Hoofdstuk 4: - Pearson Education

Hoofdstuk 4:
EEN FINANCIËLE WEERGAVE
VAN DE ONDERNEMING
4.1 Inleiding
Het is voor een ondernemer van essentieel belang om inzicht te hebben in de financiële
situatie van het bedrijf. Om ambities en ondernemingsdoelstellingen te kunnen
realiseren moet immers continu worden besloten hoe bedrijfsmiddelen en personeel
het beste kunnen worden ingezet. In dit proces speelt een aantal stakeholders (banken,
toeleveranciers, afnemers) een doorslaggevende rol. Het management moet daarom
beschikken over adequate financiële informatie en deze juist kunnen interpreteren.
In dit hoofdstuk worden de belangrijkste begrippen rondom de balans en finan ciële
ratio’s verduidelijkt. In paragraaf 4.2 wordt de balans op hoofdlijnen toegelicht terwijl
in de paragrafen 4.3 en 4.4 meer gedetailleerd zal worden ingegaan op de bezittingen
en vorderingen enerzijds en de bronnen van waaruit deze worden gefinancierd anderzijds.
De samenstelling van de balans en de omvang van de verschillende balansposten
is meestal het directe gevolg van een bepaald bedrijfsbeleid. Aan de hand van
de financiële ratio’s in paragraaf 4.5 wordt beter inzicht verkregen in de wijze waarop
de activiteiten van de onderneming effectief en efficiënt zijn ingericht. Tevens wordt
aandacht besteed aan balansmanipulatie door onder meer fenomenen als leasing,
windowdressing , voorzieningen , creative accounting. Ten slotte eindigt dit hoofdstuk
met een case waarin alle in dit hoofdstuk besproken onderwerpen aan de orde komen.
Dit hoofdstuk richt zich op de volgende leerdoelen:
• inzicht verkrijgen in hoe de financiële structuur van een onderneming kan worden
aangegeven;
• het kunnen onderkennen van de verschillende onderdelen van een balans;
• het kunnen analyseren van de financiële situatie van een onderneming aan de
hand van financiële ratio’s.
4.2 De balans : algemeen
Om leiding te geven aan een bedrijf moeten ondernemers inzicht hebben in de
financiële situatie. Welke bedrijfsmiddelen staan ter beschikking en hoeveel zijn

58 Principes van bedrijfseconomie
ze waard, hoe groot zijn de schulden en het eigen vermogen , welke resultaten zijn
behaald? Beslissingen over inzet van medewerkers en middelen hebben namelijk
direct of indirect invloed op de continuïteit en rentabiliteit van de onderneming.
Om dit inzicht te verkrijgen is het zinvol om een aantal logisch ingedeelde en gestructureerde
overzichten op te stellen.
De belangrijkste en meest gebruikte financiële overzichten zijn:
• de balans ;
• de liquiditeitsbegroting, ook wel bekend als cashflowstatement;
• de resultatenrekening, ook wel de exploitatiebegroting of de winst-en-verliesrekening
genoemd.
In dit hoofdstuk wordt specifiek op de balans ingegaan. In hoofdstuk 6 wordt ingegaan
op de resultatenrekening, in hoofdstuk 7 wordt de liquiditeitsbegroting behandeld.
De balans geeft de financiële situatie van een organisatie weer op een bepaald moment.
In de balans worden twee zaken tegen elkaar afgezet, namelijk:
• de bezittingen van de onderneming (kapitaalgoederen en vorderingen);
• het beschikbaar vermogen (eigen vermogen en vreemd vermogen ) van een onderneming.
In feite wordt in de balans aangegeven hoe de bezittingen op een bepaald moment
gefinancierd worden. Deze twee zaken dienen altijd in evenwicht (balans) te zijn.
De weergave van de balans is doorgaans in de vorm van een T. Dit wordt de
scrontovorm (horizontale opstelling) genoemd. Dit betekent dat de balans wordt
verdeeld in een linker- en rechterkant. De linkerkant noemen we de debetkant,
de rechterkant de creditkant. Daarnaast is het mogelijk om voor een staffelvorm
(verticale opstelling) te kiezen. Daarbij worden de bezittingen, vorderingen, eigen
vermogen en schulden onder elkaar weergegeven en gesaldeerd. De scrontovorm
wordt in dit boek aangehouden vanuit een praktisch en visueel oogpunt.
De kapitaalgoederen en het beschikbaar vermogen vormen respectievelijk de debet-
en de creditzijde van de balans . De kapitaalgoederen worden gefinancierd met
middelen uit het beschikbaar vermogen. Met andere woorden: de middelen van
het beschikbaar vermogen dat de organisatie tot haar beschikking (credit) heeft
wordt aangewend (debet) om kapitaalgoederen te verwerven.
Omdat het beschikbaar vermogen ‘actief ’ wordt gemaakt door te investeren in kapitaalgoederen
, worden de zaken aan de debetzijde ook activa genoemd. Omdat
het beschikbaar vermogen ter beschikking wordt gesteld (passieve rol) worden de
zaken aan de creditzijde ‘passiva ’ genoemd.

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
59
In schema ziet dit er als volgt uit.
debet
credit
activa
passiva
Een voorbeeld ter verduidelijking van de uitgangspunten van de balans is het volgende.
Ë Voorbeeld 1: uitgangspunt balans startende organisatie
Een ondernemer wil een kledingwinkel starten. Hij heeft uitgerekend dat hij voor zijn kapitaalgoederen
€ 100.000 nodig heeft (€ 70.000 aan vaste activa zoals inventaris en € 30.000 aan
vlottende activa voor een beginvoorraad en aanloopkosten).
Aan eigen vermogen brengt hij € 50.000 in zijn bedrijf; de resterende € 50.000 leent hij van de
bank.
De ondernemer wil een fi nancieel overzicht hebben van de beginsituatie van zijn winkel.
Dit ziet er dan als volgt uit.
debet
activa
- vaste activa
- vlottende activa
€ 70.000
€ 30.000
passiva:
- eigen vermogen
- lening
credit
€ 50.000
€ 50.000
balanstotaal € 100.000 € 100.000
Ë Voorbeeld 2: uitgangspunt balans organisatie na 1 jaar
Dezelfde ondernemer is inmiddels 1 jaar aan de gang met zijn kledingwinkel. Hij wil na dit ene jaar
weten hoe de fi nanciële stand van zaken is van zijn winkel.
De waarde van zijn activa blijkt in het eerste jaar afgenomen te zijn tot € 80.000. Dit houdt eveneens
in dat de passiva ook zijn afgenomen tot deze waarde.
debet
activa
€ 80.000 passiva:
- eigen vermogen
- lening
credit
€ 35.000
€ 45.000
balanstotaal € 80.000 € 80.000

60 Principes van bedrijfseconomie
Hij weet nu dat de waarde van zijn bedrijf is afgenomen. Echter, om na te gaan hoe
zijn winkel ‘gedraaid’ heeft, zal hij andere financiële informatie moeten opstellen.
Bijvoorbeeld wat zijn omzet is geweest en de kosten om die omzet te verkrijgen.
Deze informatie wordt verkregen uit de exploitatiebegroting (winst-en-verliesrekening).
Daarnaast wil hij weten hoe het staat met zijn kasontvangsten en -uitgaven,
om te beschouwen of hij zijn rekeningen wel kan betalen. Dit kan hij halen
uit de liquiditeitsbegroting.
De balans bestaat dus uit een debetzijde en een creditzijde met respectievelijk activa
en passiva . Deze activa en passiva bestaan uit zogeheten balansposten. Dit zijn
de verdere specificaties die onder activa en passiva vallen.
In de volgende paragraaf worden de balansposten die vallen onder de activa en de
passiva behandeld.
4.3 De balans : activa, vaste en vlottende activa
De waarde van de activa geeft aan hoeveel er op dat moment in het bedrijf is geïnvesteerd.
Dit hoeft overigens niet overeen te komen met de aankoopprijs destijds.
Bezittingen maar ook vorderingen kunnen immers gaandeweg meer of minder
waard zijn geworden.
Activa worden op basis van het gebruik door de onderneming onderverdeeld naar
vaste en vlottende activa :
• vaste activa :
Vaste activa zijn elementen die langdurig in het bedrijf aanwezig zijn, zoals de
gebouwen, de inventaris en machines.
Onder langdurig wordt verstaan de activa die langer meegaan dan een productie-
of verkoopperiode. De duur van een productie-/verkoopperiode wordt
daarbij vastgesteld door de organisatie.
• vlottende activa :
Vlottende activa zijn de elementen die gedurende een productie-/verkoopperiode
(eenmalig) worden verbruikt. Het gaat daarbij om zaken als voorraden
(grondstoffen, halffabricaten of eindproducten gereed voor verkoop), debiteuren
(afnemers die op rekening betalen), banksaldi en contant geld in kas.
De volgorde waarin de activa op de balans worden vermeld, is afhankelijk van de
mate van liquiditeit. Deze wordt bepaald door de tijd die nodig is om een bepaald
bezit te kunnen verkopen en om te zetten in geld (liquide middelen). Zo is voor het
omzetten van een bedrijfsgebouw in geld veel meer tijd nodig dan voor het omzetten
van voorraden of debiteuren. We beginnen dus met de minst liquide bezitting
(gebouwen) en eindigen met het meest liquide bezit (bank- en kastegoeden).

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
61
activa
passiva
Vaste activa
• gebouw
• inventaris
• machines
• enz.
Vlottende activa
• voorraden
• debiteuren
• bank- en kastegoeden
• enz.
4.4 De balans : passiva, eigen vermogen en vreemd vermogen
Om de activa te financieren zijn middelen nodig. Deze financiële middelen kunnen
beschikbaar worden gesteld door een financiële investering van de eigenaar
of aandeelhouders of door een financiële instelling, zoals een bank of een kredietinstelling.
Dit beschikbaar vermogen is dan ook in twee delen op te splitsen, namelijk in:
• eigen vermogen
• vreemd vermogen
4.4.1 Eigen vermogen
Het eigen vermogen is het kapitaal dat door de eigenaar of eigenaren (in het geval
van een eenmanszaak, vennootschap onder firma, commanditaire vennootschap
of maatschap) in de organisatie wordt gestopt. Bij andere rechtsvormen van organisaties
(besloten vennootschap en naamloze vennootschap) wordt dit eigen vermogen
onderverdeeld in aandelen en reserves.
4.4.2 Vreemd vermogen
Het vreemd vermogen is in twee vormen op te delen: lang vreemd vermogen en
kort vreemd vermogen.
Lang vreemd vermogen zijn financiële middelen die door derden (banken, kredietinstellingen
en dergelijke) worden verstrekt aan de organisatie. Zoals de benaming
al aangeeft, worden deze middelen voor langere tijd ‘geleend’ aan de organisatie.
Het gaat daarbij om een periode langer dan 1 jaar. Er is daarbij een aantal mogelijkheden
om deze verbintenis aan te gaan. De meest bekende is wel de hypothecaire
lening: een lening die op basis van onroerend goed als onderpand wordt
verstrekt.
Kort vreemd vermogen wordt net zoals het lang vreemd vermogen door derden
verschaft. Bij deze vorm is er echter een looptijd van de lening van maximaal een

62 Principes van bedrijfseconomie
jaar. Voorbeelden van kort vreemd vermogen zijn het rekening-courantkrediet van
een bank of het leverancierskrediet.
In schema ziet de verbijzondering van de passiva op de balans er als volgt uit.
activa
passiva
Eigen vermogen
• gestort kapitaal OF
• aandelenkapitaal en reserves
Vreemd vermogen
• lang vreemd vermogen
* hypothecaire lening
* langlopende lening
• kort vreemd vermogen
* rekening courantkrediet
* crediteuren
We plaatsen aan de passivakant van de balans eerst het eigen vermogen , in feite
de schuld aan de eigenaar of aandeelhouder(s), en daarna het vreemd vermogen ,
de schulden aan derde partijen. De volgorde waarin de schulden worden vermeld,
is afhankelijk van het tijdstip waarop ze moeten worden betaald. De schulden die
pas één jaar na de balansdatum hoeven te worden betaald, vallen in de categorie
lang vreemd vermogen. Schulden die binnen één jaar na de balansdatum moeten
worden betaald, vormen het kort vreemd vermogen.
4.5 Ratioanalyse
Het komt geregeld voor dat partijen uit de externe omgeving van een onderneming
(toeleveranciers, banken, klanten, investeerders) de financiële situatie van die onderneming
willen doorlichten. Hun motieven daarvoor zijn verschillend:
• Een leverancier kan zich afvragen of een bedrijf zijn betalingsverplichtingen in
de vorm van crediteuren kan voldoen.
• Een bank maakt zich zorgen om de aflossing en rentebetalingen van een langlopende
lening.
• Een mogelijke investeerder wil vaststellen of het interessant is om geld in het
bedrijf te steken.
Om een onderneming op financiële gronden door te lichten, kan gebruik worden
gemaakt van de ratioanalyse. Deze analyse bestaat uit vier deelonderwerpen:
• liquiditeitskengetallen;

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
63
• solvabiliteit skengetallen;
• rentabiliteitskengetallen;
• activiteitskengetallen.
4.5.1 Liquiditeit: financiële situatie op korte termijn
De financiële situatie van de onderneming op korte termijn wordt gekenschetst
door de liquiditeit van de onderneming. Deze liquiditeit kan op twee manieren
worden bepaald:
1. de dynamische liquiditeit;
2. de statische liquiditeit.
Ad 1: De dynamische liquiditeit geeft inzicht in de geldstromen die het bedrijf
binnenkomen en uitgaan binnen een bepaald tijdsbestek. Vooraf kan dit
worden beschouwd door het maken van een liquiditeitsbegroting (kasbegroting).
Deze begroting wordt gescheiden behandeld in hoofdstuk 8 (externe
verslaggeving).
Ad 2: De statische liquiditeit geeft aan in welke mate een onderneming kan voldoen
aan haar kortlopende schulden. Dit gebeurt door de samenstelling en
hoeveelheid vlottende activa (uitgedrukt in geld) af te zetten tegen het kort
vreemd vermogen .
De statische liquiditeit kan worden berekend aan de hand van de balansgegevens.
De statische liquiditeit kan op drie manieren worden weergegeven:
• netto werkkapitaal (NWK); het verschil tussen vlottende activa en kort vreemd
vermogen
• current ratio ; de verhouding (kengetal) tussen vlottende activa en kort vreemd
vermogen
• quick ratio (ook wel acid test genoemd); de verhouding tussen vlottende activa
gecorrigeerd voor de voorraden en kort vreemd vermogen . De correctie op
voorraden gebeurt vanwege de mate van liquiditeit. Voorraden zijn moeilijker
snel te gelde te maken dan de debiteuren
Een aantal posten uit de balans is daarbij belangrijk:
• vlottende activa – VA – (onder meer voorraden, debiteuren, liquide middelen)
• kort vreemd vermogen – KVV – (onder meer rekening-courantkredietrekening
en crediteuren).

64 Principes van bedrijfseconomie
De formules op een rij:
Ë NWK = VA - KVV
Ë CURRENT RATIO =
Ë QUICK RATIO =
VA
KVV
VA - VOORRADEN
KVV
De statische liquiditeit van een onderneming wordt hier uitgelegd aan de hand van
een casus over de Nederlandse onderneming Commodore.
“Commodore kan schulden niet betalen”
Het technologiebedrijf Commodore kan niet aan zijn betalingsverplichtingen voldoen. Om aan geld te komen
wil het bedrijf zijn merkrechten verkopen. Ook praat het met mogelijke investeerders. Dat zei topman Ben
van Wijhe afgelopen vrijdag.
Commodore zit voor in totaal 60 miljoen euro in de schulden. Onder de schuldeisers is computerfabrikant
Tulip, die 20 miljoen euro van het bedrijf tegoed heeft. Commodore probeert met zijn schuldeisers tot een
akkoord te komen, aldus Van Wijhe
Dit zijn opvallende bevindingen, aangezien Commodore vorig jaar nog een relaunch heeft gedaan van haar
fameuze spelcomputer uit de jaren tachtig, de Commodore 64. Geheel in lijn met de laatste ontwikkeling op
het gebied van gaming is de nieuwe Commodore 64 toch niet de ‘redding’ gebleken voor Commodore.
Bron: Volkskrant 25 april 2008
Eén van de grootste toeleveranciers van Commodore, de computerfabrikant Tulip,
maakt zich zorgen over de financiële positie van Commodore. Tulip heeft van
Commodore de meest recente balans opgevraagd bij de Kamer van Koophandel,
om te analyseren hoe de financiële situatie is.
De balans van Commodore die Tulip van de Kamer van Koophandel heeft ontvangen
ziet er als volgt uit.
Bezittingen per 1 januari (x € miljoen) Schulden
Gebouw 30 Aandelenkapitaal 20
Machines 20 Reserves 20
Voorraden 30 Hypotheek 20
Debiteuren 10 Crediteuren 30
Liquide middelen 10 Rekening courant bank 10
Totaal 100 Totaal 100

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
65
De controllers van Tulip hebben uit deze balans het volgende op kunnen maken
wat betreft de statische liquiditeit van Commodore.
Ë NWK = VA - KVV = (30 + 10 + 10) - (30 + 10) = 10
Conclusie: Commodore heeft een positief NWK, maar dekt daarmee alleen de crediteuren
en een deel van de banklening, namelijk de kortlopende. Het verkopen
van de voorraden levert echter problemen op, aangezien er geen vraag van de retail
ligt voor de producten van Commodore. Daarnaast moeten geen directe onverwachte
kosten en/of uitgaven voorkomen, want anders hebben ze een probleem.
De NWK is dus eigenlijk in dit geval een slechte indicator.
Ë CURRENT RATIO =
=
VA
KVV
voorraden + debiteuren + liquide middelen (50)
= 5 = 1,3
crediteuren + bank (40) 4
Conclusie: De norm/standaard van de CR ligt tussen de 1,2 - 2,0; dus dit is goed te
noemen, maar we weten dat er problemen zijn met de voorraadwaardering. Daarom
is de quick ratio een betere indicator omdat in de berekening van de vlottende
activa de voorraden buiten beschouwing worden gelaten.
VA - VOORRADEN
Ë QUICK RATIO =
KVV
= debiteuren + liquide middelen (20)
= 2 = 0,50
crediteuren + bank (40) 4
Conclusie: De norm/standaard van de QR (quick ratio) is dat het kengetal ten minste
tussen de 0,8 en 1,0 moet liggen. De QR bij Commodore ligt ver beneden deze
norm.
Algehele conclusie van de controllers: Commodore kan zijn betalingen op korte
termijn niet voldoen vanwege de voorraden die zij niet direct of zeer moeilijk liquide
kunnen maken. Dus mogen ze verder geen gebruik blijven maken van het
leverancierskrediet dat Tulip hen verstrekt.
4.5.2 Solvabiliteit: financiële situatie op lange termijn
Om te beoordelen of een organisatie kan voldoen aan haar financiële verplichtingen
ten aanzien van haar vreemdvermogenv erschaffers, wordt gekeken naar de
solvabiliteit. Het solvabiliteitsprincipe gaat uit van de financiële status van de organisatie,
indien de organisatie ophoudt met bestaan (geliquideerd).

66 Principes van bedrijfseconomie
De solvabiliteit wordt doorgaans aangegeven met de debt ratio. De debt (schuld)
ratio is een verhoudingsgetal en geeft aan welk gedeelte van het totale beschikbare
vermogen met vreemd vermogen is gefinancierd.
In formule:
Ë DEBT RATIO =
vreemd vermogen = VV
totaal vermogen TV
In feite geeft de debt ratio aan wat de mate is waarin de onderneming in staat is
om bij liquidatie in geval van bijvoorbeeld een faillissement alle verschaffers van
vreemd vermogen terug te betalen.
4.5.3 Rentabiliteit: winstgevendheid van een organisatie
Winstgevendheid van een organisatie is een van de ondernemingsdoelstellingen.
De mate waarin winst wordt gemaakt, is een sterke indicator voor de mate waarin
de onderneming succesvol zakendoet. Daarom is het van groot belang om als ondernemer
te onderzoeken in hoeverre de organisatie winst- of verliesgevend is. Dit
kan worden bepaald aan de hand van de rentabiliteit.
De belangrijkste rentabiliteitsgraadmeter zet de ondernemingswinst (bedrijfsresultaat)
af tegen het gemiddeld totaal geïnvesteerd vermogen.
In formule:
Ë rentabiliteit totaal vermogen (RTV) = ondernemingswinst x 100%
gemiddeld totaal geïnvesteerd vermogen
Naast de RTV, waarin de inzet van het totaal geïnvesteerd vermogen wordt bekeken,
worden nog twee andere vormen van rentabiliteit onderscheiden:
• rentabiliteit van het eigen vermogen;
• rentabiliteit van het vreemd vermogen.
De rentabiliteit van het eigen vermogen refereert aan het aanwenden van het kapitaal
dat de ondernemers in de organisatie hebben gestoken. In dit geval wordt de
ondernemingswinst eerst verminderd met de rentekosten over het vreemd vermogen
. Het bedrag dat overblijft, is dan in feite verdiend met de inbreng van het eigen
vermogen.
Ë rentabiliteit eigen vermogen (REV) =
ondernemingswinst min rente v.v.
gemiddeld totaal eigen vermogen
x 100%

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
67
De rentabiliteit van het vreemd vermogen beschouwt het rendement van de inbreng
van de middelen die door derden aan het bedrijf ter beschikking zijn gesteld,
in feite de afgesproken rentepercentages.
Ë rentabiliteit vreemd vermogen (RVV) = rentekosten x 100%
gemiddeld totaal vreemd vermogen
4.5.4 Activiteitskengetallen
Naast de genoemde kengetallen kan er ook gekeken worden naar de effectiviteit
(doing the right things) en efficiency (doing the things right) van de organisatie,
gerelateerd aan de winstgevendheid.
Twee kengetallen zijn daarbij relevant:
• de omloopsnelheid van het totale vermogen ,
• de brutowinstmarge
De omloopsnelheid van het totale vermogen geeft aan hoe vaak het totale vermogen
van de onderneming (het balanstotaal) past in de omzet.
Hoe hoger de omloopsnelheid, hoe efficiënter het totale vermogen wordt benut.
Ë OMLOOPSNELHEID TV =
omzet
totale vermogen
De brutowinstmarge geeft aan in procenten hoeveel brutowinst er uit de bedrijfsactiviteiten
overblijft. Dit is gelijk aan de ondernemingswinst (bedrijfsresultaat ) te
delen door de omzet en te vermenigvuldigen met 100%. In formulevorm:
Ë BRUTOWINSTMARGE = ondernemingswinst x 100%
omzet
Als we nu de omloopsnelheid van het totale vermogen vermenigvuldigen met de
brutowinstmarge mogen we de omzet, die zowel in de teller als de noemer voorkomt,
schrappen. In feite hebben we dan de RTV van de onderneming berekend.
In formule wordt dit als volgt aangegeven:
Ë RTV =
ondernemingswinst
totale vermogen
x 100%
= omloopsnelheid totaal vermogen x brutowinstmarge

68 Principes van bedrijfseconomie
Omzet
Omloopsnelheid
van het totale
vermogen
÷
Totale
vermogen
RTV
x
Ondernemingswinst
Brutowinstmarge
÷
Omzet
Figuur 4.1 Dupont-schema
Deze RTV kan vervolgens verder worden uitgewerkt in een zogeheten Dupont -
schema. Dit schema maakt de relatie zichtbaar tussen de omloopsnelheid van het
totale vermogen en de brutowinstmarge van de onderneming.
Door de verschillende activiteiten aan te passen (bijvoorbeeld het totale vermogen
te verlagen of te verhogen door meer of minder voorraden aan te houden) kan
invloed worden uitgeoefend op de rentabiliteit van het totale vermogen.
4.6 Balansmanipulatie: leasing, windowdressing
De financiële ratio’s worden onder andere gebruikt door banken, toeleveranciers
en investeerders om de onderneming te boordelen op haar continuïteit en rentabiliteit.
De uitkomsten hiervan bepalen voor een groot deel de mate waarin men
met elkaar zaken wil gaan doen, bijvoorbeeld kredietverlening. Vooral banken zijn
daarbij gehouden aan strikte regelgeving. Afhankelijk van de branche en bedrijfsactiviteiten
worden minimale maatstaven aangelegd, de zogenaamde ‘benchmarks’.
Wat kan een onderneming doen als de financiële ratio’s vergeleken met de benchmarks
ongunstig dreigen uit te pakken, bijvoorbeeld wanneer door concurrentie
marges structureel afnemen of winsten jaarlijks sterk fluctueren?
In het voorbeeld bij het Dupont- schema is al gedemonstreerd dat er verschillende
mogelijkheden bestaan om de RTV te beïnvloeden. Het komt er dus op neer dat als
we de noemer (het totale vermogen) verkleinen, het RTV-percentage zal stijgen.

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
69
Volgens de IASB (de International Accounting Standards Board) mag een bezit pas
op de balans als actief worden vermeld als voldaan is aan twee voorwaarden:
1. de onderneming heeft de beschikkingsmacht over het bezit;
2. uit het bezit zullen naar verwachting economische voordelen voortkomen.
Een bestelauto die is aangeschaft door een koeriersdienst is volgens deze definitie
een actief , omdat het bedrijf er volledige beschikking over heeft (beschikkingsmacht:
zelf gebruiken of op een later tijdstip weer doorverkopen). Bovendien verwacht
de onderneming met de inzet van deze bestelauto geld te verdienen (economisch
voordeel). Tegenover dit voordeel staan uiteraard ook de lasten zoals de
(periodieke) onderhoudskosten en de risico’s (verlies, diefstal) die eveneens voor
rekening van het bedrijf komen.
Het is doorgaans waarschijnlijk dat een onderneming economisch voordeel geniet
als het bedrijfsmiddelen in gebruik heeft. Er kunnen echter vraagtekens ontstaan
bij het criterium ‘beschikkingsmacht’. In de regel geldt dat gekochte bedrijfsmiddelen
op de balans worden vermeld en gehuurde bedrijfsmiddelen niet (off-balance).
Bij huur, ook bekend als ‘operational lease’, is sprake van een overeenkomst die de
onderneming op relatief korte termijn kan opzeggen. De kosten van onderhoud en
risico’s zijn voor rekening van de verhuurder.
Het huren van bedrijfsmiddelen via operational lease in plaats van zelf aanschaffen,
pakt voor de berekening van de RTV dus gunstig uit. Bij een gelijkblijvende
winst stijgt dus het RTV-percentage omdat het balanstotaal afneemt. Dit noemen
we het ‘noemereffect’. Naast een betere voorstelling van de financiële structuur
biedt operational lease nog een aantal voordelen, zoals het vermijden van risico’s
en de mogelijkheid tot koop na afloop van de huurperiode.
Stel dat een kleine ondernemer een RTV van 30% heeft en dit is als volgt berekend:
ondernemingswinst = € 30.000 en gemiddeld totaal geïnvesteerd vermogen
€ 100.000. Op de balans staat een bedrijfsauto met een waarde van € 20.000. De
ondernemer heeft deze gefinancierd met een banklening van € 20.000 en betaalt
jaarlijks € 1.600 aan rente en € 1.400 aan verzekeringspremie, onderhoud en wegenbelasting,
exclusief brandstofkosten. Indien de ondernemer de bedrijfsauto via
operational lease zou hebben aangeschaft tegen dezelfde kosten als hiervoor, zou
zijn RTV stijgen naar bijna 38%. Immers bij een gelijkblijvende winst van € 30.000
is het gemiddeld totaal geïnvesteerd vermogen gedaald naar € 80.000.
Tegenover het ‘noemereffect’ staat de pendant, het ‘tellereffect’. Stel dat een onderneming
wordt geconfronteerd met sterke fluctuaties in een reeks van ondernemingswinsten.
Bijvoorbeeld als gevolg van groot onderhoud aan bedrijfsmiddelen
dat eens in de vijf jaar moet plaatsvinden. Of het op een bepaald moment
met terugwerkende kracht op niveau moeten brengen van pensioenverplichtingen
door een extra storting aan de pensioenverzekeraar voor medewerkers of leiding-

70 Principes van bedrijfseconomie
gevenden die op latere leeftijd zijn gepromoveerd. Bij een relatief gelijkblijvend
balanstotaal werken deze fluctuaties door in de RTV. Een dergelijke situatie zou
onbedoeld een verkeerde indruk bij banken en toeleveranciers achterlaten over de
rentabiliteit .
In deze gevallen is het verstandig dat de onderneming een voorziening vormt ten
laste van de resultatenrekening. Dit zijn dus bedragen die worden geboekt om aan
verplichtingen te kunnen voldoen die in de toekomst (kunnen) ontstaan. Zo worden
onregelmatig optredende kosten over de jaren gespreid en ontstaat een gelijkmatiger
beeld van de ondernemingswinst en de RTV.
Aan het gebruik van ‘operational lease’ en het vormen van ‘voorzieningen ’ zijn
spelregels verbonden. Het gevaar zou kunnen bestaan dat de onderneming in de
verleiding komt de financiële structuur gunstiger voor te stellen dan deze in werkelijkheid
is. Dit noemen we ‘windowdressing ’ en heeft tot doel het oordeel van
bijvoorbeeld banken of toeleveranciers tegen elke prijs te manipuleren en gunstig
te beïnvloeden. Ook aan het vormen van voorzieningen zijn tegenwoordig strenge
eisen gesteld om winststuring tegen te gaan. De onderneming zou bijvoorbeeld
kunnen besluiten fluctuaties in de winst als gevolg van marktomstandigheden af te
vlakken door in goede jaren voorzieningen op te voeren. Vervolgens gaat men in
slechte jaren over tot het (deels) laten vrijvallen van deze voorzieningen ten gunste
van de ondernemingswinst (of verlies). Wij noemen dit een vorm van ‘creative accounting’
of creatief boekhouden.

Hoofdstuk 4 Een fi nanciële weergave van de onderneming 71
Verdieping: case
Uitgeverij ReproCity nv heeft over het boekjaar 2007 de volgende vereenvoudigde
financiële overzichten gepubliceerd.
Activa Balans per 31 december 2007
(x 1.000 euro)
Vaste activa
Voorraden
Vorderingen
Liquide middelen
5.965
207
1.194
634
Eigen vermogen
Lang vreemd vermogen
Kort vreemd vermogen
Passiva
3.596
2.483
1.921
Balanstotaal 8.000 8.000
De ondernemingswinst in 2007 bedroeg € 275.000
Omzet 3.840
Omloopsnelheid
van het vermogen
0,48
÷
Totale
vermogen
8.000
RTV
3,4%
x
Bedrijfsresultaat
275
Brutowinstmarge
7,16%
÷
Omzet
3.840
Figuur 4.2. Dupont-schema
Liquiditeitskengetallen:
• Nettowerkkapitaal: 2.035 - 1.921 = 114
• Current ratio : 2.035 / 1.921 = 1,1
• Quick ratio : 2.035 - 207 / 1.921 = 0,95

72
Principes van bedrijfseconomie
Solvabiliteit:
• Debt ratio: 2.483 + 1.921 / 8.000 x 100% = 55%
Rentabiliteit:
• Rentabiliteit van het totale vermogen : 275 / 8.000 x 100% = 3,4%
Op basis van de kengetallen lijkt deze onderneming er goed voor te staan: het
werkkapitaal is positief en de current en quick ratio schommelen rond de waarde
1 wat erop duidt dat de drukkerij haar betalingsverplichtingen op korte termijn
kan voldoen. Ook de solvabiliteit is met 55% aan de ruime kant en geeft financiers
vertrouwen dat aflossingen van schulden op lange termijn ook voldoende gewaarborgd
zijn.
Ondanks deze gunstige kengetallen is het toch verstandig een voorbehoud te maken
voor de lange termijn. De rentabiliteit van het totale vermogen is met 3,4% aan
de lage kant. Het zal voor een investeerder niet zo moeilijk zijn om via een deposito
of spaarrekening van de bank een hoger rendement te halen.
Welke mogelijkheden heeft de directie van ReproCity indien ze zou besluiten om
de RTV structureel te verbeteren? Het antwoord op deze vraag begint met een
verdere verdieping van het Dupont- schema. We voegen daar twee extra niveaus
aan toe: Het totale vermogen knippen we op in de vaste en vlottende activa en
het bedrijfsresultaat berekenen we aan de hand van de omzet verminderd met de
totale kosten. De totale kosten kunnen we verbijzonderen in kosten van de omzet
(bijvoorbeeld inkoop van materialen) en overige kosten (personeel, afschrijvingen
enzovoort).
Om de RTV te verhogen, kan de directie besluiten maatregelen te nemen gericht
op het verhogen van de omloopsnelheid van het totale vermogen, het verbeteren
van de brutowinstmarge of beide. Een van die maatregelen zou kunnen zijn dat
ze besluit om voortaan een derde van de vaste activa ( drukpersen en dergelijke)
via operational lease te financieren. Dit betekent dat de balanspost vaste activa afneemt
met € 1.988. Het vrijgekomen geld wordt gebruikt om de post lang vreemd
vermogen a f te lossen. Er hoeft over dit bedrag geen rente meer te worden betaald
maar daar komt het maandelijkse huurbedrag van de operational-lease-overeenkomst
voor in de plaats.
Als gevolg van deze transactie is het totale vermogen m et 25% afgenomen (namelijk
8000 – 1988 = 6011) en de omloopsnelheid van het totale vermogen is toegenomen
naar 0,64. Een verbetering van maar liefst 33% ten opzichte van de situatie
voor de operational-lease-overeenkomst. De RTV is – uitgaande van een gelijkblijvende
brutowinstmarge – toegenomen naar 4,6%. Dat is een verbetering van maar
liefst 35% ten opzichte van de uitgangssituatie.

Hoofdstuk 4 Een fi nanciële weergave van de onderneming 73
Omzet
3.840
RTV
3,4%
Omloopsnelheid
van het
vermogen 0,48
x
÷
Totaal
vermogen
8.000
Vaste activa
5.965
+
Vlottende
activa
2.035
Brutowinstmarge
7,16%
Bedrijfsresultaat
275
Omzet
3.840
-
Kosten
3.565
Kosten van
omzet
2.214
÷ +
Omzet
3.840
Overige kosten
1.351
Figuur 4.3 Dupont-schema
Omzet
3.840
RTV
4,6%
Omloopsnelheid
van het
vermogen 0,64
x
÷
Totaal
vermogen
6.011
Vaste activa
3.976
+
Vlottende
activa
2.035
Brutowinstmarge
7,16%
Bedrijfsresultaat
275
Omzet
3.840
-
Kosten
3.565
Kosten van
omzet
2.214
÷ +
Omzet
3.840
Overige kosten
1.351
Figuur 4.4 Dupont-schema

74 Principes van bedrijfseconomie
Andere mogelijkheden om de RTV te verbeteren zijn:
• Het verbeteren van de inkoopmarge (steviger onderhandelen, collectief inkopen
enzovoort) waardoor de kosten van de omzet dalen en via deze weg het
bedrijfsresultaat en de brutowinstmarge toenemen;
• Het aflossen van vreemd vermogen uit liquide middelen zodat het totale vermogen
verder daalt;
• Het inkopen uit liquide middelen en van eigen aandelen en deze uit de handel
halen. Als gevolg van deze handeling wordt het totale vermogen lager (zowel
het eigen vermogen als de bezittingen nemen af) en neemt de omloopsnelheid
van het vermogen toe;
• Het vergroten van afzetmogelijkheden door herhaalaankopen bij bestaande
klanten te stimuleren of nieuwe producten en/of diensten te ontwikkelen en
aan te bieden.
Bij alle maatregelen gericht op het uiteindelijk verbeteren van RTV via de onderliggende
balansposten en de ondernemingswinst is meestal sprake van vervanging
van bepaalde kosten en risico’s. Zo zagen we bij operational lease dat in plaats van
rente en aflossing op (langlopende) leningen, men voortaan een vast huurbedrag
per maand gaat betalen aan de leasemaatschappij. Zolang de ontwikkelde oplossing
relevant en toereikend is voor het rentabiliteitsprobleem dat men wil oplossen,
er sprake is van een haalbare en realistische maatregel en de risico’s van het
implementeren aanvaardbaar zijn, zijn er mogelijkheden voor het optimaliseren
van de RTV.

Hoofdstuk 4
Een fi nanciële weergave van de onderneming
75
Begrippenlijst
Activa
Het geheel aan bezittingen en vorderingen van een onderneming.
Balans Overzicht van bezittingen (activa ) en schulden (passiva ).
Bedrijfsresultaat ,
ondernemingswinst
Brutowinstmarge
Current ratio
Debt ratio
Dupont -schema
Eigen vermogen
Kapitaalgoederen
Liquiditeit
Nettowerkkapitaal
Passiva
Quick ratio
Rentabiliteit
Solvabiliteit
Totale vermogen
Voorzieningen
Vreemd vermogen
Windowdressing
Het bedrag dat overblijft als van de brutowinst (verkoopopbrengst minus
inkoopkosten) de overige kosten worden afgetrokken.
Het percentage van de omzet dat overblijft nadat de kosten zijn
verrekend.
De mate waarin een onderneming de schulden op korte termijn kan
betalen uit de vlottende activa .
De mate waarin een onderneming is gefi nancierd met vreemd vermogen.
Een manier om voor de rentabiliteit (grafi sch) het verband aan te tonen
tussen de balans (posten) en de ondernemingswinst .
Het bedrag dat overblijft nadat de activa zijn verminderd met het vreemd
vermogen .
Bezittingen die een onderneming gebruikt om andere goederen of
diensten te produceren.
Geeft de mate weer waarin een onderneming kan voldoen aan lopende
betalingsverplichtingen.
De mate waarin de kortetermijnpassiva kunnen worden voldaan uit de
vlottende activa .
De bronnen waarmee een onderneming is gefi nancierd: het eigen
vermogen plus het vreemd vermogen .
De mate waarin een onderneming de schulden op korte termijn kan
betalen uit de vlottende activa, waarbij geen rekening wordt gehouden
met de voorraden.
De verhouding tussen de ondernemingswinst en het (totale) vermogen
waarmee dit verdiend is.
De mate waarin een onderneming in staat is haar fi nanciële
verplichtingen naar vreemdvermogen verschaffers te voldoen met behulp
van de activa .
De som van de vaste en vlottende activa of de som van het eigen
vermogen en het vreemd vermogen .
Een passief dat de onderneming op enig moment in de toekomst kan
aanwenden voor een bepaald doel.
Het totaal aan verplichtingen of schulden die een onderneming heeft.
Splitsen in lang en kort?
Het fl atteren van de balans waardoor de fi nanciële positie gunstiger lijkt
dan deze in werkelijkheid is.