Houthulst

INLEIDING
Houthulst, Klerken, Jonkershove en Merkem zijn 4
mooie dorpen midden de rust van de Westhoek. Het
unieke drevenlandschap en het Vrijbos, de heuvelrug
van Klerken met z’n prachtige vergezichten en de
prachtige IJzervallei zijn de uitgelezen biotoop voor
fietsers en wandelaars.
Niet te missen zijn vooral de indrukwekkende Belgische
militaire begraafplaats en de Vredesmolen. Maar naast
de WOI-sites is er ook plaats voor de natuur. Zeker het
Vrijbos, ooit het terrein van de Bende van Bakelandt, en
de omgeving van de Drie Grachten nodigen uit voor
een deugddoende wandeling of fietstocht.

Houthulst
Houthulst ontstond pas als parochie van Klerken in de jaren 1850. Voorheen
was er in het huidige centrum van Houthulst enkel bos met er rond
enkele gehuchten waar boskanters zich hadden gevestigd. In 1928 werd
het een zelfstandige gemeente. In dit gewezen “boskantersdorp” bevind je
je zelfs op de markt midden in het groen op een boogscheut van het Vrijbos.
Opvallend in het dorpsbeeld is de vaak wederkerende wederopbouwarchitectuur.
De voorbije jaren werd de markt heringericht en werden tal
van nieuwe bouwprojecten opgestart die het geheel een frisse en moderne
indruk geven.
Merkem
Met een eerste vermelding in 868 is Merkem de oudste deelgemeente van
Houthulst. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg dit dorp het zwaarste te
verduren en werd volledig van de kaart geveegd. Dit rustige polderdorp in
de IJzervallei wordt vandaag vooral gekenmerkt door de prachtige broeken
en het kasteel. Ook een bezoekje aan de Beukelaremolen (zie verder in de
brochure) of de ecohaven van vzw De Boot is meer dan de moeite waard.
Klerken
Klerken is reeds in 961 ontstaan als hulpkapel van de moederkerk van Esen.
In 1144 groeit het uit tot een zelfstandige parochie en in de 19e eeuw kent
de gemeente een enorme groei. Na de fusies van 1976 wordt het een
deelgemeente van Houthulst. Klerken ligt op 43m hoogte en vanuit het
dorp en de omgeving kun je genieten van tal van prachtige vergezichten.
Jonkershove
Jonkershove is een rustig dorpje aan de rand van de boszone. Net als
Houthulst ontstond deze parochie ook pas in de tweede helft van de 19e
eeuw uit enkele boskantersgehuchten. Dit dorp is het perfecte vertrekpunt
voor een wandeling richting het prachtige drevenlandschap of het nabijgelegen
Pottebos.

Op 17 oktober werd in Houthulst en het Vrijbos slag geleverd tussen Duitsers en
Belgen en Fransen. Die Belgen en Fransen trokken zich even later terug via Jonkershove
richting Merkem waar er op 21 oktober opnieuw vuurgevechten
plaatsvonden. Nog diezelfde dag trokken de Fransen zich terug achter de Drie
Grachtenbrug. Een dag later op 22 oktober bereikten de Duisters Klerken en
sloegen daar aan het plunderen. Uiteindelijk kwam het front tot stilstand en
strekte zich uit vanaf de Blankaart via de onder water gezette Merkemse Broeken
en Drie Grachten tot aan Langewade en Steenstrate. In tegenstelling tot Klerken,
Merkem en Jonkershove bleef de parochie Houthulst lange tijd gespaard van het
grote oorlogsgeweld. Pas in de zomer van 1917, met de derde slag van Ieper,
zou daar verandering in komen. Het front kwam toen gevaarlijk dichtbij. Alhoewel
Klerken geregeld onder zwaar artillerievuur kwam te liggen bleef de situatie
ook daar 4 jaar lang ongewijzigd. Het dorp op de heuvel ontpopte zich wel tot
het ideale observatiepunt voor de Duisters. Van hieruit kon het slagveld van de
IJzervallei bespied worden, maar ook de West-Vlaamse heuvels en zelfs het kust
gebied zijn van hieruit zichtbaar.
Het Vrijbos werd ondertussen ingericht als een oninneembare vesting. Dankzij
de camouflage van het bladerdek werd dit voor het Duitse leger een strategisch
zeer belangrijke plaats. Van hieruit konden ze ongestoord troepen en munitie
aanvoeren naar de slachtvelden van o.a. Merkem, Bikschote, Langemark en Boezinge.
Tijdens de derde slag om Ieper naderden de Fransen en Engelsen de zuidrand
van het Vrijbos en aan het Kanaal Ieper-IJzer konden de Fransen Merkem
heroveren. Deze terreinwinst moesten de geallieerden tijdens het Duitse Lenteoffensief
van 1918 echter weer grotendeels opgeven. Enkel de Belgen hielden
stand bij Merkem, waar ze op 17 april 1918 een overwinning behaalden tijdens
de slag om De Kippe.
Tijdens het eindoffensief van 28 september 1918 konden de Belgen tegen alle
verwachtingen in het ‘oninneembaar’ Vrijbos innemen. Ook Jonkershove, Klerken
en een deel van Houthulst werd heroverd. Op 29 september konden ze
doorstoten richting Staden en namen ze de Klerkenriegel in.
Voor Houthulst eindigde hier de Eerste Wereldoorlog. De gevolgen bleven echter
nog lang nazinderen. Zowel Merkem, Jonkershove, Klerken als Houthulst
werden volledig verwoest. De vruchtbare akkers van weleer werden omwoeld
tot een kraterlandschap en van het immense Vrijbos van weleer bleef niets meer
over.

Belgisch
militaire Begraafplaats
De bekendste Belgische Militaire Begraafplaats,
maar niet de grootste. Er
liggen ongeveer 1800 Belgische militairen
en 81 Italianen begraven. Vooral de
ligging in de zoom van het Vrijbos en
bijzondere stervorm maakt deze begraafplaats
zo bijzonder. De meeste soldaten
die hier begraven werden kwamen
om tijdens het eindoffensief in 1918.
Poelkapellestraat – Houthulst
Vredesmolen
Deze stenen molen uit 1879 diende tijdens
14-18 als Duitse uitkijkpost. Tijdens
het eindoffensief werd de molen zwaar
beschadigd en na de oorlog takelde de
ruïne verder af. Momenteel wordt er
volop gewerkt aan de molen, tegen 2014
zal dit oorlogsmonument volledig geconsolideerd
zijn en zal het een schitterend
panorama over het front bieden.
Molenweg – Klerken

Heuvel
Tussen Klerken en het gehucht Terrest ten noorden van de dorpskern van Houthulst
bevindt zich een uitloper van de heuvelrug van Westrozebeke, die op zich
een uitloper is van West-Vlaamse Heuvels. Voor de fietser of wandelaar zijn de
vele klimmetjes in deze zone een leuke uitdaging. Eens boven op de heuvelrug
kun je genieten van prachtige vergezichten over de IJzervallei, de Handzamevallei
en het Vrijbos. Achter de kerk van Klerken staat op 43 meter hoogte een oriëntatietafel
die je wegwijs maakt in het indrukwekkende panorama. Verder is de ruïne
van de Vredesmolen, een gewezen Duitse observatiepost uit de Eerste Wereldoorlog,
zeker ook een bezoekje waard.
Bos
Het dorp Houthulst ligt quasi in het bos. Van op de markt is het slechts 200 meter
stappen tot aan de ingang van het grote Vrijbos. De boszone strekt zich uit van
net ten zuiden het dorp Houthulst tot aan de hoogte van Melane (23meter hoog)
ten zuiden van Jonkershove en op enkele kilometers van Merkem. Het grootste
boscomplex is het Vrijbos, maar richting Jonkershove en Merkem bevinden zich
nog tal van kleinere bossen die grotendeels in private eigendom zijn. De lange en
kaarsrechte dreven herinneren ons aan het veel grotere Vrijbos van zo’n honderd
jaar geleden.
Vallei
In het westen wordt Houthulst begrensd door de IJzer, het Kanaal Ieper-IJzer en
de Martjevaart. Dit valleigebied kenmerkt zich vooral door de “broeken” van Merkem.
Deze weilanden vangen in perioden met veel regenval het overtollige water
op dat door de IJzer stroomt. De gigantische waterplas die we dan te zien krijgen
is zeer indrukwekkend. Vooral in de wintermaanden en het voorjaar is deze
plaats de place-to-be voor vogelliefhebbers. De Wulp, Aalscholver, Grutto en
Kolgans zijn maar enkele van de vele soorten die er te bewonderen zijn. In de
droge perioden zijn de broeken eveneens een prachtig gebied om in te wandelen
of te fietsen. De broeken grenzen aan het prachtige natuurreservaat de Blankaart.
Ter hoogte van de Drie Grachtenbrug aan de oever van het Kanaal Ieper-IJzer
heeft ook vzw De Boot zijn thuishaven.

Vrijbos
Het Vrijbos of Bos van Houthulst, was volgens
sommige bronnen ooit 4000 ha groot Onder
het Franse Bewind (1795-1815) raakte de
streek rond het Vrijbos ook bekend als
“Moordenaarspays” doordat gedeserteerde
soldaten, maar ook bandieten, zich in het bos
gingen verschuilen. Hier vond de legende
van Bakelandt zijn oorsprong. Tijdens de Eerste
Wereldoorlog ligt Houthulst in het frontgebied
en wordt volledig vernietigd. Tijdens
de oorlog werd 9/10 van de resterende 1000
ha van het Bos van Houthulst vernietigd.
Slechts 370 ha wordt in 1920-1922 herbebost.
Na de Tweede Wereldoorlog rest er
slechts ca. 350 ha van het Bos van Houthulst.
Het grootste deel (216 ha) hiervan is militair
domein, waar de ontmijningsdienst (DOVO)
gelegerd is. Vlakbij de parking van het bos
(toegang via Eugène de Grootelaan) is er een
speelbos waar de jongsten onder ons hun
hartje kunnen ophalen.
Drie Grachten
Drie Grachten, een prachtig stukje natuur
langs het Ieperleekanaal en de ideale vertreklocatie
voor een wandeling door het vlakke
landschap of een fietstochtje langs het water.
Ooit was dit ook het strijdtoneel van de Zouaven
tijdens WOI. Interesse in het ecoverhaal?
Ga dan eens langs bij vzw De Boot.
Ieperleedijkstraat 1a – Merkem

Beelden Covemaeker
De vier beelden die in Klerken te bezichtigen
zijn, werden gemaakt door de hand
van de Klerkense beeldhouwer Henri
Covemaeker. Verspreid over het centrum
vind je “De Zaaier” (W. Coppensplein),
“De Smid” (Holleweg), “De Seizoensarbeider”
(Stokstraat) en “De Kantwerkster”(Smissestraat).
V1-Lanceerbasis
Vlakbij de parking van het Vrijbos kun je
de restanten van het betonnen lanceerplatform
van een V1-
lanceerbasisbezoeken. Met dit verschrikkelijke
wapen wilden de Duitsers op het
einde van de Tweede Wereldoorlog Londen
bestoken. De basis van Houthulst
geraakte niet tijdig af en was dus nooit
operationeel.
Eug. De Grootelaan–Houthulst
Lourdesgrot
Deze Lourdesgrot in het Rotsebos dateert van 1880 en is daarmee één van
de oudste Lourdesgrotten van het land. Nog jaarlijks trekt deze grot heel
wat bedevaarders, vooral in de meimaand.
Eug. de Grootelaan – Houthulst
Beukelaremolen
De Beukelaremolen was tot 2011 de enige overblijver van deze zeven oorspronkelijke
in Merkem. Eerst stond de molen in Poperinge maar in 1923
werd hij, ter vervanging van de tijdens WOI vernielde molen, overgebracht.
Maar op 29 april 2011 blies een hevige windstoot de molen tegen de
grond. De molen wordt in de volgende jaren terug opgebouwd.

Vrijbos op Stelten (3km)
Nieuwe wandeltocht door het
Vrijbos op kindermaat!
Haal de brochure gratis af in de
Toeristische Dienst

Fietsen
Fietsroutenetwerk Westhoek
Het fietsroutenetwerk Westhoek biedt heel wat mogelijkheden om aan de
hand van knooppunten je eigen fietstocht uit te stippelen.
Krekedalroute
Deze lusvormige route is 45km lang en verkent de Handzamevallei (of
Krekedal). Instappen op deze route kan in Houthulst en Klerken.
Bakelandtroute
Deze 46 km lange fietsroute verkent de bosrijke streek van Houthulst en
Langemark. Instappen kan in Houthulst en Merkem.
Wandelen
Heuvelpad
Deze gemeentelijke wandelroute is 7,5km lang en vertrekt aan de kerk van
Klerken. Onderweg kun je genieten van prachtige vergezichten over IJzer-en
Handzamevallei.
Drie Grachtenpad
Vertrekkend van aan het kasteel van Merkem wandel je door de Martjesvallei
en langs het kanaal Ieper-IJzer richting Drie Grachten en terug. De wandeling
is 6,5 km lang.
Op Vrijbosvoeten…
Deze uitgebreide wandelbrochure met tal van exclusief beeldmateriaal en
interessante weetjes brengt je door het centrum van Houthulst en het Vrijbos.
De wandeling is ongeveer 6 km lang.
Onthaasten op jaagpaden
Vertrekkend van aan Drie Grachten heb je de keuze uit 10 of 15 km wandelplezier
langs het Kanaal Ieper-IJzer. De uitgebreide brochure heeft je meer
info over natuur en cultuur-historie.
Varen
Vzw De Boot
Verkenningen in de IJzervallei en
de broeken van Merkem.
Andere
Agama-Project (Avonturenparcour)
’t Fazantenhof (Boerengolf)
’t Volkscafé (Volksspelen)
Rent a Guide (Begeleide tours)
Royal Enfield Tours (Moto tours)

Tal van horeca-uitbaters staan klaar om u op uw wenken te bedienen. In Houthulst
is er voor elk wat wils: een uitgebreid menu, een korte hap of hou je het bij
een verfrissend drankje op een terras? Voor wie enkele dagen in Houthulst wil
verblijven zijn er tal van overnachtingsmogelijkheden.

Logies
B&B De Klaproos – Iepersteenweg 17 – 8650 Houthulst
B&B De Paprente – Westbroekstraat 80 – 8650 Merkem
B&B Het Bosnest – Poelkapellestraat 50 – 8650 Houthulst
B&B Pastorie van Merkem – Westbroekstraat 5 – 8650 Merkem
Vakantiewoning Den Anker – Kerelsstraat – 8650 Klerken
Vakantiewoning Ganzenweide – Iepersteenweg 79 – 8650 Merkem
Vakantiewoning James Harriot – Pinksterbloemstraat 11 – 8650 Houthulst
Restaurants
’t Rozenhof – Stokstraat 2 – 8650 Klerken
De Jachthoorn – Eug. de Grootelaan 60 – 8650 Houthulst
De Kippe – Stationsstraat 50 – 8650 Merkem
De Zilverberk – Markt – 8650 Houthulst
In De Sneppe – Merkemstraat 14 – 8650 Jonkershove
Langewade – Iepersteenweg 2 – 8650 Merkem
Cafés/Snacks
’t Volkscafé – Steenbeekstraat 29 – 8650 Jonkershove
Café ’t Gentselaan – Terrestraat 79 – 8650 Houthulst
Café ’t Paviljoen – Westbroekstraat 8 – 8650 Merkem
Café ’t Rooneplezier – Iepersesteenweg 88 – 8650 Merkem
Café Bierpotje – Klerkenstraat 3 – 8650 Houthulst
Café bij Jannick – Vijverstraat 72 – 8650 Houthulst
Café De Boskant – Poelkapellestraat 90c – 8650 Houthulst
Café De Kaboutre – Klerkenstraat 30 – 8650 Houthulst
Café De Sportkring – Klerkenstraat 34 – 8650 Houthulst
Café De Sportkring – Merkemstraat 1 – 8650 Houthulst
Café De Toekomst – Steenbeekstraat 47 – 8650 Houthulst
Café Doka – Westbroekstraat 18 – 8650 Houthulst
Café Nieuw Vrijbos – Kerkstraat 26 – 8650 Houthulst
Café In De Vierweg – Vijverstraat 74 8650 Houthulst
Café In De Vos – Kouterstraat 29 – 8650 Merkem
Café Iron Bottle – Vijverstraat 47 – 8650 Houthulst
De Boot – Ieperleedijkstraat 1a – 8650 Merkem
Den Trimard – Markt 2 – 8650 Houthulst
Eigen Karakter – Stationsstraat 1 – 8650 Merkem
Extra Time – Jonkershovestraat 103a – 8650 Houthulst
Marktkaffee – Markt 22 – 8650 Houthulst
Frituur ’t Bergske – Dorpsstraat 29 – 8650 Klerken
Frituur De Kibbeling – Jonkershovestraat 106 – 8650 Houthulst
Frituur De Kippe – Iepersteenweg – 8650 Merkem
Frituur Zonlicht – Kerkstraat 52 – 8650 Houthulst

Houthulst ligt in de provincie West-Vlaanderen, centraal tussen de
steden Diksmuide, Ieper en Roeselare en is als het ware de poort van
de Westhoek. Grenzend aan Houthulst vind je de gemeenten
Langemark-Poelkapelle, Staden, Kortemark, Diksmuide en Lo-Reninge.
Naast de bovenstaand vermelde steden zijn in de nabijheid van Houthulst
ook nog tal van andere bezienswaardigheden het bezoeken
waard. Een overzicht vind je op www.toerismewesthoek.be.
Voor meer inlichtingen kunt u steeds terecht bij:
Toerisme Houthulst
Markt 17 – 8650 Houthulst
T.051 46 08 94
toerisme@houthulst.be
www.houthulst.be