(24 mei 2008) bezoek Assen (Essers en China) - VVNK 1900

NIEUWSBRIEF nr 2 april 2008
Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900
Secretariaat: Reinier Dozy, Aletta Jacobslaan 74, 2314 GB Leiden tel: 071-888 6949 / e-mail: secretaris.vvnk@gmail.com
EVENEMENTEN
ARNHEM 24 MEI 2008:
ARNHEMSCHE FAYENCEFABRIEK,
STADSWANDELING en ALV
In Arnhem staat ons een gevarieerd programma
te wachten.
Arnhemsche Fayencefabriek NV
We bezoeken het Historisch Museum waar een
bescheiden maar fraaie tentoonstelling (ca. 50
voorwerpen) te zien is van aardewerk van de gebroeders
Klaas en Jacob Vet uit Purmerend. Zij
richtten in 1903 de Plateelbakkerij Jb. Vet & Co.
op. Na een brand in het bedrijfsgebouw (1906)
startten de broers de Arnhemsche Fayencefabriek
NV (1907-1934). Klaas was artistiek leider, Jacob
verzorgde de zakelijke kant. Het is nog niet duidelijk
of een rondleiding mogelijk is vandaar het artikeltje
elders in deze nieuwsbrief over de fabriek.
Stadswandeling
Vervolgens maken we een stadswandeling met
gidsen. De architect Willem Diehl (1876-1959)
staat daarbij centraal. Hij
vestigde zich in Arnhem
na een opleiding in België.
We bekijken onder
meer een vroeg kantoorgebouw
(Vesta) in Jugendstil
naast de Zijpse
Poort. Zijn Restaurant
Royal is in de oorlog
verwoest; voorts heeft
Diehl verschillende
woonhuizen ontworpen.
Het Luxor-theater aan
het Willemsplein heeft
een roerige geschiedenis achter de rug.
Algemene Ledenvergadering
’s Ochtends vindt eerst de jaarlijkse Algemene
Ledenvergadering (ALV) plaats. Gaarne nodigen
wij u uit om daarbij aanwezig zijn om het wel (en
weinige) wee van de VVNK 1900 te bespreken.
Ook zullen de resultaten van het ledenonderzoek
Het programma
10:30 uur Café-Brasserie Dudok:
ontvangst met koffie en Arnhemse
koek
11:00 -
12:30 uur
12:45 -
ca. 13:45
uur
Luxor-theater
(foto gemeente Arnhem)
Algemene Ledenvergadering VVNK
Gezamenlijke lunch in Dudok
14:00 uur Bezoek aan het Historisch Museum
Arnhem
15:00 uur Stadswandeling:
twee gidsen halen ons op
worden gepresenteerd. Introducés kunnen als
waarnemer de vergadering bijwonen. (Separaat
treft u de vergaderstukken aan.)
Kosten
Deze bedragen € 18 voor leden en € 21 voor introducés,
bij aankomst te voldoen. Daarin is alles
inbegrepen: lunch, stadswandeling, mogelijke
rondleiding in het museum; alleen de toegang tot
het museum à € 3,75 (€ 3 bij meer dan 9 personen)
dient u zelf te betalen maar is met MJK gratis.
De ochtendkoffie wordt u aangeboden gezien
de ALV. Mocht u uitsluitend de ALV willen bijwonen
dan zijn daaraan dus geen kosten verbonden.
Praktische informatie
Café Dudok
Dudok is in het centrum gelegen aan de voet van
de bekende Eusebius-kerk: Koningstraat 40,
tel 026 - 351 1872 / www.dudok.nl. Er is geen
rechtstreekse bus van het station Arnhem naar
Dudok dat in het voetgangersgebied ligt. U moet
op 15 - 20 minuten lopen rekenen.
We komen bijeen in de Van Ranzow-zaal op de
eerste etage. Er is geen lift; rolstoelgebruikers
worden door beminnelijke personeel in hun stoel
naar boven gedragen. Tijdens de lunch zitten we
apart in een iets lager gelegen deel van de zaal.
(Vervolg op pagina 2)
BELANGRIJKE DATA
• Uiterlijk zondag 11 mei avondlichting
voorlopige aanmelding Berlijn eind september.
• Voor 14 mei aanmelding posten voor evenement
Arnhem: Arnhemsche Fayencefabriek,
ALV en stadswandeling op zaterdag
24 mei.
• Donderdag 10 juli Assen Drents Museum:
overzichtstentoonstelling Bernard Essers
(1893-1945) met lezing en China.
INHOUDSOPGAVE
• Evenementen: Arnhem, Assen en Berlijn
(pag 1)
• Van het bestuur (pag 2)
• Van de penningmeester (pag 3)
• De Arnhemsche Fayencefabriek 1907-
1934 (pag 3)
• Boekaankondiging: Vluchten in schoonheid
(pag 4)
• Van de kant van Liebermann naar een
Wereldcongres en Zwolle (pag 5)
• Tips: tentoonstelling Hollandsche Kant,
met passer en liniaal (pag 7)
• De Distel in Zuid-Afrika (pag 8)
• Tips: tentoonstelling 'Klokken als kunstwerken,
Collectie Meentwijck
(Vervolg op pagina
1890-
2)
1940' (pag 8)

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 2
(Vervolg van pagina 1)
Historisch Museum
Het Historisch Museum is op minder dan vijf minuten lopen
van Dudok gelegen: Bovenbeekstraat 11
(www.hmarnhem.nl).
Stadswandeling
De afstanden tussen de interessante objecten van de
stadswandeling zijn niet groot.
Ov-reisadvies
Treinen vertrekken o.a. van:
Den Haag CS om 8.51, aankomst 10:15 (rechtstreeks)
Rotterdam 8.47 met overstap Gouda, aankomst 10:15.
Zwolle 9.20 aankomst 10.20 (rechtstreeks).
Amsterdam CS om 8:52 en Utrecht CS om 9:37, aankomst
10:02 (rechtstreeks)
10 JULI ESSERS (EN CHINA) IN ASSEN
Zoals in de vorige nieuwsbrief vermeld herinneren we u
aan ons bezoek aan de overzichtstentoonstelling van de
graficus-tekenaar Bernard Essers (1893-1945) in het
Drents Museum. Piet Spijk, auteur
van de gloednieuwe monografie over
hem, houdt dan een inleiding. In de
volgende nieuwsbrief begin juni vindt
u het programma met opgavestrookje.
U kunt natuurlijk
van de gelegenheid
gebruik maken
de tentoonstelling
over het
t errac ot t al eg er
van Xian te bezoeken.
Zoals u
weet heeft u op
vertoon van uw
lidmaatschapskaartje gratis toegang
tot het museum en hoeft u ook de
toeslag niet te betalen. Daarom hoeft
u niet in de (lange) rij voor de kassa
te staan. Loopt u rechtstreeks naar
de controle. Dit geldt dus niet alleen
op 10 juli. Bent u met een niet-lid dan moet deze natuurlijk
wèl in rij gaan staan voor een kaartje.
EXCURSIE BERLIJN
Wij onderzoeken de mogelijkheden om onze buitenlandexcursie
in het najaar naar Berlijn te houden. Er is daar
qua musea en architectuur het nodige te zien van de periode
rond 1900.
Concreter: we zijn in overleg met een reisorganisatie over
een 4 tot 5-daagse reis waarin het weekend van
27/28 september 2008 valt. De prijs zal qua orde van
grootte € 500 bedragen (op basis van 2-persoonskamer),
introducés zijn welkom. Nadere gegevens zijn helaas nog
niet beschikbaar.
Graag willen we natuurlijk wel weten of er voldoende belangstelling
voor de reis bestaat. Heeft u belangstelling
doet u dan s.v.p de strook in deze nieuwsbrief uiterlijk
zondag 11 mei op de bus voor de avondlichting. Opgave
verplicht u nog niet tot deelname maar het zal duidelijk
zijn dat u wel (zeer) serieuze belangstelling dient te hebben.
U hoort dan nader, hetzij via de volgende nieuwsbrief
begin juni, hetzij rechtstreeks.
VAN HET BESTUUR
Allereerst willen we de leden hartelijk danken die
zorgden voor een ongekende respons op het ledenonderzoek:
ruim de helft van u reageerde. Dat feit op zichzelf
geeft al aan dat de betrokkenheid bij de VVNK 1900
groot is, evenals de waardevolle suggesties die werden
gedaan. Thans wordt de laatste hand gelegd aan de analyse
en daarna zullen beleidsconclusies kunnen worden
getrokken. Tijdens de Algemene Ledenvergadering zullen
de resultaten worden gepresenteerd en in de volgende
nieuwsbrief verschijnt een samenvatting. Eén gegeven
willen we u alvast niet onthouden: de leeftijdsamenstelling.
Feit is dat 44% van de respondenten in
1939 of eerder is geboren en dus ca 69 jaar of ouder is,
terwijl maar 10 % 48 jaar of jonger is. Kortom we zijn ernstig
vergrijsd en zullen ons samen moeten bezinnen op
mogelijkheden van werving van nieuwe leden en verjonging,
gevolgd door actie.
De VVNK gaf weer acte de présence tijdens de Art Deco
beurs (voor toegepaste kunst 1880-1980). We slaagden
er in bijna 10 leden te
werven en de omzet
was dik het dubbele
van 2007, dit mede
dankzij dank zij onze
enthousiaste vrijwilligers.
We kregen alvast
een uitnodiging van de
beurs om in 2009 weer
een (gratis) stand te
(Vervolg op pagina 3)

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 3
(Vervolg van pagina 2)
bemensen. Uit een evaluatie bij de vrijwilligers bleek de
opzet en werkwijze in hoofdlijn goed te bevallen met enkele
suggesties ter verbetering.
Dan is er nog een punt wat ons enige zorg baart. Het
komt helaas regelmatig voor dat men zich voor een evenement
inschrijft maar zonder opgaaf van redenen niet
komt of bv op de ochtend zelf pas afbelt.
Dit betekent dat de vereniging de kosten moet dragen.
Wanneer er een limiet aan het aantal deelnemers is, en
er overtekend wordt, betekent het bovendien dat we nodeloos
leden hebben moeten teleurstellen. Daarom: bent
u onverhoopt verhinderd door bv ziekte bel dan z.s.m. het
organiserende bestuurslid of de secretaris. Mogelijk kan
iemand van de reservelijst dan alsnog mee. Tip: kijk tijdig
of er werkzaamheden aan het spoor zijn of een storing
(ns.nl) of wegwerkzaamheden (vananaarbeter.nl).
Last but not least: 24 mei vindt in combinatie met een
evenement in Arnhem de Algemene Ledenvergadering
plaats. We hopen daar velen van u te ontmoeten en de
situatie van ons aller VVNK te bespreken. Bijgesloten
treft u de vergaderstukken aan.
VAN DE PENNINGMEESTER
In januari hebben alle leden een acceptgirokaart
toegestuurd gekregen met het verzoek om de ledenbijdrage
voor 2008 te voldoen. Velen hebben dit inmiddels
gedaan en hebben hun lidmaatschapskaart voor dit jaar
ontvangen. Als u wel betaald heeft en geen lidmaatschapskaart
hebt ontvangen wilt u dan contact opnemen
met de penningmeester
tel. 0299 - 432 522 of penningm@vvnk.nl
Als u uw ledenbijdrage nog niet betaald heeft wilt u dit
dan zo spoedig mogelijk doen, dan hoeft de penningmeester
u geen betalingsherinnering toe te sturen.
DE ARNHEMSCHE FAYENCE-
FABRIEK 1907 -1934
Jaap Bakkum
(Samenvatting op basis van het boek over deze fabriek
van Hadewych Martens en Benno Steenaert)
Klaas Vet (1876-1943) was reeds jong gebiologeerd
door de potterie en bakte zijn eerste aardewerk in
een oventje naast het huis van zijn ouders in zijn geboortestad
Purmerend.
In 1898 trad hij in dienst van de Plateelfabriek Zuid-
Holland in Gouda als aardewerker. Hij bleef er twee jaar,
waarna hij naar De Distel in Amsterdam vertrok om er als
modelleur en glazurist te werken. In 1901 kwam hij daar
onder het gezag van hoofdontwerper Bert Nienhuis.
Jacob Vet (1880-1924) was op de lagere school een goede
leerling. Op advies van het schoolhoofd zocht hij de
kant van de handel op. Hij werkte bij een boekhandel en
ging op zijn 18 e jaar schilderen bij de plateelfabriek van
de Wed. N.S.A. Brantjes in
Purmerend. Ondertussen behaalde
hij diploma’s boekhouden,
handelscorrespondentie,
Engels, Frans en Duits.
Op 13 maart 1907 werden de
statuten voor een nieuwe onderneming
te Arnhem voor de
notaris verleden. De gebroeders
begonnen met negen
andere aandeelhouders aan
de Amsterdamsche weg 27a
een nieuwe fabriek. Zij brachten
hun hele hebben en houden
uit Purmerend in.
Waarom Arnhem werd gekozen,
is niet vastgelegd. Waarschijnlijk
speelde een belangrijke rol,
dat de aanvoer van grond- en brandstoffen
en het vervoer van de producten
voordelig was. Ongetwijfeld was van
niet minder belang, dat Arnhem als stad
waar vrij veel oud-Indiëgangers woonden,
clientèle naast de deur bood.
Na wat tegenspoed in het begin ging
het de Arnhemsche Fayencefabriek
spoedig goed. Zij produceerde met een
15-tal mensen mooi luxe sieraardewerk,
dat o.a. werd getransporteerd naar
Frankrijk, Engeland, Scandinavië en
Nederlandsch Oost-Indië. In 1919 had
zij ook agentschappen in New York en Sydney.
De producten met het haantje als merk, haalden gouden
medailles op de internationale tentoonstellingen in Londen
(1909), Manchester (1910), San Francisco (1915).
Onder druk van Wereldoorlog I (1914-1918) liep de afzet
terug, maar in 1919 was die toch al weer twee keer zo
groot als in 1913. Enkele malen moest de fabriek dan ook
worden uitgebreid.
Midden jaren ’20 groeiden de zaken de gebroeders wat
boven het hoofd.
Onder onduidelijke omstandigheden verdronk Jacob op
een reis naar Londen in 1924 in de Thames. Met zijn opvolger
Ir. H. van Hoorn kreeg Klaas ruzie, wat er toe leidde,
dat hij in 1926 werd ontslagen. Heinz Welte werd zijn
opvolger.
De fabriek had ook onder de wereldwijde economische
crisis te lijden. De handgeschilderde producten werden te
duur. Waren de stakingen bij de concurrerende Goudse
aardewerkfabrieken in 1928/1929 aanvankelijk nog wel
gunstig voor Arnhem en zocht de directie het in eenvoudiger
decoraties van o.a. druip- en spatglazuur voor het
sieraardewerk en gedeeltelijke omschakeling op gebruiksgoed,
de oriëntatie op siergoed was toch een te
(Vervolg op pagina 4)

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 4
(Vervolg van pagina 3)
nadelige positie om het vol te kunnen houden. Samenwerking
met de buurman, de ten behoeve van de voor de
ontwerpen van Th.A.C. Colenbrander opgerichte fabriek
De Ram, bracht weinig soelaas. In 1934 werd de fabriek
gesloten.
Aanvankelijk werden de uit Purmerend meegenomen modellen,
die overeenkomsten hadden met Rozenburg, gefabriceerd,
naast familie van Klaas’ laatste werkgever De
Distel. Spoedig volgden zelf ontworpen producten. Met
het in dienst treden van W. Hartgring in 1917 werd artistiek
nog eens een forse sprong voorwaarts gemaakt.
Er kwamen verder decors van o.a. C.A. Lion Cachet, Philip
van Praag, Philip Lagrand en Dirk Straus.
Zij hebben ons een grote variatie in vormen en decoraties
nagelaten, waarin een harmonie werd gevonden tussen
het vlakke ornament en de ronde vorm, en het matglazuur
een bijzondere plaats heeft.
Klaas Vet liet ondertussen niet af. Na zijn ontslag begon
hij de fabriek Gelria, die in 1932 eveneens door de crisis
moest worden gesloten. In 1939 probeerde hij het opnieuw
onder de oude naam. Door Wereldoorlog II, moest
in 1942 ook deze fabriek worden gesloten, waarna hij het
samen met zijn zoon nog probeerde onder vennootschap
verder te gaan. Hij overleed op 22 augustus 1943.
BOEKAANKONDIGING
Mirjam Koelewijn
Vluchten in schoonheid.
De Prerafaëlieten en Nederlandse kunstenaars
rond 1900.
Ria Laanstra en Suzanne Veldink.
Uitg. d’Jonge Hond Harderwijk/ Museum Mesdag
Den Haag, 2008.
ISBN 978-9089100-43-6, 144 pag., € 22,50.
De titel van dit fraai uitgegeven
boek, een kunsthistorische
publicatie die
verschijnt bij de gelijknamige
tentoonstelling in
Museum Mesdag in Den
Haag, is goed gekozen.
Het behandelt de invloed
van de Engelse Prerafaëlieten
op Nederlandse
kunstenaars rond 1900. Veel kunstwerken die in het boek
aan de orde komen ademen een zelfde mooie, dromerige
en vaak mystieke sfeer.
TIPS
Museum Mesdag, Den Haag
(www.museummesdag.nl)
Vluchten in schoonheid
De Prerafaëlieten en Nederlandse kunstenaars rond 1900.
15 februari 2008 t/m 18 mei 2008
De tentoonstelling in Museum Mesdag sluit goed aan bij
de grote tentoonstelling die gelijktijdig in het Van Gogh
Museum is te zien over J.E. Millais, een van de belangrijkste
Prerafaëlitische kunstenaars. The Pre-Rafaëlite
Brotherhood werd opgericht in 1848 en bestond uit kunstenaars,
dichters en critici die de klassieke regels van de
Royal Academy afwezen en in plaats daarvan een terugkeer
naar de oprechte eenvoud en schoonheid van de
kunst uit de tijd vóór Rafaël propageerden. Inspiratie vonden
zij in een nauwkeurige bestudering van de natuur, in
de bijbel en mythologie en bij Dante en Shakespeare,
maar ook bij eigentijdse dichters als Tennyson en Keats.
Aan de uitwerking van de ideeën van The Pre-Raphaelite
Brotherhood en de hieraan verwante Aesthetic Movement
op Nederlandse kunstenaars is tot nu toe nauwelijks
aandacht besteed. Daar brengen de expositie en dit
boek verandering in. Het boek begint met een inleidend
hoofdstuk en focust vervolgens op Matthijs Maris die ook
in zijn eigen tijd al als een ‘buitenbeentje’ in de Nederlandse
kunstwereld werd beschouwd. In de jaren 1877-
1917 woonde en werkte hij in Londen. Hoewel hij zelf zijn
inspiratiebronnen altijd heeft ontkend, blijken er in zijn
werk en dat van de Engelse kunstenaars duidelijke overeenkomsten
te vinden. In het derde en laatste hoofdstuk
komt de Prerafaëlitische invloed
op andere Nederlandse
kunstenaars aan bod. Zo legt
het boek verbanden met bekend
en minder bekend werk
van J. Toorop, R.N. Roland
Holst, A.J. Derkinderen, A.
van Welie, J. Thorn Prikker,
J. Veth, S. Moulijn, P.C. de
Moor, G.W. Dijsselhof en H.J.
Haverman. Daarbij gaan de
auteurs onder meer in op de
rol van de kunstkritiek en
kunsttijdschriften. Ook is te
lezen en te zien hoe een aantal
van deze kunstenaars zich
bewoog op het terrein van de
toegepaste kunst en de Gemeenschapskunst.
Matthijs Maris, 'De keukenprinses',
olieverf op doek,
1872, Museum Mesdag
De niet altijd even helder geschreven tekst wordt rijkelijk
ondersteund met grote en duidelijke illustraties zodat de
vergelijkbare beeldtaal bijna als vanzelf naar voren komt.
Het is boeiend dat de Nederlandse kunstenaars en de
Engelse Prerafaëlieten eenzelfde hang naar symboliek,
mystiek, zuiverheid, oorspronkelijkheid en schoonheid
blijken te hebben. De lezer die zich verder wil verdiepen
in de behandelde kunststromingen en kunstenaars kan te
rade gaan bij de uitgebreide literatuurlijst. Juist doordat
het werk van Matthijs Maris in een nieuw licht wordt geplaatst,
krijgt dit mooie boek een toegevoegde waarde.

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 5
Van de kant van Liebermann
naar een Wereldcongres en
Zwolle
Jaap Bakkum
Onze vereniging hield op 31 maart 2007 haar jaarvergadering
in het Drents Museum in Assen. Daarbij bezochten
wij de tentoonstellingen van Mankes en Liebermann.
Dat was genieten.
Een tentoonstelling bekijken doet ieder op zijn/haar eigen
manier en benadert de werken ook vanuit de persoonlijke
interesses. Dat kan leuke vragen oproepen.
Met één van onze leden
stond ik voor twee schilderijen
Kantklossters in Brabant
van Liebermann. Als
echtgenoot van een kantklosster
en inwoner van
Noordbrabant werd ik direct
betrokken bij een paar
vragen: Waar is dit geschilderd
We kennen
België als bakermat van
de kant sedert eeuwen; Is
hier de Nederlandse provincie
of het juist over de
Max Liebermann, kantklosster
1881.
grens liggende Belgisch
Brabant bedoeld, maar
Nederland kende niet zoveel
plaatsen waar omstreeks
1900 kant werd geklost. In kant zijn vele typen,
aan welke wordt hier gewerkt
Deducerend en concluderend kwamen we tot de – voorlopige
– uitkomst, dat het taferelen waren uit het Noordbrabantse
dorp ’s-Gravenmoer bij Dongen. Daarvoor was
echter enige kennis van de techniek nodig.
De ervaring van dit gesprek biedt een mooi handvat om
U een en ander te vertellen over de techniek en geschiedenis
van deze bijzondere vorm van kunstnijverheid, die
ook in ons land rond 1900 weer opleefde, zelfs met de
steun van koningshuis en regering.
Wat is Kant eigenlijk Er gaan verschillende definities
rond. Klassiek zijn de basiskenmerken: Een open textiel
weefsel, gebruikt voor versiering van kleding of als zelfstandig
object. Maar onder zo’n begrip vallen vele soorten
textiele versiering. De echte liefhebber beperkt de
naam graag tot naaldkant, dat een soort borduurwerk
zonder ondergrond lijkt, en kloskant, dat getypeerd zou
kunnen worden als een weefsel, waarvan zowel schering
als inslag met losse klosjes worden gestuurd.
Over de herkomst zijn mooie sagen verteld en voor voorlopers
wordt wel verwezen naar vondsten in faraograven
en technieken in het antieke China. Laten we die hier
maar voor wat ze zijn en constateren, dat beide soorten
kant ongeveer tegelijk in Italië en Vlaanderen zijn ontstaan
eind 15 e , begin 16 e eeuw. Algemeen wordt aangenomen
in Italië meer de naaldkant en in Vlaanderen de
kloskant; naaldkant vanuit borduurwerk, kloskant vanuit
het 15 e eeuwse passement ( = randversiering van kledingstukken
ter bescherming tegen slijtage). De bloeitijd
van kant in de kledingmode was in de 16 e tot de 18 e
eeuw. Vlaamse kant had in 17 e eeuw grote faam.
Het intensieve handwerk maakte de kant uitzonderlijk
kostbaar, soms zelfs duurder dan goud. Er zijn verhalen
bekend van prijzen voor een set: kraag en manchetten
voor mouwen en laarzenkappen, gelijk aan die van een
kapitaal huis. Kant was dan ook lange tijd een statussymbool
voor de adel.
Zoals veelal met te grote luxe, liep de vraag van tijd tot
tijd uit de hand en ontwrichtte de economie. Heersers zagen
zich dan ook verschillende malen genoodzaakt om
regels te stellen voor het dragen en voor de handel.
Het zo begeerde product lokte concurrentie uit. Koning
Lodewijk XIV van Frankrijk is bekend om de bevordering
van diverse vormen van nijverheid. Zijn oog viel daarbij
ook op de kantnijverheid. Voor het aantrekken van vaklieden
voor zijn factorijen ging hij dikwijls niet zachtzinnig te
werk. Kantklossters werden in het buitenland met geweld
of grote sommen geld geronseld, waarbij die als hun vertrek
werd ontdekt, de doodstraf riskeerden.
De kantproductie werd een zeer omvangrijke “industrie”,
in Vlaanderen, Frankrijk en Italië, maar ook in Duitsland,
Engeland, Scandinavië en Rusland. Voor het luxe product
was de vraag erg afhankelijk van de algemene welvaart
en die kende daarom veel ups en downs.
Elke plaats had zo zijn eigen patroontype. Vandaar ook
dat de namen van kanttypen dikwijls verwijzen naar de
stad van vervaardiging.
Ook in Nederland was er kantnijverheid, vooral kloskant.
(Vervolg op pagina 6)
Antwoordstrook Berlijn - zie achterzijde - uiterlijk 11 mei naar:
Mevr. T.H. Meulders
Schoolstraat 4-A
2151AA Nieuw-Vennep
Brandenburger Tor
(foto www.aviewcities.com)

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 6
(Vervolg van pagina 5)
Voorbeelden: Volgens het Quotisatiekohier Leeuwarden
was er in 1749 een speldewerkschoolhoudster met 48
speldenwerksters; In de 17 e eeuw kende ’s-Gravenmoer
een fors aantal kantklossters; Het weeshuis in Amsterdam
liet de meisjes kant klossen.
De 19 e eeuwse klederdrachten en de modes zorgden
voor vraag, weliswaar wisselende die, maar bleef toch zo
groot, dat de uitvinders in de tijd van de industriële revolutie
brood zagen in het ontwikkelen van kantweefmachines.
Dat was op den duur uiteraard de dood voor het
handwerk als broodwinning.
In de sfeer van de Arts & Craftsbeweging van William
Morris (1834-1896) leefde rond 1900 ook in Nederland
de waardering voor het ambacht in het
algemeen en daarmee voor het kantklossen,
weer wat op. Er kwamen,
naast privé-opleidingen, een vijftal officiële
scholen tot stand, enkele met filialen.
Twee van deze scholen mochten
zich zelfs met het predikaat Koninklijk
sieren. Vanaf 1903 tot de opheffing in
1923 werd er ook het vak kloskant gedoceerd
aan de in 1881 opgerichte
Rijksschool voor Kunstnijverheid in Amsterdam,
aan welk instituut nogal wat van onze kunstenaars
rond 1900 hun opleiding kregen.
De kantscholen trokken niet alleen meisjes, die een vak
wilden leren en niet in de fabriek wilden werken, maar
ook jongejuffrouwen van goeden huize, die op een echtgenoot
wachtten en intussen wat nuttigs te doen zochten.
Voor de eersten waren
de kansen na enkele
jaren toch te gering.
Kraag, geometrisch patroon,
Nel Leeuwrik.
Verschillende klosjes.
Kloskant wordt gemaakt
op een kussen.
De techniek van de
kloskant bestaat uit
het draaien en kruisen
van draden, die
op klosjes zijn gewonden.
Dat gaat volgens
een patroon,
dat op het kussen
ligt. De kruising
wordt telkens met
een speld vastgezet.
Eigenlijk in beginsel
heel simpel, alleen
je moet de verschillende
manieren van
kruisen en draaien
kennen en het patroon
kunnen lezen.
Patroon gestileerde Libellen,
L.P.J. de Jager Meezenbroek-van Beverwijk,
+ 1900.
Zo’n in gebruik zijnd kantkloskussen met soms bergen
klosjes, ziet er zeer indrukwekkend uit,
maar laat U niet imponeren. Een kantwerkster
gebruikt maar 4 klosjes tegelijk,
legt er 2 weg en pakt de volgende
2. Het is natuurlijk wel zaak, dat zij ze
een beetje op volgorde houdt, maar
ook daar zijn hulpmiddeltjes voor.
Het laat zich gemakkelijk denken, dat
spelden en klosjes, naast traditie, worden
afgestemd op het patroon en het
gebruikte garen. Voor ruimere patronen
en dikkere draden zijn grotere klossen meer geëigend
dan voor het fijnere werk. Er zijn dan ook honderden verschillende
vormen, maten en materialen klosjes, al dan
niet versierd.
Rond 1960 beleefde het kantklossen een opleving als
vrijetijdsbesteding en kunstuiting. Het heeft zich inmiddels
op het pad van de moderne kunst begeven, mede
door het gebruik van nieuwe materialen en ontwerpen in
driedimensionale vormen.
Om over de tegenwoordige belangstelling een paar feiten
te noemen. In 1978 werd in Nederland opgericht de - wat
nu heet - Landelijke Organisatie Kant Kunst (LOKK). Anno
2008 telt zij ruim 3000 leden, terwijl minstens een paar
keer zoveel kantwerk(st)ers niet georganiseerd zijn. In
haar blad 2007-4 besteedde de LOKK ook uitvoerig aandacht
aan de Liebermann-tentoonstelling in Assen, vooral
(Vervolg op pagina 7)
Gaarne onderstaande antwoordstrook uiterlijk zondag 11 mei met de laatste lichting posten aan:
Mevr. T.H. Meulders Schoolstraat 4-A 2151AA Nieuw-Vennep
Ondergetekende maakt kenbaar serieuze belangstelling te hebben voor de reis naar Berlijn rond 27/28 september
2008 als vermeld in de april-nieuwsbrief.
Naam
Straat/huisnr
…………………………………………………………..
…………………………………………………………..
Postcode ……………………… Woonplaats ………………………………………………………………..
E-mailadres
telefoonnr
Mogelijk aantal deelnemende VVNK-leden
Mogelijk aantal deelnemende Introducés
…………………………….@………...………………..
……………………………...…………………………...
…………………..
…………………..
Veld voor Evenementencommissie
Binnengekomen .………………...
Verwerkt ……….………………….

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 7
(Vervolg van pagina 6)
natuurlijk aan de schilderijen met kantklossters.
Om ons verder maar tot één buurland te beperken, het
Deutscher Klöppelverband viert dit jaar het zilveren jubileum
en telt rond 3400 leden.
Er is zelfs een wereldwijde organisatie, de Organisation
Internationale de la Dentelle
au Fuseau et à l’Aguilles
(OIDFA) met ruim 1900 leden
in 33 landen, van Canada
tot India en van Finland
tot Australië. Nederland bezet
daarin in aantal leden,
met 269 de 2 e plaats.
TIPS Patroon kant Crocus 1928,
Tine de Vos
Graag vestigen wij ook hier Uw aandacht op de
tentoonstelling van een vorm van kunstnijverheid omstreeks
1900, die niet alledaags wordt geëxposeerd.
Kanten naar geometrisch en gestileerd patroon, ontworpen
in de stijl van de Nieuwe Kunst.
Hollandsche Kant, met passer en liniaal.
26 april tot 27 juli 2008
Stedelijk Museum Zwolle
Melkmarkt 41.
Geopend: Dinsdag - Vrijdag 10.00 - 17.00 uur
Zaterdag - Zondag 13.00 - 17.00 uur
Bereikbaar van NS-station:
Te voet 10 minuten.
Stadsbus lijn 2 of 3, halte Rode Torenplein
Tel. 038 - 421 4650 / www.stedelijkmuseumzwolle.nl
Om de 2 jaar organiseert deze
organisatie een congres.
De laatste keer in Athene, dit jaar van 4-6 juli in Groningen.
Rond dit congres zijn er op diverse plaatsen in Nederland
kanttentoonstellingen; zeker waard om een paar
bezoekjes af te leggen. In verband met ònze belangstelling
voor kunst en kunstnijverheid rond 1900, noem ik er
twee in het bijzonder.
De expositie Hollandsche kant, met passer en liniaal, van
26 april tot 27 juli 2008 in het Stedelijk Museum in Zwolle.
De tentoonstelling wordt geopend
door H.K.H. Prinses Margriet. Bijzonder
aan veel van de geëxposeerde
kanten is, dat zij in de stijl
zijn van de typisch Nederlandse
Nieuwe Kunst, als geometrische
en gestileerde variant van de Art
Kant Crocus, detail.
Ontwerp 1928,
Tine de Vos
Nouveau. Het Zwolse Stedelijk laat
als tegenhanger tegelijkertijd ook
twee tentoonstellingen met moderne
kanten zien.
Het museum Dongha in Dongen
laat onder de titel Passion van 14 juni tot 1 december
2008 moderne dynamische kanten zien, naast nostalgische
werken uit het dorp ’s-Gravenmoer. Dat alles met
ook de bescheiden expositie Van Heinde en Verre, schilders
in Dongen 1850-1925 tot 17 november 2008. U vindt
daar in wisselende samenstelling werken van 12 bekenden
als Jozef Israëls, Max Liebermann, August Allebé en
Jan Veth. Deze schilders werkten in de omgeving van
Dongen, waar zij dan logeerden in de herberg van de familie
Muskens.
Bij de tentoonstelling is
een boek onder de gelijknamige
titel verschenen.
Dan nog even uitleg over de deductie van Liebermann’s
schilderijen. De klosjes op het kussen zijn vrij fors, dat
duidt op kant van wat dikkere draden en een vrij open pa-
(Vervolg op pagina 8)
Antwoordstrook Arnhem - zie achterzijde - voor 15 mei naar:
Dé Reijne
Keizer Karelweg 367
1181 RE Amstelveen

VVNK NIEUWSBRIEF 2008 nr 2 pagina 8
(Vervolg van pagina 7)
troon. Vooral voor de Brabantse en Zeeuwse klederdrachtmutsen
werd rond 1900 dergelijke kant in `s-Gravenmoer
geklost. Van Liebermann was bekend, dat hij ook in die
plaats wel eens gewerkt heeft. Het klopte, latere navraag
bij het Drents Museum leverde als geregistreerde locatie
DE DISTEL IN ZUID-AFRIKA
Thea de Hilster
Als je geïnteresseerd bent in keramiek en Jugendstil
kijk je overal waar je komt of je iets bijzonders ziet.
Dat was onlangs het geval tijdens onze reis door Zuid-
Afrika. Tijdens ons verblijf in Pretoria gingen we ‘naar
oom Paul kuieren’, oftewel op bezoek in het Paul Kruger
museum. Daar troffen we enkele tegeltableaus aan van
de Amsterdamse Plateelbakkerij 'De Distel'. Op een ervan
stond zijn woning in Zwitserland afgebeeld en op de
andere allerlei soorten vogels. Paul Kruger zelf - zijn
standbeeld - kwamen we tegen op Church Square waar
diverse panden staan van eind 19 e , begin 20 e eeuw die
nu allemaal gerestaureerd worden. Ondermeer de Nederlandsche
Bank met een prachtig smeedijzeren hek.
TIPS
Dongen op en daar logeerde Liebermann dan.
Wilt U nog wat nazien over de tentoonstellingen: Kijk op:
www.lokk.nl
www.oidfa.com
www.oidfa2008groningen.com
Op zoek naar Nederlands keramiek kwamen we in een
antiekzaak in Johannesburg het boek ‘Historiese Tablo’s
op teëls’ tegen met de geschiedenis en de voorstellingen
van tegeltableaus van De Distel. De tegeltableaus waren
rond 1900 geplaatst in het Transvaal Theater in Rotterdam.
De afgebeelde voorstellingen waren scènes uit de
Tweede Vrijheidsoorlog van 1899 – 1902 en vier boerengeneraals
die daarbij betrokken waren. De
in Jugendstil uitgevoerde tableaus waren
2,3 x 1,5 m 2 groot.
Toen de tegels in 1969 achter het behang
van het Victoria Theater – zoals het theater
inmiddels heette - vandaan kwamen was er
veel belangstelling voor o.a. uit Amerika. Er
werd zelfs gesproken over een aanbieding
van $100.000. Maar de Nederlands-Zuidafrikaanse
Vereniging trok aan de bel. De
eigenaar van het theater en dus van de tegeltableaus,
de heer M.L. Rook vond dat de
verzameling in Zuid-Afrika thuis hoorde. Na
diverse contacten met mensen in Zuid-
Afrika kwam men tot overeenstemming. De
tegels werden verscheept, gerestaureerd en
vanaf 20 november 1970 in het T.P.A. gebouw
tentoongesteld.
Onderzoek in 1969 heeft uitgewezen dat de ontwerper en
schilder Willem van Norden (1883-1978) heeft meegeholpen
de tegels te vervaardigen. Van Norden wist zich in
1969 te herinneren dat Cornelis de Bruin (1870-1940) de
schilder was van de voorstellingen.
Niet alle tegeltableaus zijn bewaard gebleven. Er zijn er
vijf verdwenen.
In het Nederlands goud-, zilver- en klokkenmuseum te
Schoonhoven wordt t/m 4 mei een bijzondere tentoonstelling
gehouden en wel 'Klokken als kunstwerken,
Collectie Meentwijck 1890-1940'. Het betreft 80 Nederlandse
klokken uit o.a. de periode van de
Nieuwe Kunst, de Amsterdamse School, en
de Art Deco. Vertegenwoordigd zijn o.a. H.
P. Berlage, Jan Eisenloeffel, Jac. Van den
Bosch en Hildo Krop.
Verdere informatie bij het museum:
tel 0182 - 385 612 / www.ngzkm.nl
Onderstaande antwoordstrook per post vóór 15 mei opsturen aan:
Dé Reijne, Keizer Karelweg 367, 1181 RE Amstelveen
(Tel.: 020 - 645 2220, alleen voor informatie)
Ondergetekende meldt zich aan voor deelname aan het evenement in Arnhem op 24 mei 2008
(rondleiding over de tentoonstelling Arnhemsche Fayencefabriek, lunch en stadswandeling)
Opgave voor de Algemene Ledenvergadering is niet nodig.
Naam
Straat/huisnr
…………………………………………………………..
…………………………………………………………..
Postcode ……………………… Woonplaats ………………………………………………………………..
E-mailadres
telefoonnr
Aangezien er geen limiet is voor het aantal deelnemers is kunt u er vanuit gaan dat u geplaatst bent
…………………………….@………...………………..
……………………………...…………………………...
Aantal VVNK-leden ………... à € 18,00 = € …………………….
Aantal Introducés ……….. à € 21,00 = € …………………….
Totaal
€ …………………….
Veld voor Evenementencommissie
Binnengekomen .………………...
Verwerkt ……….………………….