Ecologisch onderzoek vm vliegbasis Soesterberg ... - Provincie Utrecht

Uilenkamp 22,
3972 XS Driebergen-Rijsenburg
tel./fax 0343 – 521021
e-mail h.j.v.vdbijtel@planet

Colofon
Tekst:
H.J.V. van den Bijtel
Veldonderzoek: C. Achterberg, A. Aptroot, H.J.V. van den Bijtel, C.J.G.G. Goudsmits, J.P. Keizer,
H. van de Vendel, I.W. van Woersem
Fotografie: C. Achterberg (CA), H. van den Bijtel (HB), J. van der Greef (JG),
H. van de Vendel (HV) , I.W. van Woersem (IW)
Gegevensverwerking: H.F. van den Bijtel
Cartografie en GIS: van den Bijtel Ecologisch Onderzoek
Opmaak: H.J.V. van den Bijtel
Tekstcorrectie: H. van de Vendel
Foto’s
Omslag achtergrond: zicht over de Lange baan vanaf de wal bij baankop-oost (HB)
Inzet links: bos, heide en droog grasland, de belangrijkste begroeiingstypen van de vliegbasis (HB)
Inzet midden: stortbui in de Middle East (HB)
Inzet rechts: veldkaart broedvogelinventarisatie deelgebied 2
Pagina 1: zonnige nazomerdag op de vliegbasis (HB)
Pagina 5: impressie van het Sheltergebied (HB)
Pagina 39: regensluiers naderen de vliegbasis (HB)
Pagina 45: veldonderzoekers in actie (HV)
Pagina xxxxxxxxxx
Beopublicatie 201109
April 2011
© van den Bijtel Ecologisch Onderzoek
Uilenkamp 22, 3972 XS Driebergen-Rijsenburg
tel/fax: 0343 – 521 021
e-mail: h.j.v.vdbijtel@planet.nl

Inhoudsopgave
1 Inleiding 1
1.1 Aanleiding 2
1.2 De opdracht 3
1.3 De rapportages
2 Gebiedsbeschrijving 5
2.1 Ligging en oppervlakte 6
2.2 Namen gebiedsdelen 7
2.3 Inrichting 7
2.3.1 Bossen 9
2.3.2 Struwelen 21
2.3.3 Heide en heischraal grasland 27
2.3.4 Grasland en ruigte 30
2.3.5 Bebouwing 33
2.3.6 Verharding 35
2.4 Geomorfologie en bodem 36
2.4.1 Geomorfologie 36
2.4.2 Bodem 36
2.5 Water 37
4 Methode 45
4.1 Regulier monitoringsonderzoek 46
4.2 Flora, mossen en korstmossen, paddenstoelen 48
4.3 Zoogdieren 49
4.4 Vogels 51
4.5 Reptielen 52
4.6 Amfibieën 52
4.7 Insecten 53
5 Geraadpleegde literatuur 55
Bijlagen
3 Weer 39
3.1 Betekenis van het weer voor het onderzoek 40
3.2 Juli tot en met november 2009 40
3.3 Winter 2009/2010 41
3.4 Maart tot en met mei 2010 42
3.5 Juni tot en met augustus 2010 42
3.6 September tot en met november 2010 43
3.7 Enkele weerseffecten 44

1.1 Aanleiding
In november 2008 is de Vliegbasis Soesterberg officieel gesloten en op
13 juni 2009 is het eigendom van de gronden van de voormalige
Vliegbasis Soesterberg, met uitzondering van Camp New Amsterdam
(CNA) en het terrein van het toekomstig militair museum (Museumkwartier),
door het ministerie van Defensie overgedragen aan de
Provincie Utrecht (figuur 1). Dit gebied, dat wordt aangeduid als het
provincieterrein, heeft een oppervlakte van 391,8 ha en strekt zich uit
over het grondgebied van de gemeenten Soest en Zeist.
Vooruitlopend op de sluiting van de vliegbasis en de overdracht van
een groot deel van de gronden aan de provincie Utrecht is voor de
ontwikkeling van de voormalige Vliegbasis Soesterberg een ruimtelijk
plan opgesteld (Programmabureau Hart van de Heuvelrug 2009). Dit
plan is inmiddels verankerd in een structuurvisie en zal komende jaren
tevens worden vastgelegd in bestemmingsplannen.
Het ruimtelijk plan voor de voormalige vliegbasis beschrijft op
hoofdlijnen hoe de inrichting, het gebruik en het beheer zullen worden
vormgegeven nu het gebied geen militaire functie meer heeft. Er zijn
tal van maatregelen gepland: variërend van woningbouw en de aanleg
van fietspaden tot openstelling van het terrein en het vervangen van
het maaibeheer door begrazing met schapen. Deze maatregelen zijn
verder uitgewerkt in een Inrichtings- en beheerplan (Bakker 2010
(concept)).
De voormalige vliegbasis ligt in de Ecologische Hoofdstructuur. Tot de
sluiting van de vliegbasis had het gebied binnen de EHS de status van
‘bestaande natuur, militair terrein’. Nu het militaire gebruik is
weggevallen, heeft het gebied de status van ‘bestaande natuur’ en
geldt het gebruikelijke beschermingsregime – het nee, tenzij-regime –
voor de EHS. In de regelgeving met betrekking tot de bescherming van
de EHS is ook de mogelijkheid opgenomen voor toepassing van de
zogeheten saldobenadering.
Op 12 november 2008 werd de Vliegbasis Soesterberg officieel gesloten en kwam er
een einde aan de militaire luchtvaart (PHH)
De saldobenadering houdt in dat verschillende plannen voor
afzonderlijke delen van een samenhangend gebied niet als individuele
ingrepen worden beschouwd, maar dat er een integrale afweging op
gebiedsniveau wordt gemaakt. Voor de herontwikkeling van de
voormalige Vliegbasis Soesterberg is gekozen voor toepassing van
deze saldobenadering.
2

Belangrijke randvoorwaarde bij toepassing van de saldobenadering is
dat de kwaliteit en/of kwantiteit van de EHS op gebiedsniveau per
saldo dient te verbeteren (Ministeries van LNV en VROM & Provincies
2007). Dit betekent dat:
• voor EHS-gebieden een kwaliteitsslag wordt gemaakt waarbij de
oppervlakte natuur minimaal gelijkblijft dan wel toeneemt, en
• voor het beoordelen van kwaliteitswinst de gebiedsvisie inzicht zal
moeten geven in de vier wezenlijke kenmerken en waarden van de
EHS.
Om na te kunnen gaan of de in het kader van de saldobenadering
vereiste kwaliteitswinst voor de EHS ook daadwerkelijk wordt
gerealiseerd, is er behoefte aan vlakdekkende gegevens over de in het
gebied aanwezige flora en fauna. Daarom is in 2009 in opdracht van
het Projectbureau Vliegbasis Soesterberg gestart met een uitgebreid
onderzoek naar de flora en fauna van het provinciale deel van de
voormalige Vliegbasis Soesterberg. De uitkomsten van dit onderzoek
dienen tevens om de effecten van de plannen op de natuurwaarden
van het gebied te kunnen meten, als basis voor een ontheffingaanvraag
in het kader van de Flora- en Faunawet, als bouwstenen
voor het Inrichtings- en beheerplan (Bakker 2010 (concept)) en om
sturing te kunnen geven aan het toekomstige beheer. Het onderzoek
heeft zich primair gericht op het voorkomen en de verspreiding van
beschermde soorten, soorten van de Rode en Oranje Lijst en
doelsoorten van de voor het gebied geldende natuurdoeltypen. De
gegevens die tijdens het onderzoek in 2009 en 2010 verzameld zijn,
moeten worden opgevat als een nulmeting, waarin de uitgangssituatie
wordt vastgelegd.
1.2 De opdracht
In september 2009 is door het Projectbureau Vliegbasis Soesterberg
aan Van den Bijtel Ecologisch Onderzoek opdracht gegeven tot het
uitvoeren van een onderzoek naar de flora en fauna van de
voormalige Vliegbasis Soesterberg. Het ging hierbij om een opdracht
voor een eerste onderzoeksronde. In februari 2010 is opdracht
gegeven voor het vervolg van dit onderzoek. De gegevens die met dit
onderzoek verzameld worden, moeten gebruikt kunnen worden om de
ontwikkelingen in het gebied te toetsen aan de Flora- en Faunawet en
aan de regelgeving met betrekking tot de bescherming van de EHS
(saldobenadering).
1.3 De rapportages
Tijdens het onderzoek in 2009 en 2010 is een schat aan gegevens over
het voorkomen en de verspreiding van flora en fauna op de voormalige
Vliegbasis Soesterberg verzameld. De hoeveelheid gegevens is zo
omvangrijk dat besloten is deze te publiceren in vijf deelrapporten.
In dit deel – deel 1 – wordt een beschrijving van het gebied gegeven,
een algemene beschrijving van het weer in de maanden van en
voorafgaand aan het onderzoek en een uitgebreide verantwoording
van de gevolgde werkwijze voor de verschillende onderzoeksonderdelen.
In deel 2 worden de resultaten van het onderzoek naar planten en de
vegetatie gepresenteerd. In deel 3 wordt verslag gedaan van de
uitkomsten van het onderzoek naar zoogdieren, reptielen en
amfibieën. In deel 4 worden de resultaten van het onderzoek naar
vogels besproken en in deel 5 komen de resultaten van het onderzoek
naar insecten aan de orde.
In de rapportages worden in hoofdzaak de gegevens van het
onderzoek in 2010 besproken. Dit onderzoek is het meest uitgebreid
geweest en levert het meest volledige beeld op. De gegevens van het
onderzoek uit 2009 zijn gebruikt ter aanvulling, vooral bij soorten
waarvan de trefkans gering is, zoals sommige zoogdieren en reptielen,
bij soorten waarvan de aantallen van jaar tot jaar sterk fluctueren of
die niet jaarlijks aanwezig zijn, zoals insecten en paddenstoelen, en bij
soorten die slechts gedurende korte tijd aanwezig zijn, waardoor meer
jaren nodig zijn om een goed beeld te verkrijgen, zoals bijen en
paddenstoelen.
3

Figuur 1. Eigendommen voormalige Vliegbasis Soesterberg
Terreinen van het Ministerie van Defensie zijn rood gearceerd
4

2.1 Ligging en oppervlakte
De Vliegbasis Soesterberg ligt midden op de Utrechtse Heuvelrug in
het driehoekige bos- en heidegebied tussen de kernen van Zeist, Soest
en Amersfoort (figuur 2). Het provincieterrein ligt deels in de
gemeente Zeist (58,6 ha) en deels in de gemeente Soest (333,2 ha).
zogeheten Kippenfarm, ligt ten oosten van deze weg en wordt omringd
door de bossen van het militair oefenterrein De Stompert, dat gelegen
is ten oosten van de Van Weerden Poelmanweg. In het zuiden grenst
de vliegbasis aan de bebouwing langs de Amersfoortseweg (N237) en
verder naar het westen, aan het terrein van Tammer, de
Batenburgweg en het Camp New Amsterdam. Aan de westzijde wordt
de vliegbasis begrensd door de Nieuwe Dolderseweg (N238), de
Hertenlaan en de Hindelaan.
Figuur 2. Ligging van de voormalige Vliegbasis Soesterberg
Het provincieterrein, het eigenlijke onderzoeksgebied, is blauw omlijnd;
de groene lijn is de grens tussen de gemeente Zeist in het westen en de
gemeente Soest in het noordoosten
De voormalige vliegbasis ligt direct ten noorden van het dorp
Soesterberg en wordt aan de noordzijde begrensd door het bedrijventerrein
Fornhese, de spoorlijn Utrecht-Amersfoort en het bosgebied
van het landgoed De Paltz. In het oosten wordt de vliegbasis begrensd
door de Van Weerden Poelmanweg (N413), de doorgaande weg van
Soesterberg naar Soest. Een klein deel van het onderzoeksgebied, de
Ten oosten van de Van Weerden Poelmanweg ligt de zogeheten Kippenfarm. Op dit
terrein, dat onderdeel uitmaakt van het onderzoeksgebied, staan de met rollen
scheermesdraad (corcertina) beveiligde stellages van de aanvliegverlichting (HB)
6

Het onderzoeksterrein beslaat het gehele gebied dat in eigendom is
overgedragen aan de Provincie Utrecht met uitzondering van de
boscorridor die over Camp New Amsterdam loopt (zie figuur 1).
Dit gebied heeft een oppervlakte van 391,8 ha en beslaat in totaal
477 hectarehokjes, de basiseenheid voor het ecologisch onderzoek
(zie hoofdstuk 3).
2.2 Namen gebiedsdelen
Het provincieterrein is met zijn bijna vierhonderd hectare zo groot, dat
het voor een nadere plaatsbepaling zinvol is namen te geven aan
gebiedsdelen. In figuur 3 zijn de namen weergegeven zoals die voor
de verschillende gebiedsdelen in dit deel en de volgende delen van de
onderzoeksrapportage worden gebruikt. De naamgeving is gebaseerd
op:
• bestaande namen (namen wegen),
• namen van bepaalde objecten (verkeerstoren, blusvijver,
vliegtuigbrandstofopslaginstallatie (VBOI)),
• namen die dateren uit de tijd dat de Amerikanen de vliegbasis
gebruikten (Middle East, Camp New Amsterdam),
• namen van objecten met specifieke kenmerken (Korte baan, Lange
baan),
• geografische aanduidingen (noordelijk bosgebied);
• of een combinatie van de laatste twee aspecten (baankop-oost).
Slechts vier van de gebruikte namen zijn geïntroduceerd ten behoeve
van deze onderzoeksrapportage. Het gaat hierbij om de
‘noordoostelijke ontsluitingsweg’, de ‘noordelijke heide’, het ‘zuidelijk
bosgebied’ en de ‘zuidelijke bosstrook’. Alle overige namen worden ook
in andere publicaties over de vliegbasis gebruikt (Bakker 2010
(concept), DGW&T 1995).
In het noorden van het gebied ligt de Vliegtuigbrandstofopslaginstallatie Noord (VBOI
Noord). In de heuvel, die ook wel wordt aangeduid als kerosineheuvel bevindt, zich
een grote tank voor de opslag van vliegtuigbrandstof (HV)
2.3 Inrichting
De inrichting van de voormalige Vliegbasis Soesterberg bestaat uit
bossen, heide, (hei)schrale graslanden, gebouwen en verharding. In
de volgende paragrafen wordt een beknopte beschrijving gegeven van
deze elementen. Voor elk element wordt in globale termen
aangegeven welk belang dit heeft voor de flora en fauna.
7

Figuur 3. Naamgeving gebiedsdelen
Grotere eenheden zijn voorzien van een groene achtergrond, kleinere eenheden en objecten van een blauwe achtergrond
8

2.3.1 Bossen
Figuur 4. De bosgebieden op de voormalige Vliegbasis Soesterberg
Open berkenbos bij zonsopkomst, april 2010 (HB)
Naam deelgebied
Oppervlakte
bos in ha
Oppervlakte
struweel in ha
De totale oppervlakte bos op de voormalige Vliegbasis Soesterberg
bedraagt 163 ha, waarvan ca. 9 ha bestaat uit struweel. De bossen
concentreren zich in zeven deelgebieden (figuur 4): het noordelijk
bosgebied, baankop-noord, sheltergebied, het zuidelijk bosgebied, de
zuidelijke bosstrook, de Middle East en de Kippenfarm. Tussen deze
deelgebieden bestaan verschillen in het karakter van de bossen, die
voornamelijk bepaald worden door de gebruikte hoofdboomsoorten en
leeftijd van de bomen. In het onderstaande wordt per deelgebied een
korte beschrijving gegeven van de aanwezige bossen. Op de
vegetatiekundige samenstelling van de bossen wordt nader ingegaan
in deel 2.
Noordelijk bosgebied 70,3 0,5
Bossen rondom baankop-noord 20,3 2,4
Shelterterrein 29,8 1,6
Zuidelijk bosgebied 9,8 0,9
Zuidelijke bosstrook 4,8 1,3
Middle East 15,9 1,6
Kippenfarm 3 0,9
Totaal 153,9 9,2
Tabel 1.
Oppervlakten bos en struweel in de deelgebieden
9

Noordelijk bosgebied
Langs de gehele noordzijde van dit deelgebied strekt zich een gordel
met bossen van oudere grove dennen (>60 jaar) uit. De meeste van
deze dennen zijn aangeplant, maar sommige zijn van natuurlijke
oorsprong, in het bijzonder de oudere vliegdennen in het stuifzandgebied
ten noorden van de VBOI Noord.
gemengd loofhout. In deze strook liggen enkele clusters met tamme
kastanjes, die veel holten bevatten. Pleksgewijs komt hier een dichte
begroeiing van adelaarsvaren voor. Ten zuiden van deze strook
gemengd loofhout liggen percelen met boswilg en zwarte den.
Ten oosten van het boogpad-noord liggen enkele gemengde
opstanden, waaronder een opstand met beuken, douglassparren en
fijnsparren en een opstand met gewone esdoorn, rode paardenkastanje
en winterlinde. Nog verder naar het oosten versmalt de
bosstrook ten noorden van de noordoostelijke ontsluitingsweg tot een
breedte van circa vijftien meter en wordt het open grove dennenbos
vervangen door een perceel met zomereiken dat doorplant is met
haagbeuken.
Oudere vliegdennen in het stuifzandgebiedje ten noorden van de VBOI Noord, maart
2010 (HB)
De grove dennenbossen hebben een open structuur en er is veel
bijmenging van berken. Pleksgewijs is de kroonbedekking van berken
groter dan die van grove den. Ook zomereiken zijn aanwezig, maar
vaak slechts met enkele (jongere) exemplaren. Ten oosten van de
VBOI Noord ligt te midden van de dennenbossen een strook met
In het noordelijk bosgebied komen veel zachte berken voor. De foto toont de bast van
een zachte berk, maart 2010 (HV)
10

Het bosgebied aan weerszijden van het boogpad-zuid – tussen het
slingerpad ten zuiden van gebouw 257 en de oostgrens van de
vliegbasis – bestaat uit een kern van middeloude en oudere grove
dennen (>40 jaar). Hieromheen liggen kleine productiepercelen met
afwisselend jonge aanplant van zomereik en grove den, oudere
douglassparren, fijnsparren, zeedennen en Japanse lariks, en oudere
eiken en berken.
deze plant duidt op een oudere bosgroeiplaats. In dit gebied liggen
aan de noordzijde ook enkele perceeltjes met gemengd loofhout. Het
gaat hierbij om opstanden van berken, zomereik en witte els en om
een opstand met winterlinden.
De bossen tussen het slingerpad ten zuiden van gebouw 257 en het
gebouwencluster langs de rondweg bestaan voornamelijk uit percelen
grove den met bijmenging van berken en zomereiken, uit gemengde
opstanden van berken en zomereik en uit enkele opstanden met in
hoofdzaak zomereik, waaronder een strook met deels oude eiken. In
dit gebied komen ook enkele grotere percelen met monocultures van
jonge grove dennen voor. Een opvallend element in dit gebied wordt
gevormd door een rijtje van vier leilindes. Ze markeren de plek waar in
het verleden een boerderij heeft gestaan.
Het bosgebied aan weerszijden van het boogpad-zuid bestaat uit een afwisseling van
kleine percelen loof- en naaldhout (HB)
Aan de oostzijde van dit bosgebied ligt een oude wal die begroeid is
met voormalig eikenhakhout en in het zuiden ligt een wat groter
perceel met eikenspaartelgenbos. In de ondergroei van deze opstand
komen enkele forse plekken met dalkruid voor. De aanwezigheid van
Vier leilindes markeren de plaats waar ooit een boerderij heeft gestaan, mei 2010 (IW)
11

De bossen ten oosten van het gebouwencluster bestaan uit een
afwisseling van kleine percelen loof- en naaldhout. Voorts komen hier
twee grotere percelen met gemengd loof- en naaldhout voor en een
gemengde opstand van jonge grove den en boswilg.
berken, boswilg, grauwe abeel en zomereik. Het zijn veelal jonge
opstanden met plaatselijk een dichte ondergroei van hazelaar.
Ten oosten van het Munitiepark liggen opstanden met zomereiken,
douglassparren en grove den gemengd met berken. Hier ligt ook nog
een eikenwal die begroeid is met hakhout. Voorts liggen hier twee
perceeltjes met Amerikaanse eik en een gemengde opstand van
Amerikaanse eik, tamme kastanje en zomereik.
Jong bos van berken en eiken in het Munitiepark nabij de iglo’s met in de plaatselijk
zeer goed ontwikkelde struiklaag hazelaar en wilde appel, mei 2010 (HB)
In het Munitiepark bestaan de bossen in zijn geheel uit loofhout, in het
bijzonder opstanden van berken en zomereiken, of gemengde percelen
van deze soorten. Om eventueel brandgevaar te beteugelen is hier in
het verleden nooit naaldhout aangeplant. De bossen op de gronden
rond de iglo’s hebben een ander karakter. Deels gaat het hier om
percelen met gemengd loofhout met soorten als Amerikaanse eik,
Oude vervallen wal begroeid met doorgeschoten eikenhakhout nabij de Verlengde
Paltzerweg, mei 2010 (HB)
In het gebied ten noordoosten van de VBOI Gravelpit liggen de
mooiste bossen van de vliegbasis. Het zijn over het algemeen oudere
bossen van grove den gemengd met zomer- en wintereik, deels
strubben, en berken. Het bosperceel dat grenst aan het Museum-
12

kwartier bestaat geheel uit eikenstrubben. De bodem van dit
bosperceel is bedekt met dichte matten van dalkruid, een indicator
voor oude bosgroeiplaatsen.
Amerikaanse eik, berken, robinia’s en zomereiken. Aan de oostzijde
van dit pad ligt nog een perceel met berken.
Een bostype dat niet onvermeld mag blijven, zijn de open berkenbossen
langs de zuidzijde van het heideveld in het zuidwesten van het
noordelijk bosgebied. Op de bodem van deze bossen komt bijna geen
strooisel voor, omdat vallend blad door de wind wordt weggeblazen.
De ondergroei bestaat voornamelijk uit mossen en gras. Plaatselijk zijn
horsten duinriet en groepen wilde rozen (egelantier en hondsroos)
aanwezig.
Eikenstrubbenbos met dichte matten bloeiend dalkruid, mei 2010 (IW)
Ten westen van het strubbenbos, langs de oprit naar de mobiele
radarpost, is een opstand van oudere eiken gemengd met berken
aanwezig. Naar het westen toe gaat dit over in een jong bos van
gemengd loofhout. De strook aan de noordzijde van de oprit is
begroeid met berken en een perceeltje met jonge grove dennen.
De strook tussen het Munitiepark en het pad ten westen van de
VBOI Gravelpit is begroeid met gemengd loofhout bestaande uit
Een groep berken te midden van duinriet: een kenmerkend beeld voor de open
berkenbossen langs de zuidwestrand van het noordelijk bosgebied (HB)
13

Bossen rondom baankop-noord
De bossen rond baankop-noord vormen de verbinding tussen het
noordelijk bosgebied en de bossen op het sheltergebied. Ze strekken
zich uit langs de noordzijde van de Korte baan vanaf het Museumkwartier
via de west- en zuidzijde van baankop-noord naar de
noordpunt van het Sheltergebied.
dit perceel zijn groepen met taxus aangeplant en aan de zuidkant komt
over de gehele lengte een smalle strook met berken en zomereik voor.
Zonsopkomst in het zwarte dennenperceel, april 2010 (HB)
Overzicht over de bossen rondom baankop-noord vanaf de opstelplaats voor
luchtafweergeschut, augustus 2010 (HB)
Pal ten noorden van het Museumkwartier liggen een jong eikenperceel
en een perceel gemengd loofhout met Amerikaanse eik, berken en
zomereik. Ten zuiden van de BOSpomp ligt een complex jonge eiken
met enkele plukken jong grove dennenbos. Ten noordwesten hiervan
ligt een langgerekt perceel met zwarte dennen. In de noordrand van
Pal ten zuidwesten van het perceel zwarte dennen ligt een jonge
opstand van zomereik en berk met groepen grove den en gemengd
struweel. Het perceel zwarte dennen sluit aan op een smalle strook
gemengd loofhout die parallel loopt aan de verbindingsweg tussen de
Korte baan en de rondweg. Deze strook bestaat voornamelijk uit
Spaanse aak (veldesdoorn) en haagbeuk, maar er groeien ook enkele
winterlindes en zomereiken.
Aan de westzijde van de verbindingsweg ligt een blok met productieopstanden.
Dit bestaat uit een perceel douglassparren, enkele
gemengde percelen met douglas- en fijnsparren en een perceel vrij
14

jonge grove dennen. De productiepercelen zijn aan de oost- en
noordzijde omzoomd met een strook van Amerikaanse eiken en
berken.
afgestorven, heeft dit jonge bos een open structuur met veel open
plekken, die ten dele begroeid is met struikheide, ten dele met
ruigtesoorten. Te midden van deze gemengde percelen liggen enkele
opstanden die geheel uit jonge grove dennen bestaan.
Het bos ten westen van de rondweg bestaat uit een aantal kleine
percelen van berken, boswilg, grove den, zomereik, gemengd loofhout
en gemengd loof- en naaldhout. Het zijn over het algemeen jonge
opstanden (

Bossen in het Sheltergebied
De bossen in het Sheltergebied bestaan voor een aanzienlijk deel uit
productieopstanden van douglasspar en Japanse lariks. Grotere
percelen van douglasspar zijn aanwezig aan de noordzijde van het
Sheltergebied, aan weerszijden van de rondweg, in de lus langs de
noordelijke shelters, langs de weg naar gebouw 247 en langs de
rondweg in het zuidwestelijke deel van het gebied. Percelen met
Japanse lariks komen voor aan weerszijden van de rolbaan langs de
noordoostelijke shelters. Rondom de zuidelijke shelters liggen enkele
percelen van vrij jonge grove dennen (20-40 jaar), waarvan sommige
gemengd met berk, en verspreid over het terrein liggen kleine
perceeltjes met fijnsparren.
De naaldhoutpercelen wisselen af met percelen jong loofhout, vooral
zomereik, al dan niet met bijmenging van berken of grove dennen.
Oudere eikenbossen gemengd met berken komen voor in een strook
ten westen van de rondweg en tussen de westelijke shelters. Hier
komt ook nog één eikenstrubbe met twaalf stammen voor.
In het Sheltergebied staat één eikenstrubbe, een relict uit de tijd van vóór de
vliegbasis, mei 2010 (HB)
Een opstandstype dat beperkt is tot het Sheltergebied bestaat uit
zwarte elzen en zachte berken. Van dit type komen kleine perceeltjes
voor langs de graslanden rond de noordelijke shelters.
Vlammende herfstkleuren van Japanse lariks (felgeel) en zomereik (bruinrood) sieren
in het najaar het Sheltergebied, november 2010 (HB)
16

Zuidelijk bosgebied
De bossen in het zuidelijk bosgebied strekken zich uit van de ingang
tot het provincieterrein aan de Batenburgweg tot aan de westgrens
van het gebied. Het grootste deel van dit bosgebied ligt ten zuiden van
de weg die vanaf de ingang naar Camp New Amsterdam loopt. Het
westelijke deel van dit boscomplex heeft een uitloper naar het
noorden, tot aan de tennisbaan.
Aan de randen van het grasland rond verschillende shelters aan de noordzijde van
het Sheltergebied komen kleine opstanden van zwarte els en zachte berk voor,
juni 2010 (HB)
Opstanden die alleen uit berken bestaan, komen vooral voor ten
westen van de rondweg in het uiterste zuidwesten van het
Sheltergebied. Het gaat hierbij deels om zeer jonge bossen die
ontstaan zijn als gevolg van natuurlijke verjonging. In dit gebiedsdeel
liggen ook nog een perceel fijnspar, twee opstanden met Amerikaanse
eik en een perceel oudere grove dennen met bijmenging van berk.
Nog wat verder naar het zuidwesten liggen twee tuinen, grotendeels
met ouder gemengd bos van Amerikaanse eik, berken, beuk,
douglasspar, gewone esdoorn, grove den en zomereik begroeid.
Middeloude en jonge grove dennenpercelen in het zuidelijk bosgebied, augustus 2009
(HB)
Het grootste deel van dit bosgebied bestaat uit middeloude grove
dennenbossen (40-60 jaar). Het gaat hierbij om monocultures en om
percelen met bijmenging van berken en zomereik. Pleksgewijs zijn
Amerikaanse eiken aanwezig, die echter in meerderheid zijn geringd
17

en afgestorven. In het uiterste noordwesten ligt een geïsoleerd jong
eikenbosje dat aansluit op de bossen van Camp New Amsterdam.
Rondom de tennisbaan zijn twee perceeltjes met jonge eiken aanwezig
en een perceel gemengd loofhout met onder andere gewone esdoorn,
robinia en winterlinde. Ten zuidwesten hiervan, aan de zuidzijde van
de parallelbaan, ligt een perceel met gemengd loof- en naaldhout, dat
bestaat uit Amerikaanse eiken, berken, grove dennen en zomereiken.
In het uiterste zuidwesten van het gebied ligt een klein perceel dat
geheel uit Amerikaanse eiken bestaat.
Het bosperceel ten westen van de brandweerkazerne bestaat uit
berken en zomereiken. Te oordelen naar de meerstammige groeiwijze
van de bomen betreft het hier een oud hakhoutperceel. De
brandweerkazerne wordt in het oosten en zuiden omringd door een
middeloud bos van zomereiken.
Zuidelijke bosstrook
De bossen van de zuidelijke bosstrook strekken zich uit van de ingang
aan de Batenburgweg tot aan baankop-oost. Ze bestaan voornamelijk
uit jonge aanplant van loofhout, vooral berken en zomereiken. Alle
bospercelen zijn omzoomd door struwelen die bestaan uit verschillende
soorten struiken (zie paragraaf 2.3.2).
In het deel tussen de ingang aan de Batenburgweg en het fietspad
over de vliegbasis liggen twee perceeltjes gemengd loof- en naaldbos
die bestaan uit berken, gewone esdoorn, grove den en zomereik.
Tussen deze beide perceeltje ligt een jonge aanplant van zomereik met
bijmenging van berk.
Ten oosten van het fietspad liggen twee perceeltjes met berken, een
jong eikenbos met bijmenging van berken en een ouder douglasperceel
eveneens gemengd met eik.
Verder naar het oosten wordt de bosstrook over korte afstand
onderbroken. Het bos na deze onderbreking bestaat uit een langgerekt
perceel met gemengd loofhout. In dit perceel groeien onder andere
berken, gewone esdoorn, haagbeuk, wilgen, winterlinde en zomereik.
Langs een deel van de noordzijde van het perceel gemengd loofhout is
een jonge opstand van fijnspar aanwezig.
In de grove dennenbossen in het zuidelijk bosgebied komt in de ondergroei veel wilde
lijsterbes voor, augustus 2009 (HB)
18

egroeid is met vrij jonge eiken en berken. Deze bosstrook loopt uit in
een perceel met oudere eiken ten oosten van de dispersals. Op de
gronden tussen de dispersals komen enkele kleine opstanden van
gemengd loofhout voor (Amerikaanse eik, berken, robinia, zomereik).
Het bosgebied ten zuiden van de dispersals bestaat geheel uit
loofhout. Het zijn meest jonge bossen van berken en gemengde
opstanden van berken en zomereik. Ook ligt hier een perceel met
Amerikaanse eik.
Perceel jonge fijnspar in de zuidelijke bosstrook, maart 2010 (IW)
Bossen in de Middle East
De bossen in de Middle East strekken zich uit van de grens met het
Museumkwartier in het westen tot aan de wal langs de Van Weerden
Poelmanweg in het oosten.
De bospercelen ten noorden en oosten van het cargoplatform bestaan
uit vrij jonge tot middeloude grove dennen (40-60 jaar) gemengd met
berken en een enkele zomereik. Het noordelijke perceel wordt
omzoomd door een opstand van jonge eiken, het zuidelijke perceel
door een opstand van gemengd loofhout (berken, gewone esdoorn,
zomereik). Langs het fietspad liggen twee stroken met oudere eiken en
een rijtje oude beuken, het restant van een vroegere laanbeplanting.
De dispersals worden aan de noordzijde omzoomd door een wal die
Jong berkenbos aan de zuidzijde van de Middle East, maart 2010 (HB)
De gronden tussen de dispersals aan de zuidzijde van de rolbaan zijn
net als aan de noordzijde begroeid met kleine opstanden van gemengd
loofhout (Amerikaanse eik, berken, robinia, zomereik).
Het hart van het bosblok ten oosten van de rolbaan naar baankop-oost
19

wordt gevormd door een perceel zwarte dennen. Dit wordt aan de
noord- en westzijde begrensd door perceeltjes met gemengd loofhout,
die vooral uit robinia bestaan. Ten oosten en zuiden van het perceel
zwarte dennen liggen afwisselend opstanden van berken en zomereik.
groeiplaats van adelaarsvaren duidt het voorkomen van deze plant
erop dat het een oude bosgroeiplaats betreft. Langs de westrand van
het eikenbos ligt nog een smalle strook vrij jong grove dennenbos.
Verspreid over het gehele terrein groeien fijnsparren, solitair of in
kleine groepen.
Zwarte dennenperceel in de Middle East met op de voorgrond een zoom van robinia’s
en rechts een perceel met jonge zomereiken, april 2010 (IW)
Bossen op de Kippenfarm
De zuidoost- en noordwesthoek van de Kippenfarm is begroeid met
een gemengd loofbos van Amerikaanse eik, berken, beuk, haagbeuk
en zomereik. In het middengedeelte liggen enkele berkenpercelen,
waarin zachte berk een fors aandeel heeft. De gehele noordoosthoek
van het terrein bestaat uit een eikenspaartelgenbos met bijmenging
van berken en in de ondergroei dalkruid. Net als de aanwezige grote
In het gemengde loofbos op de Kippenfarm groeien vrij veel haagbeuken, juni 2010
(HB)
20

2.3.2 Struwelen
Noordelijk bosgebied
In het noordelijk bosgebied komen vrijwel alleen aangeplante
sierstruwelen voor. Deze liggen onder andere rondom de
raketlanceerplaatsen (sneeuwbes) en de gebouwen. Bij gebouw 13 zijn
struwelen van vlinderstruik aangeplant die in de bloeitijd bezocht
worden door veel dagvlinders.
Struweel van Amerikaans krentenboompje langs de zuidelijke bosrand van de Middle
East, april 2010 (HB)
Struwelen zijn min of meer gesloten begroeiingen die geheel uit
struiken bestaan en die gemiddeld een meter of twee, drie hoog zijn,
maar vaak lager. De meeste struwelen op de vliegbasis zijn aangeplant
en liggen in of langs bossen en rondom bebouwing (zie figuur 4).
De oppervlakte struweel op de voormalige Vliegbasis Soesterberg
bedraagt slechts 9,2 ha (tabel 1). De werkelijke oppervlakte is echter
groter, omdat er langs veel bossen smalle mantels van onder andere
braam en natuurlijke opslag van boomsoorten voorkomen. Deze zijn
niet afzonderlijk gekarteerd en niet meegenomen in de oppervlakteberekening.
De grootste oppervlakte struweel is aanwezig in de bossen
rondom baankop-noord.
Dicht struweel van sneeuwbes op de raketlanceerplaats in het noordelijk bosgebied,
augustus 2010 (HV)
Het enige grotere natuurlijke struweel is te vinden ten westen van het
slingerpad ten zuiden van gebouw 257. Dit struweel bestaat uit een
dichte begroeiing van braam en opslag van bomen, vooral berk.
21

Natuurlijke struwelen zijn ook aan te treffen in de bosranden van veel
bospercelen. Ze vormen hier smalle mantels die soms niet veel breder
zijn dan één à twee meter. Deze mantels bestaan meestal uit braam,
maar soms ook uit opslag van bomen en in het Munitiepark ook uit
Sachalinse duizendknoop.
vogelkers, hulst, sporkehout en wilde lijsterbes, en uit natuurlijke
verjonging van bomen.
Struwelen rondom baankop-noord
Alle bossen rondom baankop-noord zijn aan de zijde van de Korte
baan omzoomd met een aangeplant struweel dat in breedte varieert
van twee tot meer dan tien meter. De struwelen bestaan uit soorten
als Amerikaans krentenboompje, egelantier, Gelderse roos, hazelaar,
hondsroos, eenstijlige meidoorn, sleedoorn, vogelkers, wilde liguster
en wilde kardinaalsmuts.
Mantels van bramen zijn in de bloeitijd van grote betekenis als nectarbron voor
insecten, juni 2010 (HB)
Ook in de bossen komen plaatselijk veel struiken voor, vooral in
percelen met een open structuur en een voedselrijkere bodem. Deze
struiklaag maakt onderdeel uit van de bosvegetatie en wordt niet tot
de struwelen gerekend. Naast braam bestaat de struiklaag in de
bossen uit soorten als Amerikaans krentenboompje, Amerikaanse
Struweel met bloeiende meidoorns aan de baanzijde van het bos langs de Korte baan,
mei 2010 (HB)
Tussen de jonge bosaanplant ten noorden en westen van baankopnoord
liggen enkele struweelstroken die voornamelijk bestaan uit
22

Amerikaans krentenboompje. Aan de zijde van de rondweg is de jonge
bosaanplant omzoomd met een struweel dat bestaat uit dezelfde
soorten als de struwelen langs de Korte baan.
Ten zuidwesten van de rondweg zijn enkele kleinere vlakken met
struweel aangeplant, waarbij vooral sleedoorn is gebruikt. Deze
aanplant gedijt slecht en is ten dele overgroeid door een natuurlijk
struweel van brem. Voorts komen in het gebied ten zuidwesten van de
rondweg plaatselijk dichte struwelen van bramen voor.
rondweg is een open struweel van sleedoorn, meidoorn, veel wilde
rozen (egelantier en hondsroos) en opslag van berken en grove den
aanwezig. Langs de bosstrook parallel aan de verbindingsweg tussen
de Korte baan en de rondweg is een struweel van rode kamperfoelie
aangeplant dat in de bloeitijd wordt bezocht door vele tientallen
hommels.
Rijk bloeiend struweel van rode kamperfoelie langs de bosstrook parallel aan de
verbindingsweg tussen de Korte baan en de rondweg, mei 2010 (HB)
Bloeiend bremstruweel met rechts een slecht groeiende sleedoornstruik, juni 2010
(HB)
In het gebied rondom baankop-noord komen nog twee andere typen
struwelen voor. Op het perceel tussen de zweefvliegershangar en de
Struwelen in het Sheltergebied
Net als in het noordelijk bosgebied komen in het Sheltergebied langs
veel bosranden smalle mantels van bramen voor. Struwelen van hoger
opgaande struiksoorten zijn vooral te vinden in het zuidwesten van het
gebied. Ze bestaan grotendeels uit Amerikaans krentenboompje, maar
23

plaatselijk domineert hazelaar, vooral in het gebied tussen de zuidwestelijke
toegang tot het Sheltergebied en de rondweg.
Zuidelijk bosgebied
Langs de bosranden in het zuidelijk bosgebied zijn op veel plaatsen
mantels van dicht braamstruweel aanwezig. Op sommige plaatsen zijn
deze tientallen meters lang en enkele meters breed. Dit is onder
andere het geval bij de brandstofopslag en rondom de tennisbaan.
Rond de gebouwen nabij de verkeerstoren zijn diverse sierstruwelen
aangelegd van verschillende cultivars, onder andere van een
struikvormige ganzerik-soort en een spirea-soort. Ook zijn enkele
groepen vlinderstruiken aanwezig.
Ten zuiden van de parallelbaan ligt een perceel van meer dan een
halve hectare met hoger opgaand struweel van Amerikaans
krentenboompje en wilde liguster. Het is enkele meters hoog en hol.
Struwelen met onder andere Amerikaans krentenboompje en hazelaar aan de zuidrand
van het Sheltergebied, mei 2010 (HV)
Ten westen van de centrale toegang tot en in het uiterste noorden van
het Sheltergebied liggen enkele perceeltjes met een dicht, laag
struweel van sneeuwbes.
Langs de zuidrand van het perceel met jong bos aan de zuidoostzijde
van het Sheltergebied liggen struweelgroepen die deels zijn aangeplant
(eenstijlige meidoorn, liguster, sleedoorn) en deels van natuurlijke
oorsprong zijn (braam, brem, egelantier).
Struweel van Amerikaans krentenboompje en liguster ten zuiden van de parallelbaan,
december 2010 (HB)
24

Zuidelijke bosstrook
In de zuidelijke bosstrook zijn op uitgebreide schaal struiken
aangeplant. Bovendien zijn de bossen in dit gebied nog zo jong dat ze
ten dele nog in de struikfase verkeren. Als gevolg hiervan heeft bijna
de gehele zuidelijke bosstrook het karakter van een struweel.
Langs de gehele zuidrand van de bosstrook zijn struiken aangeplant.
Het gaat onder andere om soorten als Gelderse roos, gele en rode
kornoelje, wilde kardinaalsmuts en wilde liguster. Verder is een aantal
stroken met de altijdgroene laurierkers aangeplant. Deze stroken
worden in de winter door vele tientallen groenlingen gebruikt als
slaapplaats.
Over de gehele lengte van de zuidelijke bosstrook zijn ook natuurlijke
struwelen van braam aan te treffen. Op sommige plaatsten,
bijvoorbeeld langs de randen van het open terrein die de bosstrook
onderbreekt, kunnen deze struwelen enkele meters breed zijn.
Dicht, meter breed braamstruweel aan de zuidrand van de zuidelijke bosstrook,
augustus 2009 (HB)
Ten hoogte van baankop-oost versmalt de zuidelijke bosstrook tot een
meter of tien. De wal die hier ligt, is over de gehele lengte en breedte
beplant met struweel, waarbij vooral inheemse soorten zijn gebruikt.
De in maart bloeiende gele kornoelje geeft al vroeg in het jaar kleur aan de struwelen,
maart 2010 (HB)
25

Struwelen in de Middle East
Net als in de overige gebiedsdelen met oudere bossen komen ook in
de Middle East langs bosranden op veel plaatsen mantels van braam
voor en ook hier zijn deze doorgaans smal. Hoger opgaande struwelen
zijn beperkt tot de baanzijde van de bossen, waar over een
aanzienlijke lengte struwelen van Amerikaans krentenboompje zijn
aangeplant. Plaatselijk zijn deze struwelen gemengd met soorten als
Gelderse roos, hazelaar, wilde kardinaalsmuts en wilde liguster.
De wal die langs de oostgrens van de vliegbasis loopt en aansluit op
de bossen en struwelen in de Middle East, is aan de westzijde over de
gehele lengte begroeid met bramen met daartussen enkele grauwe
wilgen.
Aan de zijde van de Van Weerden Poelmanweg zijn op de wal ook
struiken als gele kornoelje, hazelaar en wilde liguster aangeplant. Aan
de oostzijde worden de bramen naar het zuiden toe vervangen door
een laag, dicht struweel van Douglasspirea, waarvan in de heide ten
westen van de wal ook enkele grote horsten aanwezig zijn.
De wal langs de oostgrens van de vliegbasis is ten dele begroeid met een dicht
struweel van Douglasspirea, september 2010 (HB)
Bloeiende grauwe wilg te midden van braamstruweel, april 2010 (HB)
Struwelen op de Kippenfarm
Aan de begroeiing aan de oostzijde van de Kippenfarm is nog goed te
zien dat hier in het verleden een huis heeft gestaan, waaromheen een
tuin was aangelegd. In dit deel van het gebied zijn nog restanten van
de vroegere tuinaanleg te vinden zoals verschillende soorten coniferen,
26

azalea’s en rododendrons. Elders op het terrein komen, afgezien van
mantels met braamstruweel, voornamelijk struwelen van Amerikaans
krentenboompje en hazelaar voor. De struwelen van krentenboompje
zijn ver doorgeschoten en op sommige plekken tussen de vijf en de
tien meter hoog. Omdat er onder deze doorgeschoten struiken vrijwel
geen ondergroei aanwezig is, hebben deze begroeiingen een zeer hol
karakter en hebben ze weinig ecologische waarde.
2.3.3 Heide en heischraal grasland
De noordelijke heide kenmerkt zich door veel afwisseling en variatie in structuur,
augustus 2010 (HB)
Grote bloeiende struiken van het Amerikaans krentenboompje, april 2010 (IW)
Op de vliegbasis komt ca. 22 ha heide en ca. 9 ha heischraal grasland
voor. Tot heide zijn begroeiingen gerekend die voor meer dan veertig
procent uit struikheide (en dopheide) bestaan. Begroeiingen die voor
tien tot veertig procent uit struikheide (en dopheide) en voor ten
minste veertig procent uit bepaalde soorten grassen en kruiden
bestaan, zijn gerekend tot de heischrale graslanden. Omdat de
scheidslijn tussen heischraal grasland en droog grasland niet altijd
duidelijk is, is de oppervlakte van de heischrale graslanden
vermoedelijk onderschat.
27

Heide
De grootste oppervlakten heide op de vliegbasis zijn te vinden op de
noordelijke heide, rondom baankop-west, in de Middle East en rondom
baankop-oost (figuur 5).
De heideveldjes ten noorden van de Korte baan en langs de bosrand
van het Sheltergebied, langs Camp New Amsterdam en delen van de
heideterreinen ten zuiden van de Middle East kenmerken zich door
grote, hoge heidepollen. Tussen de pollen groeien braamstruiken,
grassen en mossen. De heide rondom het cargoplatform heeft
eenzelfde pollerige structuur, maar de ruimte tussen de pollen bestaat
veelal uit open, grindrijk zand of korstmosbegroeiingen.
Figuur 5. Heide en heischrale graslanden op de voormalige
Vliegbasis Soesterberg
De noordelijke heide is een gevarieerd heideterrein waarin gesloten
heidebegroeiingen afwisselen met grazige vegetaties, plekken met
open zand, met (korst)mossen begroeide stukken, solitaire bomen en
boomgroepen. De heideveldjes ten westen van baankop-west, ten
zuidoosten van het Museumkwartier, in de Middle East en ten oosten
van baankop-oost hebben een vergelijkbaar karakter met dien
verstande dat er geen bomen voorkomen.
De heide langs de zuidzijde van het Sheltergebied bestaat uit grote pollen struikheide
met daartussen gras en bramen, augustus 2010 (HB)
Het heideveldje ten zuiden van de weg tussen de rondweg en de
westelijke ingang tot het Sheltergebied kenmerkt zich door een veel
eenvormiger structuur met een hoog aandeel struikheide. Ditzelfde
28

geldt voor het heideveld in de vork, delen van de heideterreinen ten
zuiden van de Middle East en de heidevelden ten noorden en zuiden
van baankop-oost. In deze laatste heideterreinen, die veelal uit oudere
heide bestaan, waren in 2010 als gevolg van aantasting door het
heidehaantje en door vorstschade veel heidestruiken afgestorven.
Op de vliegbasis worden grote oppervlakten heischraal grasland vooral
aangetroffen in het oostelijke deel, in het bijzonder in het gebied ten
westen van baankop-oost en in de Middle East. Ook in de Vork ligt nog
een flinke oppervlakte heischraal grasland. Elders in het gebied komen
heischrale graslanden slechts in kleine oppervlakten voor en zijn ze
door hun geringe omvang niet afzonderlijk op de kaart weergegeven.
In 2010 waren veel oudere heidestruiken afgestorven, zoals in deze heidestrook ten
zuiden van de Middle East, september 2010 (HV)
Heischraal grasland
Heischraal grasland onderscheidt zich van heide doordat struikheide
veel minder dominant aanwezig is en van droog grasland door de
aanwezigheid van een substantieel aandeel struikheide en het
voorkomen van enkele karakteristieke plantensoorten, zoals
borstelgras, hondsviooltje, liggend walstro, tandjesgras en tormentil.
Aan de zuidzijde van de Korte baan, in de uiterste noordwestpunt van het zweefvliegterrein,
komt een heischraal graslandje voor dat wordt gedomineerd door struikheide
en tandjesgras, augustus 2010 (HB)
Heischraal grasland kan ontstaan uit droge heide doordat als gevolg
van betreding of beweiding de heide geleidelijk plaatsmaakt voor
grassen en kruiden. Door plaggen van droge of vochtige heide kan zich
eveneens een heischraal grasland ontwikkelen (Schaminée et al 1996).
29

2.3.4 Grasland en ruigte
In totaal komt er op de vliegbasis, exclusief heide en heischraal
grasland, ca. 144 ha grasland voor. De graslanden liggen
geconcentreerd rond de Korte en de Lange baan (figuur 6). Kleinere
oppervlakten grasland zijn te vinden in het Sheltergebied en in de
bermen van wegen en paden in het noordelijk bosgebied.
Ruigten komen op de vliegbasis slechts in geringe oppervlakten voor,
veelal in de overgang van grasland naar opgaande beplantingen. De
stukken met ruigten zijn doorgaans zo klein dat ze niet apart zijn
onderscheiden.
In mei kleuren de veelal droge graslanden op de vliegbasis geel door de massale bloei
van knolboterbloem, mei 2010 (HB)
De droge graslanden van de voormalige Vliegbasis Soesterberg zijn
ecologisch gezien van grote waarde en herbergen tal van zeldzame en
beschermde soorten. Hoewel de graslanden van de vliegbasis
vegetatiekundig grote verschillen vertonen, zijn de landschappelijke
verschillen tussen de graslanden gering. Dat laatste is de reden dat
aan de graslanden in deze gebiedbeschrijving slechts een korte
paragraaf wordt gewijd, die feitelijk in geen verhouding staat tot de
betekenis ervan. In deel 2 van de rapportage komen met name de
vegetatiekundige verschillen tussen de graslanden uitgebreider aan
bod.
Figuur 6. Graslanden op de voormalige Vliegbasis Soesterberg
Zonder te letten op de soortensamenstelling kunnen er op grond van
de structuur en de hoogte van de vegetatie in grote lijnen vier typen
worden onderscheiden: een lage grazige vegetatie met verspreide
30

graspollen en veel open zand en/of (korstmos)begroeiingen, een lage
tot vrij lage grazige vegetatie (10 tot 25 cm) met een nagenoeg gesloten
vegetatiemat en veel kruiden, een vrij lage tot vrij hoge grazige
vegetatie (25 tot 60 cm) met een (vrijwel) gesloten vegetatiemat en
veel hoogopschietende kruiden, en een vrij hoge tot hoge (>40 cm)
vegetatie die gedomineerd wordt door hoogopschietende kruiden.
Het eerste type komt op de vliegbasis in kleine oppervlakten voor. Het
betreft hier voormalige stuifzandbegroeiingen. Het zijn zeer open
vegetaties met verspreide polletjes gras, meest buntgras of
zandstruisgras, maar op enkele plekken ook het zeldzame genaald
schapengras. Tussen de graspollen is open zand en/of een begroeiing
van mossen en korstmossen aanwezig.
Dergelijke grazige vegetaties komen onder andere voor in de
noordelijke heide, nabij de BOSpomp, op de VBOI Noord en de VBOI
Gravelpit en ten zuiden van de rondweg ten zuidwesten van baankopnoord.
Veruit de meeste graslanden op de vliegbasis behoren tot het tweede
type. De belangrijkste grassoorten in deze graslanden zijn gewoon
reukgras, gewoon schapengras, gewoon struisgras en rood zwenkgras.
De begroeiing is rijk aan kruiden waardoor deze een groot deel van het
jaar zeer kleurrijk is. De overheersende kleur is evenwel geel, door de
aanwezigheid van onder andere de geel bloeiende knolboterbloem,
gewoon biggenkruid en kleine leeuwentand.
Zeer open graslandvegetatie met verspreide pollen gras en daartussen open zand en
een (korst)mossenbegroeiing, april 2010 (HB)
Gesloten grasvegetatie met onder andere gewoon reukgras, grasklokje en kleine
leeuwentand, juli 2010 (HB)
31

Dit type beslaat grote delen van de graslanden langs de Korte en
Lange baan, maar ook de graslanden in het Sheltergebied en in de
bermen van wegen en paden in het noordelijk bosgebied behoren in
hoofdzaak tot dit type.
Het derde type onderscheidt zich vooral door de hoogte van de
begroeiing. De belangrijkste grassoorten zijn glanshaver, goudhaver en
rood zwenkgras. Ook in deze graslanden groeien veel kruiden,
waaronder knoopkruid en wilde margriet.
aan de noordzijde van de zuidelijke bosstrook en op de kerosineheuvel
in de VBOI Noord.
Het vierde type omvat de ruigten. Dit zijn veelal zeer bloemrijke
begroeiingen die in plaats van door grassen gedomineerd worden door
hoogopschietende kruiden. Twee opvallende soorten die in veel droge
ruigten op de vliegbasis kunnen worden aangetroffen, zijn het geel
bloeiende boerenwormkruid en het blauw bloeiende slangenkruid.
Gesloten graslandvegetatie met massaal bloeiend gewoon knoopkruid, juli 2010 (IW)
Dit graslandtype beslaat een veel kleinere oppervlakte en is onder
andere aan te treffen in delen van de Queens, de graslanden ten
zuiden van het Sheltergebied, ten zuidoosten van het Museumkwartier,
Ruigte met boerenwormkruid en slangenkruid, augustus 2009 (HB)
Ruigten kunnen over de gehele vliegbasis worden aangetroffen, maar
de oppervlakten zijn klein en het onderscheid tussen grasland en
ruigte is niet altijd even scherp.
32

2.3.5 Bebouwing
De bebouwing op de vliegbasis is heel divers, zowel wat betreft de
functie en de vorm als de constructie. De bebouwing op het
provincieterrein is geconcentreerd in het gebied langs de rondweg ten
zuiden van de noordelijke heide, in het munitiepark, in het Sheltergebied,
op de VBOI’s en in het zuidelijk bosgebied nabij de ingang aan
de Batenburgweg.
De bebouwing langs de rondweg en bij de ingang aan de Batenburgweg
bestaat voor een deel uit kantoorgebouwen die zijn opgetrokken
uit baksteen en een met pannen gedekt dak hebben.
Veel van deze gebouwen zijn in het kader van de herontwikkeling van
de vliegbasis in 2009 en in 2010 gesloopt. Het enige pand van dit type
dat er nog is, is de brandweerkazerne.
In het Munitiepark staan in totaal vijftien bunkers, zogeheten iglo’s, die
gebruikt werden voor de opslag van munitie. Ze zijn opgetrokken uit
beton en afgedekt met een dikke laag grond.
De iglo’s in het Munitiepark werden gebruikt voor de opslag van munitie, maart 2010
(HV)
De brandweerkazerne is het enige grotere bakstenen gebouw dat nog niet is gesloopt,
oktober 2010 (HB)
De bebouwing op de VBOI’s bestaat, naast de grote ondergrondse
brandstoftanks, uit kleine lage betonnen gebouwtjes waarin installaties
voor onder andere de filtering van brandstof zijn ondergebracht.
In het Sheltergebied liggen in totaal zeventien koepelvormige shelters
waarin indertijd de straaljagers werden ondergebracht. De shelters
bestaan uit een constructie van beton en staal. Aan de zijkant van elke
shelter zit een betonnen uitbouw waarin elektriciteitskasten hangen en
33

waarin de bediening van de deuren is ondergebracht. Achter deze
betonnen uitbouwen zitten pijpen die een functie hadden voor het
luchtcirculatiesysteem in de shelter. Zowel de elektriciteitskasten als de
pijpen van de luchtcirculatie bleken bij het onderzoek in 2010 een
functie te hebben als broedplaatsen voor vogels. De pijpen worden
bovendien ook gebruikt door vleermuizen.
Ten westen van de brandweerkazerne en ten zuiden van de rondweg
ten zuiden van de noordelijke heide staan drie hangars die zijn
opgetrokken uit steen, beton, kunststof en metaal. Deze hangars zijn
nog als zodanig in gebruik (zweefvliegtuigen).
Eveneens ten westen van de brandweerkazerne staat de
verkeerstoren, die is opgetrokken uit steen. De toren bevat veel glas
en heeft een metalen ombouw.
Nest met vijf jonge merels op een meterkast in de uitbouw van een shelter, mei 2010
(HV)
Behalve de shelters staan er in het Sheltergebied nog acht uit beton of
steen opgetroffen rechthoekige gebouwen, waarvan de meeste
inmiddels gesloopt zijn.
De verkeerstoren met links een van de hangars, mei 2009 (HB)
De overige bebouwing bestaat uit een aantal ondergronds bunkers en
kelders, die van belang zijn als overwinteringplaats voor vleermuizen,
twee uit baksteen opgetrokken elektriciteitshuisjes (Middle East en te
midden van de bebouwing langs de rondweg) en een uit metaal
34

estaand half ondergronds gebouw nabij baankop-oost dat een functie
had bij de controle van de vliegbewegingen op de vliegbasis. De
andere gebouwtjes langs de Lange baan, die waren opgetrokken uit
steen en beton en waarvan de meeste nabij ondergrondse
brandstoftanks stonden, zijn in 2010 gesloopt. Wel liggen er verspreid
over het terrein nog enkele schuilplaatsen en staan er op strategische
punten kleine betonnen wachthuisjes.
2.3.6 Verharding
De omvangrijkste en meest opvallende verharding op de vliegbasis is
de Lange baan, waarvan de toplaag uit vrij grof teerhoudend asfalt
bestaat. Deze baan is zo’n vijftig meter breed en drie kilometer lang.
De Korte baan is in de jaren negentig van de vorige eeuw gedeeltelijk
versmald en bestaat ten dele uit beton. Langs de koppen van de Lange
baan en een groot deel van de Korte baan ligt een betongoot voor de
waterafvoer.
Half ingegraven betonnen wachthuisje in het Sheltergebied met een natuurlijke
camouflage, juli 2009 (HB)
De grootste oppervlakte verharding op de vliegbasis: de Lange baan, juni 2009 (HB)
De rolbanen langs de banen, door het Sheltergebied, in de Middle East
en door de noordelijke heide bestaan deels uit asfalt en deels uit
platen van grof beton. Ook de dispersals in de Middle East en de
35

toegangen tot de shelters bestaan uit betonplaten. De verhardingen
van kleinere wegen, zoals de noordoostelijke ontsluitingsweg, en de
verharding rondom veel gebouwen bestaan uit klinkers.
De aanwezige verharding heeft op twee manieren invloed op de natuur
in het gebied. In de eerste plaats zorgt de kalk die oplost uit met name
de betonnen verhardingen ervoor dat zich in de eerste meters naast de
verhardingen een rijkere vegetatie kan ontwikkelen. In de tweede
plaats heeft de verharding invloed op het microklimaat. Dit was goed
te zien in het koude voorjaar van 2010. De eerste knolboterbloemen
bloeiden in een smalle strook pal langs de verhardingen. In de dagen
daarna verschoof de grens van bloeiende knolboterbloemen steeds
verder de graslanden in. De knolboterbloemen op de grootste afstand
van de verhardingen bloeiden zo’n tien dagen later.
In een smalle strook langs veel verhardingen heeft zich een rijke vegetatie kunnen
ontwikkelen, juli 2010 (HB)
2.4 Geomorfologie en bodem
2.4.1 Geomorfologie
Het gehele noordelijke deel van de vliegbasis ligt op de hoge stuwwal,
het eikenstrubbenbos ten westen van het Museumkwartier ligt op het
stuwwalplateau. In het uiterste noordwesten van het provincieterrein
komt parallel aan de spoorlijn een strook met lage landduinen met
bijbehorende vlakten en laagten voor. Ten zuidwesten hiervan ligt een
klein gebied met gordeldekzandwelvingen (Stiboka 1982).
Het zuidelijke en zuidwestelijke deel van de vliegbasis ligt op een
vlakte van smeltwaterafzettingen (sandr). Deze vlakte wordt van oost
naar west doorsneden door een droogdal (Stiboka 1982).
De geomorfologie van het gebied zal door de met de aanleg van
verhardingen en de bouw van gebouwen gepaard gaande vergraving
op verschillende plaatsen zijn aangetast.
Voor kaarten van de geomorfologie van het gebied wordt verwezen
naar Bakker (2011) en Programmabureau Hart van de Heuvelrug
(2007).
2.4.2 Bodem
De bodems in het overgrote deel van de vliegbasis worden gerekend
tot de haarpodzolbodems in grof zand met grind op minder dan 40
centimeter. De bodems in het uiterste noorden zijn gevarieerder van
opbouw. In het uiterste noordwesten liggen duinvaaggronden in
leemarm tot zwak lemig fijn zand. Ten oosten hiervan ligt parallel aan
de spoorlijn een strook met haarpodzolbodems in leemarm tot zwak
lemig fijn zand. Ten zuiden hiervan, ongeveer samenvallend met de
grenzen van het Munitiepark, ligt een gebied met holtpodzolen in grof
zand (Stiboka 1966).
De oorspronkelijke bodemopbouw zal door vergraving ten behoeve van
bouwwerkzaamheden op verschillende plaatsen meer of minder sterk
verstoord zijn. Daarnaast is er mogelijk ook verstoring van de bodem
opgetreden door de aanvoer van zand van elders.
36

schijngrondwaterspiegels aanwezig als gevolg van de aanwezigheid
van niet of minder doorlatende lagen in de ondergrond, bijvoorbeeld
een overstoven humusprofiel. Op een van deze vochtige plekken, die
zich op het laagste punt van de Lange baan bevindt, komt een
vegetatie met onder andere brede orchis en veldrus voor. Deze laatste
soort is indicatief voor grondwaterinvloeden. Elders komen vochtige
plekken voor die begroeid met soorten als moeraszegge en poelruit.
Oppervlaktewater
Op de vliegbasis komt van nature geen oppervlaktewater voor. Echter,
omdat er behoefte was aan bluswater, zijn in het verleden zeven
blusvijvers aangelegd, waarvan vijf op het provincieterrein.
Haarpodzolbodems zijn het meest voorkomende bodemtype op de vliegbasis, oktober
2009 (HB)
Voor kaarten van de bodems van het gebied wordt verwezen naar
Bakker (2011) en Programmabureau Hart van de Heuvelrug (2007).
2.5 Water
Grondwater
De voormalige Vliegbasis Soesterberg ligt in een infiltratiegebied, waar
neerslag wegzijgt in de bodem. Het grondwater zit diep. Het gehele
gebied valt onder grondwatertrap VII. Dat betekent dat het
grondwater bij de gemiddelde hoogste stand meer dan 80 centimeter
onder maaiveld zit en bij de gemiddeld laagste stand op meer dan 120
centimeter. Toch komen er verspreid over het gebied verschillende
vochtige tot natte plekken voor. Mogelijk zijn op dergelijke plekken
Blusvijver 1 in het Sheltergebied heeft een watervegetatie die voor een groot deel uit
drijvend fonteinkruid bestaat, juli 2009 (HB)
37

Deze blusvijvers zijn enkele meters diepe betonnen bakken die middels
pompen van water worden voorzien. Van de vijf blusvijvers ligt er één
in het Sheltergebied, liggen er drie in het Munitiepark en ligt er één
langs de rand van het eikenstrubbenbos.
Tussen de blusvijvers bestaat een duidelijk verschil in ecologische
kwaliteit. Blusvijvers 2, 3 en 4 worden vrij sterk overschaduwd door
het omringende geboomte en zijn mede daardoor sterk gevoelig voor
verkrozing.
een weelderige water- en oevervegetatie. Ecologisch gezien is dit de
mooiste blusvijver.
Naast de blusvijver is er in het noordelijke heidegebied ook nog een
ven aangelegd. Omdat deze ver boven het grondwater ligt en er ook
geen ondoorlatende bodemlaag aanwezig is, is er een kunstmatige
bodem van bentoniet aangebracht. Een probleem is de sterke
rietgroei, die in ieder geval ten dele wordt veroorzaakt door de geringe
diepte. Om te sterke verlanding te voorkomen, moet de rietvegetatie
periodiek verwijderd worden.
Op blusvijver 3 in het Munitiepark lag een groot deel van 2010 een gesloten kroosdek,
mei 2010 (IW)
In blusvijver 5 in het noorden van het Munitiepark, die nauwelijks
overschaduwd wordt, komt een zeer ijle water- en oevervegetatie
voor. Blusvijver 1, in het Sheltergebied, ligt in de halfschaduw en heeft
Dichte rietbegroeiing in het kunstmatige ven op de noordelijke heide, maart 2010 (IW)
Behalve de blusvijvers en het ven liggen er in het gebied nog twee
kunstmatige vijvertjes met een foliebodem: één ten oosten van de
brandweerkazerne en één in het bos ten oosten van de hondensectie.
38

3.1 Betekenis van het weer voor het onderzoek
De weersomstandigheden tijdens en voorafgaand aan het onderzoek
hebben invloed op de uitkomsten daarvan. Zo kan het karakter van de
winter voorafgaand aan een veldseizoen invloed hebben op de
overlevingskansen van de overwinteringsstadia van bepaalde soorten
en daarmee op het aantal individuen dat tijdens een onderzoek kan
worden waargenomen. Het is bekend dat zachte, natte winters kunnen
leiden tot schimmelinfecties bij eieren of poppen van insecten, die
hierdoor afsterven. Het gevolg kan zijn dat er van deze soorten tijdens
het veldseizoen minder individuen vliegen.
De weersomstandigheden in de periode van onderzoek kunnen een
sterke invloed hebben op de activiteit van bepaalde soorten. Dat harde
wind, regen en lage temperaturen een negatieve invloed hebben op de
activiteit van allerlei diersoorten moge duidelijk zijn. Maar zelfs het
afschermen van de zon door één enkele stapelwolk, op een voor het
overige mooie dag, kan leiden tot een sterke afname van de activiteit
bij bijvoorbeeld dagvlinders en sprinkhanen.
Vanwege de aanzienlijke invloed die het weer kan hebben op de
uitkomsten van het veldonderzoek wordt in dit hoofdstuk een overzicht
gegeven van het weer gedurende de onderzoeksmaanden en de winter
die ertussen lag. Dit overzicht begint in juli 2009 toen een begin werd
gemaakt met de eerste veldronde van het onderzoek op de vliegbasis.
Voor het samenstellen van het overzicht is gebruikgemaakt van de
maandoverzichten van het weer in Nederland (KNMI.nl).
3.2 Juli tot en met november 2009
Juli 2009
De eerste zes dagen van juli waren warm, met temperaturen rond of
(ruim) boven 25 graden. Hierna brak een periode van wisselvallig weer
aan, die tussen 7 en 12 juli met temperaturen onder de 20 graden ook
koel was. Vanaf 13 juli tot het einde van de maand kwam de
temperatuur op de meeste dagen boven de 20 graden uit. De
wisselvalligheid hield evenwel aan en op veel dagen vielen er buien,
soms met onweer en hagel. Door de sterke wisselvalligheid was de
maand nat. Echter, omdat de meeste neerslag tijdens kortdurende
hevige buien viel, was de maand ook zonnig.
Een stortbui ontlaadt zich boven de vliegbasis, juli 2009 (HB)
Augustus 2009
In augustus stabiliseerde het weer. Een groot deel van de maand was
het zonnig en liepen de temperaturen hoog op met op 20 augustus
een maximumtemperatuur van 33,8 graden. Neerslag van betekenis
viel er op 2, 11, 12 en 28 augustus. Op deze laatste dag viel er meer
dan 20 mm. De maand als geheel was warm, zonnig en droog.
40

September 2009
September begon wisselvallig. De eerste vijf dagen viel er elke dag
regen. Daarna trad een verbetering op en viel er alleen op de 15 e , de
29 e en de 30 e nog neerslag van betekenis. Als gevolg hiervan viel er
nog niet de helft van de normale hoeveelheid neerslag. De
temperatuur schommelde de gehele maand tussen de 17 en 20 graden
met positieve uitschieters op de 7 e , de 8 e en de 19 e .
ruim 20 centimeter. Dit sneeuwdek hield tot na kerst stand. Al met al
was december ondanks het zachte begin koud, nat en vrij zonnig.
Oktober 2009
Oktober begon met wisselvallig weer met een voor de tijd van het jaar
normale temperatuur. Tot de 12 e viel er met uitzondering van de 2 e en
de 4 e elke dag regen, op drie dagen zelfs meer dan tien millimeter. Op
7 oktober werd korte tijd zeer zachte lucht aangevoerd en steeg het
kwik tot bijna twintig graden. Vanaf de 12 e trad er een afkoeling op en
op de 14 e daalde de temperatuur voor het eerst onder nul. Ook op de
15 e vroor het ’s nachts enkele graden, waarmee een vroegtijdig einde
leek te zijn gekomen aan het paddenstoelenseizoen. De tweede helft
van de maand verliep echter zacht, maar droog. Alleen op 16, 22, 24
en 26 oktober regende het.
November 2009
November was zeer zacht met op de 13 e een maximum van ruim
16 graden. Geen enkele nacht daalde de temperatuur op
waarnemingshoogte onder nul. De maand was ook nat. Op slechts zes
dagen viel er geen neerslag. Op alle andere dagen regende het
gedurende enige tijd. Door het zachte, natte weer werd november een
heel goede paddenstoelenmaand.
3.3 Winter 2009/2010
December 2009 begon zoals november geëindigd was: zacht en nat.
Vanaf de 11 e zette de temperatuur een sterke daling in en vanaf de
13 e doken de minima onder nul. Opvallend waren de vele dagen met
sneeuwval. Op de 17 e viel er zo’n 10 centimeter sneeuw. Nieuwe
sneeuwval op de 19 e zorgde ervoor dat het sneeuwdek aangroeide tot
Een eindeloze sneeuwvlakte, december 2009 (HB)
Januari 2010 begon koud met op verschillende dagen enige
sneeuwval. Rond het midden van de maand werd het kwakkelweer
met temperaturen veelal net boven nul. Vanaf de 21 e begon het
opnieuw te vriezen en aan het einde van de maand viel er ook weer
verse sneeuw. Al met al was januari droog en koud met een
gemiddelde maandtemperatuur van -0,5 graden.
Ook februari was koud met een gemiddelde temperatuur van 1,6
graden. De maand begon met temperaturen rond normaal, maar op de
8 e begon een nieuwe vorstperiode die tot de 16 e aanhield. Hierna zette
41

een geleidelijke stijging van de temperatuur in en op de 24 e werd voor
het eerst de 10 graden overschreden. Op 21 dagen viel er neerslag,
meest in de vorm van regen, maar op 1 en 10 februari viel er sneeuw.
3.4 Maart tot en met mei 2010
Maart 2010
De eerste tien dagen van maart waren koud met temperaturen die
ruim beneden de norm lagen en ’s nachts lichte tot matige vorst. Vanaf
de 11 e begon de temperatuur aan een gestage stijging en op de 17 e
werd voor het eerst de 15 graden overschreden. De gehele tweede
helft van de maand verliep zacht, al daalde het kwik ’s nachts nog wel
een aantal keer tot dicht bij nul. Het regende vaak, al waren de
hoeveelheden meestal beperkt met als gevolg dat de maand de
normale hoeveelheid opleverde. Op 8 maart viel er zo’n twee
centimeter sneeuw, die overdag snel wegdooide.
April 2010
De gemiddelde temperatuur in april was ruim anderhalve graad hoger
dan normaal. Dit werd vooral veroorzaakt door de hoge maxima aan
het einde van de maand. Op 25 april werd voor het eerst in 2010 de
20 gradengrens overschreden en op 29 april werd het zelfs meer dan
25 graden. Op drie dagen kwam het op waarnemingshoogte tot vorst,
maar aan de grond vroor het veel vaker. Op slechts negen dagen viel
er regen met als gevolg dat de maand niet alleen zacht maar ook
droog was.
Mei 2010
De gemiddelde temperatuur in mei lag ruim twee graden onder de
normale waarde. Op slechts zes dagen haalde de gemiddelde
dagtemperatuur de normale waarde, op alle overige dagen bleef deze
er (ruim) onder. Op verschillende dagen vroor het aan de grond enkele
graden. Zelfs de inventarisatietocht op 28 mei begon nog met
nachtvorst.
Veel inventarisatietochten in mei begonnen met grondvorst en -mist, mei 2010 (HB)
3.5 Juni tot en met augustus 2010
Juni 2010
Juni begon met mooi weer en temperaturen tussen 20 en 25 graden,
Hierna volgde een week met wisselvallig weer en enige regen bij
ongeveer normale temperaturen. Vanaf de 12 e nam de zon het heft in
handen en vanaf de 21 e ging ook de temperatuur in de lift. De maand
eindigde met warm zomerweer. Op de 28 e werd bijna de tropische
waarde van 30 graden gehaald. In de gehele maand viel er op slechts
zes dagen regen en omdat dat met uitzondering van de 8 e slechts
kleine hoeveelheden waren, was de maand zeer droog.
42

Juli 2010
De maand juli was zeer warm met op de 9 e een maximum van ruim
34 graden. Hierna daalde de temperatuur naar meer normale waarden
met een opleving rond de 20 e . Viel er gedurende de eerste tien dagen
alleen op de 3 e en de 10 e regen, hierna werd het een stuk wisselvalliger
en regende het regelmatig. Al met al was juli zeer warm, zeer
zonnig en viel de normale hoeveelheid neerslag.
Op slechts één dag (de 20 e ) overschreed de maximumtemperatuur de
25 graden. De maand was ook zeer nat met bijna driemaal de normale
hoeveelheid neerslag. Op 26 dagen viel wel wat regen.
3.6 September tot en met november 2010
September 2010
Net als augustus verliep ook september vrij koel en nat. In de eerste
week was het zonnig en droog, maar wel vrij koel. Hierna keerde de
wisselvalligheid die augustus kenmerkte weer terug. Het regende
veelvuldig en de temperaturen lagen rond of onder de norm.
Oktober 2010
Oktober begon met een aantal zeer zachte dagen. Op 3 en 4 oktober
steeg de temperatuur boven de 20 graden. Vanaf de zesde zette de
temperatuur een gestage daling in en vanaf de 10 e daalde de
gemiddelde dagtemperatuur onder het langjarig gemiddelde. Op
17 oktober daalde de temperatuur voor het eerst onder het vriespunt.
In totaal waren er in oktober drie vorstdagen. Het regende in oktober
regelmatig, vooral in de tweede helft van de maand was het vaak
raak. Toch gaat de maand als vrij droog de boeken in.
Kanteelwolken kondigden al in de ochtend van de tropische 2 e juli de komst van
onweer aan, juli 2010 (HB)
Augustus 2010
Tot en met de 19 e lag de temperatuur rond of onder het langjarig
gemiddelde. Hierna volgden vier wat warmere dagen, waarna de
gemiddelde temperatuur weer terugzakte tot onder het gemiddelde.
November 2010
De eerste vijf dagen van november verliepen vrij zacht met op de 4 e
een minimumtemperatuur van ruim 14 graden. Op 6 en 7 november
kwam het op uitgebreide schaal tot nachtvorst en op 16 november
vroor het ook op waarnemingshoogte. Vanaf de 25 e viel de vorst in en
gedurende de laatste twee dagen van de maand kwam de temperatuur
ook overdag niet meer boven nul. De eerste veertien dagen van de
maand waren nat met bijna elke dag regen. Alleen op de 1 e en de 4 e
bleef het droog. De tweede helft van de maand viel er slechts op twee
dagen neerslag. Op de 29 e was dit in de vorm van sneeuw. Gemiddeld
was november vrij koud en viel de normale hoeveelheid neerslag.
43

2009 was dit de belangrijkste plant voor de kommavlinder, niet alleen
als nectarbron, maar ook als slaapplaats voor de mannetjes. In 2010
waren er in de vliegtijd van de kommavlinders nog maar weinig
bloeiende exemplaren van slangenkruid; in ieder geval vele malen
minder dan in 2009.
Door rijp ingekapselde aardtong, november 2010 (HB)
3.7 Enkele weerseffecten
Tijdens het veldonderzoek van 2010 zijn enkele effecten opgetreden
die direct herleidbaar zijn tot de weersomstandigheden voorafgaand
en tijdens de onderzoeksperiode.
De winter van 2009-2010 was aan de koude kant en sneeuwrijk. Een
van de gevolgen hiervan was een verhoogde sterfte onder
winterkoningen. In verhouding tot andere soorten werden er tijdens de
broedvogelinventarisatie dan ook relatief weinig winterkoningen
vastgesteld.
Door de grote hitte in de eerste tien dagen van juli waren veel planten,
die in 2009 tot aan het begin van de herfst bloeiden, in de tweede
helft van juli al verdord. Een van deze planten was slangenkruid. In
Veel exemplaren van slangenkruid waren in juli al verdord terwijl ze in 2009 nog tot in
september stonden te bloeien, september 2010 (HB)
Door het natte weer waren augustus en september heel goede
paddenstoelenmaanden. Er werden verschillende soorten gezien die
eerder niet zijn waargenomen, waaronder de rosse populierenboleet
en verschillende soorten satijnzwammen.
44

4.1 Regulier monitoringsonderoek
Het monitoringsonderzoek is uitgevoerd conform de richtlijnen die zijn
opgenomen in de Handleiding Onderzoek Flora Fauna bij het Utrechts
Landschap (Weijs & van den Bijtel 2009). Gelet op de omvang van het
te onderzoeken gebied is voor de monitoring een hectarehok (100 x
100m) als onderzoekseenheid aangehouden. Hierbij is gebruikgemaakt
van het standaardraster gebaseerd op Amersfoortcoördinaten. Elk
onderzocht hectarehok is doorkruist door het aflopen van een
haakvormige route (figuur 4).
Gemiddeld heeft de looproute een lengte van ca. 170 meter. Aan
weerszijden van de looproute kan een strook met een gemiddelde
breedte van ca. 5 meter redelijk worden overzien, waarbij de
kanttekening moet worden geplaatst dat dit van soort tot soort kan
verschillen. Dit betekent dat per hectarehok gemiddeld tussen de 1700
en 2000 m 2 daadwerkelijk onderzocht wordt, een steekproef van
maximaal 20 procent. Aan enkele soorten, zoals hagedissen,
geelsprietdikkopje en kommavlinder, is extra aandacht besteed. Voor
deze soorten is een groter deel van de hectarehokken onderzocht.
Tijdens het reguliere monitoringsonderzoek zijn de volgende groepen
onderzocht:
• flora
• paddenstoelen
• zoogdieren (exclusief vleermuizen)
• reptielen
• amfibieën
• dagvlinders
• libellen
• sprinkhanen
• wilde bijen
• bosmieren, in het bijzonder nesten
• overige soorten, zoals zandloopkevers, hoornaarroofvlieg,
wespspin en mierenleeuwen
Figuur 7. Schematische voorstelling van de looproute per
hectarehok
Afwijkende elementen of biotooptypen binnen een hectarehok, zoals
paden, wegen (randen van de banen en rolbanen) en sterk afwijkende
vegetatietypen, die buiten de looproute vielen, zijn apart onderzocht.
Binnen deze groepen is de aandacht vooral uitgegaan naar soorten die
zijn beschermd krachtens de Flora- en Faunawet, soorten die zijn
opgenomen op de Rode en/of Oranje Lijst en doelsoorten voor
bepaalde natuurdoeltypen. Van de te onderzoeken soorten zijn met
een GPS (Garmin GPSmap 60 C en 60 CSx) in principe de exacte
coördinaten van de groeiplaatsen en waarnemingslocaties opgenomen.
46

Figuur 8. Betekenis van de cijfercodes volgens de schaal van
Tansley
Onder gunstige omstandigheden kan de GPSmap een nauwkeurigheid van één meter
halen, juni 2010 (KG)
Veel soorten, ook soorten die elders in de provincie zeldzaam zijn, zijn
op de voormalige vliegbasis zo talrijk dat het opnemen van de exacte
coördinaten van groeiplaatsen en waarnemingslocaties teveel tijd zou
kosten. Voor deze soorten is daarom volstaan met het tellen of
schatten van het aantal exemplaren per hectarehok. Voor planten is
voor talrijke soorten een Tansley-code per hectarehok opgegeven. Een
Tansley-code geeft een indicatie van de talrijkheid en de verspreiding
van een soort (Schaminée et al. 1995).
Er zijn voor de monitoring zeven (gedeeltelijke) veldronden afgelegd
(tabel 2). Tijdens de eerste twee ronden zijn de open terreinen zo min
mogelijk betreden om verstoring van grondbroedende vogels te
voorkomen. Tijdens deze ronden is een meer steekproefsgewijze
benadering toegepast en zijn daarnaast geschikte biotopen voor
specifieke soorten onderzocht.
Monitoringsonderzoek
Veldronde
Periode
1 10 april – 30 april (met uitloop tot 30 mei)
2 20 mei – 20 juni (met uitloop to 30 juni)
3 30 juni – 30 juli (met uitloop tot 10 aug)
4 10 aug – 30 aug (met uitloop tot 10 september)
5 20 sept - 20 oktober (paddenstoelen); 70-80 procent
6 20 oktober - 20 november (paddenstoelen); 50-60 procent
7 25 juni-15 juli (extra ronde dikkopjes); 70-80 procent
Tabel 2.
Planning van de monitoringsronden
Het percentage is het geschatte onderzochte aandeel van het totale
terrein
47

Tijdens de derde tot en met de zevende veldronde is gewerkt volgens
de bovenbeschreven methode. Aanvullende waarnemingen voor de
monitoring zijn verzameld tijdens de broedvogelinventarisatie en
tijdens het plaatjesonderzoek naar amfibieën en reptielen.
In totaal is er op 111 dagen met een of meer personen onderzoek
uitgevoerd ten behoeve van de monitoring.
In de volgende paragrafen wordt per groep besproken hoe het
onderzoek is uitgevoerd voor zover dit afwijkt van het reguliere
monitoringsonderzoek, en hoeveel tijd er aan het onderzoek is
besteed.
4.2 Flora, mossen en korstmossen, paddenstoelen
Flora
Het onderzoek naar de flora is geheel uitgevoerd conform de
richtlijnen van het monitoringsonderzoek.
Mossen en korstmossen
Het onderzoek naar mossen en korstmossen is uitgevoerd door
dr. A. Aptroot. Als onderzoekseenheid zijn door banen, wegen en
andere elementen begrensde vlakken gebruikt. Per vlak is een
soortenlijst opgesteld. Van enkele zeldzame en/of indicatorsoorten zijn
met een GPS de coördinaten van de groeiplaats opgenomen. Van
enkele moeilijk herkenbare soorten is materiaal verzameld voor nadere
determinatie. Dit onderzoek is uitgevoerd in maart en april 2010.
Aanvullende waarnemingen, in het bijzonder van leermossen en
knobbelig heidestaartje, zijn verzameld tijdens de reguliere monitoring.
Het onderzoek naar mossen en korstmossen is uitgevoerd door A. Aptroot, maart 2010
(HV)
Paddenstoelen
Het onderzoek naar paddenstoelen is uitgevoerd langs twee sporen.
Door dr. P.J. Keizer is in de periode half september tot half november
een onderzoek uitgevoerd waarbij vlakken en ecologische homogene
eenheden als onderzoekseenheid zijn gebruikt. De aandacht bij dit
onderzoek is vooral uitgegaan naar de graslanden. Van soorten die in
het veld niet met zekerheid te herkennen waren, zijn exemplaren
verzameld voor nadere determinatie.
48

Een belangrijk deel van het onderzoek naar paddenstoelen is uitgevoerd door
P.J. Keizer, september 2010 (HV)
Daarnaast zijn van een aantal in het veld goed herkenbare soorten,
zoals sneeuwzwammetje, weidewasplaat, bruine en gele ringboleet,
gegevens verzameld tijdens gerichte paddenstoelenronden conform de
richtlijnen van de reguliere monitoring.
In de onderzoeksperiode zijn ook drie excursies van de Nederlandse
Mycologische Vereniging (NMV) gehouden. Deze excursies vonden
plaats op 9 en 16 november 2009 en op 12 november 2010. Tijdens
deze excursies zijn waardevolle aanvullende gegevens verzameld over
het voorkomen en de verspreiding van verschillende soorten paddenstoelen
op de vliegbasis.
Welke soort hebben we hier? Paddenstoelenexcursie van de NMV, november 2009
(HB)
4.3 Zoogdieren
Gegevens over het voorkomen en de verspreiding van zoogdieren,
anders dan vleermuizen, zijn verzameld tijdens de reguliere monitoring
aan de hand van zichtwaarnemingen, vondsten en sporen.
Daarnaast zijn in de periode begin juni tot begin december verspreid
over het terrein vier cameravallen geplaatst. Nabij deze cameravallen
is een paaltje geplaatst met lokstoffen en bij enkele vallen zijn appels
uitgelegd. De plaatsing en controle van de cameravallen en de analyse
van de opgenomen beelden zijn uitgevoerd door C. en M. Achterberg.
49

Er is in het kader van het natuurwaardenonderzoek op de vliegbasis
geen onderzoek gedaan naar het voorkomen van kleine zoogdieren
met behulp van inloopvallen. Er zijn ook slechts twee braakballen van
uilen onderzocht op resten van kleine zoogdieren. De reden hiervoor
was eenvoudig: er zijn namelijk niet meer braakballen gevonden.
C. Achterberg bezig met het aanbrengen van een lokstof binnen het bereik van een
cameraval, juni 2010 (HV)
Vleermuizen
Voor het onderzoek naar vleermuizen is de vliegbasis opgedeeld in een
aantal te onderzoeken deelgebieden (figuur 8). Deze gebieden
omvatten een aantal gebouwenclusters en vier bosterreinen en
graslanden waar ingrepen voorzien zijn. In bijlage 1a zijn de
bezoekdata met tijden en weersomstandigheden weergegeven. Het
onderzoek is wat betreft het vereist aantal bezoeken in verschillende
perioden van het jaar niet uitgevoerd conform het vleermuizenprotocol
van de Gegevensautoriteit Natuur (2010). Dit is weergegeven in het
overzicht in bijlage 1b.
De redenen dat er niet volgens het protocol gewerkt is, zijn de
volgende:
• De winterverblijfplaatsen van vleermuizen op de vliegbasis zijn
bekend en worden jaarlijks geteld (Kaldenbach et al. 2010).
• Voor verschillende soorten dienen deze winterverblijven tevens als
zwermplaatsen.
• Naar de aanwezigheid van gebouwenbewonende vleermuizen was
in 2009 al onderzoek uitgevoerd (NWC, 2009). Een deel van de
gebouwen was al gesloopt en voor een ander deel was een
ontheffing voor sloop afgegeven.
• Het aantal bomen met holten waarin in potentie vleermuizen
zouden kunnen verblijven, is dusdanig groot (>700), dat
gedetailleerd onderzoek ervan een buitensporige onderzoeksinspanning
vereist.
• Er is vanuit gegaan dat voorafgaand aan de sloop van panden
waarvoor nog geen ontheffing is aangevraagd of verleend, en aan
de kap van bospercelen waar mogelijk vleermuizen verblijven, er
als nog in detail naar het voorkomen van vleermuizen zal moeten
worden gekeken.
Tijdens de vleermuizenbezoeken is het gebied per auto en te voet
doorkruist, waarbij op geschikte plekken gedurende enige tijd is
geluisterd met een batdetector (Pettersson D240x). Voorts zijn
aanvullende gegevens over het voorkomen van vleermuizen verzameld
tijdens de broedvogelinventarisatie. Tijdens sommige van deze
bezoeken was de temperatuur te laag voor vleermuizen.
50

Op 30 juli is met drie man een simultane telling gehouden. Verder is er
in september en begin oktober gericht gekeken naar het voorkomen
van vleermuizen in de te slopen panden 13, 120 en 198. In deze zelfde
maand zijn diverse nestkasten in het bos ten westen van het Sheltergebied
onderzocht op de aanwezigheid van vleermuizen.
Deelgebied
Oppervlak
1 46,31
2 36,32
3 46,34
4 53,94
5 24,70
6 34,65
7 79,51
8 69,30
Tabel 3.
Oppervlakte deelgebieden broedvogelonderzoek
Figuur 8. Deelgebieden vleermuizenonderzoek
4.4 Vogels
Ten behoeve van het broedvogelonderzoek is het gebied opgedeeld in
acht deelgebieden (figuur 9). De bos- en heidegebieden (1-6) lopen in
grootte uiteen van ca. 23 ha tot ca. 54 ha (tabel 3). De beide
graslandgebieden zijn aanmerkelijk groter.
Aan elke deelgebied zijn minimaal acht bezoeken gebracht. In bijlage 2
zijn de bezoekdata en -tijden per deelgebied weergegeven.
Figuur 9. Deelgebieden broedvogelonderzoek
51

Het veldwerk en de interpretatie van de veldgegevens zijn uitgevoerd
conform de Handleiding Broedvogel Monitoring Project (BMP) 1996
(Van Dijk 1996).
Aanvullende gegevens van broedvogels en niet-broedvogels zijn
verzameld tijdens het monitoringsonderzoek en het onderzoek naar
reptielen.
4.5 Reptielen
Het onderzoek naar reptielen heeft plaatsgevonden conform de
richtlijnen van de reguliere monitoring. Tijdens de bezoekronde in
augustus en september is extra aandacht besteed aan hagedissen.
Naast het monitoringsonderzoek is er ook onderzoek uitgevoerd met
behulp van dakpannen en tapijttegels. Op veertig locaties verspreid
over de vliegbasis zijn een tapijttegel en een dakpan uitgelegd. In
september zijn bovendien op de Kippenfarm nog vier extra dakpannen
uitgelegd. In onderstaande tabel zijn de controledata weergegeven.
Op de laatste drie data zijn alleen de dakpannen op de Kippenfarm
gecontroleerd.
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 14-apr 09.45 - 12.45 uur 3,0
2 23-apr 10.15 - 12.45 uur 2,5
3 18-mei 09.30 - 10.30 uur 1,0
4 4-jun 09.30 - 12.00 uur 2,5
5 15-jun 09.40 - 13.40 uur 4,0
6 25-jul 16.00 - 18.30 uur 2,5
7 29-aug 12.00 - 16.00 uur 4,0
8 10-sep 13.30 - 17.00 uur 3,5
9 13-sep 14.15 - 15.15 uur 1,0
10 20-sep 10.30 - 11.30 uur 1,0
11 24-sep 14.00 - 15.30 uur 1,5
Begin april werden de dakpannen en tapijttegels voor het reptielenonderzoek
uitgelegd, april 2010 (HB)
4.6 Amfibieën
Het onderzoek naar amfibieën heeft plaatsgevonden conform de
richtlijnen van de reguliere monitoring. Daarnaast zijn de blusvijvers,
het ven en de kleine vijvertjes ten minste eenmaal bemonsterd met
een groot net.
Tabel 4.
Controledata dakpannen en tapijttegels
52

4.7 Insecten
Het onderzoek naar insecten heeft plaatsgevonden conform de
richtlijnen van de reguliere monitoring. Van wilde bijen is een
soortenlijst voor het gehele gebied opgemaakt en zijn alleen enkele in
het veld goed herkenbare soorten opgenomen per hectarehok. Van de
moeilijk te herkennen soorten zijn enkele exemplaren gevangen voor
nadere determinatie.
Van lastig te herkennen soorten wilde bijen zijn exemplaren gevangen ter nadere
determinatie, juni 2010 (IW)
53

5 Geraadpleegde literatuur
Bakker C. 2010. Inrichtings- en beheerplan voormalige Vliegbasis
Soesterberg (concept). Maatregelen voor natuur, cultuurhistorie en
recreatie. Het Utrechts Landschap, De bilt
Bijtel. H.J.V. & I.W. van Woersem 2010. Ecologisch onderzoek, inclusief
natuurtoets, Museumkwartier, voormalige Vliegbasis Soesterberg,
gemeente Soest. Basisrapport. Van den Bijtel Ecologisch Onderzoek,
Driebergen-Rijsenburg.
Alterra 2001. Handboek Robuuste Verbindingen. Ecologische
randvoorwaarden. Rapport, Wageningen.
Alterra 2007. Website Bodemdata.nl. (http://www.bodemdata.nl/).
Arcadis 2009. Ruimtelijk plan Vliegbasis Soesterberg. Toetsing aan de
Saldobenadering EHS. Programmabureau Hart van de Heuvelrug,
Utrecht.
Backes, Ch.W., P.J.J. van Buuren & A.A. Freriks 2004. Hoofdlijnen
natuurbeschermingsrecht. Sdu Uitgevers bv., Den Haag.
Bal, D., H.M. Beije, Y.R. Hoogeveen, S.R.J. Jansen & P.J. van der Reest
1995. Handboek natuurdoeltypen in Nederland. Rapport IKC-
Natuurbeheer nr. 11. IKC, Wageningen.
Bal, D., H.M. Beije, M. Fellinger, R. Haveman, A.J.F.M. van Opstal &
F.J. van Zadelhoff 2001. Handboek Natuurdoeltypen, Rapport
Expertisecentrum LNV nr. 2001/020, Wageningen.
Beenen, R. (red.) 1998. Werkdocument Soortenbeleid, onderdeel fauna.
Provincie Utrecht, Utrecht.
Beenen, R., E. van den Dool & W. Timmers 2002. Werkdocument
Soortenbeleid, onderdeel flora. Provincie Utrecht, Utrecht.
Beusekom, R. van, et al. [red.] 2005. Rode Lijst van de Nederlandse
Broedvogels. Tirion Uitgevers B.V. Baarn.
Bosschap e.a. 2004. Gedragscode Zorgvuldig Bosbeheer. Het Bosschap,
Zeist.
DGW&T 1995. Inventarisatie en monitoring van natuurwaarden op
Defensieterreinen. Rapport, Leiden.
Dienst Regelingen van het ministerie van LNV 2009. Wijziging beoordeling
ontheffing Flora- en faunawet bij ruimtelijke ingrepen. Brief,
Den Haag.
Dienst Vastgoed Defensie 2009. Inrichtingskaart Museumkwartier.
Dijk, A.J. van 1996. Broedvogels inventariseren in proefvlakken
(handleiding Broedvogel Monitoring Project). SOVON, Beek-Ubbergen.
Eggels G. 1998. Het Amsterdam-Rijnkanaal en de verdroging. TU Delft.
Gegevensautoriteit Natuur, Netwerk Groene Bureaus & Zoogdiervereniging
2010. Het protocol voor vleermuisinventarisaties (www.natuurnet.nl).
Hom, C.C., P.H.C. Lina, G. van Ommering, R.C.M. Creemers & H.J.R.
Lenders 1996. Bedreigde en kwetsbare reptielen en amfibieën in
Nederland. Toelichting op de Rode Lijst. Rapport IKC Natuurbeheer
nr. 25. IKC, Wageningen.
Limpens, H., K. Mostert & W. Bongers (red.) 1997. Atlas van de
Nederlandse vleermuizen. Onderzoek naar verspreiding en ecologie.
KNNV-Uitgeverij, Utrecht.
Lina, P.H.C. en G. van Ommering 1996. Bedreigde en kwetsbare vogels in
Nederland. Toelichting op de Rode Lijst. Rapport IKC-Natuurbeheer
nr. 21. IKC, Wageningen.
Meijden, R. van der, B. Odé, C.L.G. Groen, J.P.M. Witte & D. Bal 2000.
Bedreigde en kwetsbare vaatplanten in Nederland. Basisrapport met
voorstel voor de Rode Lijst. Gorteria 26(4):85-208.
Ministerie van LNV 2000. Bescherming van planten en dieren. Over de
Flora- en Faunawet. Brochure nr. 03. Ministerie van LNV,
’s Gravenhage.
Ministerie van LNV 2002a. Ter bescherming van onvervangbare flora en
fauna. Algemene toelichting op de Flora- en Faunawet. Ministerie van
LNV, ’s Gravenhage.
Ministerie van LNV 2002b. Soortbescherming bij ruimtelijke ingrepen en
dergelijke. Over de Flora- en Faunawet in Nederland. Ministerie van
LNV, ’s Gravenhage.
Ministerie van LNV 2005. Buiten aan het werk? Houd tijdig rekening met
beschermde planten en dieren. De Flora- en Faunawet in de praktijk;
informatie over vrijstellingen, ontheffingen en gedragscodes. Ministerie
van LNV, ’s Gravenhage.
56

Ministerie van LNV 2009. Besluit van de Minister van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit van 28 augustus 2009, 25344, houdende vaststelling
van geactualiseerde Rode lijsten flora en fauna. Ministerie van LNV,
’s Gravenhage.
Ministeries van LNV en VROM & Provincies 2007. Spelregels EHS.
Brochure. ’s-Gravenhage.
Ommering, G. van, I. van Halder, C.A.M. van Zwaay & I. Wynhoff 1995.
Bedreigde en kwetsbare dagvlinders in Nederland. Toelichting op de
Rode Lijst. Rapport IKC-Natuurbeheer nr. 18, IKC, Wageningen.
Programmabureau Hart van de Heuvelrug 2009. Hart van de Heuvelrug,
Ruimtelijk plan Vliegbasis Soesterberg. Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 1992. Beleidsplan Natuur en Landschap Provincie Utrecht
(BNLU). Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 1993. Werkdocument Ecologische Verbindingszones.
Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 2002a. Utrechtse Natuurdoeltypen. Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 2002b. Natuurgebiedsplan Utrechtse Heuvelrug. Rapport,
Utrecht.
Provincie Utrecht 2004. Streekplan 2005-2015. Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 2005a. Handleiding bestemmingsplannen 2005
(concept). Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 2005b. Inhoud onderzoek door initiatiefnemer naar
significante aantasting van wezenlijke kenmerken of waarden van de
EHS (concept). Notitie, Utrecht.
Provincie Utrecht 2005c. Herziening Natuurgebiedsplannen Provincie
Utrecht 2005. Rapport, Utrecht.
Provincie Utrecht 2007. Uitwerking ruimtelijk beleid verblijfsrecreatie
binnen de EHS (Heuvelrug). B-stuk. Notitie, Utrecht.
Provincie Utrecht 2008. Structuurvisie Provincie Utrecht. Rapport, Utrecht.
Schaminée, J.H.J., A.H.F. Stortelder & V. Westhoff 1995. De vegetatie van
Nederland. Deel 1. Inleiding tot de plantensociologie – grondslagen,
methoden en toepassingen. Opulus Press, Uppsala/Leiden.
Schaminée, J.H.J., A.H.F. Stortelder & E.J. Weeda 1995. De vegetatie van
Nederland. Deel 2. Plantengemeenschappen van wateren, moerassen
en natte heiden. Opulus Press, Uppsala/Leiden.
Schaminée, J.H.J., A.H.F. Stortelder & E.J. Weeda 1996. De vegetatie van
Nederland. Deel 3. Plantengemeenschappen van graslanden, zomen
en droge heiden. Opulus Press, Uppsala/Leiden.
Schaminée, J.H.J., E.J. Weeda & V. Westhoff 1998. De vegetatie van
Nederland. Deel 4. Plantengemeenschappen van de kust en van
binnenlandse pioniermilieus. Opulus Press, Uppsala/Leiden.
Stichting voor Bodemkartering (Stiboka) 1966. Bodemkaart van Nederland.
Wageningen.
Stichting voor Bodemkartering (Stiboka) 1982. Geomorfologische kaart van
Nederland. Wageningen.
Stortelder, A.H.F., J.H.J. Schaminée & P.W.F.M. Hommel 1999. De
vegetatie van Nederland. Deel 5. Plantengemeenschappen van
ruigten, struwelen en bossen. Opulus Press, Uppsala/Leiden.
Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2009.
Vleermuistelling Vliegbasis Soesterberg 2009.
Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2010.
Vleermuistelling Vliegbasis Soesterberg 2010.
H. Weijs & H. van den Bijtel 2009. Handleiding Onderzoek Flora Fauna bij
het Utrechts Landschap. Rapport, De Bilt.
Werf, S. van der 1991. Natuurbeheer in Nederland, deel 5.
Bosgemeenschappen. Pudoc, Wageningen.
57

Bijlage 1a. Bezoekdata en -tijden vleermuizenonderzoek met weersomstandigheden
Datum Gebieden Tijd Duur Temperatuur Wind Bewolking Neerslag
in o C
6-apr 1,2 19:30-23:30 4,00 14 - 8 ZZO 3 - 1 licht bew geen
7-apr 3,4 19:30-00:30 5,00 17 - 12 Z 2 -1 geh-zw bew af en toe lichte motregen
17-mei 3,4 21:00-23:30 2,50 16 - 10 NW 2 - 1 licht bew geen
18-mei 1,2 21:00-00:15 3,25 16 - 11 NNW 2 - 1 onbew geen
24-jun 2,3,4 21:30-00:30 3,00 25 - 17 W 2 - 1 licht bew geen
27-jun 1,2 20:45-01:00 4,00 26 - 17 NO 3 - 1 onbew geen
30-jun 4 21:30-23:30 2,00 25 - 20 W 3 - 2 half bew geen
13-jul 1,2.3.4 21:00-01:30 4,50 22 - 18 ZW 2 - 1 half bew geen
30-jul 1,2.3.4 20:30-04:30 8,00 25 - 14 W 2 - 0 half-geh bew geen
13-aug 1,4 20:30-00:00 3,50 18 - 12 WZW 2 - 1 geh-half bew geen
14-aug 2,3 20:30-22:30 3,00 23 - 16 NO 2 - 1 licht bew geen
3-sep 3 20:00-22:00 2,00 18 - 12 N 1 licht-half bew geen
9-sep 4 03:00-05:15 2,25 15 - 11 W 0 - 1 half bew geen
10-sep 1,2,3 04:00-07:00 3,00 15 - 11 ZW 0 - 2 geh bew geen
13-sep 1 (gebouwen) 05-45-07:15 1,50 9 - 10 WZW 1 -2 geh bew geen
14-sep 1 (gebouwen) 05:15-08:15 3,00 14 ZW 2 - 3 geh bew geen
26-sep 1 (gebouwen) 05:45-07:45 2,00 6-8 ONO 1 - 2 geh bew geen
8-okt 1,3 18:30-21:30 3,00 15-12 O 3 - 2 geh bew geen
9-okt 2,4 18:30-22:00 3,50 17-13 O 3 - 2 onbew geen

Bijlage 1b. Verichte en volgens protocol vereist onderzoeksinspanning.
gebied 1
gebied 2
gebied 3
gebied 4
bezoeken
uren
bezoeken
uren
bezoeken uren bezoeken uren
verricht vereist verricht vereist verricht vereist verricht vereist verricht vereist verricht vereist verricht vereist verricht vereist
ruige dwergvleermuis
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 apr - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 15 aug - 1 okt 5 2 11,75 6,00 1 2 3,00 6,00 2 2 5,00 6,00 1 2 2,25 6,00
foerageergebied 15 mei - 1 aug 4 2 18,75 4,00 5 2 21,75 4,00 4 2 17,00 4,00 5 2 19,00 4,00
vliegroute 15 mei - 1 aug 4 2 18,75 4,00 5 2 21,75 4,00 4 2 17,00 4,00 5 2 19,00 4,00
gewone dwergvleermuis
kraamkolonie 15 mei - 15 jul 3 2 11,75 4,00 4 2 14,75 4,00 3 2 10,00 4,00 4 2 12,00 4,00
zomerverblijfplaats 1 mrt - 15 okt 11 2 38,75 4,00 9 2 35,25 4,00 9 2 32,50 4,00 9 2 33,25 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 15 aug - 1 okt 5 2 11,75 6,00 1 2 3,00 6,00 2 2 5,00 6,00 1 2 2,25 6,00
foerageergebied 15 mei - 15 okt 9 2 33,25 3,00 8 2 31,25 3,00 7 2 26,00 3,00 8 2 28,50 3,00
vliegroute 15 mei - 15 okt 9 2 33,25 4,00 8 2 31,25 4,00 7 2 26,00 4,00 8 2 28,50 4,00
gewone grootoorvleermuis
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 3 8,50 9,00 3 3 11,50 9,00 2 3 7,50 9,00 3 3 9,50 9,00
zomerverblijfplaats 15 apr - 15 aug 5 3 22,25 9,00 6 3 24,75 9,00 5 3 20,00 9,00 6 3 22,50 9,00
paar-/zwermverblijfplaats 1 apr - 15 mei/ 15 aug - 1 okt 5 2 16,50 6,00 3 2 10,50 6,00 3 2 11,00 6,00 3 2 10,75 6,00
foerageergebied 15 apr - 1 okt 8 3 31,75 6,00 8 3 31,25 6,00 7 3 26,00 6,00 8 3 28,25 6,00
vliegroute 15 apr - 1 okt 8 3 31,75 6,00 8 3 31,25 6,00 7 3 26,00 6,00 8 3 28,25 6,00
laatvlieger
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 mei - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats
foerageergebied 15 apr - 1 okt 7 2 31,75 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
vliegroute 15 apr - 1 okt 7 2 31,75 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
rosse vleermuis
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 mei - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 15 jul - 15 aug 2 2 10,50 4,00 2 2 10,00 4,00 2 2 10,00 4,00 2 2 10,50 4,00
foerageergebied 15 apr - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
vliegroute 15 apr - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
baardvleermuis
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 mei - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 1 aug -15 sep 1 2 3,00 6,00 1 2 3,00 6,00 1 2 3,00 6,00 1 2 2,25 6,00
foerageergebied 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
vliegroute 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
franjestaart
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 mei - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 15 sep - 15 okt 1 2 3,00 6,00 1 2 3,50 6,00 1 2 3,00 6,00 1 2 3,50 6,00
foerageergebied 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
vliegroute 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
watervleermuis
kraamkolonie 1 jun - 15 jul 2 2 8,50 4,00 3 2 11,50 4,00 2 2 7,50 4,00 3 2 9,50 4,00
zomerverblijfplaats 15 mei - 15 aug 5 2 22,25 4,00 6 2 24,75 4,00 5 2 20,00 4,00 6 2 22,50 4,00
paar-/zwermverblijfplaats 15 aug - 15 sep 1 2 3,00 6,00 1 2 3,00 6,00 1 2 3,00 6,00 1 2 2,25 6,00
foerageergebied 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
vliegroute 15 mei - 15 sep 6 2 25,25 4,00 7 2 27,75 4,00 6 2 23,00 4,00 7 2 24,75 4,00
De rode getallen in de tabel geven aan dat voor een soort voor het betreffende onderdeel niet genoeg bezoeken zjn gebracht of uren zijn besteed

Bijlage 2. Bezoekdata en -tijden broedvogelonderzoek per deelgebied
Deelgebied 1
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 27-mrt 07:30 - 16:30 9,00
Nacht 6-apr 19:30 - 23:30 4,00
2 29-apr 05:00 - 15:00 10,00
3 10-mei 05:15 - 13:00 7,75
4 23-mei 05:30 - 18:30 13,00
5 6 juni 06:00 - 12:00 6,00
6 24-jun 04:00 - 08:00 4,00
Nacht 27 juni 20:45 - 01:00 4,25
7 6-jul 04:30 - 07:30 3,00
8 13-jul 14:00 - 17:45 3,75
Totaal 64,75
Deelgebied 2
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 24-mrt 07:30 - 12:00 4,50
Nacht 6-apr 19:30 - 23:30 4,00
2 18-apr 05:00 - 15:00 10,00
3 9-mei 05:00 - 12:30 7,50
4 19-mei 04:15 - 11:45 7,50
5 2 juni 05:00 - 18:00 13,00
6 24-jun 08:00 - 12:00 4,00
Nacht 27 juni 20:45 - 01:00 4,25
7 6-jul 07:30 - 11:00 3,50
6-jul 14:30 - 18:30 4,00
8 13-jul 11:00 - 14:00 3,00
Totaal 60,75
Deelgebied 3
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 24-mrt 13:00 - 17:00 4,00
Nacht 6-apr 19:30 - 23:30 4,00
2 5-apr 06:00 - 14:00 8,00
3 18-apr 05:45 - 11:30 5,75
27-apr 06:15 - 08:30 2,25
4 9-mei 05:00 - 12:30 7,50
5 20-mei 05:00 - 17:30 12,50
6 28 mei 04:15 - 11:45 7,50
Nacht 27 juni 20:45 - 01:00 4,25
7 6-jun 12:00 - 14:45 2,75
8 8-jul 06:00 - 09:00 3,00
Totaal 61,50
Deelgebied 4
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 12-mrt 10:00 - 16:30 6,50
19-mrt 05:30 - 09:00 3,50
Nacht 7-apr 19:30 - 00:30 5,00
2 23-apr 07:30 - 14:00 6,50
3 4-mei 04:30 - 10:00 5,50
4 15-mei 04:45 - 11:30 6,75
5 28 mei 05:00 - 20:00 15,00
6 6-jun 15:00 - 19:00 4,00
Nacht 27 juni 20:45 - 01:00 4,25
7 13-jul 09:00 - 11:00 2,00
8 23 juli 09:00 - 18:15 9,25
Totaal 68,25

Deelgebied 5
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 26-mrt 05:45 - 10:00 4,25
Nacht 7-apr 19:30 - 00:30 5,00
2 25-apr 07:00 - 13:00 6,00
3 6-mei 05:15 - 10:30 5,25
4 16-mei 04:30 - 09:30 5,00
5 4 juni 04:30 - 13:30 9,00
6 17-jun 04:30- 10:00 5,50
Nacht 24-jun 21:30 - 00:30 3,00
7 1-jul 05:00 - 10:30 5,50
8 27-jul 10:00 - 16:00 6,00
Totaal 54,50
Deelgebied 6
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 17-mrt 07:30 - 13:30 6,00
Nacht 7-apr 19:30 - 00:30 5,00
2 23-apr 05:30 - 09:15 3,75
3 5-mei 04:45 - 08:15 3,50
4 18-mei 04:30 - 10:30 6,00
5 29 mei 05:15 - 11:45 6,50
6 16-jun 04:30 - 09:30 5,00
Nacht 24-jun 21:30 - 00:30 3,00
7 2-jul 05:30 - 08:30 3,00
8 8-jul 09:00 - 12:00 3,00
Totaal 44,75
Deelgebied 6 oost
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1
Nacht
2 23-apr 13:45 - 15:45 2,00
27-apr 05:00 - 06:15 1,25
3 10-mei 15:00 - 18:00 3,00
4 19-mei 12:00 - 15:00 3,00
5 2 juni 05:00 - 07:00 2,00
6 30-jun 15:00 - 19:30 4,50
Nacht 30-jun 21:30 - 23:30 2,00
7 5-jul 05:00 - 07:30 2,50
8 28-jul 11:30 - 14:00 2,50
Totaal 22,75
Deelgebied 7
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 15-mrt 08:00 - 13:30 5,50
Nacht 7-apr 19:30 - 00:30 5,00
2 20-apr 06:00 - 10:30 4,50
3 4-mei 10:00 - 14:30 4,50
5-mei 08:30 - 12:00 3,50
4 11-mei 07:00 - 10:30 3,50
5 25 mei 11:00 - 18:00 7,00
6 17-jun 10:00 - 14:30 4,50
Nacht 24-jun 21:30 - 00:30 3,00
7 1-jul 13:00 - 15:30 2,50
8 6 juli 12:30 - 15:00 2,50
Totaal 46,00

Deelgebied 8
Bezoek Datum Tijd Duur in uur
1 17-mrt 07:30 - 13:30 6,00
Nacht 7-apr 19:30 - 00:30 5,00
2 27-apr 08:45 - 11:45 3,00
3 4-mei 10:00 - 14:30 4,50
4 19-mei 04:30 - 09:30 5,00
5 1 juni 04:15 - 10:15 6,00
6 17-jun 10:00 - 14:30 4,50
Nacht 24-jun 21:30 - 00:30 3,00
7 1-jul 10:30 - 13:00 2,50
8 27 juli 10:00 - 16:00 6,00
Totaal 45,50