Gezond opgroeien in Heerenveen 2009/2010 - GGD Fryslan

Gezond opgroeien
in
Heerenveen
2009/2010

Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ 2009-2010
Vooraf......................................................................................................................... 3
Medewerkers gemeentelijk JGZ-team ........................................................................ 4
Gemeentelijke beleidsspeerpunten ten aanzien van jeugd en gezondheid ................ 5
Monitor jeugdgezondheid ........................................................................................... 6
Activiteiten en interventies jeugdgezondheidszorg ....................................................19
Conclusies en aanbevelingen....................................................................................24
2

Vooraf
Met veel genoegen bied ik u namens de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD
Fryslân de jaarrapportage 2009-2010 aan.
In deze rapportage worden de activiteiten van de afdeling JGZ gepresenteerd in samenhang
met beleidsspeerpunten van uw gemeente op het terrein van jeugd en gezondheid.
Daarnaast geeft de rapportage inzicht in de gezondheidstoestand van de jeugd in uw
gemeente en worden suggesties voor gemeentelijk beleid gedaan.
Op 1-1-2009 is de JGZ 0-19 jaar in één uitvoeringsorganisatie gestart met als kernthema
“gezond en veilig opgroeien”.
Naast de implementatie van de afdeling is ingezet op het versterken van de samenwerking
met ketenpartners op gemeentelijk en provinciaal niveau. Dit kwam onder andere tot
uitdrukking in de samenwerking in Centra voor Jeugd en Gezin, Verwijsindex Fryslân, Zorg
Advies Teams in het onderwijs en de samenwerkingstrajecten en convenanten met
instellingen voor Maatschappelijk werk, Bureau Jeugdzorg, De Friese Huisartsenvereniging
en Friese ziekenhuizen.
De inzet van JGZ in de grootschalige vaccinatiecampagne bij de uitbraak van Nieuwe
influenza A, onderstreepte het belang van de positionering van JGZ binnen de openbare
gezondheidszorg. In korte tijd werd veel professionele menskracht gemobiliseerd om samen
met gemeenten de vaccinatiecampagne uit te voeren.
Binnen de GGD is in 2009 ook op andere terreinen intensief samengewerkt met collega’s
van andere afdelingen. Bijvoorbeeld in het kader van gezonde leefstijl, beleidsadvisering,
epidemiologisch onderzoek, openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ),
calamiteitenzorg, bemoeizorg, kindermishandeling en medische milieukunde.
In 2009 zijn de medewerkers van de afdeling JGZ in gemeentelijke teams 0-19 jaar gaan
werken om de zorg voor de jeugd nog beter aan te laten sluiten op de situatie in uw
gemeente.
Intern heeft de afdeling JGZ geïnvesteerd in de implementatie van de nieuwe
afdelingsstructuur, het samenwerken van collega’s, de implementatie van alle
werkprocessen en protocollen, de interne scholing en het versterken van een integrale
manier van werken voor JGZ 0-19 jaar. Ook is een aantal grotere trajecten voorbereid: het
digitaal kinddossier, de directe verwijzing door jeugdarts naar medisch specialist, HKZcertificering
en scholing medewerkers in de methodiek Triple P.
Ik wens u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen of vragen kunt u
terecht bij uw regiomanager.
Erna Jellesma
Regiomanager jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân
Telefoon: 088 – 229 9513
E-mail: E.Jellesma@ggdfryslan.nl
3

Medewerkers gemeentelijk JGZ-team
Het team jeugdgezondheidszorg van de gemeente Heerenveen bestaat uit:
(werkzaam per september 2010)
• Aukje Fennema, verpleegkundige JGZ 0-4
• Tjallie Hofstra, verpleegkundige JGZ 0-4
• Maartje Koek, verpleegkundige JGZ 0-4
• Olga ter Hart, verpleegkundige JGZ 0-4
• Anke Baarda, verpleegkundige JGZ 0-4
• Bettine Kuipers, verpleegkundige JGZ 0-4
• Tjitske van der Kloet, verpleegkundige JGZ 4-19
• Tiny Voolstra, verpleegkundige JGZ 4-19
• Ans van Belle, arts JGZ 0-4
• Thea Vermeulen, arts JGZ 0-4
• Alice Koopmans, arts JGZ 0-4
• Jolanda Roelofs, arts JGZ 4-19
• Marius de Konink, arts JGZ 4-19
• Dieke Benedictus, arts JGZ 4-19
• Deborah Broselman, cb-assistente
• Tietsje Bijlsma, cb-assistente
• Jannie Schregardus, cb-assistente
• Elly van Noordenburg, cb-assistente
• Renske Hoekstra, cb-assistente
• Inge Hiemstra, assistente JGZ
• Minke Smids, assistente JGZ
• Jolanda Veenstra, assistente JGZ
• Hiske van der Laaken, pedagoog
4

Gemeentelijke beleidsspeerpunten ten aanzien van jeugd en gezondheid
In de nota ‘Jeugd en onderwijsbeleid’ van de gemeente Heerenveen, die in 2006 is
vastgesteld, is de volgende doelstelling geformuleerd: ‘’Een optimale ontwikkeling van het
kind: kinderen optimale ontwikkelingskansen bieden door een doorgaande lijn van 0 tot 18
jaar te realiseren in de opvoeding, ontwikkeling en educatie in het gezin, op school en in de
vrije tijd. Hierin raken en versterken WMO, WPCV en Jeugdbeleid elkaar”.
In de nota gezondheidsbeleid ‘Klimmen op de ladder’ (beleidsnota publieke gezondheid en
maatschappelijke opvang 2008-2011) zijn de volgende doelen t.a.v. jeugd geformuleerd:
- Toename van kansrijke ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen en jongeren.
- Afname van het aantal vroegtijdig schoolverlaters.
- Afname van het aantal jeugdigen dat te maken heeft met onderwijsachterstanden.
- Alle ouders worden, indien gevraagd/gewenst bijgestaan met informatie en advies
over opvoeden.
Als actiepunten worden o.a. genoemd:
- Uitvoering geven aan de thema’s alcohol, roken, overgewicht en seksuele
gezondheid van het Masterplan Gezond Leven.
- Een eigen actieplan lokaal alcoholbeleid, gericht op jongeren.
- Aanpakken binnenklimaat op scholen en multifunctionele accommodaties.
5

Monitor jeugdgezondheid
In de afgelopen jaren informeerde de monitor jeugdgezondheid u over de gezondheid van de
jeugd in de gemeente Heerenveen in het voorafgaande kalenderjaar.
Deze monitor jeugdgezondheid informeert u over de gezondheid van schoolgaande kinderen
en jongeren in de schooljaren 2007-2008, 2008-2009 en 2009-2010. De informatie is
verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van groepen 2 en 7
basisonderwijs, klassen 1 en 3 vmbo en klas 2 havo/vwo. In de gemeente Heerenveen is het
gezondheidsonderzoek van leerlingen klas 2 havo/vwo veelal uitgevoerd met behulp van een
KIVPA-vragenlijst. Hierdoor zijn van deze groep leerlingen, in vergelijking met andere Friese
gemeenten, minder gezondheidsgegevens beschikbaar voor de monitor jeugdgezondheid.
De informatie over gezondheid van de jeugd in de gemeente Heerenveen wordt
gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale
percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en
meisjes.
In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de in 2009 afgenomen vragenlijst
Stevig Ouderschap. Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan ouders
voorgelegd.
Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd. De aantallen onderzochte kinderen/
jongeren zijn op gemeenteniveau helaas veelal te klein om hieruit een trend te kunnen
samenstellen.
Gezond gewicht
Kinderen en jongeren met overgewicht hebben een aanzienlijke kans op overgewicht op
volwassen leeftijd. Daarnaast hebben zij een grotere kans om later suikerziekte, hoge
bloeddruk, hartvaatziekten, kanker of gewrichtsproblemen te ontwikkelen. Dit geldt in
versterkte mate bij kinderen en jongeren met ernstig overgewicht (obesitas).
Op jonge leeftijd kan het overgewicht ook problemen geven: klachten van voeten, knieën,
benen of rug, gepest worden, niet goed mee kunnen doen met gymnastiek, sport- en
spelactiviteiten en weinig zelfwaardering.
In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in de
gemeente Heerenveen vergeleken met de rest van Fryslân.
De Body Mass Index ( BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt.
25%
Overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas)
Gemeente Heerenveen
20%
5%
15%
3%
10%
5%
2%
7%
11%
16%
ernstig overgew icht
(obesitas)
(matig) overgew icht
0%
Groep 2 Groep 7 Klas1 vmbo
6

20%
Overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas)
Provincie Fryslân
4%
15%
2%
10%
5%
2%
8%
12%
15%
2%
9%
ernstig overgew icht
(obesitas)
(matig) overgew icht
0%
Groep 2 Groep 7 Klas1 vmbo Klas2
havo/vw o
Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ingezet in de
vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. De
verpleegkundigen en artsen JGZ hebben een training motiverende gespreksvoering gevolgd
om in de contacten met kind, ouder of jongere het onderwerp gezond gewicht bespreekbaar
te maken.
Trend overgewicht
In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in Friesland
gedurende de afgelopen drie schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert
het aantal kinderen met overgewicht. In het voortgezet onderwijs zijn de verschillen
opmerkelijk tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen. In het VMBO is de toename van
overgewicht het meest uitgesproken. Bovendien is in het schooljaar 2009-2010 het
percentage jongeren met obesitas (ernstig overgewicht) in klas 1 vmbo gestegen naar 4%.
25%
Trend overgewicht 2007/2010 groep 7 BaO, klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo
Provincie Fryslân
20%
15%
Groep 7
Klas 1 vmbo
Klas 2 havo/vw o
10%
5%
2007/2008 2008/2009 2009/2010
7

Lid van een sportclub
Sporten in clubverband kan positieve effecten hebben op de (sociale) ontwikkeling en de
gezondheid (onder andere gewicht) van kinderen en jongeren. Door sport ontwikkelen
kinderen ook andere talenten zoals de sociale omgang, organisatievermogen,
verantwoordelijkheidsgevoel en leiderschap.
Op Fries niveau is 77% van de leerlingen groep 7 basisonderwijs lid van een sportclub. In de
onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit percentage afgenomen tot 67%.
In de afgelopen drie schooljaren is op Fries niveau het percentage kinderen en jongeren dat
lid is van een sportvereniging, stabiel gebleven.
In bijgaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klassen
1 en 2 voortgezet onderwijs) uit de gemeente Heerenveen dat lid is van een sportvereniging,
vergeleken met de rest van Friesland.
90%
Lid van sportclub
groep 7 BaO en onderbouw VO
60%
77%
78%
69%
69%
30%
0%
groep 7 BaO
Gemeente Heerenveen
klas 1/2 VO
Overige gemeenten Fryslân
Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin “met een smalle beurs”, kunnen de
financiën een belemmering vormen om te sporten.
Onderstaande figuur toont op Fries niveau voor specifieke risicogroepen het percentage
kinderen/jongeren met een lidmaatschap van een sportvereniging in vergelijking tot
leeftijdsgenoten die niet tot een risicogroep horen.
8

100%
Lid van sportvereniging van leerlingen groep 7 BaO en onderbouw VO
Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen
89%
75%
79% 79%
50%
68%
54%
68%
68%
59%
55%
69%
62%
75%
25%
0%
éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog
gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau
blauw =ouders/groen=leerling
Groep 7 BaO
Onderbouw VO
Genotmiddelen
In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de jeugd in Friesland veel alcohol drinkt.
Vanwege de gevolgen voor de openbare orde (agressie en vandalisme) en de
gezondheidsrisico’s (o.a. vermindering van de hersenfuncties aandacht en geheugen,
onveilig vrijen en verslaving), zetten veel gemeenten in op het terugdringen van het
alcoholgebruik door jongeren.
Zoals bekend verhoogt roken de kans op hart- en vaatziekten en longkanker. Jongeren die
op jonge leeftijd roken kunnen makkelijk verslaafd blijven. Op jonge leeftijd vormen de
jongeren uit het vmbo hierbij een belangrijke risicogroep.
Om alcoholgebruik en het roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de
gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo schriftelijk
bevraagd naar het alcoholgebruik tijdens de afgelopen week, het drinken van tenminste 5
glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid in de afgelopen vier weken en het dagelijks of
wekelijks roken.
In onderstaande tabel worden het alcoholgebruik en het roken door jongeren uit klas 1 vmbo
in de gemeente Heerenveen vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in Fryslân.
12%
Roken en drinken in klas 1 VMBO
8%
7,5%
8,3%
4%
3,5%
4,0%
4,7%
2,6%
0%
rookt w ekelijks / dagelijks
Gemeente Heerenveen
alcohol gedronken in
afgelopen 4 w eken
meer dan 4 glazen per keer in
afgelopen 4 w eken
Totaal Fryslân
9

Trend alcoholgebruik en roken
De onderstaande figuur laat op provinciaal niveau een bemoedigende trend zien voor het
alcoholgebruik door jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs: in het
algemeen is het alcoholgebruik in de afgelopen drie schooljaren afgenomen. Uit landelijk
onderzoek blijkt dat ouders alerter zijn geworden op het alcoholgebruik van hun kind.
In Fryslân is in de onderbouw van het voortgezet onderwijs het verschil in alcoholgebruik
tussen leerlingen van vmbo en van havo/vwo afgenomen.
Het percentage jongeren dat tenminste wekelijks rookt blijft stabiel.
De nieuwste inzichten over de risico’s op hersenbeschadiging door alcoholgebruik hebben
geleid tot de volgende richtlijnen voor jongeren:
Beneden de 16 jaar: Drink geen alcohol
16 jaar of ouder: Drink alleen in het weekend en daarnaast maximaal nog twee
dagen per week.
Jongens maximaal twee standaardglazen alcohol op die dagen.
Meisjes maximaal 1 standaardglas alcohol op die dagen.
Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderwijs
provincie Fryslân
15%
Rookt w ekelijks / dagelijks
VMBO
10%
5%
0%
2007 2008 2009
Rookt w ekelijks / dagelijks
HAVO/VWO
Alcohol gedronken in afgelopen
4 w eken VMBO
Alcohol gedronken in afgelopen
4 w eken HAVO/VWO
Meer dan 4 glazen per keer in
afgelopen 4 w eken VMBO
Meer dan 4 glazen per keer in
afgelopen 4 w eken HAVO/VWO
Overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag
De jongeren uit klas 3 vmbo (14-16 jaar) die in de afgelopen vier weken tenminste vijf glazen
alcohol bij tenminste een gelegenheid hebben gedronken (binge drinken) zijn vergeleken met
leeftijdsgenoten van het vmbo die niet of weinig alcohol drinken.
Jongeren die bovenmatig alcohol drinken (binge drinken) scoren in vergelijking met
leeftijdsgenoten die niet of weinig alcohol drinken, bovenmatig op recent gebruik van hasj/
wiet, ooit gebruik van XTC, cocaïne of speed, het bekladden of vernielen van dingen en het
pikken van dingen van anderen of uit winkels. Zie onderstaande figuur.
10

30%
Ongewenst gedrag in relatie tot (binge)drinken
28%
20%
10%
14%
12%
0%
Gebruikt hasj of wiet
1%
2% 0%
Heeft wel eens XTC,
cocaïne of speed gebruikt
bovenmatige drinker
Bekladt of vernielt wel
eens dingen
niet of w einig drinker
6%
1%
Pikt wel eens dingen van
anderen of uit winkels
Alcoholgebruik stijgt met de leeftijd
Onderstaande figuur illustreert hoe alcohol- en drugsgebruik onder jongeren toeneemt met
het stijgen van de leeftijd.
90%
Alcohol en drugsgebruik naar leeftijd
60%
Alcohol gedronken in afgelopen maand
Vijf of meer drankjes met alcohol bij één
gelegenheid
30%
Drinkt wel eens meer dan 20 glazen
alcohol per week
Gebruikt hasj of wiet
Heeft wel eens XTC, cocaïne of speed
gebruikt
0%
14 jaar (of jonger) 15 jaar 16 jaar en ouder
Opvoeden en opgroeien
De meeste kinderen groeien op in goede omstandigheden. Vergeleken met andere
Europese landen geven Nederlandse kinderen en jongeren relatief vaak aan, gelukkig te zijn.
En ook veel ouders zijn tevreden over het verloop van de opvoeding.
Maar opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders kunnen opvoedingsvragen hebben of
het gevoel hebben de opvoeding niet goed aan te kunnen. Door voorlichting en advisering,
ondersteuning en begeleiding kan voorkomen worden, dat opvoedingsvragen tot
opvoedingsproblemen of tot een opvoedingscrisis leiden.
11

Ook jongeren kunnen worstelen met opgroeivragen, onzekerheden, faalervaringen, onzeker
toekomstperspectief, sociaal isolement of de groepsdruk van leeftijdsgenoten.
Ondersteuning en begeleiding dichtbij de jongere kunnen helpen opgroeiproblemen te
voorkomen.
Indicatie Stevig Ouderschap
In de eerste week na de geboorte legt een verpleegkundige van de JGZ aan ouders een
vragenlijst Stevig Ouderschap voor. Met deze vragenlijst worden risicofactoren voor
opvoedingsproblematiek in kaart gebracht. De verpleegkundige JGZ bepaalt met behulp van
de vragenlijst of ouders de interventie Stevig Ouderschap krijgen aangeboden.
Stevig Ouderschap is een programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met een
verzwaarde belasting voor het ouderschap.
De figuur toont het percentage gezinnen in de gemeente Heerenveen, dat in 2009 in
aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap.
15%
Percentage ouders met indicatie voor Stevig Ouderschap
10%
11%
12%
5%
0%
Gemeente Heerenveen
Overige gemeenten Fryslân
Een van de risicofactoren die worden bevraagd is het ervaren van een sociaal isolement.
Opvallend is dat van de ouders die een indicatie hebben voor Stevig Ouderschap, een derde
deel aangeeft een sociaal isolement te ervaren.
Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege
gedrag of opgroeiomstandigheden
Wanneer kinderen of jongeren door hun gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale
situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, dan is sprake van een psychosociaal
probleem. Deze problematiek hangt vaak samen met omgevingsfactoren zoals
verwaarlozing, mishandeling, echtscheiding of gepest worden of hangt samen met
kindfactoren zoals bijvoorbeeld ADHD, moeilijk temperament, contactstoornis of een
ontwikkelingsstoornis.
Psychosociale problemen bij kind of jongere verzwaren de opvoedingstaak van ouders. Vaak
is dan hulp en ondersteuning bij de opvoeding nodig.
Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is meestal hulp of opvoedingsondersteuning nodig.
De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale
problemen en het voorkomen van ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of
verpleegkundige bepaalt in deze situaties of er behoefte is aan opvoedingsadvies,
opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk
werk), of behoefte aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg,
AMK, GGZ-jeugd).
Deze indeling sluit aan op functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd.
12

Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij arts of
verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsvoorlichting,
opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De gemeente
Heerenveen wordt hierbij vergeleken met de rest van Fryslân.
50%
Psychosociale problematiek gemeente Heerenveen
40%
1%
30%
6%
4%
gespecialiseerde
hulpverlening
20%
10%
25%
5%
9%
4%
13% 15%
opvoedingsondersteuning
opvoedingsadvies
0%
groep 2 groep 7 klas1 vmbo
50%
Psychosociale problematiek provincie Fryslân
40%
30%
20%
10%
2%
7%
25%
4% 4%
9% 9%
20% 20%
1%
4%
12%
gespecialiseerde
hulpverlening
opvoedingsondersteuning
opvoedingsadvies
0%
groep 2 groep 7 klas1 vmbo klas 2 havo/vw o
13

30%
Ongunstige opgroeiomstandigheden gemeente Heerenveen
20%
1%
10%
1%
5%
11%
2%
3%
12%
6%
14%
gespecialiseerde
hulpverlening
opvoedingsondersteuning
opvoedingsadvies
0%
groep 2 groep 7 klas1 vmbo
40%
Ongunstige opgroeiomstandigheden provincie Fryslân
30%
1%
20%
6%
2% 2%
6% 6%
gespecialiseerde
hulpverlening
10%
16%
14% 14%
0%
3%
9%
opvoedingsondersteuning
opvoedingsadvies
0%
groep 2 groep 7 klas1 vmbo klas 2 havo/vw o
Gebruik van vragenlijsten voor signaleren psychosociale problematiek
Om psychosociale problematiek sneller te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste
gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd
vult de ouder of de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst
in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de SDQ-vragenlijst.
De score op de SDQ-vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek,
mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of 95% kans op psychosociale
problematiek (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een
psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen.
Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met
een borderline score en met een klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in
de gemeente Heerenveen zijn vergeleken met de rest van Fryslân.
14

Percentages SDQ scores van - door ouder(s) gesignaleerde -
psychosociale problematiek
20%
10%
10% 9%
klinische score
(w aarschijnlijk probleem)
7% 7%
borderline score
(mogelijk probleem)
0%
Gemeente Heerenveen
Overige gemeenten Fryslân
Depressieve gevoelens bij jongeren
Een depressie houdt in dat iemand zich voor langere tijd neerslachtig voelt en zijn interesse
en plezier in gewone dagelijkse dingen heeft verloren. Naar schatting 5 procent van de
Nederlandse jongeren tussen de 13 jaar en 17 jaar heeft het afgelopen half jaar een
depressieve stoornis gehad.
Jongeren met uitgesproken depressieve gevoelens hebben een verhoogde kans op een
depressie op volwassen leeftijd.
Een depressie op jongere leeftijd kan de sociale omgang met leeftijdsgenoten en de
schoolprestaties verminderen.
Jongeren die zich soms of vaak depressief of somber voelen rapporteren ook op andere
gedragsterreinen opvallend veel problematiek.
In onderstaande figuur zijn jongeren uit klas 3 vmbo die zich soms (7,8%) of vaak (1,4%)
depressief of somber voelen, vergeleken met leeftijdsgenoten die aangeven geen problemen
van depressieve aard te hebben (90,8%). (Fryslân afgelopen drie schooljaren).
50%
40%
Indicatieve antwoorden op vragen uit de KIVPA van jongeren in relatie tot depressiviteit
40%
44%
30%
30%
33%
22%
20%
18%
15%
14%
17% 16%
10%
6%
8%
0%
Eigen
gezondheid
niet (zo)
goed
Thuis niet
leuk
Niet goed
kunnen
praten met
ouders
Weinig
vrienden
Niet
tevreden
met uiterlijk
Wordt
gepest
Onvrijwillige
seksuele
ervaring
M oe of
lusteloos
Hoofdpijn
vanwege
spanningen
Problemen
met eten
Onbestemd
verdrietig
Eenzaam
somber of depressief
geen problemen van depressieve aard
15

In Fryslân zetten veel gemeenten in het kader van gemeentelijk gezondheidbeleid in op
depressiepreventie. De JGZ ondersteunt dit beleid met extra zorg voor de jongeren met deze
klachten door middel van een risicotaxatie, ondersteunen van zelfzorg van de jongere,
versterken van het eigen sociale netwerk van de jongere met leeftijdsgenoten. Daarnaast
kan in samenwerking met het Zorg Advies Team van de school, de mentor de jongere extra
ondersteunen. Zo nodig wordt verwezen naar gespecialiseerde hulpverlening.
Ontwikkeling
Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal,
motoriek en spraak en taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind,
de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen
zich op jong leeftijd gemiddeld wat sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht
ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden
ingelopen.
Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en
vindt zo nodig advies of verwijzing naar bijvoorbeeld CB+ of VTO-team plaats.
Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van
een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen
en opgroeisituatie.
In onderstaande figuur staat het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie
de arts JGZ een achterstand in de motorische ontwikkeling, de spraak- en taalontwikkeling of
de algemene ontwikkeling signaleert.
- Motoriek: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten
opzichte van de leeftijd en/óf sterk afwijkende handmotoriek;
- Spraak en taal: taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van
leeftijd en/óf matig tot ernstige articulatieproblemen;
- Algemeen: achterstand van 1 jaar of meer op tenminste twee van de volgende
gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale
ontwikkeling, cognitief functioneren.
14%
Ontwikkelingsachterstand groep 2 BaO
8%
9%
9%
10%
4%
5%
0%
motoriek spraak/taal algemeen
Gemeente Heerenveen
Overige gemeenten Fryslân
16

Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de
moeder en eenoudergezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden.
Onderstaande figuur laat zien dat een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling relatief
veel voorkomt bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (16%) en
vijfjarigen met niet westerse allochtone ouders( 18%).
20%
Ontwikkelingsachterstand groep 2 BaO
Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen
18%
16%
10%
13%
11%
motoriek
10%
9%
9% 9%
9% 5%
9% 5%
8%
8%
12%
5%
6%
spraak/taal
algemeen
0%
éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog
2%
gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau ouders
Risicogroepen opgroeien en opvoeden
Sociaaleconomische status en gezondheid
Een lagere sociaaleconomische status heeft effecten op de gezondheid, opgroeien en
opvoeden.
Een lage SES geeft op de kinderleeftijd meer risico op overgewicht, ongevallen,
luchtwegklachten, behoefte aan opvoedingsondersteuning, onvoldoende tandzorg,
alcoholgebruik, roken en gedragsproblemen. Meisjes vertonen vaker depressieve klachten
terwijl jongens meer agressie laten zien. Kinderen kunnen geïsoleerd raken omdat ze niet
kunnen meedoen met culturele en/of recreatieve activiteiten of niet de juiste kleding dragen
en daardoor worden uitgesloten door een groep. Kinderen uit gezinnen met armoede blijken
vaker de huisarts te bezoeken in verband met luchtwegklachten.
Armoede komt vooral voor bij eenoudergezinnen, allochtonen en in gezinnen met ouders
met een laag opleidingsniveau.
17

Onderstaande figuur toont de percentages kinderen uit groep 2 basisonderwijs met een laag
opgeleide moeder, niet westerse allochtone achtergrond of afkomstig uit een eenoudergezin
voor de gemeente Heerenveen en voor de overige gemeenten in Fryslân.
De cijfers zijn afkomstig van de afgelopen drie schooljaren.
30%
Risicogroepen Opgroeien en Opvoeden in Fryslân
20%
10%
17%
19%
7%
8%
7%
7%
0%
Laag opleidingsniveau
Eénoudergezin
Niet-Westers
moeder
Gemeente Heerenveen Overige gemeenten Fryslân
Preventie van infectieziekten
Namens uw gemeente voert de afdeling JGZ het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) uit. Voor
kinderen van 0-4 jaar vindt dat plaats tijdens de consulten op het consultatiebureau; voor de
9-jarigen tijdens zogenaamde massavaccinaties op één locatie per gemeente.
In 2009 is de vaccinatie tegen het HPV voor meisjes vanaf 13 jaar opgenomen in het RVP.
Een vaccinatiegraad van 90% is goed en een vaccinatiegraad van 95% is zeer goed.
In Friesland is de vaccinatiegraad met uitzondering van HPV voor alle vaccinaties tot 10 jaar
gemiddeld meer dan 95%.
Naast het RVP zijn in 2009 een groot aantal kinderen gevaccineerd tegen de “Mexicaanse
griep”.
Bijgaand een overzicht van de in de gemeente Heerenveen in 2009 uitgevoerde vaccinaties
in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma.
Vaccinatie Heerenveen Fryslân Nederland
DKTP zuigelingen 2007 96,4% 96,7% 95,0%
Hib Zuigelingen 2007 96,4% 97,1% 95,6%
BMR zuigelingen 2007 99,1% 98,0% 96,2%
MenC zuigelingen 2007 99,1% 97,8% 96,1%
Pneumo zuigelingen 2007 95,7% 96,3% 94,4%
D(K)TP kleuters 2004 95,3% 98,3% 91,7%
DTP schoolkinderen 1999 96,6% 97,0% 93,4%
BMR schoolkinderen 1999 96,2% 97,0% 93,1%
18

Activiteiten en interventies Jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân
GGD Fryslân en in het bijzonder de JGZ voeren een groot aantal activiteiten en interventies
uit gericht op het gezond en veilig opgroeien van de jeugd. Voor een deel vinden deze plaats
tijdens de contactmomenten op de consultatiebureaus en op de scholen, tijdens
huisbezoeken en spreekuren. Daarnaast zijn er activiteiten en interventies, die gericht zijn op
een specifiek (gezondheids)probleem.
In dit hoofdstuk worden deze beschreven aan de hand van de thema’s uit de monitor
jeugdgezondheid in het vorige hoofdstuk. De activiteiten en interventies hebben betrekking
op 2009 en het eerste halfjaar van 2010.
Gezond gewicht
Het thema overgewicht is als actiepunt opgenomen in de nota gezondheidsbeleid 2008-2011
‘Klimmen op de ladder’ van de gemeente Heerenveen. Heerenveen is 2 e tranche gemeente
voor het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen. Een beleidskader hiervoor wordt in het
najaar 2010 opgesteld waarbij ook GGD Fryslân betrokken wordt.
In samenwerking met de gemeente is de JGZ GGD Fryslân betrokken bij de volgende
activiteiten/ interventies, gericht op het voorkomen en bestrijden van overgewicht.
Gezonde School Fryslân
De Gezonde School Fryslân is een manier van werken die scholen helpt om structureel en
planmatig aan de slag te gaan met gezondheid en veiligheid binnen de school. Eén van de
thema’s die hierbij aan de orde kunnen komen is ‘Gezond gewicht, voeding en bewegen’.
Vanaf 2010 wordt de Gezonde School methode op het voortgezet onderwijs in Heerenveen
ingezet.
Genotmiddelen
De thema’s alcohol en roken zijn opgenomen in de nota gezondheidsbeleid 2008-2011 van
de gemeente Heerenveen. De gemeente wil een actieplan lokaal alcoholgebruik , gericht op
jongeren.
Bij genotmiddelen gaat het om preventie van schadelijk alcoholgebruik, roken en
drugsgebruik. De interventies kunnen gericht zijn op genotmiddelen in het algemeen of
specifiek op één genotmiddel, bv. alcohol of roken.
Gezonde School Fryslân
Naast ‘Gezond gewicht, voeding en bewegen’ zijn schadelijk alcoholgebruik, roken en drugs
eveneens thema’s binnen De Gezonde School Fryslân.
Alcohol voorlichting tijdens contactmoment JGZ in groep 7 basisonderwijs
De verpleegkundige JGZ geeft tijdens dit contactmoment individuele voorlichting aan ouders
en kind. Het vaste contactmoment wordt per kind met 5 minuten uitgebreid. “Tot het 16e jaar
geen alcohol drinken”, is hierbij de boodschap.
Op alle basisscholen in Heerenveen is deze boodschap met ouders en kinderen besproken.
Actie Tegengif
Actie Tegengif is een klassikale niet-roken wedstrijd voor alle 1e en 2e klassen van het
voortgezet onderwijs. Het doel van Actie Tegengif is het voorkomen dat jongeren beginnen
met roken en het terugdringen van het aantal jongeren dat experimenteert met roken. De
Actie is aanvullend op de lessen die op school worden gegeven over de gevolgen van roken
en het oefenen in “nee” zeggen tegen een sigaret. Schoolklassen spreken met elkaar af een
half jaar niet te roken.
In de gemeente Heerenveen hebben twee scholen voor voortgezet onderwijs meegedaan
aan Actie Tegengif.
19

Opvoeden en opgroeien
De gemeente Heerenveen noemt in de nota gezondheidsbeleid 2008-2011 als een van de
doelen, dat ouders, indien gevraagd/ gewenst, worden bijgestaan met informatie en advies
over opvoeden.
De JGZ GGD Fryslân probeert tijdens de reguliere contactmomenten en met specifieke
interventies een bijdrage te leveren aan het gezond en veilig opgroeien van de jeugd in
Fryslân.
Stevig Ouderschap
Stevig Ouderschap is gericht op het voorkómen van ontwikkelings-, opvoedings- en
gedragsproblematiek. De doelgroep bestaat uit ouders van kinderen van 0-1½ jaar, waarbij
één of meer risicofactoren zijn geconstateerd. Ouders worden ondersteund door middel van
informatie over de ontwikkelingsfasen van kinderen, vergroten van opvoedingscompetentie
en zelfvertrouwen van de ouders, stimuleren van hechting en responsief gedrag van de
ouders en het helpen vergroten van sociale steun.
Stevig Ouderschap tijdens de zwangerschap
Stevig Ouderschap tijdens de zwangerschap is gericht op zwangere vrouwen, die door hun
eigen problematiek een hoog risico hebben op een verminderde draagkracht ten aanzien van
het ouderschap. Door hen al tijdens de zwangerschap ondersteuning en begeleiding aan te
bieden in de vorm van huisbezoeken door een verpleegkundige JGZ kunnen deze risico’s
beperkt worden.
De prenatale huisbezoeken kunnen voortgezet worden met de huisbezoeken, die de
verpleegkundige JGZ brengt in het kader van Stevig Ouderschap.
Pedagogische thuisbegeleiding
Pedagogische thuisbegeleiding is een vorm van opvoedondersteuning. Doel is de ouderlijke
opvoedvaardigheden te verbeteren en problemen bij het opvoeden en opgroeien in een
vroeg stadium te verminderen of op te lossen. Daarmee draagt pedagogische
thuisbegeleiding bij aan de preventie van stoornissen in de sociaal-emotionele ontwikkeling
en van gedragsproblemen van kinderen.
In de gemeente Heerenveen is de pedagogische thuisbegeleiding gericht op ouders van
kinderen van 0-12 jaar.
Observatie kind op peuterspeelzaal door pedagoog
Wanneer een leidster van een peuterspeelzaal zorgen heeft over het functioneren van een
kind in de groep, bespreekt zij deze zorgen met de ouders. Daarbij kan er behoefte zijn aan
de expertise van een pedagoog, enerzijds om de problematiek van het kind nader in kaart te
brengen, anderzijds ter ondersteuning van het pedagogisch handelen van de leidster
tegenover het kind.
Een pedagoog van de JGZ GGD Fryslân kan een kind observeren, zo nodig verwijst zij door
naar het consultatiebureau.
Triple P/ Positief opvoeden
Triple P staat voor Positief Pedagogisch Programma. Triple P Fryslân is een laagdrempelig,
integraal programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met kinderen in de leeftijd
van 0 tot 16 jaar in Fryslân. Triple P wil (ernstige) emotionele en gedragsproblemen bij
kinderen voorkomen of verminderen. Het programma kent verschillende niveaus: van een
preventieve aanpak voor alle ouders tot intensieve hulp aan gezinnen die met zware
problematiek kampen.
In de gemeente Heerenveen zijn de JGZ medewerkers geschoold voor Triple P.
20

Gezondheidsbevordering, projecten en campagnes
De GGD Fryslân kan meewerken aan specifieke gezondheidsbevorderende activiteiten op
scholen. Dit kan in de vorm van een eenmalige actie, een project of als onderdeel van een
landelijke campagne.
• Zes basisscholen hebben gebruik gemaakt van de poetslessen in het kader van
mondgezondheid.
Verwijsindex Friesland
De verwijsindex is een digitaal systeem dat signalen van beroepskrachten die werken met
kinderen en jongeren (0-23 jaar) bij elkaar brengt. De Verwijsindex brengt risicomeldingen
over jeugdigen bij elkaar. Hulpverleners kunnen daardoor in een vroeg stadium contact met
elkaar opnemen voor snelle en afgestemde hulp aan jeugdigen. De JGZ GGD Fryslân
participeert in de gemeente Heerenveen in de Verwijsindex Friesland.
Project Casa di Madre
Casa di Madre is een ontmoetingsgroep voor moeders die voor hun 24 ste jaar moeder zijn
geworden. Jonge moeders kunnen hier terecht met al hun vragen, voor het uitwisselen van
ervaringen en ideeën, het bespreken van thema’s en het organiseren van activiteiten.
Een verpleegkundige JGZ en een maatschappelijk werker begeleiden de ontmoetingsgroep.
RAAK training
In het kader van RAAK Fryslân worden trainingen van drie dagdelen georganiseerd voor
leidsters van kindercentra en leerkrachten basisonderwijs. Doel is dat de deelnemers leren
om kindermishandeling te signaleren, weten hoe te handelen bij een vermoeden van
kindermishandeling en in staat zijn hun zorgen over een kind te bespreken met de ouders/
verzorgers. De trainers zijn afkomstig van de JGZ GGD Fryslân en van Bureau Jeugdzorg
Friesland.
In Heerenveen heeft geen RAAK-training plaatsgevonden.
Collateralenoverleg AMK
Een collateralenoverleg is een afstemmingsoverleg van professionals, die betrokken zijn bij
een gezin met een melding van kindermishandeling. Het overleg is gericht op het stoppen
van de mishandeling en hulp voor het gezin.
Medewerkers JGZ hebben in Heerenveen zeven maal hun inbreng geleverd in een
collateralenoverleg.
Crisiszorg
Bij calamiteiten met leerlingen en/of leerkrachten geven medewerkers van GGD Fryslân
ondersteuning en advies gericht op de eerste opvang, de coördinatie van zorg en het
verlenen van nazorg. Dit is bijvoorbeeld het geval bij zelfdoding, zedenzaak, geweldsdelict,
extreme vormen van kindermishandeling, epidemie infectieziekte.
Medewerkers JGZ hebben in Heerenveen een aantal malen crisiszorg verleend.
Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ)
OGGZ is een product van de afdeling Algemene Gezondheidszorg van GGD Fryslân en is
gericht op vangnet en bemoeizorg. Hierbij gaat het om diverse groepen cliënten die tussen
wal en schip dreigen te raken. Deze cliënten hebben geen individuele hulpvraag en mijden
zorg of worden door de reguliere zorg gemeden. De cliënten kampen met o.a. verwaarlozing,
vervuiling en veroorzaken veelal overlast voor derden. Bij deze cliëntsituaties kunnen ook
kinderen of jongeren betrokken zijn.
De verpleegkundige OGGZ treedt op als regisseur van het vangnetwerk. Dit gebeurt
veelal in samenwerking met een sociaal team, waarin – wanneer er kinderen betrokken zijn –
ook een verpleegkundige JGZ participeert. Zodra reguliere zorg op gang is gekomen houdt
de coördinerende rol voor de GGD op.
21

Vertrouwenspersoon machtsmisbruik
De GGD Fryslân levert samen met Maatschappelijk Werk Fryslân vertrouwenspersonen
machtsmisbruik in het kader van de wettelijke verplichte klachtenregeling voor scholen.
Ingeval van een klacht over een ernstige vorm van machtsmisbruik (seksuele intimidatie,
racisme, discriminatie, agressie/geweld of pesten) of een klacht over schoolorganisatorische
zaken treedt een verpleegkundige van de GGD op als vertrouwenspersoon voor
leerlingen/ouders. Het maatschappelijk werk levert zo nodig een vertrouwenspersoon voor
de ‘aangeklaagde’.
In de gemeente Heerenveen vervult de GGD de functie van vertrouwenspersoon op 28
scholen.
Zorgnetwerken
Verpleegkundigen en artsen JGZ kunnen – met toestemming van de ouders of jongere –
kinderen of jongeren met psychosociale problematiek bespreken in verschillende
zorgnetwerken.
In de gemeente Heerenveen heeft de JGZ deelgenomen aan de volgende zorgnetwerken:
• Overleg met leidsters peuterspeelzalen
• Zorgoverleg met interne begeleider en/of schoolmaatschappelijk werk op
basisscholen
• Uitvoeringswerkers teamoverleg CJG
• Overleg Weer Samen naar School voor Heerenveen/ Skarsterlân
• Zorgteam op alle locaties van de scholen voor voortgezet onderwijs (Bornegocollege,
OSG Sevenwolden en AOC Friesland/ Heerenveen
• Zorg Advies Team voortgezet onderwijs
• Zorg Advies Team MBO Friesland College/locatie Jousterweg
• Commissie van Begeleiding van drie scholen voor speciaal onderwijs (De
Compagnie, It Oerset en Meester Duisterhoutschool)
• Regionaal Meld- en Coördinatiepunt voor vroegtijdige schoolverlaters
• Sociaal Team
• Pilot project in ‘Oudeschoot’: “Investeren in Mensen”. Dit project is er op gericht,
ouders en kinderen te ondersteunen bij het opvoeden en opgroeien en het op orde
krijgen van andere zaken die spelen.
• CJG Heerenveen: contact met de vindplaats door verpleegkundige JGZ in 1-2tjes.
Ontwikkeling
De gemeente Heerenveen stelt in de nota gezondheidsbeleid 2008-2011 als doelen o.a. een
toename van kansrijke ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen en jongeren en een afname
van het aantal jeugdigen dat te maken heeft met onderwijsachterstanden.
De JGZ GGD Fryslân biedt een aantal producten die specifiek gericht zijn op kinderen met
een verhoogd risico op een ontwikkelingsachterstand.
Consultatiebureau Plus
Het Consultatiebureau Plus is een speciaal spreekuur voor kinderen van 0-4 jaar, waarbij zorgen
of vragen over de ontwikkeling zijn. Tijdens een eenmalig consult kijken een jeugdarts, die zich
gespecialiseerd heeft op het gebied van ontwikkelingsproblemen, een kinderfysiotherapeut,
logopedist en orthopedagoog naar het kind en geven een advies over het vervolgbeleid.
Het team JGZ 0-4 meldt – in overleg met de ouders – een kind aan voor het Consultatiebureau
Plus en is verantwoordelijk voor het vervolgbeleid.
In de gemeente Heerenveen hebben 15 ouders met hun kind het Consultatiebureau Plus
bezocht en een advies gekregen.
22

VTO-vroeghulp
VTO-vroeghulp heeft als doel het vroegtijdig onderkennen van ontwikkelings- en/of
gedragsproblematiek bij kinderen van 0-7 jaar en daar waar nodig in een zo vroeg mogelijk
stadium hulp verlenen aan kind en ouders.
Zowel ouders als hulpverleners en peuterleidsters/ leerkrachten kunnen een kind aanmelden
bij het team VTO-vroeghulp. Het kernteam VTO-vroeghulp bestaat uit een coördinator,
maatschappelijk werker, orthopedagoog of psycholoog en kinderarts. Daarnaast kunnen,
afhankelijk van de vraagstelling, andere disciplines en instanties ingeschakeld worden, zoals
JGZ 4-19 GGD Fryslân, Bureau Jeugdzorg of GGZ-Jeugd.
In de gemeente Heerenveen hebben 39 ouders voor hun kind advies, ondersteuning en
begeleiding gekregen van het VTO-vroeghulp team.
BoekStart
Boekstart is een programma van de Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare
Bibliotheken. Boekstart wil het lezen bij heel jonge kinderen bevorderen én ouders met jonge
kinderen laten genieten van boeken. De verpleegkundige JGZ besteedt tijdens het
contactmoment op de leeftijd van ca. 7 maanden extra aandacht aan de taalontwikkeling; zo
nodig kan hier een extra lang contactmoment voor gepland worden. Dan wordt ook
BoekStart onder de aandacht van de ouders gebracht en worden ouders gestimuleerd om
naar de bibliotheek te gaan.
Toegeleiding naar VVE
In 2011 moeten alle gemeenten beschikken over een dekkend en kwalitatief goed aanbod
van Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) voor peuters en kleuters met een risico op een
taalachterstand. De programma’s worden aangeboden op de kindercentra (peuterspeelzalen
en kinderdagverblijven) en in groep 1 en 2 van het basisonderwijs.
De JGZ GGD Fryslân geeft, met toestemming van de ouders, aan de gemeente de namen
door van de kinderen, die in aanmerking komen voor een VVE-programma. De indicatie
wordt gesteld op basis van informatie over het opleidingsniveau van de ouders, wel/niet een
indicatie voor Stevig Ouderschap en een omgevingsanalyse.
Gezonde omgeving
Actiepunt uit de nota gezondheidsbeleid 2008-2011 van de gemeente Heerenveen is het
aanpakken van het binnenklimaat op o.a. scholen.
Project Binnenmilieu op basisscholen
Een slecht binnenmilieu op school kan leiden tot gezondheidsklachten. In het kader van het
project Binnenmilieu Basisscholen voert de GGD Fryslân sinds 2008 jaarlijks op 100
basisscholen een systematisch onderzoek uit naar luchtkwaliteit en ventilatie. Dit gebeurt
met de zogenoemde ‘eendagsmethode’. Elk onderzoek wordt gevolgd door een advies op
maat aan de school. Het project wordt in Fryslân jaarlijks voor 100 scholen gefinancierd door
de Rijksoverheid.
De gemeente Heerenveen neemt deel aan het project binnenmilieu. In totaal zijn in de
periode 2008-2010 dertien scholen onderzocht.
Luizeninstructie
Hoofdluis blijft een veelvoorkomend probleem op alle scholen. Een doktersassistente van de
JGZ GGD Fryslân kan op scholen een gratis hoofdluisinstructie geven. Het doel van de
bijeenkomst is dat een ouderwerkgroep kennis over hoofdluis en de behandeling hiervan
heeft of dat de kennis hierover wordt bijgeschaafd. Daarnaast is er aandacht voor het
opzetten van een ouderwerkgroep en alle materialen die daarbij gebruikt kunnen worden.
In de gemeente Heerenveen is op twee basisscholen een luizeninstructie gegeven.
23

Conclusies en aanbevelingen
Een groot deel van de Friese jeugd ontwikkelt zich goed en groeit op in een goede
gezondheid.
Toch komen er bij de Friese jeugd gezondheidsproblemen voor die reden tot zorg geven en
voor gemeentelijk beleid van belang zijn.
Alcoholgebruik, overgewicht, psychosociale problematiek, opvoedings- en opgroeiproblemen
en achterstand in spraak- en taalontwikkeling vragen extra aandacht. Kinderen afkomstig uit
gezinnen met een lage sociaal economische status, eenoudergezinnen of uit gezinnen met
een allochtone achtergrond lopen een verhoogd risico op genoemde problemen. Dit met
uitzondering van het alcoholgebruik dat zich niet beperkt tot specifieke groepen jongeren.
Alcoholgebruik jongeren
Jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn minder alcohol gaan drinken.
(Trend Fryslân 2007-2010). Dit is bemoedigend. Desondanks is het alcoholgebruik op
oudere leeftijd nog steeds reden tot zorg mede vanwege de sterke relatie met agressie/
vandalisme, het gebruik van andere drugs en de risico’s op schade aan hersenfuncties.
Overgewicht
Het percentage kinderen/ jongeren met overgewicht is stabiel in de afgelopen vier jaar en ligt
circa 5% onder het landelijk gemiddelde. In het basisonderwijs stabiliseert het percentage
kinderen met overgewicht terwijl in het voortgezet onderwijs het percentage jongeren met
overgewicht toeneemt. De toename van het aantal VMBO-leerlingen met ernstig overgewicht
(obesitas) is zorgelijk. Gelet op de gezondheidsrisico’s op volwassen leeftijd (o.a. hart- en
vaatziekten) blijft extra inzet op preventie van groot belang.
Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen
Bij circa 10% van de jeugd is sprake van zodanige psychosociale problematiek of
opvoedings- of opgroeiproblemen dat professionele ondersteuning nodig is.
Sommige psychosociale problemen manifesteren zich al op heel jonge leeftijd en kunnen
een grote invloed hebben op de ontwikkeling van een kind. Daarnaast kent elke leeftijdsfase
(0-19 jaar) zijn specifieke gedrags- en opvoedingsproblematiek. Dit vraagt enerzijds vanaf
jonge leeftijd een periodieke risicotaxatie en anderzijds een laagdrempelig informatiepunt
voor ouders en jongere. CJG, VIF en ZAT’s spelen hierin een centrale rol.
Spraak- en taalontwikkeling
Traditioneel kent Fryslân relatief veel spraak- en taalontwikkelingsachterstanden bij jonge
kinderen. De cijfers uit monitor jeugdgezondheid bevestigen dit beeld.
Mede door deze achterstand start een deel van de kinderen ook met onderwijsachterstand in
het voorgezet onderwijs.
Gemeenten in Fryslân zetten met integraal beleid of facetbeleid in op de aanpak van
bovengenoemde gezondheidsproblemen.
Aanvullend op de inspanningen in de gemeente Heerenveen adviseert de GGD Fryslân in te
zetten op het relatief hoge percentage leerlingen op het VMBO met overgewicht en obesitas.
Daarbij valt te denken aan het inzetten van ‘De Gezonde Schoolkantine’ op de VMBOscholen
of -afdelingen. Voor de jongere leeftijdsgroep valt te denken aan extra
begeleidingsconsulten door een verpleegkundige JGZ, wanneer tijdens een preventief
gezondheidsonderzoek overgewicht gesignaleerd wordt. Deze consulten zouden specifiek
ingezet kunnen worden in dorpen/ wijken met veel inwoners met een lage
sociaaleconomische status.
Verder blijft de inzet, die de gemeente al pleegt op het terugdringen van het alcoholgebruik
door jongeren en op de spraaktaalontwikkeling van jonge kinderen van belang.
24