De ecologie van heide in relatie tot reptielen - VeldwerkPlaatsen
De ecologie van heide in relatie tot reptielen - VeldwerkPlaatsen
De ecologie van heide in relatie tot reptielen - VeldwerkPlaatsen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Joost Vogels<br />
Arnold <strong>van</strong> den<br />
Burg<br />
Bart Wouters<br />
<strong>De</strong> <strong>ecologie</strong> <strong>van</strong> <strong>heide</strong> <strong>in</strong><br />
<strong>relatie</strong> <strong>tot</strong> <strong>reptielen</strong><br />
Koppel<strong>in</strong>gen tussen landschap en<br />
soorten
Ontstaansgeschiedenis<br />
<strong>heide</strong>landschap: Theo Spek<br />
3400-3800 BP 1700-1400 BP 300 BP<br />
Landoppervlak Drenthe<br />
Loofbos<br />
Heischraal<br />
grasland<br />
Heide<br />
Stuifzand<br />
(Naar Spek, 2004)
Geografische aspect <strong>van</strong> <strong>in</strong>tensiteit landgebruik:<br />
Macro-schaal<br />
Transportkosten<br />
Heidelandschap<br />
Intensiteit<br />
Intentsiteitsmodel <strong>van</strong> von Thünen. Bron: Bieleman, 1992
Model <strong>heide</strong>landschap ~1800<br />
Transportkosten<br />
(Es)-dorp<br />
zandverstuiv<strong>in</strong>g<br />
Intensiteit<br />
Plaggen<br />
“Kappen”<br />
Maaien<br />
Branden<br />
Runderbegraz<strong>in</strong>g<br />
Schapenbegraz<strong>in</strong><br />
g<br />
Buntgras<strong>heide</strong><br />
Jonge, m<strong>in</strong>eralenarme<br />
<strong>heide</strong><br />
Jonge m<strong>in</strong>eralenrijke<br />
<strong>heide</strong><br />
Oude m<strong>in</strong>eralenrijke<br />
<strong>heide</strong><br />
Oude <strong>heide</strong> met<br />
bosopslag
Verlies en degradatie <strong>heide</strong>-ecotopen<br />
Oude <strong>heide</strong> en<br />
bosopslag<br />
Voor 1850<br />
1960<br />
Na<br />
ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<br />
1970-heden<br />
Ver-factoren<br />
M<strong>in</strong>eraalrijk oud<br />
M<strong>in</strong>eraalrijk jong<br />
Effectgerichte<br />
Maatregelen<br />
M<strong>in</strong>eraalarme <strong>heide</strong><br />
Buntgras<strong>heide</strong><br />
Zand verstuiv<strong>in</strong>g
Soorteigenschappen<br />
Omgev<strong>in</strong>gseigenschappen<br />
Soorteigenschappen<br />
Configuratie<br />
Mate <strong>van</strong><br />
stor<strong>in</strong>g<br />
Biochemische<br />
processen<br />
Etc.<br />
“Match”<br />
Reproductie<br />
strategie<br />
Trofisch nivo<br />
Gedrag<br />
Etc.<br />
• Plaats <strong>in</strong> voedselpyramide: wat eten ze?<br />
• Reproductiewijze: het hoe en waarom
Trofische Niveau’s<br />
Toppredatoren<br />
Adder<br />
Gladde slang<br />
3e orde<br />
consumenten<br />
Hazelworm<br />
Zandhagedis<br />
Levendbarende hagedis<br />
Muizen<br />
1e en 2e orde<br />
consumenten<br />
Wormen/slakken/ongewervelden<br />
Ongewervelden
Viviparie: Trade offs<br />
• Voordelen<br />
– Lagere kosten: m<strong>in</strong>der <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>g <strong>in</strong> eischaal, met<br />
name Mg 2+ en Ca 2+<br />
– Warmtesom voor ontwikkel<strong>in</strong>g dmv actieve<br />
thermoregulatie behalen<br />
• Nadelen<br />
– Gasuitwissel<strong>in</strong>g restricties op eigen metabolisme<br />
(zwangere vrouwtjes eten niet!)<br />
– Predatierisico hoger door verhoogde blootstell<strong>in</strong>g<br />
– Lager maximaal aantal jongen per clutch
Levendbarende hagedis<br />
Reprod. mode Locatie # Eieren Clutch p/jaar<br />
Vivipaar Z siberie (53N) 6.5 +/- 0.2 1<br />
Ovipaar Slovenie (45N) 8.6 +/- 2 1-2 (2e facultatief)<br />
Langer seizoen: Oviparie competitief sterker
3 typen op <strong>heide</strong>:<br />
Algemeen<br />
zeldzaam<br />
• Vivipaar 2 e orde consument:<br />
Levendbarende hagedis, Hazelworm<br />
• Ovipaar 2 e orde consument:<br />
Zandhagedis (Muurhagedis)<br />
• Vivipaar 3 e orde consument: Adder,<br />
Gladde slang
Case Study Du<strong>in</strong>en: Zandhagedis<br />
IR-Luchtfoto’s: remote sens<strong>in</strong>g analyse<br />
Vergrass<strong>in</strong>g en verstruwel<strong>in</strong>g duidelijk <strong>in</strong> kaart gebracht<br />
Class<br />
sand with algae<br />
sand with mosses and grasses<br />
shrub and trees<br />
Hippophae rhamnoides<br />
grass<br />
dense grass<br />
Salix repens<br />
mosses<br />
sand<br />
1987 2003 1995
Gis analyse habitat structuur<br />
Optima <strong>in</strong> bedekk<strong>in</strong>g:<br />
Bepal<strong>in</strong>g geschiktheid habitatstructuur Zandhagedis dmv GIS-tool<br />
Bedekk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> cirkel <strong>van</strong> 100 m 2 met ‘Mov<strong>in</strong>g W<strong>in</strong>dow’<br />
Score<br />
0 1 3 1 0<br />
Zand 0 1-5 % 5-20 % 20-40 % >40 %<br />
Laag gras en mos 0-5 % 5-25 % 25-40 % >40 %<br />
Hoog gras 0-15 % 15-35 % 35-50 % >50 %<br />
Laag struweel < 20 % 20-35 % 35-55 % 55-70 % >70 %<br />
Hoog struweel en bomen 0-5% 5-15 % >15 %<br />
Te we<strong>in</strong>ig<br />
Te veel<br />
Maximum <strong>van</strong> 15 punten
Verschuiv<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de tijd<br />
Gemiddelde score:<br />
1987: 6.74 ± 0.10<br />
1995: 6.97 ± 0.20<br />
2003: 6.51 ± 0.24<br />
1987 1995 2003
Trend tegen de verwacht<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
gem iddelde score (0-15)<br />
15<br />
14<br />
13<br />
12<br />
11<br />
10<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
?<br />
1987 1995 2003<br />
Onbegraasd<br />
Begraasd
Samengevat:<br />
• Habitatstructuur is niet de verklarende<br />
factor voor populatietrends <strong>in</strong> de du<strong>in</strong>en<br />
• Alternatieve factoren:<br />
Temperatuursomstandigheden<br />
verbeterd?<br />
Habitatkwaliteit verbeterd?
Relatie <strong>reptielen</strong> en bodemtype<br />
Zandlandschap<br />
-<strong>De</strong>kzand<br />
-Stuwwallen<br />
-Keileem<br />
-Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
Kustdu<strong>in</strong>en<br />
-Kalkarm<br />
-Kalkrijk
Zandhagedis<br />
Kalkrijk en<br />
kalkarm du<strong>in</strong><br />
Gestuwde<br />
afzett<strong>in</strong>gen<br />
Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
Keileem
Hazelworm<br />
Gestuwde afzett<strong>in</strong>gen<br />
Keileem<br />
Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
Löss/Mergelland<br />
Kalkrijke du<strong>in</strong>en<br />
<strong>De</strong>kzand
Levendbarende hagedis<br />
Keileem<br />
Gestuwde afzett<strong>in</strong>gen<br />
Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
<strong>De</strong>kzand<br />
Kalkarm du<strong>in</strong>
Adder<br />
Keileem<br />
Gestuwde afzett<strong>in</strong>gen<br />
Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
Vergraven hoogveen<br />
<strong>De</strong>kzand
Gladde Slang<br />
Gestuwde afzett<strong>in</strong>gen<br />
Keileem<br />
Rivierafzett<strong>in</strong>gen<br />
<strong>De</strong>kzand<br />
Vergraven hoogveen
Reptielen en bodem<br />
• <strong>De</strong>kzanden marg<strong>in</strong>aal bezet<br />
– Uitgesproken m<strong>in</strong>eralenarm<br />
– Meest verzur<strong>in</strong>gsgevoelig?<br />
– Kalkbeschikbaarheid zou een rol kunnen<br />
spelen Met name voor zandhagedis
Verzur<strong>in</strong>g neemt af<br />
• Uitstoot bijna op<br />
streefwaarde<br />
600<br />
Emissies verzurende stoffen<br />
500<br />
400<br />
Kiloton/jaar<br />
300<br />
200<br />
Stikstofoxiden (NOx)<br />
Am m oniak (NH3)<br />
Zwaveldioxide (SO2)<br />
100<br />
0<br />
1990<br />
1992<br />
1994<br />
1996<br />
1998<br />
2000<br />
2002<br />
2004<br />
2006<br />
Bron: Milieu &<br />
Natuurcom pendium
Toename <strong>van</strong> Zandhagedis<br />
• Zandhagedis <strong>van</strong>af 1993 <strong>in</strong> de lift<br />
• Ei-afzet <strong>in</strong> Nederland steeds vroeger<br />
Klimaatverander<strong>in</strong>g: Eerder uit<br />
w<strong>in</strong>terslaap<br />
• Conditie opgebouwd <strong>in</strong> voorgaand jaar<br />
ook <strong>van</strong> belang!
Zandhagedis: zuid Zweden<br />
• Verband tussen tijdstip ovipositie, <strong>in</strong>dividuele<br />
traits en weer<br />
– Weer be<strong>in</strong>vloedt tijdstip ovipositie<br />
– Maar ook: grootte, gewicht, conditie, groei <strong>in</strong><br />
voorgaande jaren: hoe beter hoe eerder<br />
– Bovendien:<br />
• Vroegere eieren meer eieren<br />
• Vroegere eieren groter <strong>tot</strong>aal gewicht eieren<br />
• Vroegere eieren grotere jongen<br />
• Vroege eieren zwaardere jongen<br />
• Vroegere eieren hoger uitkomstsucces<br />
Olsson & Sh<strong>in</strong>e, 1997. J.<br />
evol. Biol. 10: 369-381
Relatie Ver-factoren en<br />
voedselkwaliteit<br />
• N-depositie en Zure depositie:<br />
Verslechter<strong>in</strong>g Voedselkwaliteit planten<br />
Lage voedselkwaliteit leidt <strong>tot</strong> lagere<br />
fitness <strong>van</strong> 1 e orde consumenten<br />
En waarschijnlijk ook <strong>van</strong> 2 e orde en<br />
3 e orde consumenten<br />
• Maatregelen: M<strong>in</strong>eralen toevoegen <strong>in</strong><br />
plaats <strong>van</strong> enkel verwijderen
Heideakkers: laat ze niet liggen<br />
Dw<strong>in</strong>gelderveld<br />
Strabrechtse <strong>heide</strong>
Calcium/Magnesium <strong>in</strong> Struikhei<br />
120.00<br />
100.00<br />
umol/gram<br />
80.00<br />
60.00<br />
40.00<br />
uitmijnakker<br />
naastgelegen <strong>heide</strong><br />
elders strabrecht<br />
20.00<br />
0.00<br />
Ca (µmol/g)<br />
Mg (µmol/g)
Strabrecht Loopkevers<br />
55<br />
50<br />
Verrijkende<br />
maatregelen:<br />
45<br />
40<br />
Struikhei<br />
Heideakkers<br />
Dichtheden hoger;<br />
Diversiteit hetzelfde<br />
35<br />
Soorten<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
Voedselaanbod<br />
<strong>in</strong> de vorm <strong>van</strong><br />
evertebraten meer<br />
dan verdubbeld<br />
10<br />
5<br />
0<br />
0 100 200 300 400 500 600 700 800<br />
Individuen
Betekenis voor Beheer<br />
• Structuurrijke <strong>heide</strong> is belangrijk voor <strong>reptielen</strong>;<br />
maar niet allesbepalend<br />
• Toevoegen m<strong>in</strong>eralen (bekalk<strong>in</strong>g na plaggen is<br />
OBN-maatregel!): naar verwacht<strong>in</strong>g positief<br />
• Versterken <strong>van</strong> <strong>in</strong>teractie tussen <strong>heide</strong> en<br />
extensieve heiakkers:<br />
– Zoek of koop oude akkers op en bevorder heischrale<br />
ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
• Kle<strong>in</strong>schalig plaggen kan ook op grote schaal
Op grote schaal grootschalig<br />
Vragen?<br />
Op grote schaal kle<strong>in</strong>schalig
Change language