Grade 10 life sciences

Lewenswetenskappe DoE/Junie 2009
NSS – Memorandum
GRAAD 10
LEWENSWETENSKAPPE
JUNIE 2009
MEMORANDUM
PUNTE: 150
Hierdie Memorandum bestaan uit 10 bladsye.
Kopiereg voorbehou

AFDELING A
VRAAG 1
1.1
1.1.1 A
1.1.2 B
1.1.3 B
1.1.4 D
1.1.5 C
1.2
1.2.1 Selakant
1.2.2 osmose
1.2.3 geologiese tyd skaal
1.2.4 biodiversiteit
1.2.5 fisiografiese faktore
1.3
1.3.1 G
1.3.2 A
1.3.3 B
1.3.4 D
1.3.5 C
5 x 2 = (10)
(5)
(5)
1.4
1.4.1 stikstof siklus (1)
1.4.2 Bacterium/Bakteriëe (1)
1.4.3 C (1)
1.4.4 noodsaaklike element van proteïene (2)
1.5
(5)
1.5.1 (a) Jodium oplossing (1)
(b) Eter/Alkohol (1)
1.5.2 (a) Voedselsoort (1)
(b) Organiese voedingstof (1)
1.5.3 (a) Rosyne (1)
(b) Boontjies (1)
1.5.4 ‘n deurskynende/olierige vlek/vet vlek op die filtreer papier/bruin papier (1)
3

1.6
1.6.1 Die landmassa is baie oud, daarom is dit die tuiste vir organismes vir miljoene
jare (2)
1.6.2
a) 1
b) 5
c) 4
d) 3
e) 12
f) 11 (6)
1.6.3 - Die fossiele is deel van ons land se erfenis
- indien dit verkoop sou word aan ‘n buitelander en die land verlaat,
- sal die fossiel verlore wees vir Suid Afrika (2)
(Merk die eerste TWEE)
1.7
1.7.1 A – growwe verstelling
B – fyn verstelling
C - arm
D – tafel / basis
E- diafragma/tafel (5)
1.7.2
Maak ‘n mikroskoop plaatjie (glasplaatjie) en dekglasie sorgvuldig skoon.
Plaas ‘n druppel water in die middel van die plaatjie, met behulp van ‘n
medisyne drupper.
Plaas die materiaal wat bestudeer gaan word versigtig in die druppel water
op die glasplaatjie.
Plaas die een kant van die dekglasie sodat dit aan die druppel water raak
en lê met ‘n hoek van 60 0 tot die glasplaatjie
Laat sak die dekglasie versigtig bo-oor die druppel water met materiaal.
Maak seker dat nie te veel water gebruik word nie en vermy lugblasies.
(Merk slegs die eerste VYF ) (5)
TOTAAL VRAAG 1: 50
TOTAAL AFDELING A: 50
4

Number of threatened species
Getal bedreigde spesies
AFDELING B
VRAAG 2
2.1
2.1.1 Fossielvorming (2)
2.1.2 Vorming van fossiele
Dier sterf en sink na die bodem van ‘n rivier of meer
die sagte dele ontbind vinnig en slegs die harde dele (beendere) bly behoue
Neerslae (sediment) begin neerslaan en bedek die dier
vinnige sedimentering is noodsaaklik vir fossielvorming.
met verloop van tyd syfer minerale in die beendere in en vervang die organiese
gedeelte van die beendere
Druk bou op oor die dieper lae sediment soos meer lae gevorm word.
en die sediment en beendere verander in rots. (8)
2.2
2.2.1 Getal bedreigde spesies in Suid Afrika
120
100
80
60
40
20
0
Soogdiere Mammals Voëls Birds Reptiele Reptiles Amfibiëe Amphibians Visse Fish Invertebrate Invertebrates
Diersoorte Type of animal
Rubriek vir punte toekenning
A Korrekte tipe grafiek 1
B Opskrif vir grafiek 1
C korrekte titel vir X- as 1
D Korrekte titel virY-as 1
E Aanvaarbare wydte en intervalle vir
1
stawe
F Aanvaarbare skaal vir Y-as 1
G Skets van grafiek 1: 1 tot 3 stawe korrek
2: 4 tot 6 stawe korrek
3: 7 tot 9 stawe korrek
4: al 10 stawe korrek
Nota: Indien die verkeerde soort grafiek geteken is, word punte verloor vir
5
(10)

- A die korrekte tipe grafiek (1)
en vir F en G (5) ‘n totaal van 6 punte
Indien die grafieke nie op dieselfde asse-stelsel geteken is nie:
- merk die eerste grafiek volgens die rubriek
Indien die asse omgeruil is:
- word punte verloor vir titels van X en Y asse (C en D)
2.3
2.3.1 B (1)
2.3.2 A (1)
2.3.3 Die gedeeltes wat relatief droog was , het vinniger gedreineer as die ander dele
(2)
OF
Die dele wat klam of versadig was het die meeste water teruggehou/ minste
gedreineer. (2)
2.3.4 Monster A het waarskynlik die hoogste humus inhoud
Monster B is waarskynlik kleigrond
Monster C is ‘n mengsel van die twee. (3)
2.3.5
Gebruik dieselfde volume water
gelyke hoeveelheid grond
Dieselfde hoeveelheid tyd vir filtrering
Tregters van dieselfde grootte en identiese filtreerpapier. (3)
(Merk slegs die eerste DRIE)
6

VRAAG 3
3.1
3.1.1 Energie piramiede
Sekretaris voël
(300KJ)
Slange
(3000KJ
Sprinkane
(30 000KJ)
Gras
(300 000KJ)
Punte toekenning:
Diagram netjies en korrek
Trofiese vlakke korrek benoem
(5)
3.1.2 30 000/ 300 000 x 100/1 = 10% van die energie oorgedra (3)
3.1.3 Nie al die beskikbare energie word deur die volgende trofiese vlak geëet nie
Energie word gebruik vir selrespirasie, groei, vervanging van selle en
voortplanting
Energie gaan ook verlore gedurende uitskeiding (3)
3.1.4 Geen lewe sou moontlik gewees het nie.; die sprinkane en al die organismes wat
van hulle leef, direk of indirek, sou sterf weens gebrek aan voedsel / plante vorm
die mees belangrikste skakel aan die begin van die voedselketting, omdat hulle die
produseerders is. (2)
3.1.5 Indien daar nie ‘n gebalanseerde biodivesiteit is nie, sou sommige organismes
uitsterf, kompetisie tussen diere met dieselfde behoeftes,sal toeneem.
Indien dit gebalanseerd is, word alle plante en diere gemeenskaplik bevoordeel.
(3)
3.2
3.2.1 Sedimentêre gesteentes (1)
3.2.2 Fossiele is die oorblyfsels van antieke/ou lewensvorme wat gepreserveer is in
gesteentes, ys, teer en gedroogde sap van bome. (2)
7

3.2.3 B (1)
3.3
3.3.1. Radiometriese datering
Relatiewe datering (2)
3.3.2 (a) 22 920 (1)
3.3
(b) 10 half-lewes (1)
3.3.1 Animalia (1)
3.3.2 Monera (1)
3.3.3 Organismes wat aan hierdie ryk behoort is mikroskopies, onsigbaar met die blote
oog en moeilik om te versamel. (2)
3.3.4 Plant faktor = 63 0c
% plants = 63 0c /360 0c x 100 = 17.5% (4)
Getal plantspesies vernoem = 17.5% x 1.64 million = 287, 000 plant spesies
TOTAAL AFDELING B: 60
8

AFDELING C
VRAAG 4
4.1
4.1.1 200 miljoen jaar gelede (1)
4.1.2 10 periodes (1)
4.1.3 - Kryt
- Jurassies
- Triassies (3)
4.1.4
4.1.5 Uitwerking van massa uitwissing op Biodevesiteit
Populasies van verskillende spesies verminder
Habitats gaan verlore
Indringer plante pas makliker aan
Biodiversiteit verminder
(4)
4.2
4.2.1 Annelida
4.2.2 200 miljoen jaar gelede
4.2.3 150 miljoen jaar gelede
Reptiel bevolking verminder
4.2.4 Die echinodermata groep se getalle verminder in getal as gevolg van ongunstige
omstandighede, kompetisie vir voedsel en ruimte , en tekort aan voedsel.
(3)
4.3 Moontlike antwoorde vir mini-opstel.
voordele van ekotoerisme
- Uit ‘n bemarkings oogpunt word eko-toerisme verkoop as ‘n produk.
- Dit skep werksgeleenthede en beveg sodoende armoede.
- Touriste stel meer belang in leersame ervarings in die natuurlike omgewing.
- help met infra-struktuur verbetering, en ‘n toename in toeroperateurs en wye
publisiteit
- bestuurders van parke en reservate wend hulle tot eko-toerisme as ‘n bron van
inkomste in bewarings gebiede. enige 5x1=5
Etiese beweegredes wat oorweeg moet word in ekotoerisme
- daar behoort wette en regulasies wees wat ontbosting, wilddiewe en
wanpraktyke in landbou beheer, met betrekking tot eko-toerisme
- Parke en natuur reservate moet reëls opstelwat toeriste inlig oor hoeveel gaste
ingelaat gaan word en wat van hulle verwag word..
- Toergidse moet baie goed beheer en gereguleer word inligting effektief kan
oordra en toeriste se belangstelling prikkel.
- Toeriste bestemmings moet gelisensieer word.
- . enige 5x1=5
9

Beginsels
- beginsels moet die volgende insluit::
Gevare wat die volgende optredes kan inhou :
o Pluk van wilde vrugte en ander plante
o Wilde diere (aanraking, te naby besigtig, voer)
Optredes wat die natuur kan beskadig: soos:
o vure
o geraas
o rommel strooi
o spesies versamel vir troeteldiere ens.
Besoekers behoort die geskiedenis en kultuur van die inwonende
bevolking te verstaan
enige 7x1=7
Sintese
Beskrywing
Punt
Nie beantwoord 0
Aansienlike gapings in die logika en vloei van die antwoord 1
Minimum gapings in logika en vloei van antwoord 2
Goeie uiteensetting – demonstreer insig en begrip 3
TOTAAL VRAAG 4: 40
GROOT TOTAAL: 150
10