mensen zich diep
schamen. Maar het is de bibliotheek die zich zou moeten schamen.
Als mystery guests bezochten dertien dyslectici de bibliotheek. Deze bezoeken
waren niet alleen een confrontatie met hun eigen diepste angsten, maar ook
met een maatschappij die hen vijandig gezind is.”
Angelica, 21, student (p. 97-99)
“Ik kon niet zien op welke regel ik zou moeten zijn, ik kon het gewoon niet lezen.
Zonder iets te zeggen draaide de bibliothecaris het beeldscherm naar me toe.
Verwachtte hij dat ik er naar zou kijken? Waarom eigenlijk? Ging het over de
boeken waar ik naar gevraagd had? Kijk maar en schrijf op welke boeken je
wilt, zei de bibliothecaris.
Boeken? Net zoals toen ik klein was en niet kon klokkijken en moest vragen
hoe laat het was. Dan haalden ze de klok van de muur en moest ik het zelf
maar ontdekken.
Maar nu zag ik alleen maar letters, een scherm vol letters. Hoe kon ik die ooit
lezen? Als ik alleen voor zo’n scherm zit, kijk ik meestal naar de eerste letter
van een achternaam en zoek vervolgens naar titels, voornamen, uitgevers,
jaar van uitgave en zulke dingen. Als ik alles moet lezen duurt dat uren.
Maar met dit scherm kon ik niet zien op welke regel ik zou moeten zijn. Ik kon
het niet lezen. Ik wilde het zelfs niet proberen, omdat ik dan alleen maar van
slag zou raken.
Ik voelde me toch al dom. Terwijl hij het beeldscherm naar me toegedraaid
hield, begon hij te praten en te praten en te wijzen naar boeken van Boris
Lindkvist. De laatste was van 1988, zei hij. Ik gaf aan dat ik het begreep door
te kijken en te knikken in de richting die hij aanwees. Als je ergens niets van
begrijpt kan je op zo’n manier net doen alsof.
Zeg maar welk boek je wilt lenen, zei hij rustig. Het is prettig als iemand
dingen rustig doet; iemand die geen gespannen en gestresste situatie oproept,
geen crisis creëert. “Ja”, zei ik. Hij bleef kalm en vriendelijk. Toen las hij vijf
titels op waar ik uit kon kiezen, maar er schenen er meer te zijn. De eerste en
de laatste kon ik onthouden. Welke zou ik kiezen? Misschien was de lijst wel
chronologisch en ik wilde natuurlijk wel het laatste boek van Lindkvist.
Ik vroeg hem om de titel op een briefje te schrijven. Ik keek ernaar en vroeg
waar ik dat boek kon vinden. Hij nam het briefje terug en schreef ‘plank B’.
Ik vraag me nu nog steeds af hoe die er uit ziet”
17

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Roger, 42, WAO-er (p. 12-15)
“Zou ik het maar laten zitten of toch naar binnen gaan?
Ik was er vrij vlot, bij de bibliotheek, maar bleef in de auto zitten. Ik praatte
tegen mezelf, zou ik het laten zitten of zou ik echt naar binnen gaan.
Bibliotheken zijn oud, met benauwde ruimtes; het zijn duistere plekken met
boeken van de vloer tot het plafond. Zoals de schoolbibliotheek met de leraar.
Daarna ben ik nooit meer naar zo’n oord gegaan, nooit van m’n leven.
Ik begin te stotteren, dacht ik, ik zal geen zinnig woord uit kunnen brengen.
Een boek over bowling. Mensen gaan misschien naar me staan kijken. Ik kon
niet bedenken wat ik tegen de bibliothecaris moest zeggen, maar dat was van
minder belang als gewoon die stap naar binnen te doen.
Toen verzamelde ik al mijn moed bij elkaar. Klampte me er aan vast.
Het gebouw gaf een ruim gevoel. Niet zoveel boeken, de planken waren niet
zo overvol en kleiner dan ik me uit mijn jeugd herinnerde. Ze kwamen niet op
je af. En de ramen waren groot, waardoor er veel licht binnenkwam.
Ik was een keer op een bijeenkomst waar iedereen zich aan de groep moest
voorstellen. Je moest voor de groep gaan zitten waar iedereen je kon zien en
over jezelf vertellen. Ik dacht dat ik dat niet zou kunnen. Dat ik er een
rommeltje van zou maken. Maar toen stapte ik naar voren. Dit gaat fout,
dacht ik, ik zal geen woord uit kunnen brengen.
Toen verdween dat gevoel en het was zelfs heel gemakkelijk. Maar om naar
de bibliothecaris te stappen en te zeggen: Ik ben een heel slechte lezer, ik zoek
iets over bowling, kun je me helpen. Bekijk het maar!
Eerst maar eens door de bibliotheek lopen, hoe ziet het eruit, hoe voelt het,
beetje sfeer proeven.
De meeste mensen die er waren, waren jong. Ik had niet het idee dat ze naar
me keken toen ik naar de gesproken boeken liep. Zo’n rustig gevoel, midden in
de bibliotheek te staan en naar de gesproken boeken te kijken. Zo makkelijk te
vinden, niet verstopt in een donker hoekje. Want in een donker hoekje trek ik
aandacht. Waarom staat hij daar in die hoek naar gesproken boeken te kijken;
hij lijkt heel normaal dus waarom kijkt hij naar zulke boeken?
Maar hier stond ik midden in de ruimte, net als iedereen. Ik viel niet op in de
massa. Een blinde heeft zijn stok, een dove heeft zijn gehoorapparaat, maar
mijn probleem is niet zichtbaar totdat ik schrijf, totdat ik probeer te lezen.
Het wordt zo’n emotioneel iets, zo gespannen. Ze denken dat het al duidelijk
is vanaf groep 3, of zelfs daarvoor al, zodat ze op kunnen scheppen over hun
intelligente kinderen.
Maar ik ben nu al een poosje in de bibliotheek en ben op mijn gemak, ik heb
de eerste stap gezet. Het voelt open en goed en de gesproken boeken staan in
het midden. De volgende stap is naar de bibliothecaris te gaan en mijn vraag
te stellen.”
18
Bijlage 5
Vertaling Deense brochure ‘Har du svaert ved at laese?’
Voorblad
Heb je moeite met lezen?
Welkom in de bibliotheek
Bibliotheek van Sollerod, Denemarken
Pagina 2
Leen een Makkelijk Lezen boek...
We hebben veel geschikte boeken voor mensen met dyslexie of mensen met
andere leesproblemen. Voor kinderen en voor volwassenen.
Sommige van deze boeken staan op geluidsbanden...
Luister naar een gesproken boek.
Luisteren naar een goed gesproken boek is erg leuk.
In onze bibliotheek kunt u boeken lenen over allerlei onderwerpen – ook
romans.
Kom naar de bibliotheek en haal de folder.
Gratis
Pagina 3
Luister naar een gesproken tijdschrift...
We hebben vast iets voor u
U kunt geluidscassettes lenen over de natuur, techniek, geschiedenis, reizen
en veel meer.
We kunnen u helpen om gesproken tijdschriften te lenen van andere bibliotheken
– of een gesproken brochure.
Sommige folders en brochures staan op een geluidscassette
U kunt ze lenen in de bibliotheek
Als wij het gesproken boek dat u zoekt niet hebben, vragen we het aan bij
een andere bibliotheek – ook van de Blindenbibliotheek
Pagina 4
Leen kranten op geluidscassette...
U kunt de plaatselijke krant op geluidscassette krijgen.
Elke week maakt de bibliotheek een krant en stuurt deze naar u op.
Het kost u niets.
Kom naar de bibliotheek en luister hoe dat klinkt
Wilt u iets voorgelezen hebben?
Heeft u iets dat u niet zelf kan lezen?
Een brief?
Een handleiding?
Een recept?
Een artikel? ...Iets anders?
Kom gewoon langs..!
We zetten het voor u op een geluidscassette.
Deze dienst is gratis.
Pagina 5
Wij staan voor u klaar
Wij weten dat lezen voor veel mensen moeilijk is.
19

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
En dat het voor sommigen bijna onmogelijk is.
Wij hebben interessant materiaal
Het kost u niets om het te gebruiken
Kom langs en vertel ons wat u wilt
Wij helpen u de boeken te vinden die u interessant vindt.
In de Hoofdbibliotheek houden we een spreekuur.
…..zie het achterblad.
Pagina 6
Kom langs en maak met ons kennis
Hoofdbibliotheek
Holte Midtpunkt 23, 2e verdieping
Dinsdag 14.00-16.00 uur
- of op afspraak
- u mag ook bellen 45566699
Tot ziens
Gyda Skat Nielsen
Anne Bodil Christensen
Afdeling doelgroepen en activiteiten
20
Bibliografie
Boeken
Cicci, Regina: What’s wrong with me?
Learning Disabilities at Home and
School. Timonium, York Press, 1995.
(P.O. Box 504, Timonium, Maryland
21094 www.yorkpress.com)
Developmental Dyslexia: Neural,
Cognitive, and Genetic Mechanisms.
Edited byChristopher H. Chase, Glenn
D. Rosen and Gordon F. Sherman.
Timonium, York Press, 1996. (see Cicci)
Hornsby, Beve: Overcoming Dyslexia.
London, Heinemann, 1985.
Hurford, Daphne: To Read or not to
Read: Answers to All Your Questions
about Dyslexia. New York, Lisa Drew
Book from Scribner, 1998. (1230 Avenue
of the Americas, New York, New York
10020 www.SimonSays.com)
The International Book of Dyslexia.
Edited by Robin Salter and Ian Smythe.
European Dyslexia Association and
World Dyslexia Network Foundation,
1997.
Miles, T. R.: Dyslexia – a hundred
years on. By T.R. Miles and E. Miles. 2th
edition. oup, 1999.
Nosek, Kathleen: Dyslexia in Adults:
Taking Charge of Your Life. Dallas,
Taylor Publishing Company, 1997.
(1550 West Mockingbird Lane, Dallas,
Texas 75235 www.taylorpub.com)
Rawson, Margaret: The Many Faces
of Dyslexia. (Monograph no. 5)
Baltimore, The International Dyslexia
Association, 1988. (8600 LaSalle
Road, Baltimore, Maryland 21286
www.interdys.org)
Specific Reading Disability: A view
of the Spectrum. Edited by Bruce K.
Shapiro, Pasquale J. Accardo, and
Arnold J. Capute. Timonium, York
Press, 1998. (see Cicci)
Tijdschriften
Dyslexia. An International Journal of
Research and Practice. Edited by T.R.
Miles. Chichester, West Sussex, UK,
John Wiley & Sons Ltd. 4 issues each
year.
The Dyslexia Handbook. Edited by
Ian Smythe. British Dyslexia
Association. Yearly.
Aanvulling Nederlandse titels
Biezeman, Léon: Ruimte voor
dyslexie. Haarlem: De Toorts, 1998.
117 p.
Braams, Tom: Dyslexie : een complex
taal-probleem. Amsterdam: Boom,
2002. 159 p.
Haan, Willem J. de: Taalzwak en
dyslexie. Amsterdam: Instituut
De Haan, 2001. 121 p.
Loonstra, Jan Hindrik en Frans
Schalkwijk: Omgaan met dyslexie :
sociale en emotionele aspecten.
Apeldoorn: Garant, 1999. 178 p.
Vos, Cora J. de: Dyslexie. Houten:
Van Holkema & Warendorf, 2001.
100 p.
21

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Adressen van dyslexie
verenigingen
Internationaal
European Dyslexia Association
(eda)
Bodenweg 21
ch-8406 Winterthur
Switzerland
t +41 52 202 1707
f +41 52 202 1712
i www.bedford.ac.uk/eda/index.html
e susanne.bertschinger@bluewin.ch,
bertschinger@gmx.ch
International Dyslexia
Association (ida)
8600 LaSalle Road Chester
Building/Suite 382,
Baltimore, md 21286-2044, usa
t (410) 296-0232
f (410) 321-5069
i www.interdys.org
e exd@aol.com
België
apeda Belgium
Av. Du Globe 6 bte 11
1190 Bruxelles, Belgium
t +32 2 344 1013
t/f +34 93 203 03 46
i www.acd-dislexia.voluntariat.org/
acd@infomail.lacaixa.es
Cyprus
Cyprus Dyslexia Association
Limassol Avenue 146, Flat D3,
4th floor, 2015 Nicosia, Cyprus
t +35 7 2 319411
f +35 7 2 318299
e dyslexia@cytanet.com.cy
Denemarken
Ordblinde/Dysleksiforeningen i
Danmark
Kløverprisvej 10 B, 2650 Hvidovre,
Denmark
t +45 36 75 10 88
f +45 36 38 85 84
e ordblind@e-box.dk
Duitsland
Bundesverband Legasthenie
Königstrasse 32, 30175 Hannover,
Germany
t + 49 511 31 87 38
f + 49 511 31 87 39
e bvlegast@aol.com,
info@bvl-hannover.de
i www.legasthenie.net
Brazilië
Associacao Brasileria de Dislexia
Av. Angelica 2318, 12th floor, 001228-
200 Sao Paulo, Brasil
t/f +55 11 258 75 68
i www.dislexia.org.br
Canada
Learning Disabilities Association
of Quebec-Dame. aqeta
(Association Quebecoise pour les
Troubles d’Apprentissage)
284 Notre Dame St. West, Suite 300,
Montreal H2Y IT7, Canada
t +514 847 1324
f +514 281 5187
i www.aqeta.qc.ca
e info@aqeta.qc.ca
Catalonië
Associacio Catalana de Dislexia
C/Canet num 4, 08017 Barcelona,
Spain
Filipijnen
The Philippine Dyslexia Foundation
28 7th Street, New Manila, Quezon
City, Philippines
t +632 416 9285
f +632 724 3871
e phil_dyslexia_foundation
@hotmail.com
Finland
hero
Vilhelmsgatan 4 B 13,
00100 Helsingfors, Finland
t +358 0 6869 3500
f +358 9 6869 3520
Frankrijk
Union Nationale France Dyslexie
& Dysphasie
28 Ave Arnold Netter, 75012 Paris,
France
t +33 1 73 64 10
f +33 1 73 60 61
22
Griekenland
Greek Dyslexia Association
Iraklidon Street 41, 16673 Voula,
Athens, Greece
t +30 1899 1817
f +30 1960 4100
Hongarije
Dyslexias Gyermekekert Egyesulet
1114 Villanyi Ut 11-13, Budapest,
Hungary
t +361 178 2781
f +361 180 3795
Startdyslexia
Eszék Utca 5
t +36 30 992 7764
f +36 14 66 505
e hegedusfam@matavnet.hu
Ierland
Dyslexia Association of Ireland
Suffolk Chambers
1 Suffolk Street, Dublin 2, Ireland
t +35 31 6790276
f +35 31 6790273
i www.dyslexia.ie
e info@dyslexia.ie
Israel
International Dyslexia
Association/Israel
24A Alexander Hagadol, Post Box
6304, Hod Hasharon, Israel 45241
t +972 974 09646
f +972 974 03160
e davidzvi@netvision.net.il
Italië
Associazone Italiana Dislessia aid
Via Argenti, 8, 40124 Bologna, Italy
t +39 51 380 924
f +39 51 6476 637
e a.i.d@dislessie.it
Kroatië
hud Hrvatksa
Kuslanova 59a, 41000 Zagreb, Croatia
t +385 1 238 022
f +385 1 229 950
Luxemburg
dyspel
33 Avenue Victor Hugo, L-1750
Luxembourg, G.D. Luxembourg
21 rue de Luxembourg, L-5364
Schrassig, Luxembourg
t +352 2647 8505
i www.dyspel.org
e info@dyspel.org
Malta
The Dyslexia Association
San Pawl Tat Targa, Naxxar, nxr 06,
Malta
t +356 41 33 05
f +356 41 36 74
Nederland
Stichting Dyslexie Nederland
Oudezijds Voorburgwal 153
1012 es Amsterdam
The Netherlands
t +3120 6272106
e henneman@euronet.nl
Noorwegen
Dysleksiforbundet i Norge
Box 8731 Youngstorget
0028 Oslo, Norway
t +47 22 33 442 75
f +47 22 42 95 54
i www.dysleksiforbundet.no/
e henning@dysleksiforbundet.no
Oostenrijk
Oesterreichischer
Bundesverband Legasthenie
Rosenthalgasse 13/11
A-1140 Vienna, Austria
t +43 1 911 32 770
f +43 1 911 32 77 77
i www.legasthenie.org
e info@legasthenie.org
Polen
Polski Towarzystwo Dysleksji
Pomorska 68, 80 343 Gdansk, Poland
t/f + 4858 554 5761
e psymbg@univ.gda.pl
Schotland
Scottish Dyslexia Associaiton
Unit 3, Stirling Business Centre,
Wellgreen, Stirling fk8 2dz, Scotland,
23

ichtlijnen bibliotheekwerk voor mensen met dyslexie
Zweden; en Suzanne Berschinger en Robin Salter, van
de European Dyslexia Association.
geholpen hebben deze uitgave samen te stellen. Leden
van de Standing Committee van de ifla Section of
Libraries Serving Disadvantaged Persons (lsdp); Birgitta
Ahlén, Uppsala Stads- och Länsbibliotek, Zweden;
Margareta Norberg, Eskiltuna Stads- och Länsbibliotek,
www.ifla.org
www.debibliotheken.nl
verantwoording
Wij zijn veel dank verschuldigd aan de vele mensen die
colofon
Vertaling van Guidelines for Library Services to Persons
with Dyslexia, ifla, 2001
Vertaald door M.G. Smith-Haije
Uitgave Vereniging van Openbare Bibliotheken, 2004
UK
t +44 1786 446650
f +44 1786 471235
e dyslexia.scotland@dial.pipex.com
Spanje
Association de Padres de Ninos
Con Dyslexia
Plaza San Amaro 7, 28020 Madrid,
Spain
t/f +341 571 97 18
Tsjechië
Czech Dyslexia Association
Svatoslavova 17, Praha 4 -
Nusle 140 00, Czech Republic
t +420 1 6913511
f +420 2 6913511
e zelinkova@mymail.cz
Verenigd Koninkrijk
British Dyslexia Association
98 London Road, Reading, Berkshire
rd1 5au, England
t +44 118 966 2677
f +44 118 935 1927
i www.bda-dyslexia.org.uk/main/
home/index.asp
e admin@bda-dyslexia.demon.co.uk
Zweden
fmls,
Lindevägen 39, S-120 48 Enskede
Gård, Sweden
t +46 8 665 17 00
f +46 8 660 79 77
i www.fmls.nu/start.asp?sida=0
e info@fmls.nu
Zwitserland
Verband Dyslexie Schweiz
Alpenblick 17, 8311 Brütten
Zwitserland
t +41 52 3450461
f +41 52 3450461
i www.verband-dyslexie.ch/
e info@verband-dyslexie.ch
24