Presentatie (.pdf) - FOD Sociale Zekerheid

L’AMPLEUR DE LA FRAUDE SOCIALE ET FISCALE EN BELGIQUE
Les faits, les enjeux & prospectives pour le futur
DE OMVANG VAN SOCIALE EN FISCALE FRAUDE IN BELGIË
Feiten, Uitdagingen en Toekomst
1

Aziz NAJI
SPP Politique Scientifique
POD Wetenschapsbeleid
2

Didier VERBEKE
Voorzitter van de dag
Adviseur-generaal
DG Beleidsondersteuning
3

Jozef PACOLET
Prof. Dr. in de economische wetenschappen
4

Sociale en fiscale fraude in België
Een pilootstudie omtrent aangegeven en nietaangegeven
inkomen en arbeid: SUBLEC
Prof. dr. Jozef Pacolet, Prof. dr. Sergio Perelman, Frederic De Wispelaere,
Jérôme Schoenmaeckers, Laurent Nisen, Ermano Fegatilli, Estelle Krzeslo,
Marianne De Troyer & Sigrid Merckx
Onderzoek in opdracht van de POD Wetenschapsbeleid en de FOD Sociale Zekerheid
19 april 2012
CREPP

Inhoudstafel
1. Uitgangspunt: belang van informatieverzameling
2. Methodes van raming ondergrondse economie
3. SUBLEC: bevraging van de bevolking
4. Organisatie SUBLEC-enquête: 2008 - 2012
5. SUBLEC-vragenlijst: ruime definitie ondergrondse economie
6. Opbouw van de SUBLEC-vragenlijst
7. Veldwerk voor de SUBLEC-enquête
8. Populatie en bruto-steekproef
9. Netto-steekproef en responsgraad
10. Vraag naar en aanbod van zwartwerk: frequentie en omvang
11. Overige fraude: frequentie en volume
12. Eigen gedrag en opinie over anderen
13. Mogelijke determinanten van fraude
14. Opinie over determinanten van zwartwerk
15. Opinie over maatregelen ter bestrijding van zwartwerk
16. Enkele saillante observaties
17. Conclusies
18. Publicaties binnen het SUBLEC-project
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
6

‘It’s time to acknowledge how little we really know
about the unobserved economy despite forty years of
effort to measure their size and growth’
Feige, Urban, 2008
‘The more people know about
fraud, the more they discuss it,
and the better society can fight it’
OLAF; 2005, 2006
‘Nood aan objectieve cijfers’
Algemene Beleidsnota Bestrijding van de
sociale en fiscale fraude, Staatssecretaris
voor de Bestrijding van de sociale en fiscale
fraude John Crombez, 22 december 2011
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
7

Methodes van raming ondergrondse economie
- Macro-economische methoden: monetaire methode,
discrepantiemethode, latente variabelenmethode, ophoging in
nationale rekeningen, …
- Micro-economische methoden: enquêtes (bij gebruikers,
aanbieders, controleurs), controleurs (administratie
belastingen, sociale inspectie) , ...
- Reconciliatie van diverse methoden
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
8

SUBLEC (Survey on the black economy):
bevraging van de bevolking
- Diepgaand ‘face to face’ mondeling interview;
- Regelmatig gehanteerd in het verleden;
- Vergelijking mogelijk met de Eurobarometer over zwartwerk (2007);
- Noodzakelijk gezien de gedetailleerdheid van de vragenlijst en de
complexiteit van het onderwerp;
- Grotere kans op sociaal wenselijke antwoorden?;
- Juiste vragen moeten gesteld worden: over voorkomen, motieven, maar
ook over omvang;
- Bevolkingsenquête moet representatief zijn: vertrokken van KSZ;
- Bewaken van non-respons en item non-respons;
- Resultaten zijn reconsilieerbaar met andere databanken.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
9

Organisatie SUBLEC-enquête: 2008 - 2012
• ‘Kick-off’ seminarie met (inter)nationale experten (februari 2008);
• Literatuurstudie: internationaal gebruik van de enquête, welke
enquêtemethode wordt best gehanteerd?, welke vragen worden
gesteld?, hoe worden de vragen gesteld?;
- Overleg : KSZ (hoe de steekproef bepalen?, welke toestemmingen
zijn er nodig om de steekproef te trekken met respect voor de
privacy?);
- Stuurgroep: stakeholders van de respectievelijke overheden,
inspecties, sociale parastatalen (controle van de vragenlijst);
- Definitieve vragenlijst;
- Veldwerk SUBLEC- enquête: zomer 2010;
- Rapportering : eind 2010, begin 2011;
- Studiedag: 19 april 2012.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
10

SUBLEC-vragenlijst: ruime definitie
ondergrondse economie
SUBLEC-vragenlijst
• zwartwerk
• loon onder tafel
• uitkeringsfraude
• fiscale fraude:
-belastingaangifte
-roerende inkomsten
-onroerende inkomsten
-successierechten
-registratierechten
Bron: Pacolet & De Wispelaere, 2009 gebaseerd op Pacolet & Geeroms, 1995
Maar ook:
• aankoop namaak
• buitenlandse rekening
en/of woning
• fiscale amnestie
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
11

Opbouw van de SUBLEC-vragenlijst
1. Socio-demografische vragen (8 vragen)
2. Socio-economische vragen (6 vragen)
3. Opinievragen over sociale en fiscale fraude (25 vragen)
4. Vraag naar niet-aangegeven arbeid – huishoudelijke bestedingen voor goederen en
diensten al dan niet in het zwart geproduceerd (26 vragen)
5. Fiscale fraude (18 vragen)
6. Aanbod van niet-aangegeven arbeid (15 vragen)
7. Specifieke vragen voor:
- Loontrekkenden (21 vragen);
- Zelfstandigen (met en zonder personeel) (29 vragen);
- Uitkeringsgerechtigden (algemeen, werklozen, gepensioneerden,
bruggepensioneerden, primaire arbeidsongeschikten en invaliden) (23 vragen);
- Niet-beroepsactieven (2 vragen).
8. Slotvragen voor de respondent (2 vragen)
Een zeer gedetailleerde vragenlijst met 175 vragen
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
12

Veldwerk voor de SUBLEC-enquête
• Vragenlijst met een ‘open vizier’: aangekondigd als ‘een grondige
bevraging van aangegeven en niet-aangegeven inkomen en arbeid’;
• Steekproef werd gereduceerd omwille van beperkte middelen voor
het veldwerk;
• Rechtstreeks en herhaaldelijk contact door de enquêteurs met de
respondenten was omwille van privacyredenen niet mogelijk. Maar
wel:
- eerste contact met steekproef via KSZ en Smals met vraag tot
medewerking;
- bij bereidheid tot deelname diende men een formulier terug te
sturen naar de betrokken onderzoeksinstellingen;
- consequenties: lage respons en vertekening van de responsgroep;
• Bij herinneringsbrief werd een cadeaubon van €10 beloofd, om
respons te verhogen.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
13

Populatie en bruto-steekproef: tussen 18 en
75 jaar naar socio-economisch statuut
Belgische populatie
tussen 18 en 75 jaar
(2007-2008)
Bron: Jaarverslagen parastatalen, FOD Economie en eigen definitie steekproef
% aandeel
totaal
Totale brutosteekproef
% aandeel
totaal
Werknemers private sector 2 656 308 34,9% 1 712 32,9%
Werknemers publieke sector RSZ-PPO 347 876 4,6% 176 3,4%
Werknemers publieke sector RSZ 735 576 9,7% 307 5,9%
Zelfstandigen in hoofdberoep 584 836 7,7% 507 9,7%
Zelfstandigen in bijberoep 192 473 2,5% 163 3,1%
Zelfstandigen na pensioenleeftijd 61 979 0,8% 53 1,0%
Helpers 84 658 1,1% 77 1,5%
Werklozen 658 589 8,7% 470 9,0%
Tijdelijke werklozen 134 736 1,8% 96 1,8%
Invaliden 246 159 3,2% 160 3,1%
Primaire arbeidsongeschikten 109 786 1,4% 44 0,8%
Gepensioneerde werknemers of
959 394 12,6% 880 16,9%
zelfstandigen tot 74 jaar
Pensioen ambtenaren tot 74 jaar 152 025 2,0% 139 2,7%
Personen met een leefloon 103 258 1,4% 44 0,8%
Personen met een handicap 135 552 1,8% 52 1,0%
Huisvrouw/man (tot 64 jaar) 441 120 5,8% 322 6,2%
Totaal (populatie 18-75) 7 604 325 100,0% 5 202 100,0%
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
14

Netto-steekproef en responsgraad
19-4-2012
Netto-steekproef
Gezien de beperkte respons is het een pilootstudie geworden: maar een grondige
verwerking werd uitgevoerd om de methodiek van de vragenlijst op punt te stellen
en om hypothesevorming en eerste hypothesetoets mogelijk te maken.
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
Responsgraad
Totaal 246 4,76%
Regio
- Vlaams Gewest 114 4,43%
- Waals Gewest 108 5,63%
- Brussels Hoofdstedelijk Gewest 24 3,53%
Geslacht
- Man 123 4,36%
- Vrouw 123 5,23%
Socio-economisch statuut
- Werknemer 106 4,83%
- Zelfstandige 29 3,63%
- Gepensioneerde 74 7,26%
- Werkloze 13 2,77%
- Ander statuut 24 3,49%
Leeftijdsgroep
- 15-24 jaar 6 1,96%
- 25-34 jaar 45 4,83%
- 35-44 jaar 36 3,60%
- 45-54 jaar 45 4,31%
- 55-64 jaar 50 5,11%
- 65-74 jaar 64 7,04%
Bron: Eigen berekeningen op basis van SUBLEC-enquête en gegevens KSZ over de bruto-steekproef
15

Vraag naar en aanbod van zwartwerk:
frequentie en omvang
SUBLEC
Eurobarometer:
België
Vraag naar zwartwerk:
diensten/goederen
Algemeen 38,8% 11%
- Diensten 35,2% 15% 9%
- Goederen 14,1% 8% 6%
Gemiddeld bedrag (€) 1 553 1 050 1 028
% BBP per capita 1,9% 0,6% 0,5%
Aanbod van zwartwerk:
diensten/goederen
Algemeen 14,1% 6% 5%
Gemiddeld bedrag (€) 1 332 1 000 1 119
% BBP per capita 0,6% 0,2% 0,2%
Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC; EC (2007), Special Eurobarometer 284.
Eurobarometer:
EU27
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
16

Overige fraude: frequentie en volume
Frequentie
(% van de
bevolking)
Volume (%
van totaal
bedrag)
Kent iemand
Vraag naar zwartwerk 38,8% 79,2%
Aanbod van zwartwerk 14,1% 78,5%
Loon onder tafel 2,0%
Sociale uitkeringsfraude 5,6%*** 52,1%
Uitkering gecumuleerd met zwartwerk 4,3%***
Belastingaangifte niet volledig correct ingevuld 24,1% 2,3%*
Erfenisrechten 5,5% 49,7%** 41,3%
* Als % van het inkomen van alle respondenten samen
** Als % van het inkomen van de respondenten die antwoordden dat zij dit inkomen niet correct hadden aangegeven
*** Als % van de deelpopulatie
Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
17

Eigen gedrag en opinie over anderen
• Aankoop goederen en diensten in het zwart
- Toegeven eigen vraag : 38,8% van de respondenten, goed voor 1,9%
BBP/capita en 4% gezinsuitgaven per capita;
- Opinie over andere mensen: 41,6% van de mensen;
- Opinie over omvang bij andere mensen: 23% van het besteedbaar inkomen.
• Uitvoeren van zwartwerk
- Toegeven eigen aanbod: 14,1% van de respondenten, goed voor 0,6%
BBP/capita;
- Opinie over andere mensen: 38,3% van de mensen;
- Opinie over omvang bij andere mensen: 27,9% van inkomen uit arbeid.
• Niet volledig correcte belastingaangifte
- Toegeven bij eigen aangifte: 24,1% van de respondenten, goed voor 2,3%
van de inkomsten;
- Opinie over andere mensen die niet al hun inkomsten aangeven bij de fiscus:
37,7% van de mensen.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
18

Mogelijke determinanten van fraude
Parameter Variabele
Vraag naar Aanbod van
zwartwerk
zwartwerk
Fiscale fraude(3)
Intercept -0,3613 -2,1466*** 0,5952*
Geslacht Man -0,0331 0,6068** 0,0162
Regio Franstalig -0,0896 0,424* -0,2762
Socio-economische groep Zelfstandige 0,8488** 0,1701 0,1999
Uitkeringsgerechtigde -0,4383** -0,7391*** 0,3426*
Inactief -0,4079 0,3395 0,0457
Kent iemand (vraag) Ja 0,8468***
Kent iemand (aanbod) 1,1406**
Kent iemand (fiscale
-0,0152
fraude)
Inkomen (1) Moeilijk -0,3393* 0,1508 0,0667
Moraliteit (2) Totaal akkoord -0,5279* -0,652* 0,3207
Redelijk akkoord 0,261 -0,5856* -0,0158
Niet akkoord -0,1914 -0,23 -0,1203
Opmerking: *, **, en *** geven een significantieniveau van respectievelijk 10%, 5% en 1% weer.
1 Komt men rond op het einde van de maand?
2 De belastingen zijn te hoog?
3 Belastingaangifte niet volledig correct ingevuld.
Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC
• Mannen bieden meer zwartwerk aan
• Zelfstandigen kopen meer goederen en diensten in het zwart
• Uitkeringsgerechtigden frauderen minder
• Belang demonstratie-effect fraude van anderen
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
19

Opinie over determinanten van zwartwerk
Uiteraard is de uitgespaarde belasting het voornaamste motief tot zwartwerk
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
20

Opinie over maatregelen ter bestrijding van
zwartwerk
• Maar belastingen worden minder vermeld om het zwartwerk terug te dringen
• Meer controle wordt wel verwacht
• En boven bleek reeds dat demonstratie-effect van gedrag van anderen speelt
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
21

Enkele saillante observaties
• Zwartwerk meer formeel georganiseerd in Vlaanderen en meer informeel in
Wallonië;
• Wat als zwartwerk niet meer mogelijk zou zijn: 2/3 koopt het dan op de
reguliere markt en 1/4 doet-het-zelf;
• Garantie tegen gebreken en fouten blijkt een belangrijke reden om geen
diensten en/of goederen in het zwart aan te kopen;
• Het dienstenchequestelsel blijkt huishoudelijk werk sterker geregulariseerd
te hebben dan tot nog toe werd aangenomen. Maar tegelijk blijft zwartwerk
persistent;
• Een positieve impact van overheidspremies bij het al of niet factureren voor
werken in de woning;
• Wie toegeeft in het zwart te werken geeft ook toe in het zwart te
consumeren, maar niet omgekeerd;
• Verband tussen het al of niet vragen/aanbieden van zwartwerk en de
opinie hoeveel personen op 100 dit doen.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
22

Conclusies
• Conclusies zijn tentatief en soms contra-intuïtief;
• Eerste vaststellingen zijn leerrijk voor het beleid;
• Methode is mits een aantal aanpassingen doenbaar en wenselijk, maar
men moet permanent overheden, opdrachtgevers, onderzoekers,
interviewers, overtuigen om de juiste vragen op de juiste manier te
durven stellen, en de respondent moet overtuigd worden om er op te
antwoorden. “Boost interviewers’ confidence about their ability to ‘sell’
the survey” (ECB, 2008);
• Enquête over het zwartwerk verdient een plaats in de reeks van
bevolkingsenquêtes als SILC, HBS, EAK, SHARE, vermogensenquête;
• Stap van pilootstudie naar eerste volledige uitrol op een voldoende grote
schaal noodzakelijk (bijvoorbeeld vijfjaarlijkse structuurenquête).
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
23

Publicaties binnen het SUBLEC-project
• Pacolet J., Perelman S., De Wispelaere F., Schoenmaeckers J., Nisen L., Fegatilli E.,
Krzeslo E., De Troyer M. & Merckx S. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot
study on declared and undeclared income and work: SUBLEC, ACCO, Leuven, 145 p.
• Pacolet J. & De Wispelaere F. (2012), ‘Social and fiscal fraud in Belgium. Designing an
appropriate survey methodology to reveal social and fiscal fraud’, Working Paper, HIVA-KU
Leuven, Leuven, 29 p.
• Jozef Pacolet & Sigrid Merckx (2012), ‘International and national studies on social and
fiscal fraud. A comparative overview and conclusions for Belgium’, Working Paper, HIVA-
KU Leuven, Leuven, 37 p.
• Lefebvre M., Pestieau P., Riedl A and Villeval M.C. (2011), ‘Tax Evasion, Welfare Fraud,
and “The Broken Windows” effect: An Experiment in Belgium, France and the Netherlands’,
IZA Discussion Paper No. 5609, 49 p.
• Fegatilli E. (2009), ‘Undeclared work in the European Union – What can we learn from an
European survey?’, Working Paper 2009-02, CREPP-ULg, Liège, 20 p.
19-4-2012
Sociale en fiscale fraude in België:
SUBLEC
24

Christophe QUINTARD
Directeur
Département économique
25

Estimation de la fraude fiscale en
Belgique
C. QUINTARD, Directeur du département
économique, FGTB,

Cécile ATTA
Maxime RAETS
Marc MORSA
DG Appui Stratégique
36

Designing New Projects

Travail en noir

Comment mesurer?

Lancement de
l’enquête

Demande
OK
Demande
???
???
Offre
OK
OK
Offre
??? ???
???

• Fraude rencontrée

• Fraude rencontrée
• Type de travail non
déclaré
• Profil des sociétés
UDW

• Fraude rencontrée
• Type de travail non
déclaré
• Profil des sociétés
UDW
• Effets néfastes pour les
autres entreprises

Un échantillon
suffisamment
grand

différences
géographiques
Un échantillon
suffisamment
grand

différences
géographiques
différences
sectorielles
Un échantillon
suffisamment
grand

Partenaires nécessaires
• Fédérations
d’entreprises
• Syndicats
• Académiques

Micro Simulatie

Administratieve data
Verschillende bronnen

Micro
Dataset
“Black Box”
MicroSim.
Result

Black Work
of N people
MicroSim
“These people
would work
legally”
X €
for
social security

Création d’un observatoire

Nécessité & Utilité

Meilleure connaissance
Prise de conscience (politique)
Réconciliation & diffusion de données
Acteur dans le débat

Difficultés
différentes instances concernées
différents détenteurs d’enjeux

Moralité
Comportement
Facteurs
Fiscalité et réglementation
Tracasseries administratives
Contrôle
Risque d’être pris
défense

Mise en oeuvre ?

FORME ?

Répartition des tâches ?

Base juridique ?

Thierry DENOEL
Journaliste
66

Ferdi DE VILLE
Wetenschappelijk medewerker
Centrum voor EU-Studies
Universiteit Gent
67

Pause café – Koffiepauze
68

Debat
Secrétaire d’Etat
&
Moderator
Bart HAECK
journalist
Stakeholders
69

J. CROMBEZ
Staatsecretaris
Sociale en Fiscale
fraude
M-H SKA
Secrétaire
nationale
CSC
N. DEMEESTER
Secretaris-generaal
VOKA
J. HINDRINKS
Professeur
Senior fellow
UCL / ITINERA
J. PACOLET
Prof. Dr. In de
economische
wetenschappen
KUL / HIVA
70

Question 1
La complexité de la législation sociale
et fiscale comme facteur majeur de la
fraude
De complexiteit van sociale en fiscale
wetgeving is de voornaamste oorzaak
van fraude
71

Vraag 2
Le risque d’être pris/confronté à des
contrôles/des inspections efficaces …
une des 2 meilleures politiques pour
lutter contre la fraude
De pakkans, de kans op een efficiënte
controle/inspectie is een van de twee
doeltreffendste beleidsmaatregelen om
fraude te bestrijden
72

Question 3
Démystification de “l’allocataire fraudeur”
De mythe van de frauderende
steuntrekker doorprikt
73

Clôture des travaux
Einde van de sessie
Networking lunch
74

Press
Secrétaire d’Etat à la lutte contre
la fraude sociale et fiscale
J. Crombez
&
Stakeholders
75