Psychiatrie in Marokko; algemene gegevens - AOF

I) --- INTRODUCTIE
• + De WGO definieert gezondheid als een toestand van
lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet alleen als
een afwezigheid van ziekte of gebrek. De geestelijke component
is dus essentieel in deze definitie.
• + De epidemologische gegevens laten zien dat meer dan 500
miljoen mensen neuropsychiatrische aandoeningen hebben
(depressie, schizofrenie, stoornissen die te maken hebben met
het gebruik van psychoactieve stoffen ..).
• + De cijfers voor de volwassen bevolking, ouder dan 15 jaar, zijn
(nationaal onderzoek in Marokko 2003/2006 onder de totale
bevolking (« population générale ») :
• - depressieve aandoeningen : 26.5 %.
• - algemene angststoornissen : 9%.
• - psychotische aandoeningen: 5,6 %
2

II) ---HISTORISCHE GEGEVENS
• A—HISTORISCH OVERZICHT VAN DE
PSYCHIATRIE
• - De moderne psychiatrie werd in Marokko
geïntroduceerd met de kolonisatie.
• - Psychiatrische hulp heeft zich alsvolgt
ontwikkeld : in het begin via externe
consultatieeenheden, via psychiatrische
afdelingen in de algemene ziekenhuizen en
tenslotte via psychiatrische ziekenhuizen.
3

A—HISTORISCH OVERZICHT VAN DE
PSYCHIATRIE
• - In het begin van de onafhankelijkheid werd de
psychiatrische zorg verleend door ziekenhuizen
in de belangrijke steden van het land
(Marrakech, Fès, Casablanca, Berrechid, Oujda,
Tétouan en Tanger).
• - De psychiaters waren uitsluitend
buitenlanders. De eerste twee nationale
psychiaters zijn 10 jaar na de onafhankelijkheid
teruggekeerd naar hun land.
4

A—HISTORISCH OVERZICHT VAN DE
PSYCHIATRIE
• - De koloniale periode heeft het land ongeschikte
(gesticht-achtige) instituten nagelaten evenals
buitenlands gespecialiseerd personeel dat
noodzakerlijkerwijs zou gaan verdwijnen. Het tekort
aan gekwalificeerd personeel en de tekortkomingen
van de opnamegebouwen hebben het vervolgens erg
moeilijk en zelfs gevaarlijk gemaakt voor de patienten
en de verzorgenden om zorg te verlenen.De enige hulp
die voor de bevolking overbleef ( vooral in rurale
gebieden en in de streken ver van de zorgcentra)
waren de magisch-religieuze praktijken (in de
overheersende sociale voorstelling van geesteziekte
wordt deze namelijk op bovennatuurlijke en magische
wijze verklaard, wat zijn basis vindt in de cultuur van
de bevolking).
5

A—HISTORISCH OVERZICHT
VAN DE PSYCHIATRIE.
De hulp inroepen van de Fikhs(religieuze wijzen) en
Marbabouts(plaatsen waar personen begraven
liggen die bekend stonden om hun religieuze kennis
of hun liefdadigheid) bleek gevaarlijk en rampzalig
te zijn ,vooral voor een categorie patienten die
urgent medische zorg nodig heeft (bijv. acute
psychoses of epileptische aanvallen)
6

A—HISTORISCH OVERZICHT VAN DE
PSYCHIATRIE
• Geconfronteerd met deze situatie is het Ministerie
van gezondheid overgegaant tot een geografische
decentralisatie van de instituten om aan de vraag
naar psychiatrische bedden en post-universitaire
opleiding van psychiaters tegemoet te komen.
• Sinds de jaren 1980 zijn er verschillende
psychiatrische hulpposten en afdelingen binnen
de algemene en regionale ziekenhuizen geopend
(zoals de neuropsychiatrische afdeling van het
regionale ziekenhuis Med V d’Al-Hoceima)
7

B—WETTELIJKE BEPALINGEN
• - Al heel vroeg zijn in het Marokkaanse recht
wettelijke bepalingen opgenomen met betrekking tot
psychiatrische patienten : de Dahir 1.58.2.95. april
1959, die geïnspireerd was op de Franse wet van 1938.
• - Deze wet definieert een centrale dienst voor de
geestelijke gezondheid,de publieke en privé
instellingen ( voor behandeling, resocialisatie en
begeleiding) en de commissies voor geestelijke
gezondheid. Zij schrijft in een van haar artikelen het
openen voor van afdelingen in de algemene
ziekenhuizen in de steden die geen gespecialiseerde
instellingen hebben voor de behandeling van
psychiatrische patienten.
8

B-WETTELIJKE BEPALINGEN
• - Deze regelgeving heeft als doel om het
medische karakter van de psychiatrische
instellingen te garanderen, door hen als
belangrijkste taak het geven van zorg aan
psychiatrische patienten toe te kennen. Zij regelt
ook dat de zieke zijn rechten houdt en dat zijn
bezittingen worden beschermd tijdens de
ziekteperiode. De regelgeving bevat ook een
precisering van de verschillende vormen van
opname en ontslag.
9

III) ---AANBOD VAN
PSYCHIATRISCHE ZORG.
• A—PERSONELE MIDDELEN
10

A—PERSONELE MIDDELEN:
• - Volgens recente gegevens van het Ministerie van
Gezondheid beschikt Marokko slechts over 197
psychiaters en 753 gespecialiseerde
verpleegkundigen, waarvan 54 % actief zijn op de
lijn centrum-west (Rabat-Casablanca). Verder zijn
er een twintigtal psychologen en een dertigtal
« médecins résidents en psychiatrie ».
• - Deze aantallen zijn erg laag ( voor een bevolking
van ongeveer 35 miljoen) en geografisch slecht
verdeeld.
11

B—STRUCTUREN EN
BEDDENCAPACITEIT.
• ++Marokko beschikt slechts over 2234 bedden in
deze sector, op ongelijke manier verdeeld.:
• - over 4 Universitaire centra : 636 bedden.
• - 6 gespecialiseerde ziekenhuizen : 825 bedden.
• - 20 afdelingen in de publieke ziekenhuizen : 773
bedden.
• ++ De ambulante geestelijke gezondheidszorg
wordt verzorgd in 80 gezondheidscentra.
12

B—STRUCTUREN EN
BEDDENCAPACITEIT :
• ++De ziekenhuiszorg voor verslaafden wordt
verleend door 2 gespecialiseerde klinieken (32
bedden in de twee ziekenhuizen van Salé en van
Casablanca) . Er zijn drie centra in Oujada, Rabat
en Tanger die rekenen op 4 buurtinterventieteams
voor de preventie van de
schadelijke gevolgen van verslaving (zoals de
reductie van het risico op Aids en Hepatitis B voor
de spuiters)
13

C---ZORGCIRCUIT VOOR DE
PSYCHIATRISCHE PATIENT:
• Psychiatrische hulp wordt op drie niveaus
verleend :
• + Op het eerste niveau is er per prefectuur of
provincie een poliklinisch spreekuur in een
gezondheidscentrum. Dit spreekuur wordt
verzorgd door een psychiater als die er is ( zoniet
dan door een huisarts die de « orientation « en
verwijzing van de geesteszieke verzorgt)
14

C---ZORGCIRCUIT VOOR DE
PSYCHIATRISCHE PATIENT:
• +Op het tweede niveau is er een opnameafdeling
op het niveau van een algemeen ziekenhuis. De
ziekenhuizen gespecialiseerd in psychiatrie
kunnen verbonden zijn met het tweede niveau. In
administratief opzicht hangen zij af van het
onderministerie van het Ministerie van
gezondheid.
• +Het derde niveau bestaat uit de 5 Universitaire
psychiatrische centra; het zijn instituten die
opleiding en onderzoek als extra opdracht
hebben naast het bieden van zorg.
15

C—ZORGCIRCUIT VOOR DE
PSYCHIATRISCHE PATIENT:
• Voor ziekenhuisopname worden de patienten
verwezen ofwel door het eerste niveau ofwel door
een vrijgevestigde arts ofwel door eerste
hulpafdelingen van ziekenhuizen(dat laatste
blijft het meest frequent vanwege het bijzondere
karakter van psychiatrisch urgente gevallen)
16

D---DE VERSCHILLENDE VORMEN
VAN OPNAME.
• De psychiatrie rust op de volgende fundamenten : de
bescherming van het recht van de patient op zorg en
van het recht beschermd te worden tegen zichzelf en
de omgeving die vijandig tegenover hem kan staan.
• De wettelijke procedure voor het opnemen van
psychiatrisch patienten wordt bepaald door de Dahir
van 1959, die de volgende vormen van opname
onderscheidt :
• +Vrijwillige opname. : de patient accepteert uit vrijse
wil om opgenomen te worden.Hij wordt onderworpen
aan dezelfde regels als opgenomen patienten op
andere afdelingen.
17

D---DE VERSCHILLENDE VORMEN
VAN OPNAME.
• +De gedwongen opname (« mise en observation
d’office »: dit is de meest voorkomende vorm als
een patient weigert opgenomen te worden. Deze
opname ter observatie kan worden gevraagd door
de patient zelf of door een persoon ,publiek of
privé, die in zijn belang handelt en door zijn
naasten of is gebaseerd op een besluit van de
Gouverneur als de patient een gevaar is voor
zichzelf, zijn naasten of de openbare orde.
18

D---DE VERSCHILLENDE VORMEN
VAN OPNAME.
• +De gedwongen opname : deze is alleen mogelijk
in een publieke psychiatrische instelling. Zij vindt
plaats op grond van een besluit van de
Gouverneur of van de Procureur général van de
Koning. Het is een besluit voor 6 maanden en kan
verlengd worden na het overleggen van een
verklaring opgesteld door een psychiater van de
publieke gezondheidszorg.
19

IV) –VOORBEELD VAN EEN
ZIEKENHUISSTRUCTUUR
• DE AFDELING NEUROPSYCHIATRIE VAN
AL-HOCEIMA
20

A—OPRICHTING EN MIDDELEN
• --De neuropsychiatrische afdeling van het
Regionale Ziekenhuis van Al-Hoceima is een
structuur van ziekenhuiszorg geïntegreerd in het
ziekenhuis Mohamed V. Gecreërd in 1983 in het
kader van de decentralisatiepolitiek van het
Ministerie van gezondheid met een
beddencapaciteit van 56 bedden( 46 voor mannen
en 10 voor vrouwen)
21

A—OPRICHTING EN MIDDELEN.
• --De personele middelen beperken zich tot 2
psychiaters, 12 psychiatrische verpleegkundigen
en 5 « agents de service ». Dit personeel verzorgt
24 uurs ziekenhuiszorg.
• -Op dit moment heeft de afdeling een Regionale
functie want zij ontvangt psychiatrische patienten
uit de aangrenzende provincies van Al-Hoceima
die geen ziekenhuiscapaciteit hebben ( bijv. de
provincies Driouech en Nador) en ook uit Oujda
waar het psychiatrische ziekenhuis sinds meer
dan een jaar gesloten is wegens verbouwing.
22

A—OPRICHTING EN PERSONELE
MIDDELEN.
• -- Gezien haar beperkte mogelijkheden zorgt de
afdeling alleen voor extreem urgente gevallen en
« patients médico-légaux » (psychiatrische
patienten die veroordeeld zijn,
ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard en tbs
hebben gekregen.(« en situation de placement
judiciaire »)
23

B---TRAJECT VAN DE PATIENTEN DIE OP DE
AFDELING BEHANDELD WORDEN.
1)-DE OPNAME:
• +++ De opgenomen patienten komen uit de
provincie Al-Hoceima, uit de naburige provincies
die geen psychiatrische opnamevoorziening
hebben en patienten uit verschillende streken van
Marokko met ernstige gedragsstoornissen die
zich op het grondgebied van de provincie Al-
Hoceima bevinden.
24

1)-DE OPNAME
• +++ Eveneens worden psychiatrische patienten
opgenomen (« National ou Extranational ») die in
het buitenland wonen ( zoals : Nederland, België,
Duitsland, Frankrijk, Spanje enz…). De
« Nationaux »worden in de meeste gevallen door
hun familie gebracht, ofwel direct ofwel na
verwijzing door een arts in het land waar ze
gevestigd zijn.
25

2)-De ziekenhuiszorg.
• +++ De opgenomen patienten ontvangen
psychiatrische zorg die past bij het ziektebeeld dat
aanleiding was voor de opname :
• ---verschillene psychotropica : (neuroleptica,
antidepressiva, angstremmers, « correcteurs »).
• ---binnen de instelling gegeven psychotherapie
aangepast aan en geschikt voor het betreffende
ziektebeeld (ondersteunende therapie,
gedragstherapie enz…); daarbij worden de patient,
zijn familie en eventueel de beroepssituatie actief
betrokken.
• ---therapeutische isolatie indien nodig.
26

2)-De ziekenhuiszorg :
• +++ De gemiddelde opnameduur is 20 à 30 dagen.
• +++Voor de psychiatrische patienten die in het
buitenland wonen (bijv. Nederland) ,wordt er
samengewerkt tussen onze afdeling aan de ene
kant en de verwijzende arts, de familie en de
ziektenkostenverzekering van de opgenomen
patient aan de andere kant.
27

3)-Nazorg en Reïntegratie:
• Een globaal en geïntegreerd therapeutisch programma wordt
opgesteld voor elke patient die nazorg krijgt en omvat :
• --het duureffect van de behandeling (?)/Het zich onder
behandeling stellen (?) (« La prise de traitement ») en de
nauwgezetheid waarmee de voorgeschreven medicijnen worden
ingenomen en spreekuurafspraken worden nagekomen.
• Begeleiden (?)(« orientation ») van de patienten naar hun
verwijzende arts, vooral voor degenen die in het buitenland
wonen.
• --helpen bij de reintegratie en rehabilitatie van de patient in zijn
sociale en beroepsmatige omgeving.
• --de familie en de naaste omgeving van de patient aanmoedigen
en hen betrekken in het therapeutische programma.
•
28

C—VOORDELEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN
EEN ALGEMEEN ZIEKENHUIS
• De integratie van een psychiatrische afdeling in een
algemeen ziekenhuis is gunstig :
• + Voor de patient, een algemeen ziekenhuis is
minder afschrikwekkend, makkelijker te accepteren,
dit geldt ook voor de familie. Het integreert de
psychiatrische patient in het normale zorgcircuit, wat
zijn isolement vermindert evenals zijn stigmatisering
bij de rest van de bevolking, vanwege de manier
waarop er tegen psychiatrische patienten wordt
aangekeken.
29

C—VOORDELEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN EEN
ALGEMEEN ZIEKENHUIS.
• +De opnameduur op deze afdeling is beperkt
(« écourté ») (tot een gemiddelde van 30 dagen).
Dit is gunstig voor psychisch zieken, vooral voor
de acute gevallen die heel goed te genezen
(« résolutif ») zijn in een korte behandeling en
voor de psychotici voor wie een snelle en adequate
behandeling een kwalitatief goed en langdurig
herstel mogelijk maakt.
30

C—VOORDELEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN EEN
ALGEMEEN ZIEKENHUIS
• +De nabijheid van de andere medische
voorzieningen maakt een snelle en efficiënte
interventie mogelijk vooral in het geval van
comorbiditeit.
• + De plaats van het algemene ziekenhuis binnen
een stad maakt het toegankelijker voor de
bevolking dan wanneer het ver weg en buiten de
stedelijke agglomeraties zou liggen.
31

D---BEPERKINGEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN EEN
ALGEMEEN ZIEKENHUIS
• Geconstateerde
beperkingen:
32

D---BEPERKINGEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN
EEN ALGEMEEN ZIEKENHUIS
• --Bepaalde categorieën patienten kunnen niet worden
behandeld op deze afdelingen :
• # ‘Zware’ chronische zieken die tamelijk lange
opnames nodig hebben.
• # Alcoholici, verslaafden, die een bijzondere
behandeling nodig hebben op gespecialiseerde
plaatsen
• # Delinquenten die onrust veroorzaken (?) (« des
états d’agitation ») evenals de mensen die tbs hebben
gekregen ( « des médico-légaux »)
33

D---BEPERKINGEN VAN EEN
GEÏNTEGREERDE AFDELING IN EEN
ALGEMEEN ZIEKENHUIS
• --Hartnekkige moeilijkheden bij het integreren
van deze afdelingen binnen de algemene
ziekenhuizen : dit heeft te maken met de
vooroordelen en een zekere kwaadwilligheid van
de kant van de leidinggevenden en andere
categorieën van het verzorgende personeel ten
opzichte van de psychiatrie.
•
34

DE PSYCHIATRIE IN MAROKKO :
ALGEMENE GEGEVENS
•DANK VOOR UW
AANDACHT
35