def.-overall-audit-rapport-v4

Sirius Programma overall auditrapport 2013
Preambule: Over excellentie
Een steeds frequenter gebruik van de term excellentie markeert de groeiende aandacht voor kwaliteit en
kwaliteitsverhoging in het hoger onderwijs. In universiteiten en hogescholen zijn in de afgelopen tien jaar
programma’s ontwikkeld die studenten en docenten iets extra’s bieden bovenop de reguliere studierichtingen
en opleidingen. Honoursprogramma’s en University Colleges zijn intussen niet meer weg te denken uit het
aanbod van universiteiten en hogescholen.
Een frequent gebruik van ‘excellentie’ bergt ook gevaren in zich.
Niet alleen bestaat de kans dat de term aan inflatie onderhevig
raakt en gebruikt wordt voor praktijken die zijn zoals ze eigenlijk
behoren te zijn. Maar als veelgebruikt etiket kan excellentie ook
verhullen dat tal van heel verschillende praktijken onder die noemer
worden geschaard. Zo lijken er op het moment tenminste twee
excellentie-opvattingen naast elkaar te staan. De eerste, en meest
oorspronkelijke, heeft te maken met de gepercipieerde noodzaak
om de organisatiecontext van hogescholen en universi teiten zo aan
te passen dat studenten worden gestimu leerd het onderste uit de
kan te halen. De focus richt zich dan vooral op de ‘excellente
onderwijsinstelling’ als kader waarin studenten optimaal kunnen
presteren, onafhankelijk van de vraag of hun talent groot is of
middelmatig. De tweede opvatting spreekt eerder over ‘excellente
studenten (en docenten)’ als een bijzondere categorie van
individuen die tot nu toe niet de speciale aandacht heeft gekregen
die ze verdient.
Kenmerkend voor de benadering van Sirius is dat die twee excellentieopvattingen
met elkaar worden verbonden. De gedachte hierachter
is dat via de implementatie van de tweede opvatting uiteindelijk ook
de oorspronkelijke opvatting dichter bij realisering kan worden
gebracht. Daarmee worden honoursprogramma’s en University
Colleges breekijzers die uiteindelijk de hele universiteit of hogeschool
op een hoger kwaliteitsniveau brengen. Dit laatste is tegelijk ook de
enige rechtvaardiging voor het apart zetten en apart behandelen
van een speciale categorie van gemotiveerde en getalenteerde
studenten, zeker in een tijd waarin andere vormen van ‘speciaal
onderwijs’ worden ingeruild voor ‘passend onderwijs’, door
bezuinigingsdrift gedwongen. Voor de korte termijn worden
studenten die meer willen en kunnen op hun wenken bediend en
voor de lange termijn moet de spin-off van deze excellentie trajecten
de hele ‘onderwijsinstelling’ tot een excellente organisatie maken.
Het Sirius Programma heet de afgelopen vijf jaar gewerkt vanuit
het idee de twee excellentie-opvattingen te verbinden om het hele
hoger onderwijs naar een hoger niveau te tillen. Ze staat daarmee
in een traditie die zich rond de eeuwwisseling heeft ingezet en
ook beleidsmatig respons heeft gekregen: excellentie staat hoog
op de politieke agenda. Te denken valt aan het werk van de ministeriële
commissie ’Ruim Baan voor Talent’ (de commissie Korthals
2004-2007) die moest nagaan of en in hoeverre differentiatie van
opleidingsprofielen een betere match tussen student en opleiding
kon opleveren voor de verscheidenheid van talent. In 2010 werd op
basis van de adviezen van die commissie Korthals de Wet op het
Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) aangepast.
Niet lang daarna verscheen het profileringsrapport van de Commissie
Veerman en werd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (OCW) een zogeheten Reviewcommissie (commissie Van
Vught) ingesteld die de instellingen van hoger onderwijs moest bewegen
om tot serieuze prestatieafspraken te komen met betrekking
tot de kwaliteit van het onderwijs. De NVAO begon met de ‘instellingstoets
op onderwijskwaliteit’ (ITK), waarin moest worden vastgesteld
of (het bestuur van) de betreffende instelling in control was
van de kwaliteit van het geboden onderwijs. Wanneer dat het geval
is (en er dus sprake is van een door de instelling gedragen kwaliteitscultuur),
kunnen de opleidings specifieke visitaties van beperkter
omvang zijn.
De opdracht die het ministerie van OCW in 2008 aan het Platform
Bèta Techniek heeft gegeven paste eveneens in de politieke agenda
met aandacht voor excellentie: richt een organisatie in die
instellingen van hoger onderwijs kan helpen bij de begeleiding van
de meer getalenteerde studenten. Daartoe werd een startsubsidie
verleend met de uitdrukkelijke bepaling dat met die middelen
initiatieven rond kwaliteitsverhoging moesten worden bevorderd op
een manier dat ze uiteindelijk — na afloop van het programma in
2014 - tot het reguliere aanbod van instellingen gingen behoren.
Om dat te realiseren heeft het Platform de Sirius-organisatie in
het leven geroepen: een platte organisatie bestaande uit een
auditcommissie, een groep van Leading Experts die als Raad van
Toezicht en Advies fungeert en een klein slagvaardig bureau.
De Sirius auditcommissie bezoekt de instellingen en adviseert over
hoe hun eigen gemaakte afspraken in praktijken kunnen worden
omgezet. Ze opereert vooral als een ‘critical friend’. De Leading
Experts hebben tot taak om het stimulerings- en controle werk
van de auditcommissie te plaatsen in het algemene streven naar
kwaliteitsverhoging binnen het hoger onderwijs. Het bureau richt
zich op het vormgeven van de kennisdeling- en leerfunctie, de
organisatie en het programmamanagement.
In wat volgt doet de Sirius auditcommissie verslag van haar
bevindingen over het jaar 2013. In het slothoofdstuk gaan de
Leading Experts nog eens nadrukkelijk in op de bijzondere rol die
zo’n ‘critical friend’ speelt en heeft gespeeld in de ‘normalisering’
van het excellentiestreven.
4