Het recente alarm van de Raad voor de ... - Provincie Zeeland

Alarm personeelstekort zorg betwist (22/09/2006)
Het recente alarm van de Raad voor de Volksgezondheid & Zorg over zware personeelstekorten in
de zorgsector, is deels uit de lucht gegrepen. De raad heeft zich gebaseerd op vrijblijvende en
theoretische scenario's die niet eens bedoeld waren om personeelskrapte in kaart te brengen.
'Het is giswerk, want de berekening is gebaseerd op veronderstellingen'
De komende decennia zou Nederland 700.000 extra werknemers nodig hebben in de zorgsector, zo
meldde de Raad voor de Volksgezondheid & Zorg (RVZ) half september in een rapport. De
tekorten zullen structureel zijn tot ver na de piek van de vergrijzing in 2035.
Arbeidsmarktdeskundigen zetten echter vraagtekens bij deze prognose. Bijvoorbeeld het CWI
(Centrum voor Werk en Inkomen), dat niet voor een langere periode dan vijf jaar een voorspelling
voor de arbeidsmarkt durft af te geven. Voorspellen voor na vijf jaar, acht het CWI niet
betrouwbaar. Een jaar na de voorspellingen stelt het CWI zijn prognoses vaak alweer bij. 'De
tendens klopt dan wel, maar de cijfers moeten telkens worden aangepast', zegt woordvoerster
Christa van der Lucht.
Ook bij het Centraal Planbureau (CPB) geloven ze niets van de genoemde tekorten. In 2004
verscheen het CPB-rapport 'Vier toekomstscenario's voor overheid en zorg', dat ten grondslag ligt
aan het RVZ-rapport. 'Maar dat getal van 700.000 komt niet bij ons vandaan', zegt Rob Euwals,
programmaleider Arbeid van het CPB. 'Het is niet eens waarschijnlijk dat het klopt. Wij kunnen niet
in de toekomst kijken. Factoren zoals de olievoorraad of oorlogen kunnen grote invloed uitoefenen
op wat er gaat gebeuren. Het was destijds niet onze bedoeling om personeelstekorten voor de zorg
te becijferen, maar om de gevolgen van politieke beleidskeuzes te laten zien. We hebben geschetst
wat de gevolgen waren van meer of minder internationale samenwerking en meer of minder
collectieve voorzieningen. Anderen zijn met ons rapport aan de haal gegaan, maar dat gebeurt wel
vaker.'
Het door de RVZ genoemde getal van 700.000 is afkomstig van het Prismant, een adviesbureau
voor de zorg. Vorig jaar rekende men daar de vier scenario's van het CPB door. Tot zijn verbazing
zag onderzoeker Willem van Windt van Prismant dat zijn rekensom opdook in het RVZ-rapport.
'Het RVZ heeft zich gebaseerd op een aantal publicaties, onder andere die van ons. Ik denk dat het
aantal benodigde werknemers in de zorg lager zal uitvallen dan nu is gemeld. Er zal de komende
jaren heel veel moeite worden gedaan om arbeidsbesparende maatregelen te realiseren.'
Dat is ook de inschatting van Centerdata, een onderzoeksinstituut van de Universiteit van Tilburg.
'Dat er 700.000 mensen meer nodig zijn in de zorg kun je betwisten', zegt onderzoeker Jan Nelissen.
'Het is giswerk, want de berekening is gebaseerd op veronderstellingen. Zodra mensen één procent
gezonder worden, wijken de uitkomsten al af. Bovendien heeft dit soort voorspellingen een
zelfvernietigend vermogen. Zodra er een voorspelling ligt wordt er actie op ondernomen.'
Maar, zo waarschuwen de deskundigen, ook al klopt het getal niet, er komen wel degelijk flinke
tekorten in de zorg. 'Twintig jaar geleden werd een soortgelijke groei van het aantal banen in de
zorg voorspelt', zegt Van Windt. 'Ook toen heerste er ongeloof over de omvang. Maar die
voorspelling is toch uitgekomen.'
Jaargang: 2006, aflevering 38 pagina 13
Auteur: Henk Vlaming

Arbeidsmarkt en zorgvraag
Kwaliteit zorg verslechtert snel door enorme personeelstekorten
Den Haag – 14 september 2006
Raad waarschuwt:
De dreigende tekorten op de arbeidsmarkt voor personeel dat werkzaam is in de zorgsector
nemen binnen enkele jaren dramatische vormen aan. De kwaliteit van de zorg zal als gevolg
van het bijna onoplosbare tekort aan menskracht in het bijzonder in de verzorging van
oudere mensen ernstig tekortschieten. Nederland duikt daarmee onder kwaliteitsstandaarden
die we nu al vaak als minimaal ervaren. Dat constateert de Raad voor de Volksgezondheid en
Zorg in zijn advies Arbeidsmarkt en Zorg, dat voorzitter Rien Meijerink van de raad op
donderdag 14 september jl. aan staatssecretaris Ross van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
heeft aangeboden.
Door onder andere de vergrijzing verwacht men dat het aantal dementerenden in 2050 is verdubbeld
tot ruim 400.000 mensen. Het aantal mensen met een beroerte stijgt tot 2020 met zo’n 30%. Dit zijn
ziekten waarbij veel personeel nodig is. De potentiële beroepsbevolking daalt. Bovendien kiest lang
niet iedereen voor een baan in de zorg, zeker niet als de economie verder aantrekt. Om het tekort op
te lossen zouden de komende decennia 700.000 extra mensen nodig zijn. Dit terwijl er nu al zo’n 1
miljoen mensen in deze sector werken. Zo ontstaat al op korte termijn een arbeidsmarkttekort dat in
omvang niet te vergelijken is met voorgaande tekorten. Het gaat bij de snel verslechterende
verhouding tussen vraag en aanbod op de personeelsmarkt in de zorgsector niet langer om de
zogenoemde varkenscyclus. De tekorten zijn structureel tot ver na de piek van de vergrijzing en die
piek is in 2035. In de komende jaren komt daarmee onvermijdelijk de kwaliteit van de zorg ernstig
in het gedrang.
De RVZ stelt daarom onorthodoxe maatregelen voor: zowel aan de vraagkant – hoe voorkomen we
dat mensen afhankelijk worden van zorg – als aan de aanbodkant – hoe kan het arbeidspotentieel
waaruit werkgevers putten, snel worden vergroot. Hij stelt daarvoor zes prioriteiten.
Aan de vraagkant ziet de raad goede mogelijkheden in de sfeer van de preventie, in het bijzonder de
voorkoming en bestrijding van hoge bloeddruk. Juist ook de restverschijnselen van een beroerte
leiden tot een groot beslag op verzorgend personeel. Eveneens aan de vraagkant is een verminderd
beroep op de zorg mogelijk door ruimte te maken voor een markt voor persoonlijke dienstverlening.
Als het mensen wordt vergemakkelijkt om een persoonlijke dienstverlener aan te nemen, en
omgekeerd een belastingvriendelijk regime geldt voor persoonlijke dienstverleners, kan zware,
geïnstitutionaliseerde zorg langer worden uitgesteld.
Aan de aanbodzijde ziet de RVZ ook mogelijkheden. In het bijzonder noemt de raad gratis
kinderopvang voor de laagste schalen in de zorg. Gratis kinderopvang vergemakkelijkt de stap naar
een baan in de zorgsector voor meer en andere groepen. Vooral voor groepen die in kleine
deeltijdbanen werken.
Ook is nog winst te boeken door mogelijkheden in de bouwtechnische sfeer te benutten. Uit een
achtergrondstudie van de raad blijkt dat ‘slim’ bouwen tot productiviteitsstijgingen van zo’n 10%
kunnen leiden.
Tenslotte doet de raad een oproep aan werkgevers en werknemers om het met elkaar eens te worden
over aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden. Te denken valt daarbij aan het bieden van meer
carrièreperspectief zoals uitwisselingsmogelijkheden voor personeel van de care naar de cure,
deskundigheidsbevordering, prestatiebeloning. De raad is van oordeel dat de onderhandelingsruimte

die het rijk vaststelt voor de arbeidsvoorwaarden met name in de care verruimd zou moeten worden,
aangezien productiviteitsstijgingen in deze sector uit de aard van de werkzaamheden
noodzakelijkerwijze lager is dan in sommige andere sectoren.
De raad geeft ook aan welke draconische maatregelen onafwendbaar worden, als zijn aanbevelingen
niet op korte termijn worden verwezenlijkt. Daartoe behoren verhuizing van verpleeghuisbewoners
naar regio’s waar de arbeidsmarkt minder krap is, een buitenlandse oppas inhuren voor
zorgbehoeftige ouders of naasten, astronautenvoeding toedienen aan mensen die hulp nodig hebben
bij het eten, of zelfs verhuizing naar andere landen waar meer personeel beschikbaar is.
Door het tekort aan arbeidskracht in de zorg zal de kwaliteit verder onder druk komen te staan.
Daarom adviseert de raad de bewindslieden van VWS om normen voor verantwoorde zorg vast te
stellen die met veiligheid te maken hebben. Voor de caresector liggen die op het vlak van medisch
en verpleegkundige handelen. De normen zouden afgeleid kunnen worden van de set indicatoren
die de IGZ op dit moment gebruikt (zoals medicatiefouten, decubitus, incontinentie, ondervoeding
en fixatie).
Website: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (www.rvz.net)