Modulair 2 - Open Universiteit Nederland

de st
dent
Tekst: Paul Troost
Beeld: Peter Strelitski
‘Spelen met anderen
geeft gevoel
van verbintenis’
Na de voorzichtig gestelde vraag of hij op zijn eenentachtigste met meer moeite studeert
dan op zijn twintigste, kijkt Jacques van der Staak me grijnzend aan en antwoordt gevat:
‘Dat mag je gerust vragen, je moet eerst maar eens zien dat je zelf zo oud wordt.’ Dan
serieus: ‘Natuurlijk ging het me vroeger gemakkelijker af. Het geheugen laat me de laatste
jaren soms in de steek. Dat ik nu langzamer studeer, komt vooral doordat ik de neiging
heb me intensiever met teksten bezig te houden.’
Van 1949 tot 1955 studeerde hij rechten en notariaat in Nijmegen om later als jurist in zijn
levensonderhoud te kunnen voorzien. ‘Ik deed toen zoveel mogelijk tentamens met zo min
mogelijk inspanning.’ Vanaf 1991 studeert hij cultuurwetenschappen met een heel ander
oogmerk. ‘Nu wil ik nergens voor opgeleid worden. Ik vind dat ik terdege kennis van de
stof moet nemen, het gaat me alleen om de kennis. Mijn leeftijd speelt daar zonder meer
een rol in.’
Een leven lang: muziek
Los van zijn leeftijd staat zijn liefde voor muziek, die was er altijd al. ‘Mijn vader was in mijn
geboortestad Den Bosch een bekend amateurzanger die licht klassieke muziek
vertolkte. Ik ging dus al vroeg naar concerten en zong ook in een koor. In de oorlogsjaren
zat ik op het gymnasium waar het nodige aan cultuur gedaan werd, maar alles was in die
tijd erg beperkt. Naar een concert gaan was toen het enige vermaak.’ In de jaren vijftig, de
tijd van de naoorlogse wederopbouw, waren de perspectieven beter, maar toch koos een
student een vak waarmee die later de kost kon verdienen. Van der Staak haalde zijn
doctoraal rechten, maar het bedrijfsleven zat niet op een pas afgestudeerde jurist te
wachten. Daarom knoopte hij er nog een jaar aan vast en studeerde af in het notariaat.
Een goede beslissing, want tot zijn pensionering werkte hij als
notaris, onder andere op een groot kantoor in Eindhoven. ‘In 1991
was er opnieuw een fusie en kreeg ik de mogelijkheid om op mijn
61 e vervroegd met pensioen te gaan. Twintig jaar ben ik nu gepensioneerd,
op juridisch gebied ben ik intussen een leek.’ Wat uit die
tijd rest, is een mok met daarop de naam van zijn kantoor. ‘Daaruit
drink ik nog elke dag koffie.’
Zijn drukke leven belette hem niet om al die jaren actief muziek te
blijven maken. In Geldrop, waar hij tot zijn pensionering woonde,
speelde hij op het kerkorgel, omdat hij dat instrument wilde leren
bespelen. Door het orgel kwam hij ook bij het klavecimbel terecht.
‘De overgang is niet zo groot.’ Hij begint elke dag met ongeveer
twee uur te spelen op een van de twee klavecimbels die in zijn
studeerkamer staan. Daarnaast treedt hij regelmatig met andere
amateurbarokmusici op, nu bijvoorbeeld met twee blokfluitisten
uit Alkmaar. Hij is ook een van de weinige amateurmusici die basso
continuo speelt. ‘Kort gezegd komt dat erop neer dat op mijn partituur
een baspartij staat waarop ik met zelfbedachte akkoorden
moet improviseren. Cijfers onder de basnoten geven aan welke
akkoorden gewenst zijn. Ingewikkeld, ik heb er dan ook een paar
jaar les in gehad.’ Hij zoekt musici op om zich aan anderen te
spiegelen. ‘Ik kan natuurlijk hier in de stilte op Texel alleen musiceren,
maar op mijn echtgenote na hoort niemand het. Speel je met
anderen, dan geeft dat een gevoel van verbintenis.’
Op zijn gemak aan de studie
Zijn studie cultuurwetenschappen pakt Van der Staak op dezelfde
grondige manier aan. Hij begon al met de studie in het laatste jaar
dat hij als notaris werkte. Het lag voor de hand dat hij iets in de
muziek zou gaan doen, maar toen hij bijna besloten had in Utrecht
muziekwetenschap te gaan studeren, kreeg hij te horen dat hij
elke dag college zou moeten lopen. ‘Ik wilde niet fulltime aan de
slag en reizen vanuit Geldrop vond ik te veel van het goede. Vanuit
Texel waar ik nu woon, zou dat helemaal niet te doen zijn.’ De Open
Universiteit kende hij door een kennis die er werkte. Met twee
modules per jaar ging hij op zijn gemak aan de studie. Eerst de
muziekmodule natuurlijk, daarna literatuur en filosofie en vakken
die hem het meest aan het hart liggen. Een enkele keer vroeg hij
zich af wat hij met een bepaalde module moest, bijvoorbeeld over
het familieleven in de 19 e eeuw. ‘Maar, eenmaal begonnen, ging het
me toch interesseren en vond ik het prachtig.’
Aan afstuderen dacht hij de eerste jaren niet, later wel, toen er
schot in de studie kwam. ‘Ergens naartoe werken vind ik belangrijk.
Door een termijn te stellen dwing ik mezelf daartoe. Met de muziek
doe ik hetzelfde. Ondanks mijn lange ervaring heb ik nog altijd
klavecimbelles. Leg je jezelf niet een soort dwang op, dan komt er
een dag waarop je geen zin hebt en voor je het weet, komt er niets
meer van.’ Muziek maken bleef nummer één, maar toen de studie
serieuzer werd, werkte hij de periode voor een tentamen hele
dagen.
Aan anderen spiegelen
Even wilde hij er vaart achter zetten om nog in de vroegere ongedeelde
studieopzet als doctorandus af te studeren, maar snelheid
ligt niet in de aard van iemand die studeert om minutieus kennis
op te doen. ‘Net als met de muziek ben ik nieuwsgierig. Ik wil het
weten en wil dingen naar me toe halen. Door de studie realiseer ik
me dat ik met wetenschap bezig ben en dat ik deel uit maak van
een gemeenschap. Daarmee bedoel ik dat ik wil weten hoe mensen
in een bepaald vakgebied denken en wat ze te vertellen hebben.’
Als student cultuurwetenschappen voelt Van der Staak zich bij de
academische gemeenschap betrokken door veel te studeren en
door, als het even mogelijk is, mentoraatsavonden en regionale
studiedagen te bezoeken. Twee keer bezocht hij de Zomerschool en
hij is actief lid van de leesclub van studievereniging Suster Bertken.
‘Die contacten inspireren me.’ Hij wil zich aan anderen spiegelen,
net als met zijn muziek.
’Leg je jezelf niet een soort dwang
op dan komt er niets meer van’
Een vijfjarenplan
Hij lacht relativerend als hem gevraagd wordt of zijn bachelorscriptie
over de beeldvorming van de 19 e -eeuwse schrijvers Piet
Paaltjens en De Schoolmeester een bijdrage aan de academische
gemeenschap levert. Toch is zijn scriptie niet onopgemerkt
gebleven. Trots laat hij het professioneel ingebonden boekwerk
zien waarvan vier exemplaren ingeleverd zijn. Ook de inhoud
mag er zijn. Hij hoorde van een medestudent dat docent Wouter
Steffelaar de scriptie gebruikt om aan studenten te laten zien hoe
ze hun afstudeerwerkstuk moeten aanpakken. Van der Staak heeft
er dan ook veel energie in gestoken, zelfs zijn geliefde muziek,
waarmee hij elke dag gewoontegetrouw begint, kwam enkele
maanden op de tweede plaats. ‘De 19 e eeuw vind ik geweldig
interessant. Het is een eeuw waarin er ontzettend veel veranderde,
vergelijkbaar met de veranderingen die de digitalisering in onze
tijd teweegbrengt.’ De 19 e -eeuwse roman is ook de eerste module
van zijn masterfase. Dan nog een tentamen wijsbegeerte, enkele
opdrachten en de scriptie. ‘Die scriptie is veel werk, hoor. Het liefst
zou ik over muziek schrijven, maar jammer genoeg heeft de OU
op dat gebied weinig te bieden.’ Nog een hele klus na twintig jaar
studeren. Een tienjarenplan wordt zijn masterfase niet. ‘Ik ben nu
81. Word ik 90, dan heb ik ontzettend veel geluk gehad. Mijn
masterexamen wordt waarschijnlijk een vijfjarenplan.’
Naam:
Jacques van der Staak
Leeftijd:
81 jaar
Burgerlijke staat: gehuwd
Woonplaats: Den Hoorn, Texel
Vooropleiding: gymnasium, doctoraal Rechten en Notariaat
Beroep:
gepensioneerd notaris
Begonnen: 1990, Algemene cultuurwetenschappen
Afgerond: Bacheloropleiding Algemene cultuurwetenschappen
Bezig met: De negentiende-eeuwse roman (2 modulen)
Studiecentrum: Utrecht
8 Open Universiteit
Open Universiteit
9
Modulair 28 oktober 2011
Modulair 28 oktober 2011