DE ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012 Thema: Solo of Samen

Nieuwsbrief van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie nr. 2 2012
DE ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Thema: Solo of Samen

COLOFON
INHOUD jaargang 8 • nummer 2 • mei 2012
Redactieraad
J.W. Kallewaard
C.J. van Oort
mw. P.L.T. Liem
Redactie
Sandra Gijtenbeek
Tekstcorrectie
INDIGO TEKST
Judith van Oudheusden
Druk
Graficiënt Printmedia, Almere
De NVA Nieuwsbrief is een officieel
orgaan van de Nederlandse
Vereniging voor Anesthesiologie en
wordt maximaal zesmaal per jaar
gratis aan de leden toegestuurd.
Deadline inzenden kopij voor
volgende Nieuwsbrief:
17 september 2012
Nederlandse Vereniging voor
Anesthesiologie
opgericht 24 april 1948
Bureau NVA
Mercatorlaan 1200
3528 BL Utrecht
Correspondentieadres
Postbus 20063
3502 LB Utrecht
Telefoon
Algemeen nummer: 030 282 3385
(zie achterzijde voor meer nummers)
Fax
030 282 3856
Voorwoord4
De Anesthesiologendagen 2012 5-14
Reacties naar aanleiding van artikel uit de anesthesioloog nr 1: 16
‘Nieuwe ontwikkelingen eisen professionele opzet van de vereniging’
‘NVA ontwikkelt samen met NIV nieuw medisch profiel: de ziekenhuisarts 18
Hans Knape
‘Ik zou het zo weer doen’ 24
Interview met Hans Pöll over zijn promotieonderzoek
Mèrie van der Rijt
JURIDISCH
Mij overkomt het niet14
Eva Koetsier & Ludmilla Garmers, Juridische Commissie
KWALITEIT
‘Deze professionaliseringsslag maken we niet met medisch specialisten alleen’ 22
Interview met Hans van Breugel en Christiaan Keijzer
Mèrie van der Rijt
WETENSCHAP
Een idee dat nooit zou werken20
Bert Mik
GESCHIEDENIS
Hoe de lachgas narcose in Nederland kwam26
Marten van Wijhe, Commissie Geschiedenis
OPLEIDING
KNMG Carrierebeurs: Veel belangstelling voor anesthesie19
WAT VERDER TER TAFEL KOMT
Promoties 27
Overleden
Nieuwe medewerker
kalender24
E-mail:
nva@anesthesiologie.nl
Website
www.anesthesiologie.nl
© Nederlandse Vereniging
voor Anesthesiologie, 2012
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar worden
gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van
de redactie.
2 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
3

oorwoord
Solo of Samen
Geachte collegae,
De Anesthesiologendagen 2012 staan weer voor de deur! Op 10 en 11 mei zullen de zalen van het Maastrichtse
MECC weer gevuld zijn met voornamelijk anesthesiologen uit het hele land. Het Organiserend Comité heeft dit
jaar als thema Solo en Samen gekozen. Daar waar mogelijk zal dit thema door het programma verweven zijn
waarbij iedere sectie, commissie of spreker zijn eigen interpretatie hieraan mag geven. Zo valt er te denken aan
teamwerk met andere disciplines, solo werken of juist samen praktijk draaien met een Nurse Practisioner, mono
medicatie of een combinatie van geneesmiddelen en wellicht technieken. Dit thema kan in ons vak makkelijk zijn
bestemming vinden.
In deze de anesthesioloog laten enkele secties en commissies van de NVA u al kennismaken met de inhoud van
hun programma. Handig om zo een keuze te maken tussen de diverse parallelsessies. Tijdens deze Anesthesiologendagen
vraagt het bestuur u ook om mee te discussiëren over actuele onderwerpen die ons als anesthesioloog
direct aangaan. Na de plenaire sessies op donderdag en vrijdag is er tijd en ruimte om in debat te gaan met experts
en elkaar. Onderwerpen die op dat programma staan zijn bijvoorbeeld de Taakverschuiving en Taakherschikking
in ons vak alsmede de nieuwe richtlijn Sedatie en de organisatie hieromtrent in uw ziekenhuis. De Professor
Vermeulen-Cranch lezing wordt uitgesproken door R. Stienstra op donderdagochtend en Prof.dr. F.J.P.M. Huygen
verzorgt de State of the Art Lecture op vrijdagochtend. Laat u vast inspireren door een fractie van het programma
en graag tot ziens in Maastricht!
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
a n e s t h e s i o l o g e n d a g e n
10 - 11 mei 2012
www.anesthesiologie.nl
Elise Sarton
Maastrichts Expositie & Congrescentrum
MECC Maastricht
4 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
5

ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Sectie Pijngeneeskunde
Donderdag 10 mei 13.45-14.45 uur
Auditorium 2
Geïnspireerd door het thema ‘solo en samen’ heeft de Sectie Pijngeneeskunde twee
sprekers uitgenodigd die hoogstaande informatie kunnen inbrengen op het gebied
van neuromodulatie, een bij uitstek multidisciplinaire behandeling. De eerste spreker,
Robert M. Levy, zal uiteenzetten welke indicatiegebieden er zoal zijn buiten
chronische pijn. Liong Liem, de tweede spreker, zal zich meer richten op de modulatie
van pijn.
De beginselen, neurologische doelen en mechanismen van ruggenmergstimulatie,
Robert M. Levy
Neuromodulatie heeft sinds de klinische introductie in de jaren zestig een enorme
groei doorgemaakt. Na een aarzelend begin in Nederland vindt de behandeling inmiddels
plaats in vele pijnbehandelcentra. Zowel preklinische als klinische studies
wijzen erop dat neurostimulatie van de motorische cortex, het ruggenmerg, de perifere
zenuwen en het dorsale wortel ganglion significante pijnvermindering geeft.
Robert M. Levy zal zowel ingaan op de basisprincipes en doelen van neuromodulatie,
als op de consequenties van de techniek voor de anesthesiologische perioperatieve
praktijk. Ook zal stil worden gestaan bij het groeiende indicatiegebied voor
neuromodulatie bijvoorbeeld bij spasticiteit, neurodegeneratieve en psychiatrische
aandoeningen, epilepsie, gastrische disfunctie en obesitas.
Nieuwe technieken in ruggenmergstimulatie, Liong Liem
Bij de meest gebruikte en bewezen techniek van ruggenmergstimulatie worden
elektroden boven de dorsale strengen van het ruggenmerg geplaatst. Met deze elektroden
wordt getracht paresthesieën op te wekken in dat deel van het lichaam waar
de pijn zich manifesteert. Technieken die andere doelen stimuleren zoals perifere
zenuwen en het spinale ganglion kunnen op steeds meer belangstelling rekenen.
Dit geldt ook voor hoogfrequente neurostimulatie waarbij de patiënt geen paresthesieën
voelt. Naast uitleg over deze nieuwe technieken zal Liong Liem de eerste
veelbelovende resultaten van prospectieve studies presenteren naar Dorsal Root
Ganglion (DRG)-stimulatie uitgevoerd in twee Nederlandse pijncentra en geeft hij
een overzicht van wetenschappelijk onderzoek en de toekomstige onderzoeksagenda.
Nederlands Gezelschap voor Neuro-Anesthesiologie
Donderdag 10 mei 1345-14.45 uur
zaal 2.1
Robert Levy is
hoofdredacteur van het
blad Neuromodulation
en mededirecteur van
het Shands Jacksonville
Neuroscience Institute van
het University of Florida
College of Medicine in
Jacksonville, Verenigde
Staten. Aan dit instituut
bekleedt hij tevens de
functies van hoogleraar
en voorzitter van de
afdeling Neurochirurgie.
Liong Liem is als
anesthesioloog en
pijnbehandelaar
verbonden aan de
multidisciplinaire
pijnkliniek van het St.
Antonius Ziekenhuis in
Nieuwegein. Hij heeft
uitgebreide ervaring in
ruggenmergstimulatie
en neuro-implanteerbare
technieken voor
spasticiteit en pijn.
Dr. Liem werd in 2002
verkozen tot eerste
voorzitter van the Benelux
Neuromodulation Society
(BNS), waarvan hij één
van de oprichters is. Sinds
2006 is hij beschermheer
van de INS executive
board.
Bloeddrukmanagement in de Neuroanesthesie
Dit is het centrale thema van de sessie van het Nederlands Gezelschap voor Neuroanesthesiologie tijdens de Anesthesiologendagen.
De uitdagingen zijn duidelijk: een te lage bloeddruk bedreigt de perfusie van de hersenen, maar
wat zijn de effecten van vasoconstrictoren op de hersenperfusie? Is de flow niet belangrijker dan de bloeddruk?
En andersom: een te hoge bloeddruk is - zeker perioperatief - ook ongewenst: het risico op bloeding en oedeem is
aanwezig. Maar hoe moet je de bloeddruk dan het beste verlagen, zonder dat deze middelen de intracraniële druk
beïnvloeden. Onze twee sprekers zullen onder voorzitterschap van prof. Absalom proberen een antwoord te geven
op hoe de bloeddruk voor de neurochirurgische patiënt het beste gemanaged moet worden. Gezien ook buiten de
neurochirurgische OK de hersenperfusie van enig belang is, zal deze sessie zeker ook interessant zijn voor collega’s
die niet in een neurochirurgisch centrum werken. Wij hopen daarom ook op grote belangstelling.
Sectie Cardio-Anesthesiologie
Donderdag 10 mei 14.50-15.50 uur
Auditorium 2
Mechanische ondersteuning van de circulatie: een toenemend verschijnsel
In Nederland lijden ongeveer 130.000 mensen aan hartfalen en de verwachting is dat dit aantal de komende jaren
fors toe zal nemen. Voor een klein deel van deze groep is harttransplantatie de enige behandeloptie. Het aanbod
van donorharten is echter klein en onvoorspelbaar, vandaar dat vanaf 2000 bij deze patiënten langdurige mechanische
ondersteuning van de circulatie wordt toegepast als ‘bridge-to-transplant’. Dit gebeurt met een geïmplanteerd
apparaat (LVAD) dat in serie met het linkerventrikel wordt geplaatst en dat in staat is de volledige cardiac output
te verzorgen. In 2010 besloot de U.S. Food and Drug Administration (FDA) de indicatie voor deze apparaten te
verruimen tot ‘destination therapy’. Ook patiënten die niet voor een transplantatie in aanmerking komen, kunnen
daardoor onder bepaalde voorwaarden van een LVAD worden voorzien. Het aantal LVAD-implantaties is sindsdien
in de Verenigde Staten flink toegenomen.
Gaan wij deze ontwikkeling in Nederland ook doormaken? De Sectie Cardio-Anesthesiologie bespreekt tijdens
haar sessie het thema: ‘Mechanische ondersteuning van de circulatie: een toenemend verschijnsel’.
Diederik van Dijk (anesthesioloog-intensivist) zal spreken over ‘Cardiac Output uit het stopcontact’ en belicht
daarbij met name de IC-behandeling van LVAD-patiënten. Eveline Sukkel (Nurse practitioner CTC) heeft veel
ervaring in de nazorg voor LVAD-patiënten en zal hiervan in de voordracht ‘Steunhartpatiënt: van IC tot bed en
breakfast’ een overzicht geven. Ten slotte zal Jan van Klarenbosch (anesthesioloog) ingaan op de aspecten die een
rol spelen wanneer deze patiënten een niet-cardiale operatie moeten ondergaan, titel: ‘Anesthesie bij steunhart:
kan dat zomaar?’
Gezien het geschetste toekomstperspectief, is de sessie niet alleen interessant voor cardio-anesthesiologen, maar
zeker ook voor algemeen anesthesiologen. We zien u dan ook graag allen tijdens de Anesthesiologendagen!
Sectie Obstetrische Anesthesie
Donderdag 10 mei 16.15-17.15 uur
zaal 2.1
Biologische effecten van lachgas: feiten en mythen, Prof. dr. dr. M.W. Hollmann
Everything you always wanted to know about N 2
O, but were afraid to ask
Lachgas leek zo goed als verdwenen uit de Nederlandse ziekenhuizen. Uit onverwachte hoek komt echter hernieuwde
belangstelling voor het toepassen van lachgas/zuurstofmengsels: verloskundigen zien daarin namelijk
een kans om aan de toenemende vraag van pijnbestrijding tijdens de partus te voldoen, zonder dat overname door
de tweede lijn noodzakelijk is.
Maar wie gebruikt er nog lachgas op de OK, en hoe is het gesteld met de lachgaskennis van de jonge generatie
collega’s? Hoe staat het met de risico’s van lachgas, voor gebruikers en omstanders?
De Sectie Obstetrische Anesthesie heeft professor Hollmann bereid gevonden om zijn meest actuele kennis over
lachgas met ons te delen. Hij beantwoordt al uw vragen, zodat u weer goed geïnformeerd met lachgas aan de
slag zou kunnen gaan in uw ziekenhuis en ook de afdeling verloskunde kunt bijpraten over alle nieuwe ontwikkelingen.
6 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
7

ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Concilium Anaesthesiologicum
vrijdag 11 mei 11.40-12.40 uur
zaal 2.1
Van meester naar opleidingsgroep: educational governance anno 2012
Stel, je bent anesthesioloog (= meester), je houdt van je vak en vindt het leuk en belangrijk dit aan toekomstige
collegae te leren. Dan lijkt het vrij simpel: tel daar een gemotiveerde aiost bij op die je vijf jaar lang
begeleidt en het eindproduct is een nieuwe vakbekwame anesthesioloog. Waarom werkt het zo niet (meer)?
De opleiding verandert. Concentratie van opleidingsplaatsen, toenemende complexiteit van het vak, differentiatie
in stages, individuele opleidingsplannen en tegelijkertijd blijft het noodzakelijk om de continuïteit
binnen de opleiding te waarborgen.
Opleiden – een vak apart?
Tijdens de sessie van het Concilium Anaesthesiologicum wordt deze problematiek uitgelicht en worden
handvatten geboden voor het organiseren van de opleiding anno 2012. Hierbij komen aspecten aan de orde
die zowel voor aios als voor de opleiders van belang zijn: verantwoordelijkheden, competenties, stimuleren
en beoordelen. Bovendien zal professionalisering van de opleidingsinrichting en de opleidingsgroep ‘als
achilleshiel van innovatie en kwaliteit’ aan de orde komen. Ter afsluiting wordt een vooruitblik gegeven op
actuele landelijke opleidingsontwikkelingen zoals internationalisering van de examensystematiek (ESA), de
MMV-werkgroep professionalisering opleiders (POP) en de organisatie die de MSRC zal opvolgen: RGS.
De aansluitende discussie biedt naast bovengenoemde onderwerpen ook ruimte voor het bespreken van individuele
problematiek.
De negatieve kant van optimisme – Anique de Bruin, PhD
Denkt u eens terug aan de laatste keer dat u een diagnose stelde. Hoe zeker bent u van die diagnose? Onderzoek
laat zien dat artsen, net als bijvoorbeeld docenten, beleggers en managers, de adequaatheid van hun eigen handelen
regelmatig overschatten. Te optimistische zelfinschattingen blijken universeel; ze overkomen zowel ervaren
artsen als medisch studenten. Zelfoverschatting kan echter desastreuze gevolgen hebben, aangezien het vaak tot
diagnostische fouten leidt. In deze presentatie zal ik ingaan op de oorzaken van zelfoverschatting in medisch
diagnostisch redeneren en zal ik een aantal eenvoudige methoden beschrijven om zelfoverschatting te herkennen
en te reduceren.
Sectie Kinderanesthesiologie
Vrijdag 11 mei 14.45-15.45 uur
zaal 2.1
Solo en toch samen, kan dat?
De anesthesioloog werkt weliswaar in een maatschap of een vakgroep en vrijwel altijd in teamverband, maar toch
werkt hij/zij als specialist vaak solistisch en wordt in de ‘koffiekamer’ een-op-een de casuïstiek van de dag besproken.
Daarna gaan we verder, patiënten komen en gaan en programma’s worden afgewerkt.
Anesthesie is erg veilig, omdat we een hoop complicaties vroeg herkennen en goed kunnen verhelpen. Hierdoor
komen ernstige anesthesiologische complicaties maar sporadisch voor en bij kinderen (gelukkig) nog minder dan
bij volwassenen. We hebben bedacht samen complicaties te registreren, zodat we, als er zich toch een ernstige
complicatie voordoet, inzicht kunnen krijgen in de oorzaken en in mogelijke maatregelen om herhaling te voorkomen.
Wat is de beste manier om complicaties te registreren? Kan het registreren van anesthesiologische of
perioperatieve complicaties voor anesthesie aan kinderen in Nederland zinvol zijn? Zo ja, hoe dan? Want hoewel
je SOLO registreert, wil je er toch SAMEN wijzer van worden, niet?
Commissie kwaliteit
vrijdag 11 mei 13.40-14.40 uur
zaal 2.1
Nieuw risicomodel voor de anesthesiologie
Voorzitter: Christiaan Keijzer / Sprekers: André Wolff, Bas van Praagh, Martin Bucx en Christiaan Keijzer
De Commissie Kwaliteit heeft zich onder andere ten doel gesteld de komende jaren een nieuw risicomodel voor
de anesthesiologie te ontwikkelen. Momenteel volgen wij de ASA-classificatie op basis van comorbiditeit. De
Commissie wil onderzoeken of de zorg voor patiënten in het ziekenhuis, in samenwerking met de snijdende specialismen,
beter te registreren is. Betere registratie kan vervolgens gecorreleerd worden aan de uiteindelijke zorguitkomst.
Pas als de hele keten van zorg adequaat geregistreerd is, kan iets zinnigs gezegd worden over het aandeel
van anesthesiologisch beleid in allerhande complicaties die nu als heelkundig aangeduid worden. Denk daarbij aan
postoperatieve infecties, waarbij anesthesie zeker een rol zou kunnen spelen. Aansluitend kan bij een dergelijke
registratie gekeken worden welke factoren in de patiëntenzorg bepalend zijn voor de zorguitkomst.
Tijdens de sessie op de Anesthesiologendagen besteedt de Commissie Kwaliteit aandacht aan de huidige en toekomstige
complicatieregistraties en aan de afwikkeling van claims binnen de anesthesiologie in de afgelopen jaren.
Daarnaast zal collega Bucx u iets vertellen over de toekomst van onze preoperatieve screening, waarbij meer
aandacht voor patiënten met een hoog perioperatief risico gewenst is en voor laagrisico-patiënten mogelijk andere
modellen ontwikkeld moeten worden. Tot slot discussiëren wij graag samen met u over de ontwikkeling van het
nieuwe risicomodel.
Commissie Richtlijnen en Indicatoren
vrijdag 11 mei 14.45-15.45 uur
Auditorium 2
Levend(ig)e richtlijn, maar een dood(s) protocol?
Voorzitter:Anke Schuurhuis / Sprekers:Anke Schuurhuis, Tammo Brouwer en Ankie Koopman
Een "Evidence Based"-richtlijn van twee- tot vijfhonderd bladzijden vertalen naar een lokaal protocol van één à
twee A4’tjes, ga er maar aanstaan. Met het NVA-protocollenplatform gaat u elkaar kant en klare protocollen bieden,
waar u vervolgens zelf uit kunt kiezen. Standaardisatie van werkwijzen, uiteraard na discussie over de zin en
onzin van een specifieke aanpak, kan de kwaliteit van de anesthesiologische zorg alleen maar verbeteren. Discussieer
hierover mee bij de sessie van de Commissie Richtlijnen en Indicatoren!
8 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
9

ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Sectie Intensive Care
vrijdag 11 mei 16.05-17.05
Auditorium 2
Communicatie op de intensive care
Communicatie wordt de komende jaren de grote uitdaging in de gezondheidszorg. Door grotere differentiatie van
de medisch specialist en de toenemende groep parttime werkende artsen is het aantal overdrachtsmomenten en het
aantal communicatielijnen sterk aan het toenemen.Voor de intensivist wordt communicatie met collega specialisten
van toenemend belang. Meningsverschillen en conflicten over te voeren beleid en indicatie tot ingrijpen liggen
op de loer.
Tijdens de Anesthesiologendagen wordt in de sessie van de Sectie Intensive Care sessie nader ingegaan op vraagstukken
die hier op betrekking hebben. Is het aandachtsgebied volwassen genoeg om hiermee om te gaan? Verkeizen
we de aanvliegroute via een basis specialisme of insufficiënt? Kunnen we leren van de anesthesie? Is een
dagelijks MDO voldoende om met consulenten te communiseren?
Commissie Kwaliteitsvisitatie
Vrijdag 11 mei 16.05-17.05 uur
zaal 2.1
Eigen verantwoordelijkeheid in nieuw visitatiemodel
De Commissie Kwaliteitsvisitatie (CKV) worstelt al enige tijd met het huidige model voor kwaliteitsvisitaties. Het
model dat vanaf 1991 wordt gebruikt toetst sterk op de structuur van de organisatie en op randvoorwaarden. Destijds
waren dit belangrijke elementen in de kwaliteitsverbetering van de anesthesiologische zorg. Het huidige visitatiemodel
is inmiddels drie keer bij alle maatschappen toegepast en lijkt aan kracht te hebben ingeboet. In maart
2011 is daarom, als onderdeel van het strategisch beleidsplan, het project “Kwaliteitsvisitatie Nieuwe Stijl” gestart.
Centraal in het nieuwe visitatiemodel staat de eigen verantwoordelijkheid van de anesthesioloog. De visitatiecommissie
wil geen visitatiepolitie zijn, maar het bewustwordingsproces bevorderen dat de vakgroep zélf verantwoordelijk
is voor de kwaliteit, ook om de inmenging van inspectie, zorgverzekeraars en raden van bestuur te pareren.
Het model gaat uit van het vermogen van de vakgroepen aan hun eigen verdere ontwikkeling te werken.
Of de tijd rijp is voor deze vernieuwing en wat de nieuwe manier van visiteren in de praktijk betekent, daar hopen
we met u over te kunnen discussiëren in het laatste uurtje voor de fileborrel.
Sprekers zijn de voorzitter van de CKV Carel Doreleijers, die onlangs Floor Haak opvolgde, en beleidsmedewerker
Hans van Breugel.
CASA
Vrijdag 11 mei 12.40-13.40 uur
Auditorium 1
‘Zonder twijfelen koos ik voor de Anesthesiologie.’
(Anna Enquist)
Op het scherp van de snede,
op het heetst van de naald!
De CASA presenteert:
een gesprek met de schrijfster van De verdovers
10 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
11

ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Prijsuitreikingen 2012
Vrijdag 11 mei
10.00 - 10.15 uur
Auditorium 1
Uitreiking beste voodracht aios 2012
In een voorselectie zijn door het organiserend comité de vier beste abstracts geselecteerd. De vier
auteurs van de verkozen abstracts houden op donderdag 10 mei om 13.45 uur (parellelsessie 10. zaal 0.5) een
vrije voodracht. De aios die de beste voodracht houdt ontvangt de prijs voor de beste voordacht aios 2012.
Uitreiking prijs beste artikel Nederlands Tijdschrift voor Anesthesiologie in 2011
De redactie van het NTvA selecteert het beste artikel uit alle artikelen die gepubliceerd zijn in het
NTvA 2011. Christa Boer, hoofdredacteur van het NTvA, zal de keuze bekendmaken en toelichten.
Toekenning Young Investigator Grant 2012
De Commissie Wetenschap ontving dit jaar drie projectaanvragen uit verschillende klinieken. Prof.dr. Stephan
Loer, voorzitter van de Commissie Wetenschap, zal bekend maken welke onderzoeker dit jaar de Grant
ontvangt. De commissie wetenschap heeft onlangs de beoordelingsprocedure voor de YIG uitgebreid. Tot
nu toe vond alleen een schriftelijke beoordelingsronde plaats maar vanaf dit jaar hebben de aanvragers hun
onderzoeksprojecten mondeling toegelicht. Per YIG ronde (dus per jaar) wordt een beoordelingscommissie
samengesteld. De boordelingscommissie bestaat uit minimaal 7 personen. Dat zijn leden uit de commissie
wetenschap (leden die voor dat betreffende jaar geen aanvragen uit de eigen kliniek hebben ingediend), en
zonodig extra reviewers. Dit kunnen wetenschappers zijn die uit de eigen gelederen komen (NVA), maar ook
academische experts vanuit andere medische disciplines. Dit jaar bestaat de beoordelingscommissie uit:
prof.dr. M.M.R.F. Struys (voorzitter beoordelingscommissie YIG 2012)
prof.dr. L.P.H.J. Aarts
prof.dr. A.R. Absalom
mw.dr. C. Boer
prof.dr. A. Dahan
prof.dr. S.A. Loer
prof.dr. G.J. Scheffer
De YIG aanvragen 2012
Felix van Lier
Managing perioperative anemia in cardiovascular patients undergoing noncardiac surgery
Hugo van Oostrom
Recovery from acute postoperative pain and the transition to chronic pain: the role of sleep
Philipp Lirk
Modulation of DNA methylation (epigenetics) bij lidocaine: implications for cancer therapy and pain medicine
NVA-ABBOTT proefschrift award 2012
In totaal hebben zeven auteurs hun proefschrift ingediend om mee te dingen naar de proefschriftaward. De voorzitter
van de Commissie Wetenschap, Stephan Loer, en een vertegenwoordiger van Abbott reiken de award uit op
vrijdag 11 mei om 10.00 uur in Auditorium 1.
De volgende proefschriften zijn ingediend:
Jilles Bijker (UMCU)
Intraoperative Hypotension
Promotoren:
prof.dr. C.J. Kalkman
prof.dr. K.G.M. Moons
Bart Geerts (LUMC)
Fluid loading responsiveness
Promotor:
prof.dr. L.P.H.J. Aarts
Jeroen Hermanides
(AMC)
Measure for Measure, Consequences,
Detection and Treatment
of Hyperglycaemia
Promotor:
prof dr. J.B.L. Hoekstra
Alain Kalmar (UMCG)
Hemodynamic physiology during
perioperative intracarnial hypertensionmonitoring
and therapeutic
implications
Promotoren:
prof.dr. M.M.R.F. Struys
prof.dr. E.P. Mortier
prof.dr. A.R. Absalom
Ingeborg Noppers (LUMC)
Safety- efficacy balance of S-
ketamine and S-norketamine in
acute and chronic pain
Promotor:
prof.dr. A. Dahan
Steven Renes (UMCN)
Refinements in techniques of regional
anesthesia using ultrasound
Promotoren:
prof.dr. G.J. Scheffer
prof.dr. J. Bruhn
Lonneke Staals (EMCR)
Sugammadex in Renal Failure
Promotor:
prof. dr. L.H.D.J. Booij
Marcel de Leeuw (VUMC)
Psoas compartment-sciatic nerve block
for prosthetic hip surgery
Clinical efficacy versus undesirable side
effects
Promotor:
prof.dr. W.W.A. Zuurmond
12 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
13

Juridisch
Mij overkomt het niet...
ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012
Eva Koetsier & Ludmilla Garmers, Juridische Commissie
juridische commissie
Vrijdag 11 mei 11.40 – 12.40 uur
zaal 0.5
Voor de tuchtrechter gesleept worden, is voor de meesten
van ons een ‘ver van ons bed show’ die we niet
hopen mee te maken. We doen ons best voor de patiënt,
werken hard naar eer en geweten, dus óns zal het niet
gebeuren.
Ludmilla Garmers,
Jurist /anesthesioloog
Overkomt het alleen die slecht functionerende dokter,
die niet kan communiceren en zich niet aan de richtlijnen
houdt? Iedereen die de uitspraken in Medisch Contact
leest, weet waarschijnlijk dat het niet zo is: het kan
ons allemaal overkomen. Een uitspraak van het Regionaal
Tuchtcollege in Den Haag op 20 maart jongstleden
is hier een voorbeeld van: een anesthesioloog die
bij een spoedsectio een goed functionerende epiduraal
optopt. Omdat dit niet afdoende resultaat geeft, wordt
de patiënt onder narcose gebracht. Het kind komt levenloos
ter wereld, reanimatie heeft geen resultaat. De
anesthesioloog wordt aangeklaagd wegens het optoppen
van de epiduraal in plaats van het meteen geven
van narcose.
Soms worden de beste bedoelingen verkeerd geïnterpreteerd,
sussende woorden als bagatelliserend opgevat
en een afwachtende houding afgedaan als gebrek
aan interesse.
Weten we wat de wet wel en niet van ons verwacht?
Weten we wat de patiënt van ons wil en verwacht?
De patiënt wordt steeds mondiger. Hij kent zijn rechten
en de weg om zijn gelijk te halen steeds beter en zal
steeds vaker klagen. Amerikaanse toestanden hebben
we hier niet, maar toenemende regelgeving in de zorg,
naast toegenomen kennis en mondigheid van de patiënt
vragen wel van ons dat we goed geïnformeerd zijn.
Aan de hand van een aantal casus willen wij, de Commissie
Juridische Zaken, dit onderwerp interactief onder
de aandacht brengen tijdens de Anesthesiologendagen.
Door middel van discussie brengen we uw kennis
op peil.
Wilt u ook niet aangeklaagd worden? Dan zien wij u
graag op vrijdag bij de Anesthesiologendagen.
SKA
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
ZOMERCONGRES
SECTIE KINDERANESTHESIOLOGIE
15 & 16 juni 2012
BLOOMING, Bergen aan Zee
Abstracts
Een ieder wordt van harte uitgenodigd tot het indienen van een abstract over kinderanesthesiologie (casuïstiek
of onderzoek). Abstracts dienen in het Engels, maximaal 300 woorden (Introduction, Methods, Results,
Discussion) te worden opgesteld. Geselecteerde abstracts worden op het SKA zomercongres gepresenteerd in
de vorm van een presentatie of poster. Voor het beste abstract en presentatie zal een prijs van €75,- beschikbaar
worden gesteld.
SKA Grant 2012
De SKA stelt jaarlijks een aanmoedigingsgrant van €750 ter beschikking voor een onderzoeksvoorstel (max
drie A4), die betrekking heeft op de kinderanesthesiologie in de ruimste zin. De grant heeft tot doel het
opzetten van wetenschappelijk onderzoek binnen de kinderanesthesiologie te stimuleren. Het kan zowel een
klinisch wetenschappelijk onderzoek betreffen als een onderzoek met een fundamenteel experimentele, een
epidemiologische, praktische anesthesiologische of een psychologische vraagstelling.
Eva Koetsier
Jurist/anesthesioloog
Deadline voor indiening abstracts en onderzoeksvoorstellen is 6 mei 2012. Zij kunnen ingediend via nva@
anesthesiologie.nl Voor meer informatie en reglement zie http://www.anesthesiologie.nl/kinderanesthesiologie.
U kunt zich via de site tevens aanmelden als deelnemer.
14 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
15

Reacties naar aanleiding van artikel ‘Nieuwe ontwikkelingen eisen
professionele opzet van de vereniging’
de anesthesioloog jaargang 8, nr 1.
Na lezing van het innemende in memoriam voor de 100-jarige oprichter, onze eerste voorzitter, ons hoog-verdienstelijke en
aimabele erelid Maarten Mauve door Hans Pöll, in de anesthesioloog, jaargang 8 nummer 1 van maart 2012, sla ik de bladzijde
om en stuit ik op het artikel ‘nieuw lid van het NVA-bestuur’. De schrijver prijst zich aan met een terugblik: ‘De NVA is
allang niet meer het clubje dat dreef (of niet dreef) op de inzet van enkele vrijwilligers, zoals ik de vereniging in de jaren ‘70
van de vorige eeuw heb leren kennen.’ Hans Knape, toen 19. Maarten Mauve had zeker met zijn guitige blik een snedige prik
in deze ballon gelanceerd. Maarten had ‘een clubje’ opgericht, dat ‘dreef of niet dreef’.
KNMG Carrièrebeurs
Veel belangstelling voor anesthesie
Sandra Gijtenbeek, communicatiemedewerker
Op zaterdag 31 maart vond voor de derde keer de KNMG carrièrebeurs plaats in
het Beatrixgebouw van de Utrechtse Jaarbeurs. Zo’n 950 geneeskundestudenten en
basisartsen konden de hele dag workshops volgen en kennismaken met de meest
uiteenlopende specialismen en aandachtsgebieden. Ook de NVA was weer van de
partij, met een stand op de beursvloer.
Hans Knape (61) ontging de gedrevenheid waarmee de diverse besturen, die ik meemaakte sinds 1967, de vele zaken, ook
gewichtige niet-drijvende, vrijwillig gestalte gaven. Ik verwijs hem naar de lectuur van de afscheidsrede Emancipatieproces
van professor D.M.E. Vermeulen-Cranch, C.B.E., F.F.A.R.C.S. van 1 oktober 1983, die zij eindigt met: ‘Ik ben content’. Het
jaar 1983, dat was na ‘de jaren ‘70 van het clubje’ in de ijdele formulering van het ‘nieuw lid van het NVA-bestuur’.
Mede namens de NVA-ereleden dr. P.V. Admiraal, prof. dr. M.E. Sluijter en oud-voorzitter van de NVA dr. A. Adan.
J.L. Beiboer, Oud-voorzitter van de NVA
Amstelveen, 13 april 2012
Geachte redactie.
De Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie heeft een belangrijke historie, nationaal en internationaal, zeker voor een
klein land als het onze.
De Nederlandse anesthesiologie was een belangrijke speler bij de oprichting van de World Federation of Societies of Anaesthesiologists
in Scheveningen in 1955, was pionier op het terrein van de patiëntveiligheid door de ontwikkeling van monitoring
op het terrein van spierrelaxatie en capnografie, was het eerste land in Europa met de invoering van een examensysteem,
was[j1] pionier van een landelijk theoretische opleiding tot anesthesioloog (op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor
Anesthesiologie en de Boerhaave commissie), was verantwoordelijk voor de organisatie van het wereldcongres in 1992 en
twee keer van Euroanaesthesia, laatst in 2011, nam verantwoordelijkheid voor belangrijke internationale bestuursfuncties en
zo kan ik nog wel even doorgaan. Allemaal resultaten waarop wij in Nederland trots mogen zijn, waarvoor de credits nadrukkelijk
op het conto van onze voorgangers geschreven mogen worden en waarvoor de vorige bestuurderen lof en waardering
verdienen.
Wat ik bedoelde met het “clubje waarop de vereniging dreef” is dat al deze prestaties tot stand werden gebracht door een
kleine groep visionairs, die echter deze werkzaamheden naast hun drukke klinische taken moesten verrichten met beperkte
ondersteuning van personeel en middelen, niets meer of minder, en dat deze bestuurderen juist dáárom extra waardering
verdienen.
Aois Peter, Marloes, Eric, Freya, Mehmet,
Tijs en Anneke bemensten verdeeld over een
ochtend- en middagploeg de stand. Dat er de
gehele dag steeds minimaal drie CASA-leden aanwezig
waren, was geen overbodige luxe: ochtendploegers
Peter, Marloes en Eric hadden amper hun OK-pakken
aangetrokken of ze konden al de eerste geïnteresseerden
te woord staan.
Volgens Eric waren de meeste vragen vrij gebruikelijk:
‘Er werden veel standaardvragen gesteld over de duur
van de opleiding en over hoe groot de afdeling is. Ook
waren er mensen die graag intensivist wilden worden
en zich afvroegen welke vooropleiding het beste aansluit.
Wat mij opviel in de gesprekken met studenten, is
dat de anesthesiologie in het reguliere curriculum geneeskunde
maar weinig aan bod komt. Overigens was
dat ook al zo toen ik zelf geneeskunde studeerde. Mensen
hebben ‘er beetje van gezien’ tijdens hun coschap
chirurgie, maar ook in die maanden zijn ze niet écht in
de gelegenheid geweest om een goed beeld te krijgen
van wat wij nu werkelijk doen. Zo stelde iemand de
vraag: ‘maar jullie zijn toch altijd meteen weer weg
van de OK als de patiënt slaapt? Ik bedoel maar! Hoewel
anesthesiologie slechts summier behandeld wordt
tijdens de geneeskundeopleiding, was er enorm veel
belangstelling voor onze stand. Ons vak intrigeert
mensen dus wel.’
Ook Peter beantwoordde vragen als ‘hoe komt je in
opleiding?’ en zelfs ‘wat verdien je?’, maar hij gaf tijdens
de beursdag vooral uitleg over hoe je een patiënt
intubeert. Bezoekers konden na zijn demonstratie zelf
een intubatie proberen op de aanwezige simulatiepop
en dat bleek nog niet mee te vallen. Peter hoopt dat de
NVA-stand heeft bijgedragen aan een breder beeld van
anesthesiologie: ‘de bekendheid van het vak is redelijk,
maar bij sommigen heerst nog steeds het beeld dat we
alleen maar op de OK staan. Er is nog weinig bekend
over anesthesiologie als voortraject voor een opleiding
tot intensivist of pijnspecialist.’
In vergelijking met onze eerste ervaring op een carrièrebeurs,
zo’n vier jaar geleden, kwamen nu meer
geneeskundestudenten met gerichte vragen of gaven ze
zelfs meteen aan anesthesiologie als coschap te gaan
kiezen. Dat de NVA-stand één van de drukst bezochte
stands was, kwam niet in de laatste plaats door onze
enthousiaste aios. ‘Ik vond het echt waanzinnig leuk
om daar te staan. Het is heel gaaf om reclame te maken
voor je eigen vakgebied en om mensen er enthousiast
voor te maken, lacht Eric.
Mijn enthousiasme als lid van het bestuur nu komt voort uit het feit dat de Vereniging de moed heeft genomen om de structuur
drastisch te vernieuwen om de uitdagingen van nu, die nu eenmaal anders zijn, in een andere tijd dan toen, aan te gaan.
Dat betekent professionalisering van de organisatie, een andere manier van werken, met een strategisch plan en concrete
doelen op middenlange termijn die onze wetenschappelijke vereniging nog beter in staat moet stellen om de belangen van
onze patiënten en van onze leden in de huidige politieke gezondheidzorg goed op de kaart te zetten. Met mijn verwijzing
naar het verleden heb ik niets denigrerends bedoeld, integendeel. Chapeau voor onze voorgangers, waardoor wij nu, in een
nieuwe tijd en in een nieuwe, moderne structuur verder kunnen bouwen aan een goede toekomst voor de NVA. Als ik door een
ongelukkige woordkeus mijnerzijds vorige bestuurderen onbedoeld heb gekwetst spijt mij dat en bied ik daarvoor graag mijn
verontschuldigingen aan.
Hans Knape
16 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
17

Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
De sectie pijngeneeskunde van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie organiseert de
PIJNDAGEN 2012
23 & 24 november
Congrescentrum Papendal Arnhem
Van samen werken naar
samenwerken:
de patiënt centraal
DUTCH PAIN SOCIETY
www.anesthesiologie.nl
NVA ontwikkelt samen met NIV nieuw medisch profiel
‘De ziekenhuisarts’
Hans Knape, UMC Utrecht
In de afgelopen jaren heeft een aantal factoren de ziekenhuiszorg ingewikkelder gemaakt,
waarbij vooral kwaliteit van zorg en patiëntveiligheid onder druk zijn komen
te staan. De vergrijzing van de bevolking, de sterke toename van het aantal patiënten
met multipele comorbiditeit, de toegenomen complexiteit van ziekenhuisgeneeskunde,
de specialisatie en subspecialisatie van medische specialismen en de toename
van deeltijdaanstellingen van medisch personeel brengen tezamen de continuïteit en
logistiek van de gewone basiszorg voor de patiënt in gevaar.
De voorbeelden zijn legio. Gegevens worden
ondanks zorg-ICT gemist, de communicatie
tussen medisch specialisten over belangrijke
patiëntengegevens gaat regelmatig mis, afstemming tussen
diagnostiek en behandeling wordt moeilijker en de
patiënt weet vaak niet meer wie de regisseur is van alles
wat er met hem of haar in het ziekenhuis gebeurt. Bovengenoemde
ontwikkelingen leiden niet alleen tot verslechtering
van de kwaliteit van de zorg en tot risico’s
voor de patiëntveiligheid, maar ook tot gebreken in de
samenwerking met de eerste lijn. De huisarts heeft niet
meer in beeld tot wie hij zich moet richten als de verwezen
patiënt in het ziekenhuis binnen korte tijd met zes
deelspecialismen wordt geconfronteerd.
Nieuwe zorgprofessional
Om de risico’s te beperken, is in de ziekenhuiszorg
een andere actor nodig dan de medisch specialist met
veel expertise op een heel beperkt terrein. Een actor die
vooral kennis heeft van de breedte van de geneeskundige
zorg in een ziekenhuis, zowel op het terrein van
de beschouwende ziekenhuiszorg als op dat van de perioperatieve
geneeskunde. Binnen de opleidingen tot medisch
specialist zijn de competenties en kennis die voor
dit type zorgprofessional van belang zijn niet de hoofdzaak:
regievoering, zeer sterk ontwikkelde communicatieve
vaardigheiden, uitgebreide kennis van kwaliteit,
veiligheid en clinical governance. De behoefte aan een
ander, aanvullend type zorgprofessional heeft geleid tot
de oprichting van de Stichting Opleiding Ziekenhuis
Geneeskunde. Deze stichting heeft gewerkt aan een curriculum
van drie jaar voor een nieuw medisch profiel: de
ziekenhuisarts.
Invitational conference en profielaanvraag
Op 23 februari 2012 heeft een invitational conference
plaatsgevonden waarbij vertegenwoordigers van de verschillende
wetenschappelijke verenigingen, het CBOG,
het CGS, de STZ-ziekenhuizen, het Capaciteitsorgaan,
het ministerie van VWS, de KNMG en de SAZ aanwezig
waren. Het plan een opleiding voor het medisch
profiel ‘de ziekenhuisarts’ in te stellen, werd positief
ontvangen. In de komende periode worden voorbereidingen
getroffen voor een profielaanvraag bij het CGS
en later bij de minister.
Pilot
Naar verwachting zal vanaf september 2012 een pilot
voor het profiel van ziekenhuisarts worden gestart in het
VUMC, UMCG, Jeroen Bosch Ziekenhuis en het Catharina
Ziekenhuis. De opleiding wordt gedragen door twee
wetenschappelijke verenigingen: de NIV en de NVA,
waarbij de NIV het gastheerschap op zich zal nemen.
In eerste instantie is afgesproken dat in de pilot van de
vier genoemde ziekenhuizen een internist-opleider en
een anesthesioloog-plaatsvervangend opleider zullen
worden benoemd. Het domein van de ziekenhuisarts bestrijkt
naast de zogenoemde beschouwende geneeskunde
nadrukkelijk ook de gehele perioperatieve zorg. De vakgroepen
c.q. maatschappen van de vier ziekenhuizen zullen
zich daar op korte termijn op moeten voorbereiden.
Belangrijke ontwikkeling
Ik denk dat de totstandkoming van de ziekenhuisarts de
komende jaren een belangrijke ontwikkeling is in de Nederlandse
gezondheidszorg. Deze nieuwe zorgprofessional
zal in de ziekenhuizen een prominente rol gaan innemen
en voor de anesthesiologie is het belangrijk dat ons
specialisme hier, samen met de NIV en andere partijen,
richting aan gaat geven. Op deze manier blijft de NVA
nauw betrokken bij de toekomst van de ziekenhuisarts,
iets waar de anesthesiologie een duidelijk belang bij
heeft. Bij volgende ontwikkelingen of gelegenheden zal
ik u gaarne verder informeren.
18 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
19

Wetenschap
EEN IDEE DAT NOOIT ZOU WERKEN
Bert Mik MD PhD, Hoofd Laboratorium voor Experimentele Anesthesiologie, Erasmus MC
Gelukkig kan ik u uit
eigen ervaring zeggen
dat je tegenwoordig nog
steeds kan promoveren
zonder een met statistiek
overladen proefschrift.
Hoe vaak hoor je collega’s niet zeggen: ‘wetenschap is niets voor mij’, regelmatig
gevolgd door de argumentatie ‘ik heb geen verstand van statistiek’? Spijtig,
maar op zich wel eerlijk en met het argument valt nog redelijk te leven. Erger
wordt het als men zegt: ‘wetenschap is niets voor mij, want met statistiek kun
je toch uit onderzoek laten komen wat je wilt’. Een klinisch onderzoeker voelt
zich dan al snel in de kuif gepikt, patiëntgebonden onderzoek gaat immers
vaak samen met vele statistische methoden, die, toegegeven, niet voor iedereen
doorzichtig zijn.
Jammer genoeg lijkt het doen van statistische analyses
een doel op zich geworden: zonder statistische
analyse geen wetenschappelijke vooruitgang.
Dat dit ook in preklinisch onderzoek geldt, werd
mij recentelijk weer eens pijnlijk duidelijk door een
vraag van de Dier Experimentele Commissie (DEC),
zeg maar de Medisch Ethische Toetsingscommissie
(METC) voor proefdieren. Met een nieuw ontwikkeld
apparaat wilden we voor het eerst metingen uitvoeren,
onder andere om gemiddelde meetwaardes en varianties
te bepalen. De DEC, een belangrijke en doorgaans
goed functionerende instantie, merkte doodleuk op dat
we geen poweranalyse hadden gedaan en blokkeerde
de goedkeuring. De opmerking was in deze situatie natuurlijk
van de ratten besnuffeld, want waar zou een
dergelijke poweranalyse op gebaseerd moeten zijn? Ik
realiseerde me wel weer dat ik zelf eigenlijk ook een
broertje dood heb aan statistiek.
Gelukkig kan ik u uit eigen ervaring zeggen dat je tegenwoordig
nog steeds kan promoveren zonder een
met statistiek overladen proefschrift.
Met een paar leuke
ideeën, een beetje geluk en heel
veel doorzettingsvermogen kun
je nog altijd een eind komen.
Bovendien kan het er in de wetenschap
erg avontuurlijk aan
toegaan. Weet u bijvoorbeeld
wat een plasma-expansie is? Nee, ik bedoel niet de behandeling
voor een hemodynamische shocktoestand.
Ik doel op het fysisch fenomeen dat ontstaat bij optical
breakdown van bijvoorbeeld een waterige oplossing.
Hier liep ik enige jaren geleden tegenaan toen ik, niet
gehinderd door al te veel kennis op dat gebied, bedacht
een nieuwe meetopstelling te bouwen. Deze moest het
mogelijk maken om, op micrometerniveau, driedimensionale
zuurstofmetingen te doen in weefsels.
De bedoeling was om in plaats van met het gebruikelijke
groene licht, met sterk gefocusseerde infrarode
laserpulsen zuurstofafhankelijke fosforescentie op te
wekken in palladium-porfyrine. Dit is een synthetische
kleurstof met zuurstofafhankelijke optische eigenschappen
die intraveneus kan worden geïnjecteerd.
Nou, dat hebben we geweten. De eerste pogingen in
cuvetten met porfyrine-oplossingen verliepen letterlijk
desastreus. We werden geconfronteerd met miniatuur
bliksemschichten, verpulverde cuvetten en kapot
geknalde detectors. Uiteindelijk is de opstelling wel
gelukt en gepubliceerd en is dit pionierswerk inmiddels
door diverse andere groepen doorontwikkeld en
toegepast.
Zelf ben ik vrij snel daarna een andere weg ingeslagen,
uit fascinatie voor het idee om endogene porfyrines te
gaan gebruiken voor zuurstofmetingen. Dit zou uiteindelijk
een nieuwe - en mogelijk revolutionaire - meettechniek
voor klinisch gebruik kunnen worden. Stel je
eens voor: een niet-invasieve, maar wel echt kwantitatieve,
optische meetmethode voor in weefsels opgelost
zuurstof op het niveau van slechts een paar cellen! Een
projectafwijzing door NWO - Aard- en Levenswetenschappen
met de opmerking: ‘een fantastisch idee, maar
het gaat nooit werken’, gaf alleen maar extra motivatie.
Zonder geld, maar met ondersteuning van vele andere
wetenschappers en een berg geleende apparatuur was er
dan uiteindelijk, na een jaar of vier, het eureka-moment.
In een suspensie van gekweekte cellen lukte het einde-
lijk om zuurstofafhankelijke vertraagde fluorescentie te
meten. Niet door toevoeging van een zuurstofgevoelige
kleurstof, maar door inductie van endogeen protoporfyrine
IX. Dat protoporfyrine IX door onze cellen toevallig
in de mitochondriën wordt gesynthetiseerd was een
leuke extra bonus. Het leverde namelijk meteen de allereerste
techniek op om mitochondriale zuurstofspanning
in levende cellen te meten. De frustratie van de
mislukte projectaanvraag, de vele slapeloze nachten en
het geestdodende en schier eindeloze optimaliseren van
de meetopstelling waren
Een projectafwijzing met de
opmerking: ‘een fantastisch
idee, maar het gaat nooit
werken’, gaf alleen maar extra
motivatie.
snel vergeten toen de roller
coaster van patentaanvragen
en publicaties op
gang kwam.
Nu, een cum laude promotie
en twee projectsubsidies
verder, krijg ik de kans om na mijn opleiding tot
anesthesioloog-intensivist het preklinische onderzoek
te combineren met werk in de kliniek. Een droombaan,
waarin mijn passies voor anesthesiologie en techniek
worden gecombineerd met het werken met jonge, getalenteerde
en gemotiveerde mensen in het Laboratorium
voor Experimentele Anesthesiologie van het Erasmus
MC. Uiteraard is de focus verschoven van het ontwikkelen
van nieuwe technologie naar het toepassen ervan,
per slot van rekening zijn we geen fysica-laboratorium.
Enerzijds wordt gewerkt met complexe proefdiermodellen
die situaties uit de acute, perioperatieve en intensieve
zorg nabootsen. Anderzijds zijn we actief
bezig om de mitochondriale zuurstofmetingen naar de
kliniek te brengen, waarbij de toepassing niet exclusief
of primair op de operatiekamer wordt voorzien. Beide
onderzoekslijnen zijn een creatieve uitlaatklep en bieden
de mogelijkheid om op gezette tijden het keurslijf
van de kliniek te ontvluchten. Dat is voor mij namelijk
de grote charme van het preklinische onderzoek: het op
een heel andere manier met je vak bezig zijn. En daarom
- het moet me van het hart - krijg ik bijna medelijden
als ik mensen hoor zeggen dat wetenschap saai is.
Trouwens, even terugkomend op al die statistiek, geef
mij maar de ouderwetse methode van wetenschapsbeoefening.
Hierbij werden collega-wetenschappers
uitgenodigd voor een demonstratie-experiment om de
juistheid van een vinding te tonen. Wel zo gezellig en,
erg actueel: er is nauwelijks gesjoemel mogelijk. Als
onze catering wat beter was, zou ik u en masse uitnodigen,
dat laat ik echter maar uit mijn hoofd. Wat
betreft de techniek met uit elkaar knallende cuvetten:
tegenwoordig heet deze ‘two-photon high-resolution
oxygen microscopy’. Zo leuk kan wetenschap zijn!
Afbeelding: Shutterstock.com
20 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
21

tekst: Mèrie van der Rijt
‘Deze professionaliseringsslag maken we niet met medisch specialisten alleen’
De NVA heeft sinds 2011 drie beleidsmedewerkers. Zij werken intensief samen met
de verschillende commissies. Werkt dat in de praktijk? En hoe werkt dat dan?
‘De werkwijze binnen de Commissie Kwaliteit
is flink veranderd sinds beleidsmedewerker
Hans van Breugel bij de
commissievergaderingen aanschuift’, vertelt commissievoorzitter
Christiaan Keijzer enthousiast. ‘Hans
houdt zich bezig met de uitvoerende taken. Hij beantwoordt
bijvoorbeeld vragen voor de Commissie Kwaliteit.
Alleen wanneer hij er zelf niet uitkomt, legt hij de
vragen aan ons voor. Verder begeleidt hij de voortgang
in de commissie.’ Van Breugel vult aan:‘De commissieleden
bedenken wat er moet gebeuren. Zonder hen
kan ik mijn werk niet doen’.
Keijzer geeft een voorbeeld. ‘De Commissie Kwaliteit
is bezig met het ontwikkelen van een risicomodel voor
de anesthesiologie. Daarvoor moeten we samenwerken
met de snijdende collega’s. De inhoudelijke gesprekken
met hen voeren de andere commissieleden en ik,
maar Hans bereidt de gesprekken voor. Hij kent iedereen
en weet wie hij voor
‘Het werk in de commissie is
natuurlijk vrijwillig, maar niet
vrijblijvend’
welk onderdeel moet uitnodigen
en welke stappen
we achtereenvolgens
kunnen nemen. Ook verkent
hij vooraf of andere verenigingen een soortgelijk
model hebben ontwikkeld. Door deze aanpak duren de
vergaderingen korter en kunnen we ons echt bezighouden
met de inhoudelijke zaken van ons vak. Voorheen
ging ik vaak naar huis met een lijst praktische actiepunten.
Het is heel fijn dat een groot deel daarvan nu
op het bordje van Hans ligt. Ook is het handig dat Hans
en de andere beleidsadviseurs op de hoogte zijn van
alles wat er speelt binnen de vereniging. Voorheen was
ik vaak een linking pin tussen de commissies, omdat ik
in veel commissies tegelijk zat.’
Vooruitgang
Van Breugel: ‘We werken nu meer naar een resultaat
toe, waarbij regelmatig ook zaken afgerond moeten
zijn. Ik hoor de commissieleden wel eens grappen
dat ik er met de zweep over ga. Ik kan dat gevoel best
begrijpen. Het is toch even wennen dat er iemand de
voortgang van projecten bewaakt. Daarbij is het voor
mij mijn baan en voor hen werk dat ze er in hun vrije
tijd bij doen. Het werk in de commissie is natuurlijk
vrijwillig, maar het is niet vrijblijvend.’ Keijzer is daar
juist erg blij mee. ‘Ik heb zelf een bloedhekel aan werk
dat blijft liggen. Ik vind het juist leuk dat we nu veel
meer vooruitgang zien. Voorheen voerden we vaak
enthousiaste discussies in de commissies, waarna de
onderwerpen toch bleven liggen. Uiteindelijk is daar
niemand blij mee. Ik denk trouwens dat niet alleen de
commissieleden moeten wennen aan de nieuwe verenigingstructuur
met beleidsmedewerkers. Ook voor de
bestuursleden is het even aanpassen dat niet meer alles
via hen en de directeur loopt. Daarvoor is het werk
te veelomvattend geworden. Wat dat betreft is het ook
prettig dat we het aantal commissies hebben uitgebreid.
Kortom, we maken nu een professionaliseringsslag en
dat lukt ons niet met medisch specialisten alleen.’
Proactief
De inspectie, zorgverzekeraars en andere partijen bemoeien
zich steeds meer met de kwaliteit en de betaalbaarheid
van de zorg. Dit heeft ook consequenties voor
de anesthesiologie. Keijzer: ‘Een voorbeeld hiervan is
de recente ontwikkeling van de richtlijn voor pijnbestrijding
na een operatie. De Inspectie voor de Gezondheidszorg
gebruikt hiervoor de VAS-methode en stelde
dat de VAS-score van alle patiënten binnen drie dagen
na de operatie lager dan 4 moest zijn. Onze vereniging
heeft geadviseerd om in eerste instantie het cijfer 7 te
hanteren, omdat het zinvoller en werkbaarder is om je
eerst op deze groep patiënten te richten. De inspectie
heeft dit advies overgenomen. Wanneer je je als beroepsgroep
niet met dit soort zaken bemoeit, regelt de
overheid het voor je.’
De komende tijd blijft de NVA reageren op relevante
ontwikkelingen, maar daarnaast stelt de vereniging
zich ook proactief op. De kwaliteit van de zorg is nu
bijvoorbeeld een hot item. Dit is aanleiding voor de
vereniging om aan de slag te gaan met de ontwikkeling
van een nieuw visitatiemodel. ‘Tot nu toe is een
kwaliteitsvisitatie bedoeld om te toetsen of een vakgroep
zich houdt aan bestaande richtlijnen’, vertelt
Rechts: Hans van Breugel,
beleidsmedewerker Kwaliteit
Links: Christiaan Keijzer,
voorzitter van de Commissie
Kwaliteit
Keijzer. ‘Na een bezoek komt de commissie met een
mooi rapport met adviezen. Lange tijd was dit zinvol,
omdat vakgroepen aan de hand daarvan concrete verbeteringen
doorvoerden. Nu heeft vrijwel elke vakgroep
de zaken op orde en dreigt het visitatierapport
een papieren tijger te worden. In nagenoeg elk rapport
staat immers dat het wel goed gaat. Uiteindelijk wil
je als vereniging de kwaliteit van zorg daadwerkelijk
op een hoger plan brengen. Vandaar dat de Commissie
Kwaliteitsvisitatie nu werkt aan een nieuw model.
De kern van het model is dat de vakgroepen zelf meer
verantwoordelijkheid voor hun kwaliteit krijgen en dat
de ‘visitatiepolitie’ verleden tijd is.’ Nog een voorbeeld
waarin de NVA zich proactief opstelt? Van Breugel:
‘Het patiëntdossier. We willen ervoor zorgen dat registratie
van de anesthesie daarin goed geregeld is.’
Volwassen vereniging
Van Breugel vindt dat de NVA nu uitgroeit tot een volwassen
vereniging. ‘Als je alleen reageert op prikkels
van buitenaf, dan schrik je van iedere beweging. Het is
veel prettiger om een eigen koers uit te zetten. We willen
de input van de verschillende commissies en van
individuele leden steeds meer combineren en vertalen
naar beleids- en jaarplannen.’
Zo ver is het nog niet. Keijzer en Van Breugel zijn
het erover eens dat de nieuwe structuur nog wel even
wennen is voor iedereen. Het gevaar is bijvoorbeeld
om zowel volgens de oude als de nieuwe manier te
werken. Het is niet de bedoeling dat de ledenraad en
de commissies de onderwerpen op eenzelfde manier
bespreken. Dan is het juist meer werk. Keijzer: ‘We
moeten vertrouwen hebben in elkaars expertise. Na
elke vergadering is ieders taak duidelijk. Niemand van
de commissieleden hoeft het overzicht van de volledige
dossiers te hebben, want dat is een taak van de
beleidsmedewerkers.’ Van Breugel merkt op dat het
veranderen van gedrag tijd nodig heeft. ‘De structuur
staat op papier, die is helder. Het is logisch dat mensen
nog even moeten zoeken naar hun nieuwe rol.’
22 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
23

tekst: Mèrie van der Rijt
Anesthesioloog Hans Pöll over zijn promotieonderzoek:
‘Ik zou het zo weer doen’
Hans Pöll werkte tien jaar aan zijn promotieonderzoek naar het ontstaan van het
vak van anesthesioloog in Engeland en Duitsland. ‘Door mijn onderzoek begrijp ik
de emoties op de OK beter en ben ik anders gaan werken.’ Dr. Hans Pöll vertelt over
zijn zoektocht in de archieven en over het vak van anesthesioloog anno 2012.
In Engeland was anesthesie vanaf 1890 een apart
vakgebied, terwijl dat in Duitsland en eigenlijk op
het gehele continent pas vanaf 1960 het geval was.
Hoe kan dit? Dat was de hamvraag in het proefschrift
van Hans Pöll. In eerste instantie zocht Pöll het verschil
in de ontwikkeling van het vak van anesthesioloog
in de technische ontwikkeling van beide landen.
Hij vermoedde dat anesthesie in Engeland veel eerder
dan in Duitsland ‘modern’ geworden zou zijn en dat dit
het eerste duwtje naar specialisatie zou zijn geweest.
Pöll ontdekte echter al snel dat deze technische verschillen
minimaal of tijdelijk waren.
Status
Vervolgens dook Pöll in de operatieverslagen die goed
bewaard zijn gebleven in de ziekenhuisarchieven. Pöll:
‘De archiefmedewerkers waren vaak enorm verrast
dat iemand interesse had in deze boeken. Nooit vroeg
er iemand naar. Het verbaasde mij hoe nauwkeurig is
bijgehouden welke patiënt, welke operatie onderging
en hoe lang deze duurde. Overigens, voor toekomstige
historici is het goed dat we hiermee gewoon doorgaan.’
De echte aanzet tot de arbeidsdeling van de chirurg en
anesthesioloog bleek van het begin af aan bij de Engelse
chirurgen te liggen. Zij achtten de toediening van
narcose beneden hun stand en lieten dat liever over aan
een huisarts en later aan een aparte anesthesioloog.
Duitse chirurgen hadden echter lang een holistische benadering
van de chirurgische patiënt; de zorg rondom
een patiënt kon je volgens hen niet in gespecialiseerde
stukjes opknippen. Ook de anesthesie was lange tijd
onderdeel van hun vak.
Overigens, vandaag de dag is de status van het vak in
Engeland nog steeds laag. Er zijn nog altijd weinig
hoogleraren in de anesthesiologie. ‘Vijftien jaar geleden
was ik voorzitter van de NVA en ontmoette ik de
voorzitters van de zusterverenigingen in Europa’, vertelt
Pöll. ‘Alleen Engeland en Nederland hadden een
voorzitter die geen hoogleraar was.’
Nederland
Wat heeft de anesthesioloog in Nederland aan informatie
over de ontwikkeling van het vak in Engeland
en Duitsland? ‘De ontwikkeling van de anesthesiologie
in Nederland zit tussen die van Duitsland en Engeland
in. Nederland heeft van beide landen wat. Hier is het
vak ten dele uit de huisartsgeneeskunde ontstaan en ten
dele uit de chirurgie. Er waren vroeger bijvoorbeeld
aardig wat gepensioneerde chirurgen die anesthesioloog
werden. Ook was het in vroeger tijden normaal
dat de huisarts de anesthesie deed tijdens een operatie.
Daarvoor kreeg hij dan meestal zo’n tien procent van
het honorarium van de chirurg. Toen ik net met mijn
onderzoek begon, wilde ik de Nederlandse situatie ook
in mijn onderzoek betrekken, maar mijn begeleider van
de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft me er gelukkig
van kunnen overtuigen dit niet toe doen, omdat het
te veelomvattend zou zijn.’
De Nederlandse collega’s kunnen zeker wat leren uit
zijn onderzoek, vindt Pöll. ‘Het is goed dat anesthesiologen
zich realiseren dat hun vak uit de chirurgie of
onder de chirurgie is ontstaan en dus niet naast de chirurgie.
Ik verbaas me wel eens over de omgang tussen
chirurgen en anesthesiologen. Het lijkt een verstandshuwelijk;
ergens wringt het nog altijd een beetje. Hoe
dat komt? Het is handig om te weten dat het antwoord
in de geschiedenis ligt, zodat je in de toekomst op een
constructievere manier met elkaar kunt omgaan.’
Regie
Pöll vindt de cultuur op de OK nu vaak diffuus: taken,
verantwoordelijkheden en werkwijze zijn niet altijd
helder. ‘Het is belangrijk dat iemand de regie houdt
binnen het team. Dit wil niet zeggen dat hij de baas is
of bevelen kan geven, maar wel dat hij het overzicht
houdt. Het ligt voor de hand dat de chirurg, als hoofdbehandelaar,
deze taak op zich neemt. Een goede structuur
wordt steeds belangrijker nu de operatieafdelingen
van ziekenhuizen groeien en anesthesiologen en chi-
Hans Pöll, temidden van zijn
paranimfen
rurgen elkaar niet altijd meer kennen. Contact tussen
de chirurg en de anesthesioloog voorafgaand aan de
operatie is dan extra belangrijk; het is niet respectvol
om dit aan een assistent-chirurg over te laten. Het is
daarnaast essentieel dat de chirurg de time-outprocedure
voorafgaand aan de operatie zelf doet.’ Pöll vindt
dat het niet alleen voor het team duidelijk moet zijn wie
de regie heeft. Ook voor de patiënt is het belangrijk om
te weten wie zijn hoofdbehandelaar en anesthesioloog
zijn, want dit geeft vertrouwen. ‘Strijdende ego’s of
disciplines op de OK zijn natuurlijk onwenselijk.’
‘Kortom, het was nog niet zo gek zoals de Duitsers
het vroeger regelden’, stelt Pöll. ‘Deze conclusie heeft
mijzelf enorm verbaasd. Mijn generatiegenoten en ik
zijn opgeleid met het idee dat de anesthesiologie in
Engeland op een hoger plan stond dan in Duitsland.
Voor mij is het een geweldige uitdaging geweest om
af te wijken van dit idee dat in mijn hoofd vast getimmerd
zat. In het begin heb ik met de bril van de Engelse
hegemonie naar mijn onderzoeksvraag gekeken. Waarschijnlijk
hebben de emoties van onze opleiders, die de
oorlog hebben meegemaakt, hierbij een rol gespeeld.’
Carrièreperspectief
‘Medisch specialisten hebben een bijzonder carrièreverloop’,
vertelt Pöll. ‘Rond je vijfendertigste word je
lid van een maatschap en ga je er lekker tegenaan; je
bent ambitieus en voert verbeteringen door. Na een jaar
of tien is hier een beetje de vaart uit. Je bent dan veertig
plus, zit op de top van je inkomen en hebt geen enkel
carrièreperspectief meer. Dan is het belangrijk dat
iets je gaande houdt, want anders ligt een verslaving of
burn-out op de loer.
Ik was altijd al zeer geboeid door geschiedenis en ook
het idee om te promoveren had ik lange tijd in mijn
achterhoofd. Toen de kinderen rond mijn vijftigste het
huis uitgingen, ben ik er aan begonnen.’ Vrijwel elke
dag besteedde Pöll tijd aan zijn onderzoek. Soms zocht
hij maar een half uurtje wat in een oud tekstboek, soms
zat hij dagen achtereen tussen de operatieboeken in een
archief in Londen of Berlijn. ‘Je moet er mee bezig
blijven, anders rond je het nooit af. Het was een hele
klus, maar ik zou het zo weer doen.’
Pöll: ‘Het promotieonderzoek heeft me veel plezier
gegeven en het heeft bovendien een mooi boek opgeleverd
waar ik nog altijd graag naar kijk. De promotie
zelf op 22 september 2011 was natuurlijk een beetje
een poppenkast. Maar wel een hele leuke poppenkast.’
Hans Pöll (1952) is sinds 1989 anesthesioloog in het Medisch
Centrum Haaglanden in Den Haag. Hij is getrouwd, heeft drie
kinderen en twee kleinkinderen.
U kunt het proefschrift van Hans Pöll bestellen bij
Erasmus publishing in Rotterdam.
The anaesthetist 1890-1960
A historical comparative study between Britain and Germany
ISBN-10: 90-5235-209-7
ISBN-13: 978-90-5235-209-1
24 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
25

Geschiedenis
Hoe de lachgasnarcose in Nederland kwam
Wat verder ter...
Wat verder ter tafel komt
Marten van Wijhe, Commissie Geschiedenis van de Anesthesiologie
Het verhaal van de invoering van de lachgasnarcose
in Nederland is er een van waar wetenschappelijk
doorzettingsvermogen, visie en
klinische moed. Er was in ons land rond de eervorige
eeuwwisseling geen belangstelling voor “stikstofoxyduul”,
omdat de gezaghebbende, Amsterdamse geleerde
internist-farmacoloog B.J. Stokvis geschreven had, dat
het de erythrocyten vernietigt door een irreversibele
binding met ze aan te gaan. De werking van lachgas
verklaarde hij door de asfyxie die het veroorzaakte. Het
feit dat Paul Bert in Parijs (1878-1885) echter had aangetoond
dat lachgas analgetische eigenschappen had als
het met zuurstof gemend werd toegediend, werd niet opgepakt.
Ook Th. Hammes, die 700 lachgasnarcoses in
het National Dental Hospital in Londen gegeven had,
gebruikte het niet meer toen hij eenmaal terug in Nederland
was in 1903.
In het Leids Academisch Ziekenhuis (AZL) werkte
in die tijd echter een ambitieuze, jonge chirurg J.H.
Zaaijer, die manieren zocht om in de thorax te kunnen
opereren. Deze lichaamsholte was tot dan toe verboden
terrein, omdat er bij een geopende thorax problemen
met de ademhaling konden ontstaan. Vanaf 1909 ging
Zaaijer daarom experimentele operaties op honden
Fig 1: Werking van de lachgas
overdruk apparatuur
Fig 2: W.C. Meiss dient lachgas
narcose toe (1924)
uitvoeren, gebruikmakend van eigen gefabriceerde apparatuur,
gebaseerd op het werkingsprincipe van de “overdruk-narcose-apparaten”,
die onafhankelijk van elkaar in
de Verenigde Staten (McKesson, White, Gwathmey en
Cotton), in het Verenigd Koninkrijk (Marshall en Boyle)
en in Duitsland (Sauerbruch en de firma Dräger) ontwikkeld
werden.
In 1923 was de techniek zo ver vervolmaakt, dat het als
standaard narcosetechniek in de heelkundige kliniek
werd ingevoerd. Twee chirurgisch assistenten promoveerden
op de toepassing van de lachgasnarcose: W.C.
Meiss in 1925 en T. Mansoer in 1928. Op figuur 1 is
duidelijk te zien hoe de toepassing in zijn werk ging:
zuurstof [A] en lachgas [B] werden door een fles met
verwarmd [E] water [C] geleid, waarmee hun verhouding
ook in te schatten viel. Met schroef [F] kon een
regelbaar deel van de gassen door een fles met ether
[J] geleid worden. Ondersteuning van en controle op
de ademhaling was mogelijk met ballon [M], waarna
de patiënt het mengsel inademde via een stevig aangesnoerde
kap [O]. De uitademing, of pogingen daartoe,
verliep via een regelbare [P] waterslotfles [R].
Een bijkomend voordeel was dat een lachgasnarcose
meer dan de helft goedkoper was dan een narcose met
alleen ether. Ter voorkoming van de vaak voorkomende,
postoperatieve pneumonieën werd er veel aandacht
gegeven aan de hygiëne van de mondholte. De inleiding
met zuiver lachgas werd vergemakkelijkt door het
standaard toegediende “10 en 1/4”; 10 mg morfine en
een kwart milligram scopolamine intramusculair. Als
de patiënt licht cyanotisch eruit zag, werd er zuurstof
bijgevoegd (geschat 3 tot 10%). De uitademingsweerstand
werd in het eerste kwartier geleidelijk opgevoerd
tot 10 cm water, gemiddeld had de patiënt dan een
ademfrequentie van 30. De incisie kon twintig minuten
na het begin van de inleiding gemaakt worden. Als
er onvoldoende verslapping was, werd er ether toegevoegd.
Zaaijer kreeg internationale erkenning toen hij
gevraagd werd de prestigieuze Hunterian lecture over
zijn methode te houden in het Royal College of Surgeons
in Londen in 1929. Tot na de Tweede Wereldoorlog
kon er in het AZL een getuigschrift “narcose toedienen”
verkregen worden.
Promoties
26 januari 2012
Felix van Lier, Universiteit Rotterdam
Thromboembolic Events in The Perioperative Period
Vakinhoudelijk proefschift
25 april 2012
Vicki Erasmus, Universiteit Rotterdam
Compliance to hand hygiene guidelines in hospital
care. A stepwise behavioural approach
Nieuwe medewerker NVA
Vanaf december 2011 is Marga Verstoep het bureau
komen versterken. Zij ondersteunt de cursus- en examencommissie
en het concilium.
Marga heeft altijd al in de gezondheidzorg gewerkt:
“Dat is een bewuste keuze. Ik ben niet het type voor
het bedrijfsleven. Bovendien vind ik het belangrijk om
maatschappelijke betrokken te zijn en als dat via mijn
werk kan, is dat mooi meegenomen.” Voordat ze bij de
NVA aan de slag ging, werkte ze bij de NIGZ (Stichting
Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering
en Ziektepreventie), waar ze deel uit maakte van het
cursus- en congresbureau. Daarvoor werkte ze bij een
thuiszorgorganisatie. Bij deze organisaties had Marga
vooral contact met zorgmanagers en hulpverleners.
In haar huidige functie zullen vooral de aios veel met
Marga te maken krijgen.
Doordat ze inmiddels aan de organisatie van diverse
cursus- en examendagen heeft meegewerkt, heeft Marga
een goede indruk van de werkzaamheden en de leden
gekregen. “Ik bewonder de betrokkenheid en inzet
van de aios. Dat geldt ook voor de docenten. Ik vind
Overleden
December 2011
W.M.M. Hoek
Op 61- jarige leeftijd. Bij leven voornamelijk werkzaam
als waarnemer.
het nogal wat: doceren, congressen bezoeken, lezingen
geven en dan ook nog eens vele uren werken.”In haar
vrije tijd is Marga te vinden in het filmhuis of in haar
tuin.
26 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
27

NVA kalender
kalender
De volledige congreskalender en meer informatie over de hieronder genoemde congressen
en bijeenkomsten vindt u op de NVA-website www.anesthesiologie.nl.
2012
10-11 mei Anesthesiologendagen
MECC Maastricht
23-25 mei EACTA
RAI Amsterdam
15-16 juni SKA Zomercongres
Blooming, Bergen
10 september Sectie Obstetrische Anesthesie, ledenvergadering
28 september Wetenschapsdag
De Reehorst Ede
3 oktober Sectie Cardio Anesthesiologie, ledenvergadering
St Antonius ziekenhuis Nieuwegein
14 november Sectie Intensive Care, ledenvergadering
St Antonius ziekenhuis Nieuwegein
23-24 november Pijndagen
Papendal Arnhem
09-10 november Themabijeenkomst Sectie Cardio Anesthesiologie
Telefoon
Algemeen nummer
030 282 3385
Patricia Liem
Directeur
Bestuur/Ledenraad, Accreditatie
030 282 3855
Martine Teeuwisse
Directiesecretaresse
Ledenadministratie
030 282 3868
Hans van Breugel
Beleidsmedewerker Kwaliteit
Commissie Kwaliteit
030 282 3966
Ronald Hortensius
Beleidsmedewerker Opleiding
Concilium Anaesthesiologicum
030 282 3386
Marloes van Grotel
Beleidsmedewerker Secties
Alle sectiecontacten
030 282 3965
Sandra Gijtenbeek
Communicatiemedewerker
Nieuwsbrief, Website,
Commissie Wetenschap
030 282 3270
Marga Verstoep
Bureaumedewerker
CCA (cursus- en examencommissie),
Opleidingsvisitaties
030 282 3378
Marjolein Swinkels
Bureaumedewerker
Financiële administratie,
Kwaliteitsvisitaties
BBC, Complicatieregistratie
030 282 3880
28 de anesthesioloog 2 • 2012