Kollumerland_Zorg_voor_jeugd_2007 - GGD Fryslan

Gemeente KollumerlandZorg voor Jeugd2007JaarrapportageGGD Fryslân

Inhoudsopgave Zorg voor jeugd in de gemeente Kollumerland1. Vooraf........................................................................................................................ 32. Integrale jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar in Fryslân................................................. 43. Medewerkers jeugdgezondheidszorg in gemeente Kollumerland............................... 54. Kengetallen cliëntcontacten september 2006 – december 2007 ................................ 55. Groepsmonitoring: cijfermatige informatie over de gezondheidstoestand vande jeugd en risicogroepen.......................................................................................... 66. Informatie en advies JGZ-medewerkers....................................................................147. Deelname aan zorgnetwerken onderwijs, gemeentelijke netwerken en ketenzorg ....158. Gezondheidsbevordering, projecten en campagnes .................................................169. Beleidsadvisering op het gebied van jeugd ...............................................................1710. Infectieziektebestrijding.............................................................................................1711. Advisering onderwijs over zorg chronisch zieke leerlingen........................................1712. Preventie kindermishandeling ...................................................................................1813. Crisiszorg bij calamiteiten op school .........................................................................1814. Scenarioteam maatschappelijke onrust.....................................................................1815. Vertrouwenspersoon machtsmisbruik .......................................................................1816. Logopedie.................................................................................................................18Bijlage Zorgaanbod jeugdgezondheidszorgBij sommige onderdelen in de rapportage treft u aandachtspunten of adviezen aan,afkomstig van medewerkers die in uw gemeente de zorg voor jeugd leveren.2

VoorafMet genoegen bieden wij u deze rapportage aan. De rapportage informeert u over de zorgvoor jeugd die GGD Fryslân in 2007 in Kollumerland heeft geboden.De rapportage geeft u inzicht in de uitgevoerde activiteiten, de gezondheidstoestand van dejeugd in uw gemeente op basis van onderzoek door de GGD en de samenwerking metketenpartners in uw gemeente.In 2007 stonden jeugd en gezin volop in de (politieke) schijnwerpers. Gemeenten troffenvoorbereidingen voor Centra voor Jeugd en Gezin en de invoering van zorgmonitoren. Degemeenten verenigd in de Vereniging voor Friese Gemeenten spraken zich uit voor hetonderbrengen van de integrale JGZ 0-19 bij de Hulpverleningsdienst Fryslân.De kritische rapporten van de Inspectie voor de Gezondheidszorg wezen op de noodzaakvan zorgcoördinatie en bemoeizorg door de Jeugdgezondheidszorg. GGD Fryslân,Thuiszorgorganisaties en Bureau Jeugdzorg Friesland stemmen hun activiteiten op dit terreinop elkaar af.Er wordt steeds meer geïnvesteerd in samenwerking met andere organisaties. Voorbeeldenvan deze samenwerking zijn in uw gemeente de participatie in het LEAK, de lokaaleducatieve agenda.De afdeling Jeugdgezondheidszorg van GGD Fryslân heeft hard gewerkt aan de kwaliteitvan de cliëntenzorg en van de organisatie. De afdeling JGZ voldoet inmiddels aan destandaarden van de Kwaliteitswet Zorginstellingen en heeft in 2007 het HKZ-certificaatontvangen.In uw gemeente is ook inzet geweest van medewerkers van de afdeling AlgemeneGezondheidszorg en de afdeling Beleid & Onderzoek. Het gaat dan bijvoorbeeld ominfectieziektebestrijding of gezondheidsbevordering.Wij wensen u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen of vragenkunt u terecht bij ondergetekende.Ine van Atteveld,clusterhoofd jeugdgezondheidszorgE-mail: i.vanatteveld@ggdfryslan.nlTelefoon: 06 – 532 259 19Jaap Erik Pijlman,hoofd jeugdgezondheidszorgE-mail: je.pijlman@ggdfryslan.nlLeeuwarden, mei 2008De rapportage is digitaal beschikbaar op het Informatie- en Kennispunt Gezondheid van GGD Fryslân.Via www.ikpgezondheid.nl/gemeenten kunt u kiezen voor uw gemeente en de rapportagedownloaden.3

Medewerkers jeugdgezondheidszorg in gemeente KollumerlandHet team jeugdgezondheidszorg 4-19 jaar bestaat uit• Marja Braaksma, assistente jeugdgezondheidszorg• Abe van Reemst, sociaal verpleegkundige• Veerle Heeren, artsKengetallen cliëntcontacten september 2006 – december 2007KollumerlandAantal kinderen ofjongerenBasisonderwijs groep 2 223Basisonderwijs groep 7 227vmbo klas 1 84havo/vwo klas 2 47vmbo klas 3 125Preventief gezondheidsonderzoek nieuwkomers 1Instroomonderzoek speciaal onderwijs 2Periodiek gezondheidsonderzoek speciaal onderwijs 109Preventief gezondheidsonderzoek op indicatie of verzoek 361Huisbezoek op indicatie5

Groepsmonitoring: cijfermatige informatie over de gezondheidstoestand van dejeugd en risicogroepenMonitor gezondheid jeugdgezondheidszorg 4-19 jaarDe gegevens in deze monitor zijn afkomstig van gezondheidsonderzoeken uit de periodeseptember 2006 tot en met december 2007.Lichamelijke gezondheidDe meeste kinderen hebben een goede lichamelijke gezondheid. Dit wordt dan ook doorouders of door de jeugd zo ervaren (figuur 1).basisonderwijsvoortgezet onderwijs1% 7%0% 13%matig tot slechtredelijk(zeer) goed92%87%Figuur 1. Oordeel van de ouders over de gezondheid van het kind in het basisonderwijs en hetoordeel van jongeren in het voortgezet onderwijs over de eigen gezondheid in de gemeenteKollumerlandEen minderheid heeft te maken met chronische aandoeningen waarvoor langdurigemedische zorg, bijvoorbeeld het gebruik van medicatie of medisch specialistischebegeleiding, noodzakelijk is. Voorbeelden van chronische aandoeningen zijn astma,suikerziekte, aandoening van het bewegingsapparaat, ernstige auditieve of visuele handicapen reuma.In de gemeente Kollumerland heeft 5% van de kinderen in groep 2 een chronischeaandoening. Een substantieel deel van deze groep kinderen is hierdoor beperkt in hetdagelijks functioneren op school, thuis en/of in het contact met leeftijdsgenoten.5%chronische aandoeninggeen chronische aandoening95%Figuur 2. Percentage kinderen in groep 2 met een chronische aandoening in de gemeenteKollumerland6

60percentage40200chronische aandoeninggeen chronischeaandoeningbeperkt in het dagelijks functioneren door de lichamelijk gezondheidFiguur 3. Percentage kinderen in groep 2 dat beperkt is in het dagelijks functioneren door delichamelijke gezondheidPsychosociale gezondheid, opvoeding en opgroeienDe JGZ-medewerker beoordeelt de ernst van psychosociale problemen naar gelang het typehulp dat reeds wordt gegeven of nodig wordt geacht: opvoedingsvoorlichting,opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening. Volgens dezelfde criteria maaktde JGZ-medewerker een inschatting van de omstandigheden waarin een kind opgroeit. Infiguur 4 worden deze percentages voor de gemeente Kollumerland aangegeven,respectievelijk voor kinderen in groep 2 van het basisonderwijs en jongeren in de onderbouwvan het voortgezet onderwijs.Basisonderwijs groep 2Voortgezet onderwijs onderbouwMatig tot sterkongunstigeopgroeiomstandigheden8%Matig totMatig tot sterk11% ernstigeongunstigepsychosocialeopgroei4%problemen10%omstandigheden2%Matig toternstigepsychosocialeproblemen10%Figuur 4. Signalering van psychosociale problemen en ongunstige opgroei omstandigheden in degemeente KollumerlandFiguur 4 laat zien dat bij een deel van de jeugdigen zowel matig tot sterk ongunstige opgroeiomstandigheden als matig tot ernstige psychosociale problemen worden gesignaleerd.Psychosociale problemen kunnen het dagelijks functioneren op school, thuis en/of in contactmet leeftijdgenoten nadelig beïnvloeden.69% van de jeugdigen waarbij JGZ een matig tot ernstig psychosociaal probleemsignaleert, wordt beperkt in het dagelijks functioneren op school, thuis en/of incontact met leeftijdgenoten.7

Een deel van de jeugdigen ontvangt reeds hulp voor opvoeding en gedrag.% jeugdigen met hulp bijopvoeding of gedrag6420bao groep 2 bao groep 7 vo onderbouwgemeenteKollumerlandprovincieFiguur 5. Percentage jeugdigen in de gemeente Kollumerland en de provincie dat reeds hulp ontvangtbij opvoeding en gedragNiet alleen JGZ signaleert, ook ouders geven aan welke problemen zij ervaren met deopvoeding en het gedrag van hun kind. De top 3 van opvoedings- en/of gedragsproblemendie ouders in de gemeente Kollumerland ervaren, is:bao groep 2 bao groep 71. Kind heeft onvoldoende zelfvertrouwen. 1. Kind heeft onvoldoende zelfvertrouwen2. Kind is dwars en koppig. 2. Kind is snel afgeleid3. Kind vraagt op een storende manieraandacht.3. Kind komt onvoldoende voor zichzelf opDe aard van problemen die JGZ signaleert bij jongeren in klas 3 van het vmbo varieert.Jonge risicokinderen groep twee basisonderwijsOp jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van allerlei functies (psychosociaal, cognitief, sociaal,motorisch en spraak en taal) onder andere samen met de aanleg van een kind, deopgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Lichte achterstandenkunnen worden ingelopen.Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool worden de spraak- entaalontwikkeling en de ontwikkeling van de motoriek door de jeugdarts beoordeeld.In figuur 6 staat informatie over kinderen met een achterstand in de motoriek (grove motoriektenminste half jaar achter ten opzichte van kalenderleeftijd) en achterstand in de spraak- entaal ontwikkeling (taalontwikkeling tenminste half jaar achter ten opzichte van de leeftijden/óf matig tot ernstige articulatieproblemen).15Percentage105gemeente Kollumerlandprovincie0motoriekspraak- en taalontwikkelingsachterstandFiguur 6. Ontwikkelingsachterstand in de gemeente Kollumerland en de provincie.8

Kinderen bij wie in groep 2 van het basisonderwijs een algemene ontwikkelingsachterstandwordt gesignaleerd, zijn tenminste twaalf maanden achter op twee of meer van de volgendegebieden van ontwikkeling: spraak- en taal, emotioneel en psychosociaal, cognitief,motorisch en lichamelijke rijping.De bevindingen op groepsniveau laten zien dat bij kinderen met lichamelijkegezondheidsproblemen, psychosociale problemen of ongunstige opgroeiomstandighedenmeer algemene ontwikkelingsachterstanden voorkomen. Dit geldt eveneens voor kinderenuit eenoudergezinnen, kinderen met een laagopgeleide moeder of kinderen van niet-Nederlandse herkomst.Percentage kinderen meteen algemene ontwikkelingsachterstand3020100ja nee ja neebeperkt in dagelijksfunctioneren doorlichamelijke gezondheidpsychosociaal probleemof ongunstigeopgroeiomstandighedeneen ouderbeideoudersgezinssamenstellinglaag hoog niet- NederlandsNederlandsopleidingsniveaumoederherkomstFiguur 7. Relatie tussen algemene ontwikkelingsachterstand, lichamelijke gezondheid, psychosocialegezondheid en opgroeiomstandigheden en achtergrondkenmerken.In de gemeente Kollumerland is bij 4% van de kinderen in groep 2 een algemeneontwikkelingsachterstand gesignaleerd. In de provincie Friesland ligt dat percentage op 6%.Tabel 2. Gesignaleerde algemene ontwikkelingsachterstand en daarmee samenhangendeindicatoren.Basisonderwijs groep 2Gemeente Kollumerland Provincie FrieslandAlgemene ontwikkelingsachterstand 4% 6%Beperkt in dagelijks functioneren door3% 4%lichamelijke gezondheidPsychosociaal probleem of ongunstige29% 1 11%opgroeiomstandighedenOpgroeien in een eenoudergezin 3% 8%Laagopgeleide moeder 27% 21%Niet-Nederlandse herkomst 4% 7%1 Door afronding kan dit percentage afwijken van de som van de percentages uit figuur 4 metbetrekking op groep 2.9

OvergewichtOvergewicht is een groeiend gezondheidsprobleem. Dat is ook te zien bij de Friese jeugd.Figuur 8 en 9 laten zien hoeveel jeugdigen met overgewicht in de gemeente Kollumerlandvergeleken met de provincie en de voorgaande jaren.Percentage100806040209 10 15 14 2413overgewichtgezond gewicht0gemeenteKollumerlandprovinciegemeenteKollumerlandprovinciegemeenteKollumerlandprovinciebao groep 2 bao groep 7 vo onderbouwFiguur 8. Overgewicht in de gemeente Kollumerland en de provincie Friesland.Percentage kinderen met overgewicht2520151050198019972003-20042004-20052005-20062007Figuur 9. Trend overgewicht bij 10-11 jarige kinderen in de gemeente Kollumerland (percentages1980/1997 zijn gemiddelde tussen jongens en meisjes gebaseerd op de Landelijke Groeistudie).De integrale jeugdgezondheidszorg (0-19 jaar) in Friesland zet zich in voor de preventie vanovergewicht. Jeugdigen met overgewicht en hun ouders krijgen gericht adviezen overbijvoorbeeld voeding, beweging en inactief spel (zoals televisiekijken, computergebruik). Inoverleg wordt gekeken of het wenselijk is andere hulp- of zorgverlening in te schakelen,bijvoorbeeld van een diëtist of kinderarts. In figuur 10 staat weergegeven welke acties JGZ inde gemeente Kollumerland heeft ondernomen bij jeugdigen met overgewicht.10

604131039123bao groep 2n=101bao groep 7n=155vo onderbouwn=27Advies Extra gesprek met jgz Verwijzing Geen medewerking/ geen actieFiguur 10. Acties bij jeugdigen met overgewicht in de gemeente Kollumerland.LeefstijlIn figuur 11 staat weergegeven het percentage jeugdigen dat lid is van een sportverenigingin de gemeente Kollumerland en de provincie, en een vergelijking tussen het percentagejeugdigen dat lid is van een sportvereniging in 2007 en het schooljaar 2005-2006.10080Percentage604020gemeente Kollumerlandprovincie0100bao groep 7vo onderbouwPercentage806040202005-200620070bao groep 7 vo onderbouwFiguur 11. Lid zijn van een sportvereniging.Jeugdigen uit gezinnen met een ‘smalle beurs’ sporten minder dan hun leeftijdgenoten.Sportbeoefening hangt samen met een aantal achtergrondkenmerken, zoals blijkt uit figuur12.11

10080Percentage6040200eenouderbeideouderslaaghoogniet-NederlandsNederlandsvmbohavo/vwogezinssamenstelling opleidingsniveaumoederbao groep 7herkomstschooltypevo onderbouwFiguur 12. Lid zijn van een sportvereniging in relatie tot achtergrondkenmerken.GenotmiddelenJongeren in klas 3 vmbo krijgen een gezondheidsonderzoek gericht op psychosocialegezondheid. In 2007 hebben 125 jongeren in de gemeente Kollumerland aan dit onderzoekmeegedaan. Er wordt ondermeer gevraagd naar overmatig alcoholgebruik enmiddelengebruik. De resultaten in de gemeente Kollumerland en de provincie Friesland,alsmede het resultaat in de gemeente Kollumerland in 2007 en de voorliggende periode zijnaf te lezen uit figuur 13.30Percentage20100gemeente provincie gemeente provinciedrinkt wel eens meer dan 20glazen alcohol per weekgebruikt wel eens hasj of wiet30Percentage201002005-2006 2007 2005-2006 2007drinkt wel eens meer dan 20glazen alcohol per weekgebruikt wel eens hasj of wietFiguur 13. Genotmiddelengebruik.12

Zorg op maatEen deel van de jeugdigen, die worden gezien door JGZ, ontvangt zorg op maat in de vormvan een vervolgonderzoek of –gesprek met de JGZ-medewerker of wordt verwezen naarandere hulp- of zorgverleners. Het besluit om een jeugdige te verwijzen gebeurt veelal naeen vervolgonderzoek of –gesprek (zie figuur 14).In de gemeente Kollumerland hebben in totaal 361 2 vervolgonderzoeken en –gesprekken inhet basisonderwijs plaatsgevonden. In tabel 3 is af te lezen bij welke groep jeugdigen dit isgeweest en de meest genoemde redenen per leeftijdsgroep voor een vervolgonderzoek of–gesprek.Tabel 3. Vervolgonderzoeken en –gesprekken in de gemeente KollumerlandAantal vervolgonderzoeken en-gesprekkenTop 3 redenen voorvervolgonderzoek/-gesprek1. Zintuigen4-8 jaar 1842. Ontwikkeling3. Lengtegroei1. Houding8-12 jaar 1402. Gewicht3. Zintuigen12 jaar en ouder(provincie)2525Aantal100806040200verwijzingoveriggedrag of opvoedinghuisarts of medisch specialistFiguur 14. Verwijzingen in de gemeente Kollumerland.2 Het totaal aantal genoemde vervolgonderzoeken en –gesprekken in het basisonderwijs kan afwijkenvan de som van het aantal vervolgonderzoeken en –gesprekken in tabel 3, omdat in een beperktaantal gevallen de gegevens over de leeftijd ontbreken.13

Informatie en advies JGZ-medewerkersAandachtspunten JGZ-teamDe JGZ-medewerkers signaleren in uw gemeente de volgende opvallende zaken• Lichamelijke gezondheid: meer overgewicht dan elders, we hebben de indruk dat ermeer aandacht van ouders voor gezonde voeding en bewegen komt.• Psychosociale gezondheid: veel psychosociale problematiek verband houdend metlage SES.• Op het aanbod van het project Lentekriebels (relaties en seksualiteit) voor debasisscholen heeft 1 school deelgenomen. Uit een steekproef blijkt dat op Friesebasisscholen 30,8% structureel aandacht besteedt aan dit onderwerp.• Opvoeding/opgroeien: relatief veel opvoedingsproblemen.• Leefstijl en riskante gewoonten: veel drankgebruik onder oudere jeugd, de jongereleerlingen van het VO zijn beter op de hoogte van de gevaren dan voorheen,waarschijnlijk door meer voorlichting.• Samenwerking met gezondheidszorg en andere instellingen:oosamenwerking met schoolmaatschappelijk werk verloopt goed.nieuwe laagdrempelige initiatieven van GGD en thuiszorg zoalsverpleegkundige consulten overgewicht en pedagogische thuisbegeleidingsluiten aan bij de behoefte van de bevolking.• Ontbreken van voorzieningen: de afstand tot Bureau Jeugdzorg is groot. Een aantaljongeren ontvangt hierdoor niet de hulp die ze nodig hebben.Adviezen van de JGZ-medewerkers voor uw gemeente• Inzetten op laagdrempelig aanbod van voorzieningen dicht bij huis.• Inzetten op een goede afstemming tussen jeugdgezondheidszorg en JIK, alsvoorloper van Centrum voor Jeugd en Gezin.• Onderzoeken of er bij de jeugd en ouders behoefte is aan ondersteuning op hetgebied van relaties en seksualiteit.• Gebruik maken van het maatwerkproduct van GGD Fryslân “voorlichting alcohol”groep zeven basisonderwijs. Dit is een voorlichtend gesprek met ouder en kindtijdens het gezondheidsonderzoek van de leerlingen van groep zeven van hetbasisonderwijs.Daarnaast tevens de adviezen die in het schooljaar 2005-2006 zijn gegeven:• Onderzoek of enige vorm van sociale controle/toezicht door volwassenen/jeugd- enjongerenwerk bij de “jongerencaravans” mogelijk is.• Inventariseer de mogelijkheden om jeugd in een andere setting (club- en buurthuis/jeugdsoos) met enig toezicht te laten samenkomen.• Breng de mogelijkheden voor tegemoetkoming voor kinderen in de kosten voorlidmaatschap sportclubs nadrukkelijker onder de aandacht van de doelgroep. Dit kanbijvoorbeeld via het onderwijs of de jeugdgezondheidszorg.14

Deelname aan zorgnetwerken onderwijs, gemeentelijke netwerken en ketenzorgIn zorgnetwerken wordt zorg rond individuele kinderen afgestemd.Participatie in zorgstructuren onderwijsDoor Veerle Heeren, JGZ-arts, is deelgenomen aan de WSNS-samenwerkingsverbandenvoor openbaar en christelijk basisonderwijs. Hierin wordt voor leerlingen met leer- engedragsproblemen geadviseerd welke hulp op school kan worden geboden. Zo nodig wordtverwezen naar externe hulpverlening.De verpleegkundige, Abe van Reemst, heeft deelgenomen aan het zorgteam op het CSGLauwerscollege. Op OSG Piter Jelles wordt de verpleegkundige bij specifieke problemengeraadpleegd. In 2008 start OSG Piter Jelles met een zorgteam.Regionaal heeft een arts geparticipeerd in het Regionaal Meld- en Coördinatiepuntvroegtijdige schoolverlaters en in het team van VTO-vroeghulp.Participatie in de gemeentelijke netwerkenIn uw gemeente participeren wij in het beleidsnetwerk in de Lokaal Educatieve Agenda,KollumerlandKetenzorg (op gemeentelijk niveau)In het kader van de integrale Jeugdgezondheidszorg is het afgelopen schooljaargeïnventariseerd welke activiteiten er op het gebied van opvoedingsondersteuning zijn.In voorkomende gevallen vindt overleg over individuele kinderen plaats met huisartsen,kinderartsen en andere medisch specialisten.Gezamenlijk loket JGZ en schoolmaatschappelijk werkIn uw gemeente werken schoolmaatschappelijk werk en de JGZ samen in éénjeugdgezondheidsteam.Zij vormen een gezamenlijk loket voor ouders en leerkrachten bij vragen over lichamelijke enpsychosociale gezondheid, ontwikkeling en opvoeding.15

Gezondheidsbevordering, projecten en campagnesGezondheidsbevordering is gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl enopvoedings-, c.q. opgroeiondersteuning. Jongeren, ouders en andere organisaties kunnenterecht bij GGD Fryslân voor informatie over gezondheid in brede zin. Het informatiecentrumis vrij toegankelijk en ook de website wordt veel geraadpleegd. Verder promoten enondersteunen wij de gezondheidseducatie door school en verzorgen wijthemabijeenkomsten, cursussen of worden preventieprogramma’s opgezet.De afgelopen drie jaar is hard gewerkt aan de bestrijding van overgewicht. In 2007 lag hetaccent op de individuele voorlichting en begeleiding van jeugdigen met overgewicht. Inenkele regio’s (Leeuwarden en de Friese Wouden) was deze begeleiding onderdeel vanbredere projecten gericht op preventie van overgewicht.In 2007 is het project de Gezonde School Fryslân gestart. Dit project stimuleert scholen omplanmatig te werken aan gezondheidsbevordering van de leerlingen.Door middel van het project “Lentekriebels” van GGD Fryslân hebben basisscholen extraingezet op relationele en seksuele vorming van hun leerlingen.Met ingang van het schooljaar 2007-2008 is ingezet op de preventie van overmatigalcoholgebruik door de jeugd. Dit gebeurt onder andere door middel van een aanbod aan debasisscholen. Daarnaast geeft in een gemeente een verpleegkundige individuele voorlichtingaan kind en ouder tijdens de gezondheidsonderzoeken in groep zeven van de basisschool.Deze individuele voorlichting is een maatwerkactiviteit.Via de website biedt de GGD artikelen voor de schoolkrant aan over alcohol, drugs,bewegen, digitaal pesten, gehoor, hoofdluis, hygiëne, lastige eters, ontbijt, voeding,overgewicht, tussendoortjes, weerbaar, vaccinatie, gezond gewicht, faalangst.Via de regionale kranten heeft GGD Fryslân in 2007 de volgende artikelen aangeboden:“voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind”, “vaccinaties: investeren in uw kind”,“gehoorbeschadiging bij jongeren”, “kindermishandeling”, “alcohol en seks (op vakantie)”.Groepsvoorlichting aan oudersLuizeninstructieHoofdluis kan voor scholen een hardnekkig probleem zijn. GGD Fryslân stimuleert hetinstellen van oudergroepen die regelmatig de kinderen op school controleren op hoofdluis.Op CBS de Bining in Triemen en CBS Koningin Juliana in Kollum hebben de assistentesjeugdgezondheidszorg Minke Smids en Marja Braaksma aan een groep ouders instructiegegeven over het opsporen en behandelen van hoofdluis.Groepsvoorlichting aan leerlingenPoetslessenOp de scholen CBS Op de Hoogte in Burum, CBS de Stapstien in Kollumerzwaag en OBSVan Heemstra in Oudwoude zijn door Marja Braaksma en Bernita Bruinsma, assistentesjeugdgezondheidszorg, lessen in mondverzorging gegeven. In totaal is aan 98 leerlingenpoetsinstructie gegeven. De scholen behoren tot de zogenaamde risicoscholen quagebitsverzorging.Groepsvoorlichting aan leerkrachtenUitleen lesmateriaalHet infocentrum van GGD Fryslân heeft 721 keer lesmateriaal uitgeleend aan scholen inFriesland.Ondersteunen landelijke actiesGGD Fryslân heeft de landelijke gezondheidscampagnes Nationale Poetsweek en NationaalOntbijt ondersteund met regionale activiteiten.16

Beleidsadvisering op het gebied van jeugdBeleidsadvisering aan gemeenten m.b.t. jeugd- en gezondheidsbeleid behoort ook tot detaken van GGD Fryslân. In 2007 heeft dit vooral in het teken gestaan van de Wmo- engezondheidsbeleidsplannen.Alle gemeenten hebben in juli 2007 het advies ‘Masterplan Gezond Leven’ ontvangen; u kuntdit advies betrekken bij uw gemeentelijke gezondheids- of Wmo-beleid. In dit MasterplanGezond Leven vindt u adviezen over het bevorderen van een gezonde leefstijl van de jeugdop de terreinen weerbaarheid, opvoedingsondersteuning, alcohol, roken, overgewicht enseksuele gezondheid.Ine van Atteveld, clusterhoofd, heeft deelgenomen aan de besprekingen in het kader van deLokale Educatieve Agenda (LEAK).InfectieziektebestrijdingMeldingen, vragen en voorlichtingDe GGD heeft een specifieke taak op het gebied van infectieziekten en is het kenniscentrumop het gebied van besmettelijke ziekten en TBC. De GGD ondersteunt scholen enpeuterspeelzalen bij een uitbraak van besmettelijke ziekten. Het gaat met name omkinkhoest, krentenbaard, roodvonk, de “vijfde ziekte” en onbegrepen huiduitslag. Daarnaastwordt regelmatig geadviseerd in het geval van een hersenvliesontsteking en wanneer eenleerling drager is van bijvoorbeeld Hepatitis B. Zwangere leerkrachten,peuterspeelzaalleidsters en anderen die beroepsmatig met kinderen werken vragenregelmatig advies over de risico’s van infectieziekten.In uw gemeente is 3 keer actie ondernomen na melding van een infectieziekte en heeft4 maal advisering plaatsgevonden aan scholen en peuterspeelzalen.Er is verder specifiek aandacht voor de bestrijding van soa onder andere door middel vanpreventieprogramma’s die zich richten op de jeugd.RijksvaccinatieprogrammaConform het Rijksvaccinatieprogramma ontvangen alle negenjarigen een uitnodiging voorvaccinatie tegen Bof, Mazelen, Rode Hond (BMR) en tegen Difterie, Tetanus en Polio (DTP).Met ingang van 2007 verzorgt GGD Fryslân deze vaccinaties voor heel Friesland. Ditgebeurt door zogenaamde massavaccinatie op één locatie per gemeente. Vanwege de hogeopkomst en efficiency is de werkwijze van GGD Fryslân in een vergelijkend onderzoektussen GGD’en gekozen als een van de meest doelmatige manieren van vaccineren.Vaccinatie negen jarigen gemeente Kollumerland 2007Bron: RIVM Noord-NederlandAantalOpkomstpercentage Aantal kinderen Opkomstpercentage DTPkinderen BMR BMRDTP156 96,30% 156 96,30%Negenjarigen die de massavaccinatie hebben gemist en andere jeugdigen 4-19 jaar dieonvoldoende zijn gevaccineerd, kunnen via inhaalspreekuren van GGD Fryslân alsnogworden gevaccineerd.Advisering onderwijs over zorg chronisch zieke leerlingenScholen worden steeds vaker geconfronteerd met chronisch zieke leerlingen die op schoolmedische zorg of medicatie nodig hebben. In 2007 hebben de basisscholen van GGDFryslân een protocol ontvangen voor het verstrekken van medicatie en het uitvoeren vanmedisch handelingen op school. Bijvoorbeeld sondevoeding geven of bloedsuikerwaardebepalen bij een kind met suikerziekte. Het protocol helpt scholen om genoemde handelingen17

praktisch en juridisch goed te organiseren. De jeugdartsen ondersteunen zo nodig scholenbij vragen over de (medische) zorg op school.Preventie kindermishandelingIndividuele burgers, zorgverleners en mensen die beroepsmatig werken met kinderenkunnen een vermoeden van kindermishandeling melden bij het Algemeen MeldpuntKindermishandeling (AMK). In de afgelopen jaren bedroeg in uw gemeente het aantaljeugdigen met één of meer meldingen van kindermishandeling respectievelijk 16 in 2003,11 in 2004, 20 jeugdigen in 2005 en 12 jeugdigen in 2006.Scholen zijn verplicht om een protocol voor signalering en melding kindermishandeling tehebben. Veel scholen gebruiken hiervoor het protocol signalering van kindermishandelingvan GGD Fryslân, dat kan worden gedownload van de website van GGD Fryslân.Crisiszorg bij calamiteiten op schoolIn 2007 is in de gemeente Kollumerland geen crisiszorg verleend.Bij calamiteiten met leerlingen en/of leerkrachten geven JGZ-medewerkers van GGD Fryslânondersteuning en advies gericht op de eerste opvang, de coördinatie van zorg en hetverlenen van nazorg. Dit is bijvoorbeeld het geval bij zelfdoding, zedenzaak, geweldsdelict,extreme vormen van kindermishandeling, epidemie infectieziekte.Aansluitend op de crisiszorg kan ondersteuning worden geboden door het ScenarioteamMaatschappelijke Onrust, waarin GGD Fryslân participeert.Scenarioteam maatschappelijke onrustBij een zedenzaak of andere calamiteit kan lokaal een scenarioteam maatschappelijkeonrust worden geformeerd bestaande uit zorgverleners, politie, justitie envertegenwoordigers van het onderwijs. Het scenarioteam richt zich op strategiebepaling,afstemming van zorg en afstemming van informatie aan direct betrokkenen en pers.GGD verzorgt het casemanagement van de scenarioteams. In 2007 zijn in Friesland zesscenarioteams geformeerd.Vertrouwenspersoon machtsmisbruikGGD Fryslân levert samen met Maatschappelijk Werk Fryslân vertrouwenspersonenmachtsmisbruik in het kader van de wettelijke verplichte klachtenregeling voor scholen.Ingeval van een klacht over een ernstige vorm van machtsmisbruik (seksuele intimidatie,racisme, discriminatie, agressie/geweld of pesten) of een klacht over schoolorganisatorischezaken treedt de verpleegkundige van de GGD op als vertrouwenspersoon voorleerlingen/ouders. Het maatschappelijk werk levert zo nodig een vertrouwenspersoon voorde “aangeklaagde”. De verpleegkundige draagt bij aan het stoppen van het machtsmisbruik.Zonodig vindt bemiddeling, indienen van een klacht bij klachtencommissie of verwijzing naarde hulpverlening plaats.GGD Fryslân verzorgt in Friesland op 254 scholen de functie van vertrouwenspersoon.In uw gemeente wordt op OBS Prof. Casimir te Kollum, OBS Van Heemstra te Oudwoudeen OSG Piter Jelles de functie van vertrouwenspersoon verzorgd.LogopedieGGD Fryslân verzorgt in Friesland preventieve logopedie op 105 scholen.In uw gemeente is geen preventieve logopedie door GGD Fryslân uitgevoerd.18

JeugdgezondheidszorgWettelijk kaderDe jeugdgezondheidszorg is verankerd in de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid(WCPV). Het takenpakket van de JGZ is in 2002 uitvoerig in het BesluitJeugdgezondheidszorg beschreven: het landelijk Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg(BTP JGZ).In 2003 is door het onafhankelijke Platform JGZ een landelijke richtlijn voor de vastecontactmomenten van de Jeugdgezondheidszorg uitgebracht. De Inspectie voor deVolksgezondheid ziet toe op de uitvoering van het Basistakenpakket JGZ.Producten jeugdgezondheidszorg GGD FryslânJaarlijks stelt het Algemeen Bestuur van de Hulpverleningsdienst Fryslân hetproductenpakket voor de hele GGD vast.Het basispakket Zorg voor Jeugd wordt op gelijke wijze in de verschillende gemeentenaangeboden en vormt een basisvoorziening voor alle kinderen en jongeren van 4 tot 19 jaar.De producten uit het pluspakket kunnen tegen betaling worden afgenomen zoalsvertrouwenspersoon machtsmisbruik en preventieve logopedie.De jeugdgezondheidszorg wil met haar producten de kansen op gezondheid voor elkeindividuele jeugdige bevorderen. Kernbegrip is gezond opgroeien. Met de nadruk op delichamelijke en psychosociale gezondheid en het ondersteunen van de ontwikkeling, leefstijl,opvoeding en het opgroeien. Er wordt hierbij samengewerkt met een groot aantalketenpartners en de ruim 600 scholen in Friesland voor basisonderwijs, voortgezet onderwijsen speciaal onderwijs.KwaliteitBij de uitvoering van de in de WCPV-vastgelegde taken wordt gewerkt volgens de door deKwaliteitswet Zorginstellingen (HKZ) gestelde kwaliteitseisen. Dit gebeurt onder andere doorprotocollering, intervisie en toetsing van de productuitvoering met behulp van audits. Deafdeling Jeugdgezondheidszorg van GGD Fryslân werkt inmiddels volgens de standaardenvan de Kwaliteitswet Zorginstellingen en heeft in 2007 het HKZ-certificaat ontvangen.Zorgaanbod basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijsDe GGD heeft specifieke zorgpakketten voor het basisonderwijs, voortgezet onderwijs enhet speciaal onderwijs. Deze pakketten zijn afgestemd op de gezondheids- enontwikkelingsproblemen die specifiek zijn voor de leeftijd en het type onderwijs dat deleerlingen volgen.Kinderen en jongeren worden op vaste leeftijden uitgenodigd voor een preventiefgezondheidsonderzoek. Dit zijn in het basisonderwijs alle kinderen van groepen 2 en 7,in het vmbo alle jongeren uit de klassen 1 en 3 vmbo en alle jongeren van klas 2 havo/vwo.Bij plaatsing in het speciaal onderwijs vindt bij alle leerlingen een ”instroomonderzoek”plaats. Tot negen jaar worden de speciaal onderwijsleerlingen om de twee jaar uitgenodigdvoor een gezondheidsonderzoek; daarna vinden de onderzoeken op dezelfde leeftijd plaatsals in het regulier onderwijs.Daarnaast besteedt GGD Fryslân extra aandacht en tijd aan hen die meer zorg nodighebben (zorg op maat). Dit kan door een onderzoek/gesprek op indicatie van de jeugdarts ofde sociaal verpleegkundige óf een gesprek/onderzoek op verzoek van de ouders of eenleerkracht.Ouders, jongeren en leerkrachten kunnen altijd met hun vragen over gezondheid en gedragterecht bij de Jeugdgezondheidszorg; dit kan telefonisch en via spreekuren op school.19

Zorgaanbod• Preventief gezondheidsonderzoek groep 2Dit onderzoek richt zich op de gezondheidstoestand, de groei en de ontwikkeling(lichamelijk, psychosociaal, emotioneel, motoriek, spraak en taal) van het kind. Metspecifieke aandacht voor opvoedingsvragen, vragen over gezondheid en een gezondeleefstijl. Zonodig vindt advisering en/of verwijzing plaats.Na het onderzoek worden, met schriftelijke toestemming van de ouder(s), de voor hetleerproces relevante onderzoeksbevindingen met de leerkracht besproken.• Preventief gezondheidsonderzoek groep 7Dit onderzoek is gericht op belangrijke gezondheidsaspecten in de (pré)puberteit:psychosociaal functioneren, omgang met leeftijdsgenoten, lichamelijke groei, leefstijl enopvoedingsvragen van ouders. Zonodig vindt advies en/of verwijzing plaats.• Preventief gezondheidsonderzoek klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwoDit onderzoek richt zich op de lichamelijke groei, het psychosociaal functioneren, desociale aansluiting met leeftijdsgenoten, de leefstijl en het versterken van de zelfzorg vande jeugdige voor de eigen gezondheid en de leefstijl. Er is aandacht voor vragen van dejongere. Zonodig vindt advisering en/of verwijzing plaats.• Preventief gezondheidsonderzoek psychosociale gezondheid klas 3 vmboJongeren vullen, na instructie door de verpleegkundige, klassikaal een vragenlijst(KIVPA) in, gericht op de opsporing van psychosociale problematiek. Jongeren met eenindicatieve score en jongeren die dit aangeven (tezamen 30% van de leerlingen klas 3VMBO) worden uitgenodigd voor een gesprek, gericht op het inschatten van deaanwezige psychosociale problematiek en de zorgbehoefte van de jongere. Zonodigvindt verwijzing naar hulpverlening plaats. Hulpverlening kan eventueel door het opschool aanwezig schoolmaatschappelijk werk worden geboden.• Preventief gezondheidsonderzoek nieuwkomersVoor dit onderzoek worden uitgenodigd jeugdigen afkomstig uit andere culturen die noggeen preventief gezondheidsonderzoek hebben gehad (asielzoekers met status,gezinsherenigers, adoptiekinderen, kinderen van illegalen).• Instroomonderzoek speciaal onderwijsDit onderzoek richt zich op de relatie tussen gezondheid en de aanwezigeontwikkelingsproblematiek c.q. leer- en/of gedragsproblemen. Afhankelijk van het typespeciaal onderwijs, de leeftijd en de problematiek van de jeugdige zijn eraccentverschillen in het onderzoek. Naast individuele advisering aan ouder en jeugdigegeeft de arts een schriftelijk advies ten behoeve van het individuele handelingsplan vande leerling op school. Zonodig vindt verwijzing plaats.• Preventief gezondheidsonderzoek speciaal onderwijsConform de Richtlijn BTP van het Platform JGZ worden de leerlingen tot acht jaar om detwee jaar uitgenodigd, daarna worden de leerlingen van acht, elf, dertien en zestien jaaruitgenodigd voor een onderzoek. Dit onderzoek is gericht op het beoordelen vanleeftijdsspecifieke gezondheidsaspecten en ontwikkelingsaspecten in relatie tot deproblematiek waarvoor de jeugdige/jongere het speciaal onderwijs bezoekt. Daarnaast isveel aandacht voor vragen van ouders en jongeren over gezondheid, opvoeding enopgroeien, het inschatten van de zorgbehoefte en het geven van voorlichting. Zo nodigvindt verwijzing plaats. Vanuit sociaal medische deskundigheid wordt advies gegevenvoor het handelingsplan.• Preventief gezondheidsonderzoek op indicatieDit is een lichamelijk onderzoek en/of gesprek bij ontwikkelingsproblematiek,gezondheidsprobleem, gedragsprobleem, opgroeivragen of opvoedingsvragen. Zonodigvindt kortdurende begeleiding plaats (maximaal drie gesprekken), gericht opopvoedingsondersteuning (ouders) of opgroeiondersteuning (jongere).Het onderzoek/gesprek kan na een voorafgaand onderzoek worden geïndiceerd door eenJGZ-medewerker van de GGD, Thuiszorg of Medische Opvang Asielzoekers. Hetonderzoek/gesprek kan ook op verzoek van ouder(s), jongere of leerkracht plaatsvinden.20

Ouders of jongere kunnen een onderzoek/gesprek aanvragen via het telefonischspreekuur, inloopspreekuur op school of via de school.• Huisbezoek op indicatieEen huisbezoek vindt in overleg met ouder(s) plaats en is gericht op inventarisatie vangezondheidsproblematiek, gedragsproblematiek of opvoedingsvragen en advisering aanouder(s). Zonodig vindt verwijzing naar hulpverlening plaats. De indicaties voor eenhuisbezoek zijn divers: opvoedingsvragen, niet verschijnen gezondheidsonderzoek,huisbezoek drempelverlagend voor ouders, hardnekkige hoofdluisproblematiek, ernstigegedragsproblematiek op school enz.• Telefonische bereikbaarheidOuders, jongeren en leerkrachten kunnen met vragen over gezondheid, ontwikkeling,gedrag, opvoeding, opgroeien of zorgen over het functioneren thuis, op school of in devriendengroep, terecht bij de jeugdgezondheidszorg. De bellers krijgen direct contact metde ‘eigen’ arts of verpleegkundige van de school van de leerling.• Inloopspreekuur voortgezet onderwijsOp voortgezet onderwijsscholen wordt periodiek een laagdrempelig inloopspreekuurgehouden voor jongeren met vragen over de eigen gezondheid, het opgroeien of dezorgen over het functioneren thuis, op school of in de vriendengroep. Afhankelijk van deproblematiek vindt advisering, versterking van de zelfzorg of verwijzing naarhulpverlening plaats.• Consultatie door intermediairenNa de gezondheidsonderzoeken worden, met schriftelijke toestemming van de ouder(s),de voor het leerproces relevante onderzoeksbevindingen met de leerkracht besproken.Naar aanleiding van deze gezondheidsonderzoeken of vragen van leerkrachten overindividuele leerlingen of vragen van op een school aanwezig zorgteam, adviseert de artsof de verpleegkundige aan leerkrachten/docenten. De advisering betreft veelalhandelingsadviezen of achtergrondinformatie over gezondheid en gedrag en hetfunctioneren van een leerling op school. Zonodig vindt afstemming van zorg plaats tussenonderwijs en zorginstelling.• Participatie in zorgstructuur onderwijsIn onderwijszorgteams op provinciaal, regionaal en schoolniveau leveren artsen enverpleegkundigen een bijdrage aan diagnostiek en handelingsplan bij jeugdigen/jongerenmet een complexe problematiek. De arts/verpleegkundige draagt zorg voor detoegeleiding naar en de afstemming met hulpverleningsinstelling of medische zorg.Het betreft een groot aantal zorgteams bijvoorbeeld:- Speciaal onderwijs: Begeleidingscommissies SO-scholen.- Basisonderwijs: Teams Weer Samen Naar School, Commissies Leerlingen Zorg.- Voortgezet onderwijs: Zorgteams Voortgezet Onderwijsscholen, PermanenteCommissie Leerlingenzorg en Regionaal Meld- en Coördinatiepunt vroegtijdigeSchoolverlaters.• ZorgcoördinatieBij gezinnen en jeugdigen met meervoudige problematiek is het nodig om de zorg af testemmen. Zorgcoördinatie is een wettelijk taak verankerd in het Basistakenpakket JGZ.Artsen werkzaam in het speciaal onderwijs verlenen regelmatig zorgcoördinatie. Zomogelijk wordt ook elders geprobeerd inhoud te geven aan deze taak. Naar aanleidingvan de aanbevelingen van de Inspectie voor de Volksgezondheid bereidt de GGDtezamen met de Thuiszorg zich voor op de uitvoering van deze taak.21