KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM - Pearson Education

KONINKLIJK
PALEIS
AMSTERDAM
Het Koninklijk Paleis Amsterdam werd oorspronkelijk in 1648 gebouwd
als een stadhuis dat de rijkdom en welvaart van de stad
Amsterdam moest weerspiegelen. Aan het begin van de negentiende
eeuw werd het door Lodewijk Napoleon als paleis in gebruik
genomen.
Wie waren betrokken bij het
Koninklijk Paleis Amsterdam?
• Stadhouder Willem V
• Prinses Wilhelmina van Pruisen
• Koning Willem I
• Koningin Wilhelmina
• Koningin Juliana
• Koningin Beatrix
• Prins Willem-Alexander
• Prinses Máxima
K&P_boek.indb 10
5/12/06 12:10:16 PM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM
Het paleis
Een groot deel van de zeventiende eeuw wordt wel de
‘Gouden Eeuw’ genoemd. In deze periode floreerde de
handel en was er een ongekende activiteit op het gebied
van de wetenschap en kunsten. Rijke kooplieden
en andere leden van de gegoede burgerij wierpen zich
op als beschermheren van de kunsten en creëerden zo
een bloeiperiode op het gebied van onder meer literatuur
en schilderkunst. Vooral de provincie Holland en
de stad Amsterdam floreerden.
In Amsterdam werd dan ook besloten dat er een
nieuw stadhuis moest komen, dat het aanzien en de
rijkdom van de stad zou weerspiegelen. Voor de bouw
van hiervan werd de architect Jacob van Campen
aangetrokken, die ook betrokken was bij de bouw van
Huis ten Bosch en paleis Noordeinde in Den Haag.
Hij liet zich inspireren door de architectuur uit de klassieke oudheid. Van
Campen was echter niet tot aan de voltooiing bij dit bouwwerk betrokken;
hij vertrok na een ruzie met het stadsbestuur. Zijn werk werd afgemaakt
door Daniël Stalpaert, die in 1648 was benoemd tot stadsbouwmeester.
Het stadhuis
In januari 1648 werd de eerste paal voor het nieuwe stadhuis de grond ingeheid.
Daarna zouden er nog 13658 volgen (in totaal werden dus 13659
palen gebruikt, volgens het ezelsbruggetje: 365 palen, met een 1 ervoor en
een 9 erachter). Het stadhuis werd gebouwd in een lichte zandsteen, dat als
gevolg van verwering door de eeuwen heen steeds donkerder van kleur is
geworden.
Zeven jaar na het heien van de eerste paal werd een deel van het gebouw in
gebruik genomen. In tegenstelling tot veel andere majestueuze gebouwen
had het nieuwe stadhuis geen groot bordes, maar bevond de ingang zich
op straatniveau. Deze letterlijk lage drempel symboliseerde dat iedereen
welkom was in het stadhuis.
11
K&P_boek.indb 11
5/12/06 12:10:18 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE
Op de begane grond was de Wisselbank gevestigd. De kelders daaronder
boden opslagruimte voor het goud en zilver. Op de bel-etage bevond zich
de centrale zaal van het stadhuis: de Burgerzaal. Die was voor iedereen vrij
toegankelijk en was een plaats waar burgers elkaar konden ontmoeten.
Op deze etage lagen ook de kamers van de burgemeesters, de schout en
de schepen. Op de tweede en derde verdieping bevonden zich de vertrekken
van verschillende commissies en de archieven van de secretarieën. De
vierde verdieping diende als opslagplaats voor wapens.
Vanuit de koepel op het paleis kon men de schepen op het IJ zien aankomen.
De windwijzer op de koepel in de vorm van een koggeschip symboliseerde
de stad Amsterdam.
Het interieur
Het interieur van het gebouw moest de macht van Amsterdam
en de Republiek weerspiegelen en verwees naar de
klassieke oudheid. De beeldhouwer Artus Quellinus en zijn
medewerkers maakten beelden van zeven Romeinse goden
en godinnen voor het stadhuis. De schilder Ferdinand Bol,
een leerling van Rembrandt, maakte enkele werken die onder
meer in de Oude Raadszaal hingen.
In de negentiende eeuw betrok Lodewijk Napoleon het
stadhuis. Hij liet het stadhuis in 1808 verbouwen tot paleis.
Zo kwamen er houten wanden, die de galerijen in verschillende
vertrekken verdeelden. In de twintigste eeuw vonden
verschillende restauraties plaats, waarbij onder meer deze
wijzigingen weer ongedaan werden gemaakt.
De bewoners
Het stadhuis van Amsterdam kreeg voor het eerst de functie van paleis
toen in 1768 stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen
in Amsterdam werden ontvangen en er enige dagen verbleven.
Aan het begin van de negentiende eeuw koos Lodewijk Napoleon de stad
12
K&P_boek.indb 12
5/12/06 12:10:20 PM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM
Amsterdam als zijn residentie. De architect
J.T. Thibault verbouwde het stadhuis
tot paleis. Lodewijk Napoleon liet het met
meubelen in empirestijl inrichten. In 1808
betrok hij het koninklijk paleis.
De noordgalerij diende als eetzaal van de
koning. Achter het beeld van de Romeinse
god Mars lag het appartement van Lodewijks
echtgenote, koningin Hortense. Het
schijnt dat Hortense het paleis mooi gemeubileerd
vond, maar dat zij zich er ongelukkig
voelde. Ze woonde er niet langer dan
drie weken. Er is wel gesuggereerd dat dit te
maken had met haar vertrekken: boven de
toegang van haar appartement bevonden
zich afbeeldingen van huilende kinderen en
doodshoofden.
Lodewijk Napoleon deed in 1810 afstand
van de troon. Daarna nam de Franse landvoogd
Charles Lebrun zijn intrek in het
paleis. In oktober 1811 logeerde de Franse
keizer Napoleon Bonaparte er gedurende
zestien dagen.
Opnieuw Nederlands eigendom
Na de val van Napoleon gaf Willem I het paleis
terug aan de stad Amsterdam. Maar toen
hij eenmaal was ingehuldigd als koning, zag
hij in het paleis een goed onderkomen als
hij in Amsterdam wilde verblijven. Daarop
stelde het gemeentebestuur van Amsterdam
het paleis op verzoek van Willem I weer ter
beschikking aan de koning.
Uitstapje virtueel bezoek
Koninklijk Paleis
Via de website www.koninklijkhuis.nl kunt
u een virtueel bezoek brengen aan het
Koninklijk Paleis in Amsterdam. Op de eerste
pagina van deze website kiest u voor
‘Paleizen’ en daarna voor ‘virtuele rondleiding’.
In het volgende scherm kunt u
aangeven waar u een virtuele rondleiding
wenst. Op deze website kunt u ook kiezen
voor een virtuele rondleiding in het Huis
ten Bosch, in paleis Noordeinde en in het
Koninklijk Staldepartement.
13
K&P_boek.indb 13
5/12/06 12:10:22 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE
Hoewel het paleis in 1936 rijkseigendom werd, maakten leden van de
koninklijke familie er nog regelmatig gebruik van. Koningin Wilhelmina
verbleef regelmatig in het Koninklijk Paleis Amsterdam en verscheen na
haar troonsafstand in 1948 met haar dochter Juliana op het balkon van het
paleis. In 1966 fungeerde het paleis als decor voor het huwelijk van prinses
Beatrix en prins Claus en ook na haar inhuldiging tot koningin in 1980
verscheen Beatrix op het balkon van het paleis.
Uitstapje Scheepvaartmuseum
Daniël Stalpaert, die het stadhuis in Amsterdam voltooide, ontwierp ook ’s Lands Zeemagazijn,
het belangrijkste gebouw van de Admiraliteit van Amsterdam. ’s Lands Zeemagazijn was een vierkant
gebouw, met vier vleugels rond een binnenplaats. Net als het Koninklijk Paleis Amsterdam
was het gebouwd in Hollands-classicistische stijl. Anders dan het rijk gedecoreerde Koninklijk
Paleis was het Zeemagazijn sober uitgevoerd. Tegenwoordig is in dit pand het Scheepvaartmuseum
gevestigd.
14
K&P_boek.indb 14
5/12/06 12:10:24 PM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM
In 2002 vertrokken prins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta vanuit
het paleis naar de Beurs van Berlage en de Nieuwe Kerk voor de voltrekking
van hun burgerlijk en kerkelijk huwelijk. Twee dagen daarvoor
was in het Koninklijk Paleis een diner en een feest gegeven voor familie en
vrienden van het bruidspaar.
En nu…
Het Koninklijk Paleis Amsterdam heeft tegenwoordig voornamelijk een
representatieve functie. Het wordt onder meer gebruikt voor nieuwjaarsrecepties
van koningin Beatrix en tijdens staatsbezoeken. Daarnaast vinden
de uitreikingen van de Erasmusprijs, de Zilveren Anjer en de jaarlijkse
Prins Claus Prijs in dit paleis plaats.
Wanneer koningin Beatrix of andere leden van het koninklijk huis geen
gebruikmaken van het paleis is het Koninklijk Paleis Amsterdam regelmatig
opengesteld voor het publiek. In de zomermaanden is er een tentoonstelling
te bezichtigen die te maken heeft met een (kunst)historisch aspect
van het paleis. Na de uitreiking van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst
zijn in het paleis de voor deze prijs geselecteerde kunstwerken te
bezichtigen.
Stichting
Koninklijk Paleis Amstedam
Postbus 3708
1001 AM Amsterdam
Tel. 020-6204060
www.koninklijkhuis.nl
Wegens renovatiewerkzaamheden is het Koninklijk Paleis tot 2008 gesloten. Daarna zal het weer
regelmatig worden opengesteld voor het publiek.
15
K&P_boek.indb 15
5/12/06 12:10:26 PM

HUIS BERGH
(’S-HEERENBERG)
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Huis Bergh enige tijd bewoond
door de zus van Willem van Oranje en haar echtgenoot Willem
van den Bergh. Toen deze later in de oorlog voor de Spaanse zijde
koos, kwam hij in politiek opzicht lijnrecht tegenover zijn zwager
te staan.
Wie waren bij Huis Bergh betrokken?
• Gravin Maria van Nassau
K&P_boek.indb 16
5/12/06 12:10:27 PM

Het kasteel
Het is niet bekend hoe Huis Bergh er tijdens de eerste eeuwen van zijn
bestaan heeft uitgezien. Waarschijnlijk stond er in het begin niet meer
dan een toren van tufsteen binnen een versterking van palissaden op een
eilandje in het moeras. Deze tufstenen toren werd in de veertiende eeuw
afgebroken, waarna de huidige vierkante kasteeltoren moet zijn gebouwd.
Door de eeuwen heen moet er steeds gebouwd en verbouwd zijn, maar de
gegevens hierover zijn spaarzaam.
In de Tachtigjarige Oorlog werd Huis Bergh verwoest. Rond 1600 werd
met de wederopbouw begonnen. In die periode kreeg het kasteel ook voor
het grootste deel het aanzien dat het nu nog steeds heeft. Er werd onder
meer een keuken gebouwd en op de voorburcht kwam het huidige rentmeestershuis
te staan.
HUIS BERGH (’S-HEERENBERG)
Door brand verwoest
Huis Bergh heeft ondanks de diverse verbouwingen zijn middeleeuwse
karakter grotendeels behouden. Het kasteel werd twee keer door brand
verwoest. De eerste brand, in 1735, zorgde voor aanzienlijke schade. Van
1736 tot 1738 werd het kasteel herbouwd. De tweede brand vond plaats
nadat het kasteel in handen was gekomen van de Twentse textielbaron Jan
Herman van Heek. Tijdens zijn terugtocht van een reis naar Egypte in 1939
werden er werkzaamheden aan het kasteel verricht. Waarschijnlijk werd
daarbij de verwarmingsketel te hoog opgestookt, waardoor een scheur
ontstond in het metselwerk van de schoorsteen. Een daardoorheen slaande
vlam leidde ertoe dat de brand zich naar de zolder kon verspreiden. Pas ’s
avonds laat werd de brand ontdekt. Onder aanvoering van de burgemeester
en het personeel van Huis Bergh hebben de inwoners van ’s-Heerenberg
volgens Van Heek ‘moedig en met levensgevaar voor het behoud gestreden’.
Toch konden zij niet voorkomen dat een groot deel van het hoofdgebouw
in vlammen opging. Van Heek schreef in zijn boek over Huis Bergh: ‘Het
was een puinhoop geworden. Met moeite en levensgevaar waren ongeveer
twee derde der schilderijen en een deel der meubelen gered. De Lips-brandkast
wist de waardevolste handschriften der middeleeuwen te bewaren.’
17
K&P_boek.indb 17
5/12/06 12:10:29 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE
Van Heek ontving tijdens zijn terugreis een telegram over de brand. Hij
zond er een terug, waarin hij aan de betrokkenen zijn dank uitsprak en
beloofde: ‘Zal trachten kasteel te herstellen.’ Van Heek hield zijn woord en
koos ervoor terug te grijpen op de vroege bouwperioden van het kasteel
– een principe dat bijvoorbeeld ook werd toegepast bij een van de restauraties
van paleis Noordeinde (men herstelde het paleis in zijn zeventiendeeeuwse
vorm). Voor Huis Bergh betekende deze restauratie dat de bouwsels
uit de achttiende eeuw werden verwijderd. Verder werden onder meer
opnieuw oude kruisvensters in het kasteel aangebracht en werd een deel
van de vroegere ringmuur herbouwd.
De bewoners
Het kasteel Huis Bergh is lange tijd in het bezit geweest van de heren Van
den Bergh. In 1416 stierf dit geslacht uit met het overlijden van Frederik III
van den Bergh. Frederiks dochter, Sophia, was getrouwd met ene
Otto van der Leck. Na Frederiks dood ging het huis over op
zijn kleinzoon, de zoon van Sophia en Otto: Willem II
van der Leck. Willem en zijn nageslacht gingen zich
‘Van den Bergh’ noemen en namen het familiewapen
van moederszijde aan.
Willem IV van den Bergh, de achterachterkleinzoon
van Willem II van den Bergh, werd in 1546 wees. Aangezien
hij minderjarig was, kreeg hij twee voogden toegewezen:
Joost van Bronckhorst en Maximiliaan van Egmond. Dit
leidde ertoe dat de jonge Willem van den Bergh ook opgevoed werd aan
het Habsburgse hof in Brussel waar Van Egmond veel verbleef.
Zwager van Willem van Oranje
Het kasteel van ’s-Heerenberg kreeg banden met de familie van Oranje
toen Willem van den Bergh in 1556 op het kasteel van Moers trouwde met
de jongere zuster van Willem van Oranje, gravin Maria van Nassau. Samen
kregen zij zestien kinderen: acht jongens en acht meisjes.
18
K&P_boek.indb 18
5/12/06 12:10:30 PM

HUIS BERGH (’S-HEERENBERG)
Willem van den Bergh was lid van het Eedverbond der Edelen, een bondgenootschap
dat enkele edelen in 1565 tegen de Spaanse inquisitie sloten.
Aanvankelijk was het bondgenootschap gericht tegen de godsdienstpolitiek
van de Spaanse koning Filips II, die in de zestiende eeuw over de Nederlanden
regeerde, maar later kreeg het ook een militair karakter. In 1567
week Van den Bergh net als zijn zwager Willem van Oranje uit naar slot
Dillenburg in Duitsland voor een ballingschap die uiteindelijk negen jaar
zou duren. De oudste zonen van Willem en Maria groeiden daar op in het
gezelschap van personen als de latere stadhouder Maurits van Oranje. Een
jaar later, in 1568, werden de bezittingen van Willem van den Bergh verbeurd
verklaard.
Toenadering tot Spanje
Toen Willem van den Bergh terugkeerde
naar Huis Bergh bleek dat zijn bezittingen
waren leeggeroofd en verwoest.
Zijn pogingen tot herovering ervan
mislukten. Bij de Pacificatie van Gent
in 1576 kreeg hij echter zijn rechten en
bezittingen weer terug.
Aangezien Willem ook als edelman
en graaf hersteld wenste te worden,
probeerde hij een ambt van aanzien te
bemachtigen. Eerst richtte hij zijn pijlen
op het stadhouderschap van Friesland, maar dat mislukte. Daarna probeerde
hij stadhouder van Gelre te worden. Maar aangezien zijn zwager,
Willem van Oranje, aanvankelijk de voorkeur gaf aan zijn eigen broer Jan,
voelde Willem van den Bergh zich in zijn eer aangetast.
Uiteindelijk zou hij in 1581 alsnog de functie van stadhouder van Gelre
verwerven. Twee jaar later werden in Arnhem op het stadhouderlijk hof
van Gelre belastende stukken gevonden over de stadhouder en zijn betrekkingen
met de Spaanse koning. In 1578 had Willem namelijk contact gezocht
met de landvoogd Don Juan om te trachten tot een verzoening met
19
K&P_boek.indb 19
5/12/06 12:10:31 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE
de Spaanse koning te komen.
Van een definitieve toenadering
was het niet gekomen, maar
de stukken pleitten tegen hem.
Aangezien een verzoening met
Spanje lijnrecht tegenover de
opvattingen van zijn zwager
stond, werd Willem van den
Bergh gearresteerd en als verrader
gevangengezet. In 1584
kwam hij weer vrij. Hij betrok
het (in de achttiende eeuw afgebroken)
Huis Ulft en overleed er
in 1586. Zijn echtgenote Maria
bleef na zijn dood in dit huis
wonen; zij keerde niet terug naar
Huis Bergh.
Erkenning van het hoogste gezag
Lange tijd gold Willem van den
Bergh als een verrader. De laatste
jaren is dat beeld enigszins genuanceerd en afgezet tegen de tijd waarin
het conflict speelde. Willem van den Bergh moet zich in zijn waardigheid
aangetast hebben gevoeld omdat zijn benoeming tot stadhouder van Gelderland
zo moeizaam was verlopen en hij bovendien geen herstelbetalingen
had ontvangen voor zijn in de strijd verwoeste bezittingen. Een adellijk
persoon kon in die tijd rekenen op een eervolle behandeling zolang hij als
autonoom lid van de hoogste adel werd erkend. De moeizame benoeming
zal ervoor hebben gezorgd dat Van den Bergh zich vernederd voelde. Willem
van den Bergh zag zichzelf als een autonoom lid van de adel, die alleen
gezag kon erkennen van een hogergeplaatste. In zijn geval was dat de heersende
koning – en dat was op dat moment de koning van Spanje.
20
K&P_boek.indb 20
5/12/06 12:10:34 PM

HUIS BERGH (’S-HEERENBERG)
Bewoners na Willem van den Bergh
De zoon van Willem van den Bergh heette Herman. Hij volgde zijn vader
op en maakte carrière in het Spaanse leger. In 1591 was Herman commandant
van de Spaanse troepen in Deventer bij de belegering onder leiding
van prins Maurits. Het schijnt dat beide neven, die op slot Dillenburg met
elkaar hadden opgetrokken, elkaar hier hebben ontmoet en elkaar bij deze
gelegenheid langdurig omhelsd hebben.
Herman trouwde met Maria Mencia, markiezin van Bergen op Zoom en
vestigde zich in 1569 op Huis Bergh. Door vererving kwam het kasteel in
de achttiende eeuw in handen van de familie Von Hohenzollern-
Uitstapje Markiezenhof
Maria Mencia, de vrouw van Herman
van den Bergh, was een van
de markiezinnen van Bergen op
Zoom. Aan het einde van de vijftiende
eeuw werd in deze stad een
paleis in renaissancestijl gebouwd
voor de markiezen van Bergen op
Zoom. Tegenwoordig is het Markiezenhof
een museum, waarvan de
vaste collectie bestaat uit schilderijen,
meubilair en sier- en gebruiksvoorwerpen
uit de vijftiende
tot en met de achttiende eeuw.
Ook heeft het Markiezenhof een
permanente tentoonstelling over
kermissen en zijn er wisselende
tentoonstellingen te zien op het
gebied van cultuurhistorie en moderne
kunst.
21
K&P_boek.indb 21
5/12/06 12:10:37 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE
Sigmaringen. Deze familie toonde weinig interesse in het kasteel en besloot
het te verhuren. In de eerste helft van de negentiende eeuw was er een
rooms-katholiek seminarie in Huis Bergh gevestigd, daarna werden gedeelten
van het kasteel bewoond door de notabelen van het stadje ’s-Heerenbergh.
In 1912 verkocht Wilhelm August von Hohenzollern-Sigmaringen zijn bezittingen
en rechten aan de Nederlandse industrieel Jan Herman van Heek.
Hij maakte van het kasteel een historisch monument.
En nu…
Tegenwoordig is Huis Bergh een museum met een grote collectie laatmiddeleeuwse
kunst en middeleeuwse manuscripten. Ook zijn er regelmatig
wisselende tentoonstellingen. Daarnaast is er een verzameling portretten
van de leden van het Habsburgse en het Bourgondische huis te bezichtigen,
die per toeval door Jan van Heek in de ronde toren op de voorburcht
van het kasteel zijn gevonden.
Huis Bergh
Hof van Bergh 8
’s-Heerenberg
Tel. 0314-661281
www.huisbergh.nl
Geopend: van 1 mei tot 1 november van dinsdag
t/m zondag van 12.30 tot 16.30 uur. In
de maanden januari t/m april en november en
december vinden er iedere zondag rondleidingen
plaats om 14.00 en 15.00 uur. Op feestdagen
gelden andere openingstijden. Voor meer
informatie daarover kunt u de website of het
bovengenoemde telefoonnummer raadplegen.
22
K&P_boek.indb 22
5/12/06 12:10:40 PM

HUIS BERGH (’S-HEERENBERG)
Uitstapje slot Loevestein
Niet alleen de familie Van den
Bergh van Huis Bergh had een
meningsverschil met Willem
van Oranje en zijn nazaten. Er
speelden meer conflicten in
deze roerige tijd… Tijdens het
Twaalfjarig Bestand (van 1609
tot 1621) kreeg prins Maurits te
maken met een religieus conflict
tussen de zogenaamde remonstranten
(aanhangers van Arminius)
en de contraremonstranten
(aanhangers van Gomarus) over
de predestinatieleer. De remonstranten
kwamen op tegen de
strenge predestinatieleer en
pleitten voor de vrijheid van het
geweten. Het conflict liep steeds
hoger op en Maurits en zijn leger
kregen grote bevoegdheden om
de orde te kunnen handhaven.
Maurits koos daarbij voor de kant van de contraremonstranten. Toen vervolgens
bij de Synode van Dordrecht (1618-1619) de contraremonstranten gelijk kregen,
werd besloten het standpunt van de remonstranten te verbieden. Leden van
de Staten van Holland die voor de remonstrantse kant hadden gekozen werden
gevangengenomen. Zo belandde zowel Johan van Oldenbarnevelt als Hugo de
Groot in de gevangenis. Hugo de Groots ontsnapping uit staatsgevangenis slot
Loevestein met behulp van een boekenkist is wereldberoemd. Het middeleeuwse
slot is nu ingericht als museum. In de kamer waar Hugo de Groot verbleef is tegenwoordig
een permanente tentoonstelling te zien over de periode waarin het
kasteel een staatsgevangenis was.
23
K&P_boek.indb 23
5/12/06 12:10:42 PM