Gebouwen in de Manteling - Provincie Zeeland

Aan dit project is door de volgende personen gewerkt:Marcel de Ronde, Adviseur toegankelijkheid Het Klaverblad, projectleiderJanJelle Visser, projectmedewerkerTineke Reidinga, projectmedewerkerMet dank aan Provincie Zeeland, Staatsbosbeheer en allen die direct of indirect hunmedewerking hebben verleend.2

Rapport met aanbevelingen voorhet verbeteren van de toegankelijkheid voormensen met een functiebeperkingLocatie: De Manteling van Walcheren te OostkapelleUitgevoerd in opdracht van Provincie ZeelandGoes, november 2004Stichting Het Klaverblad Zeeland3

Dit rapport met aanbevelingen is uitgevoerd conform de eisen zoals opgestelddoor Provincie Zeeland d.d. 11 mei 2004:• de historie van De Manteling (kort);• de huidige functie van De Manteling als natuurgebied (en de aldaaraanwezige bebouwingen);• de bij De Manteling betrokken partijen (inclusief de lokale werkgroepgehandicaptenbeleid);• de toekomstplannen voor De Manteling;• de door het college in 1998 voor het Natuurbeschermingswetgebied DeManteling vastgestelde beheersvisie;• de voor de doelgroep noodzakelijke aanpassingen voor De Manteling,de aldaar aanwezige bebouwingen en de (invaliden)parkeergelegenheden;• de bruikbaarheid en veiligheid van de aldaar gelegen Westhove -rotonde voor mensen die zich verplaatsen met bijvoorbeeld een scootofbrommobiel;• de eventuele natuurlijke beperkingen van de realisatie van deaanbevolen aanpassingen;• de (raming van) kosten van de aanbevolen aanpassingen;• de (mogelijke) financieringsbronnen.Betrokken partijen bij De Manteling:NaamStaatsbosbeheer (SBB) regioDeltagebiedGemeente VeereDienst Der DomeinenWaterschap Zeeuwse EilandenStichting Zeeuws Biologisch MuseumOrganisatie ‘Stayokay’ hostelsParticulierenDelta NutsbedrijvenBuitenplaats Zeeduin BVStichting OverduinBuitenplaats WesthoveCamping Oranjezon B.V.Provincie ZeelandStichting Het klaverblad ZeelandStichting Werkgroep GehandicaptenWalcherenStatusMede eigenaar, beheerderMede eigenaar, beheerderMede eigenaar, beheerderMede eigenaar, beheerderEigenaar, beheerder museumEigenaar, beheerder kasteel WesthoveEigenaren buitenplaatsenWaterwingebied OranjezonDiv. plaatsenDiv. plaatsenDiv. plaatsenDiv. plaatsenToezichthouder natuurmonument Manteling vanWalcherenAdviseur ToegankelijkheidBelangenbehartiging gehandicapten RegioWalcheren4

Inleiding 9Uitgangspunten De Manteling 10Gebouwen in de Manteling 13Plan van aanpak 15Raming van de kosten 32Bijlage 1 : Kissing gate 40Bijlage 2 : Overzichtkaarten 426

De MantelingInleidingDe provincie Zeeland heeft de Stichting Het Klaverblad Zeelandopdracht gegeven een plan van aanpak te schrijven voor hetnatuurgebied De Manteling van Walcheren.Uit een eerder verschenen onderzoek is gebleken dat er in de provincieZeeland weinig, tot geen, goed toegankelijke natuurgebieden zijn (zie:Natuurlijk Toegankelijk, juni 2003).Als vervolg hierop is dit plan voor De Manteling opgesteld. Hierin is eencomplete inventarisatie gemaakt van dit specifieke gebied. Er is vanuitgegaan dat alle bestaande routes en bezoekbare gebouwen vooriedereen bruikbaar moeten zijn. Dit alles dan ook zodanig uit te voerendat er niet een zogenoemde ‘gehandicapten tuin’ ontstaat. Er isgekeken naar de mogelijkheden waar tevens een globale richtprijs vooris bepaald.Om tot daadwerkelijke uitvoering over te gaan zijn er nog meerderestappen te nemen. Het komt helaas nog té vaak voor dat ervoorzieningen worden aangelegd die achteraf niet bruikbaar blijkenvoor de bestemde doelgroep. Dit is ook in dit rapport uitgewerkt.Wij hopen dat deze stap er toe bijdraagt dat in de toekomst niet alleenDe Manteling van Walcheren als goed toegankelijk kan wordenaangemerkt, maar dat er meerdere natuurgebieden in de loop der jarennaar een goede toegankelijkheid toe ‘groeien’.9

Het KlaverbladUitgangspunten De MantelingDe historie van De MantelingDoor de werking van de Noordzeegolven is een strandwal ontstaan terhoogte van Domburg. De strandwal werd opgebouwd uit het uit de zeeafkomstige zand. Bij de deltamonden van de grote rivieren begonnende strandwallen verder in zee. De strandwal heeft zich gedurende delaatste periode van de ijstijd ontwikkeld. Achter de wal ontstondenzoutwatermoerrassen die enkele kilometers uit de huidige kustlijnlagen.Tijdens de vele overstromingen zetten zich kleilagen af op hetaanwezige veen. Door de daling van de zeespiegel is het zogenaamdeHollandveen gevormd. Dit veen is nog steeds aanwezig en ligt ongeveer1 m. – Normaal Amsterdams Peil (N.A.P.) Een aantal overstromingen inde tweede helft van de Middeleeuwen zorgde in het grootste deel vanWalcheren voor verdere klei-afzettingen. De strandwal is steeds verderin Oostelijke richting opgeschoven en ligt er nu als duingebied tussenDomburg en Vrouwenpolder.De eerste bewoning was een eeuw vóór de jaartelling aanwezig.Ook in de Romeinse tijd was het gebied druk bewoond. Op destrandwal bij Domburg heeft een Romeinse tempel gestaan die gewijdwas aan de inheemse Godin Nehalennia. In 1647 kwamen de restantenvan deze tempel na een storm onder de duinen vandaan.Uit een nieuwe nederzetting op een kreekrug bij Westhove, Walichrumgeheten, ontstond Domburg, een belangrijke vissers- en handelsplaats.Tussen de tiende en twaalfde eeuw werden op Walcheren vliedbergenopgeworpen, waarvan in de twaalfde en dertiende eeuw een aantalwerd opgehoogd tot ‘kasteelbergjes’ van de plaatselijke ambachtsheren.In de Gouden Eeuw bouwden de rijke kooplieden uit Middelburg veellandhuizen op Walcheren en De Manteling. Delen van Oranjezon(Vrouwenpolder) zijn vanaf de zeventiende eeuw gebruikt alsweidegebied. Vanaf 1950 is het gebied een waterwinterrein en is er eennaaldbos aangelegd om zandverstuivingen tegen te gaan. Rond deeeuwwisseling van de negentiende en twintigste eeuw was Domburg10

De Mantelingeen belangrijke badplaats dat bezocht werd door vooraanstaandegasten uit binnen- en buitenland. De kunstschilders Toorop enMondriaan maakten deel uit van een bloeiende kunstenaarsgemeenschap.Vanwege de hoge natuurwaarden en de kwetsbaarheidvan de duingebieden is De Manteling van Walcheren in juli 1998aangewezen als beschermd (rijks)monument in het kader van deNatuurbeschermingswet.De huidige functie van De MantelingDe huidige functie is voornamelijk toeristisch-recreatief en waterwinning(Oranjezon). In mindere mate vindt er bos- en landbouw plaats. Decombinatie van bossen, buitenplaatsen, duinen en strand is, zeker inhet vakantieseizoen, een belangrijke trekpleister. Tevens is het ZeeuwsBiologisch Museum met de daarbij behorende heemtuin en het kasteelWesthove belangrijk voor toeristen en de eigen bevolking.In het vakantieseizoen bezoekt men tussen Domburg en Vrouwenpolderoverwegend de stranden:• 80% is verblijfsrecreant;• 72 % bezoekt de stranden;• 61 % zijn wandelaars;• 61 % van de vakantiegangers waarderen vooral duin, strand enopen water;• 26 % waardeert het landschap en de cultuurhistorische waarde.Het Zeeuws Biologisch Museum (ZBM) ontvangt jaarlijks ca. 30.000bezoekers. Het zwaartepunt van het recreatief gebruik ligt in hetwestelijke deel tussen de kern van Domburg en de Duinweg bijOostkapelle. De wandelpaden bij kasteel Westhove en vanuit de kernDomburg zijn populair voor wandelaars, fietsers, joggers, paardrijdenen natuurstudie. Binnen het natuurgebied is, met uitzondering vanjeugdherberg kasteel Westhove, enkele buitenplaatsen en hotelDuinvliet, geen verblijfsrecreatie.De Manteling als beschermd natuurgebiedVanwege de hoge natuurwaarden en de kwetsbaarheid van hetduingebied is De Manteling van Walcheren, met een oppervlakte vanongeveer 750 hectare, in 1988 aangewezen als natuurmonumentkrachtens de natuurbeschermingswet. Hierdoor is er een groot aantalregels van toepassing, zodat er geen schade aan de natuur kan wordentoegebracht. Tevens is De Manteling een integraal milieubeschermingsgebied,waardoor de rust gehandhaafd blijft.11

Het KlaverbladIn de beschikking bij de aanwijzing van De Manteling van Walcheren totbeschermd en staatsnatuurmonument in het kader van deNatuurbeschermingswet is de hoofddoelstelling als volgt geformuleerd:Behoud en/of herstel van het natuurschoon en/of de natuurwetenschappelijkebetekenis van het natuurmonument.De toekomstplannen voor De MantelingDe Manteling zal zijn natuurwaarde moeten behouden. Omdat deManteling is aangewezen als natuurmonument, is dit geborgd. Tevensis vastgelegd dat er ook voor recreatief gebruik mogelijkheden moetenblijven.Van belang hierbij is dat het voor iedereen bruikbaar zal moetenworden gemaakt. In dit geval niet alleen voor mensen die afhankelijkzijn van een rolstoel, maar ook ouderen, mensen met een beperktuithoudingsvermogen, blinden en slechtzienden en andere mensen meteen functiebeperking.12

De MantelingGebouwen in de MantelingBuitenplaatsenIn de zeventiende en achttiende eeuw waren er ongeveer 120buitenplaatsen en lusthoven op Walcheren die in eigendom waren vanwelgestelde kooplieden. Omstreeks 1750 bestond de gehelebinnenduinrand van De Manteling uit buitenplaatsen die allen inBarokstijl waren gebouwd. Enkele nog aanwezige buitenplaatsen zijn(vanaf Domburg) Ter Manteling, Hoogduin, ’t Hof Klein Duinvliet,Westhove, Duinbeek, Berkenbosch, Slikkebos, Zeeduin, Duno,Overduin, en Oranjebosch. Deze buitenplaatsen zijn in eigendom vanparticulieren.Kasteel WesthoveWesthove (rijksmonument) is het enige overgebleven Middeleeuwsekasteel op Walcheren. Hetwordt voor het eerst genoemdin de oorkonde van Floris V uit1177. Het diende alszomerverblijf voor de abten vanMiddelburg. In 1572 werd hetkasteel door de Geuzenverwoest. Het kasteelWesthove is momenteel ingebruik als jeugdherberg. Deeigenaar en beheerder isorganisatie Stayokay. Op ditmoment wordt de Noordelijketoren gerestaureerd.13

Het KlaverbladZeeuws Biologisch MuseumBij het kasteel Westhove hoorde in vroegere tijden een koetshuis eneen ‘Orangerie’. Dit monumentale gebouw (rijksmonument) isverbouwd tot een museum waar men met de flora en fauna van hetgebied kan kennismaken. In 1994 - 1995 werd de heemtuin ‘HortusZeelandiae’ aangelegd.Het museum beheert een natuurhistorisch collectie van ongeveer 5000objecten. De 2.2 ha. grote heemtuin en tentoonstellingen geveninformatie over de Zeeuwse natuur en de natuur in het algemeen.Tevens organiseert het ZBM het hele jaar door natuur-educatieveactiviteiten in en om het museum.14

De MantelingPlan van aanpakOm de Manteling toegankelijk en bruikbaar te maken voor mensen meteen functiebeperking, is dit niet alleen een technische aangelegenheid.Hier spelen meerdere facetten een belangrijke rol:• de mogelijkheden (omdat het om een beschermd natuurgebiedgaat);• de uitgangssituatie;• beschikbaar budget.Ook het aspect voorlichting moet niet worden vergeten. De doelgroepmoet ook weten hoe bepaalde voorzieningen gebruikt kunnen worden.De voorlichting draagt er dus toe bij dat de technische oplossingeneffectief zijn. Om deze reden zijn ook enkele personen met eenbeperking betrokken geweest bij de opzet van dit plan. Wanneer overwordt gegaan tot definitieve aanpassingen, kunnen ook zij voortijdigpraktische knelpunten aangeven. Na het aanbrengen van devoorziening zal dit de effectiviteit dan ook ten goede komen.Voor het bereiken van een voor iedereen gewenst eindresultaat is hetbelangrijk om alle stappen te doorlopen. Zie figuur 1. Aan de hand vande in dit figuur genoemde stappen wordt de planvorming omschreven.15

16Het Klaverblad

De MantelingInventarisatie groen-voorzieningenBereikbaarheidsonderzoekNatuurlijkToegankelijk(2003)Inventarisatie knelpuntenAnalyse en planontwikkeling+ potentieel gebruik+ looproutes+ kostenanalysePLAN VANAANPAKPlantoetsing+ prioriteitsvolgorde aanpassing+ meerjaren schema+ financierings schemaDefinitief plan+ prioriteitsvolgorde+ uitvoeringsschema+ financieringsschemaDetailuitwerkingUitvoeringEvaluatieBijstellen plannenVoorlichting/InformatieFiguur 117

Het KlaverbladInventarisatie groenvoorzieningenIn opdracht van De Provincie Zeeland is door Stichting Het KlaverbladZeeland in 2003 een inventarisatie uitgevoerd van de geschiktheid van30 natuurgebieden, verspreid over Zeeland, voor mensen met eenfunctiebeperking. Uit dit onderzoek kwam ondermeer naar voren dat ernauwelijks tot geen goed aangepast natuurgebied voor mensen meteen functiebeperking aanwezig is. Op grond hiervan is dit vervolgtrajectingezet die in diverse stappen doorlopen moet worden.BereikbaarheidsonderzoekDit onderzoek wordt ook wel looproute onderzoek genoemd, omdathierbij de aanwezige routes op hun geschiktheid voor mensen met eenfunctiebeperking wordt beoordeeld. De volgende punten worden hierbijgeïnventariseerd:• aanwezige looproutes;• aanwezige gebouwen;• groenvoorzieningen;• bereikbaarheid van het strand.Deze resultaten zijn op kaart in beeld gebracht.Inventarisatie knelpuntenBetreffende het gebied De Manteling, is het belangrijk het totale gebiedin beeld te brengen. Naast de aanwezige natuur zijn er ook diversegebouwen, strandovergangen en toegangen tot De Manteling diebereikbaar en bruikbaar moeten zijn.Analyse en planontwikkelingHet potentiële gebruik van het gebied De Manteling, Zeeuws BiologischMuseum en kasteel Westhove is hierin meegenomen. Alle aanwezigevoorzieningen, looproutes en publiekstoegankelijke gebouwen zijngeïnventariseerd op hun bereikbaarheid en bruikbaarheid. Om eenbeeld te krijgen van de investeringen die gedaan moeten worden is eenkostenanalyse opgesteld. Wanneer bij regulier onderhoud ofgrootschalig geplande onderhoudswerkzaamheden veel van dezegewenste verbeteringen kunnen worden meegenomen, zal het relatiefvele malen goedkoper zijn.18

De MantelingPlantoetsingDe volgende stap is plantoetsing. Hierbij wordt de haalbaarheid eneffectiviteit van de voorgestelde maatregelen bekeken, met name deaard, omvang, maatvoering, materiaalgebruik en kosten. Mede het feitdat De Manteling als beschermd natuurgebied is aangeduid, geeft veelbeperkingen in het materiaalgebruik!Onvermijdelijk zullen ook prioriteiten moeten worden gesteld. Welkeroutes pakt men eerst aan? Welke doelgroepen worden hierinmeegenomen? Te denken valt aan mensen in een rolstoel, maar ookblinden en slechtzienden die weer andere voorzieningen vragen.Het is belangrijk dat in overleg met de eigenaar, waar de aanpassingbetrekking op heeft, de te nemen maatregelen daar waar mogelijkworden meegenomen in hun meerjaren schema (beheerscyclus) voordit gebied. Wanneer er extra kosten mee gemoeid zijn, zal bekekenmoeten worden waar deze financiering vandaan kan komen. Er zijn watmogelijke geldverstrekkers in dit plan aangegeven in het hoofdstukRaming van de Kosten.VoorlichtingVoorlichting is een belangrijk onderdeel in het proces van het aanpassenvan de openbare ruimte voor mensen met een functiebeperking.Deze voorlichting richt zich op:• mensen met een functiebeperking;• mensen die betrokken zijn bij het ontwerp, aanleg en inrichtingvan het gebied;• de beheerders en gebouweigenaren.Mensen met een functiebeperking zijn nodig bij het definitief vaststellenvan de aanpassing. Maar ook bij het opstellen van informatie brochuresover dit gebied, kunnen zij veel praktische punten inbrengen. Mensenmet een functiebeperking die aan dit gebied een bezoek willenbrengen, hebben vooraf informatie nodig over de bereikbaarheid,toegankelijkheid en bruikbaarheid. Op grond van deze informatiemoeten zij kunnen beslissen of zij wel of niet De Manteling een bezoekkunnen brengen. Deze informatie zou via een toegankelijke website 1beschikbaar moeten worden gemaakt. Hierdoor is het tevens mogelijkde informatie ‘up to date’ te houden.1= Een website is toegankelijk wanneer deze aan de gestelde eisen vanwww.drempelsweg.nl voldoen.19

Het KlaverbladBereikbaarheid De MantelingFoto 1 Algemene Gehandicapten ParkeerplaatsenDe Manteling is bereikbaar met hetopenbaar vervoer. De bus stopt opca. 100 meter vanaf het ZeeuwsBiologisch Museum. Over betonklinkersen betonbaan kom je bij hetmuseum. Via de nieuw aangelegderotonde is het parkeerterrein tebereiken. De rotonde is overzichtelijken ook voor personen metscootmobiel goed bruikbaar.Op het parkeerterrein zijn 4 stuksalgemene gehandicapten Parkeerplaatsenaanwezig.Aanbevelingen voor het verbeteren van de toegankelijkheidwandelpadenUitgangspunt ten aanzien van de toegankelijkheid:Van belang in dit rapport is dat de voor het publiek toegankelijkegedeelten integraal toegankelijk en bruikbaar zijn. Het is niet debedoeling aparte paden en voorzieningen aan te brengen of teverbeteren uitsluitend ten behoeve van mensen met eenfunctiebeperking.Recreatie is één van de nevendoelstellingen van het terreinbeheer.Daarbij gaat het niet om massatoerisme maar om natuurgerichterecreatie.Optimalisering van de recreatie in De Manteling kan verantwoordplaatsvinden op basis van recreatieve behoeften en gedrag. Derecreatieve ontwikkelingen kunnen worden geconcentreerd bij hetkasteel Westhove, het ZBM en de toegang naar het strand.Bij de aanwijzing van routes voor mensen met een functiebeperking isde beoogde concentratie bepalend.Er is in dit rapport uitgegaan van het verbeteren van de toegankelijkheidvan de navolgende routes:A – de kortste route vanaf de nieuwe algemene parkeerplaats naarhet strand;B – de witte route;C – de blauwe route.20

De MantelingA - De kortste route vanaf de algemene parkeerplaats naar het strand.Pos. Omschrijving Te nemen maatregelen001 Toiletten Er staan 2 ‘Dixi Rental Toiletten’ bij het toegangspadnaar De Manteling. (zie foto 2)Deze vervangen voor een permanent toiletgebouw metinvalidentoilet002 Bord met reliëf(Zie foto 3)003 Betonpad naar het bos(zie foto 4)Het bord voorzien van informatie in brailleHet pad geheel vernieuwen met een verharding vankleischelpen, 45 m.Foto 2: Dixi Rental ToilettenFoto 4: BetonpadFoto 3: Informatiebord21

Het Klaverblad004 Bordje met tekst ‘strand’ op kruising Dit bordje vervangen door eentekst in reliëf005 Bord ‘verboden voor fietsers’aanbrengen006 Aanbrengen richtingbord ‘strand’op kruispunt007008 Brugje(Zie foto 5)009 Pad naar het strand op kruising‘Westhove’010 Bord nr. 62. (Zie foto 6)Overhangende takken snoeienLeuningen aanbrengenPad verharden met kleischelpenBord dichter bij het pad plaatseVoor slechtzienden is hetonduidelijk wat wel en wat niet istoegestaanFoto 5: BrugjeFoto 6: Bord nr. 6222

De Manteling011Pad naar kruising Westhove(Zie foto 7)Pad verharden met kleischelpen012Pad vanaf het bord nr. 62naar het strandEen geasfalteerd pad iszichtbaar tot op het strand(zie foto 8)Er ligt een dikke laag zand overheenDoor graafwerkzaamheden vaststellen watde ondergrond van dit pad isVermoedelijk hard puinEen kleischelpenpad aanbrengen overdeze laag tot aan het geasfalteerde padnaar het strandFoto 7: Pad naar kruisingFoto 8: DuinpadB - De witte routeDe route is op de brochure van staatsbosbeheer ‘Een wandeling doorde Manteling’ niet genummerd of aangegeven. Deze route is lang 1,5km. of 45 minuten.De witte route begint recht tegenover de ingang van het ZBM. Het padloopt naar links over een brug. Verder naar links op eenongenummerde route naar een rood / wit gemarkeerd afsluithek. Nahet passeren van dit hek gaat men rechtsaf naar een oplopendeduinweg. Daarna een vlak gedeelte en weer een oplopende duinweg.Aan de linkerkant passeert men de weg naar het strand. Rechtsaf bijpunt punt 12 A (blauwe route) daalt men af. Hier is de witte routegecombineerd met de blauwe route. Na punt 13 linksaf en vervolgt menhet pad naar een wit en blauw paaltje. Hierna ontbreekt de markeringgeheel. Bij punt B-4 wordt de witte route weer aangegeven en verderaangegeven op tekening. Het einde is bij punt 2 van de blauwe route.De paden zijn voldoende verhard met ingelopen grind in vaste klei enpuin.23

Het KlaverbladPos. Omschrijving Te nemen maatregelen021 Toegankelijkheid banken(zie foto 9)022 Houten brug(zie foto 10)Op 3 plaatsen de ondergrond bij de bankenuitvlakken, begroeiing verwijderen enverharding aanbrengenAan beide zijden een houten leuningaanbrengen023 Picknicktafel Deze vervangen en aanpassen voorgehandicaptenFoto 9: ZitbankFoto 11: AfsluithekFoto 10: Houten brug024Doorgang naast stalen afsluithek(Zie foto 11)De doorgang verbreden naar 1200 2025 Duinweg met hellinghoekverhouding van1:16. Breed 4000026 Bij punt 12A gaat de witte route samenmet de blauwe routeZie verder de omschrijving blauwe routeZie verder de omschrijving blauwe route027De witte route wordt punt 2A niet meeraangegeven.Bij punt 3 (blauwe route) vervolgt dewitte route aan de overkant van de laanPost opnemen voor het beter markerenvan de witte route2 Alle maten in mm tenzij anders aangegeven24

De MantelingC -De blauwe routeDe ‘blauwe route’ is de langste wandelroute door De Manteling enwordt aangegeven op de wandelkaart van staatsbosbeheer ‘Eenwandeling door De Manteling’. Duur van de wandeling ca. 2 uur.Lengte 4 km. Het begin van het pad is bij paaltje nr. 2 kruising kasteelWesthove en betonpad vanaf de algemene parkeerplaats.Pos. Omschrijving Te nemen maatregelen030 Begin wandelroute punt 2 A Blauw paaltje aanbrengen op kruisingmet ‘witte’ route031 Pad tot punt 3 Kleischelpenpad aanbrengen032 Pad bij punt 4 en 5 Kiwisluis verwijderen en klaphek (model:kissing gate. Zie bijlage 1) aanbrengen(Zie foto 12)033 Pad vanaf punt 6 – 7GoudvissenkomKleischelpenpad aanbrengen034 Banken goudvissenkom(Zie foto 13)4 st. banken vervangen door stalenbanken035 Pad rond gouvissenkom Kleischelpenpad aanbrengenFoto 12: KiwisluisFoto 13: Bank Goudvissenkom25

Het Klaverblad036 Route aanduiding Blauw paaltje aanbrengen t.p.v.goudvissenkom037 Pad tot punt 8 Overhangende takken snoeien038 Pad van 8A tot 8B Kleischelpenpad aanbrengen039 Kiwisluis, punt 8A Vervangen door klaphek / kussend hek040 Pad bij punt 8B Aanbrengen klaphek / kussend hekPad bij punt 9 A gedeeltelijkover asfalt041 Pad rechtsaf bij kruising / ingang‘Berkenbosch’Aanbrengen klaphek (model: kissinggate. Zie bijlage 1)Pad naar punt 10 is goed(Zie foto 14)Foto 14: Goed pad26

De Manteling042 Pad 10 A – 10 B Kleischelpenpad aanbrengen043 Punt 10 A Bij punt 10 A aanbrengen klaphek(model: kissing gate. Zie bijlage 1)044 Punt 10 B Aanbrengen klaphek (model: kissinggate. Zie bijlage 1)045 Pad 11 – 12 Hellinghoekverhouding 1:10Helling aanpassen naar 1:16046 Houten brug 1 over sloot naarbrug 2Vanaf brug 1 naar brug 2 nieuw verhardpad aanleggen onderlangs de heuvel047 Pad 13 – 16 is gecombineerdmet witte routeBij punt 16 aanbrengen klaphek (model:kissing gate. Zie bijlage 1)27

Het KlaverbladAanbevelingen voor het verbeteren van de toegankelijkheidvan voor het publiek toegankelijke gebouwenZeeuws Biologisch Museum (ZBM) met heemtuin ‘HortusZelandiae’Bereikbaarheid ZBMPos. Omschrijving Te nemen maatregelen050Het ZBM is bereikbaar viahet brede betonnenwegdek051 Vanaf de bushalte ga jeover betonklinkers enbetonbaan052 Algemene GehandicaptenParkeerplaats (AGP)aanwezig voor hetmuseum. Deze zullen (zijn)vervallen door het autovrijmaken van dit gedeelte.Toegankelijkheid ZBMHet gehele wegdek op diverse plaatsenrepareren met beton of asfalt. 30 m 2 .Hetwegdek is beschadigd door bouwverkeerkasteel WesthoveOneffenheden herbestratenIn het nieuwe inrichtingsplan zal rekeningmoeten worden gehouden met dezevoorziening. Personenauto’s voorzien vangehandicapten-parkeerkaart, toestaan bij hetmuseum te parkeren voor museumbezoek.Binnen 50 meter van het museum een AGPrealiseren. Personen die voor de buitennatuurkomen kunnen allen op het groteparkeerterrein.Pos. Omschrijving Te nemen maatregelen060061062063Het toegangspad naar hetZBM vanaf het betonnenwegdek is vanIjsselklinkers. Breed 1200Toegang tot het terras vanbinnen naar buitenTerras bereikbaar viabuitenom d.m.v. padenvan ijsselklinkersToegang tot de Heemtuin.Gehard glazen deur breed1000De hoofdtoegangsdeur staat open tijdens deopeningstijden en is goed toegankelijk.De deurbel verlagen van 1500+ naarmaximaal 1200+Dit zijn dubbele deuren met een vrije deurgangper deurvleugel van 850 en voldoende.De aansluiting op het terras verbeteren doorhet aanbrengen van een verplaatsbaredorpeloploopSchelpenlaag aangewalst naar de tafels opverharde onderlaagOp deze deur een verticale deurgreepaanbrengen. Deze deurgreep uitvoeren inroestvrij staal of aluminium in eencontrasterende kleur28

De MantelingBruikbaarheid heemtuin ZBM:Pos. Omschrijving Te nemen maatregelen070 Paden: Schelpen opverharde onderlaagPaden met variabele breedtes heemtuinopnieuw verdichten d.m.v. aanwalsen071Brug over vijver. Houtenbrug met aan 1 zijde eenleuning.Breedte 1200; lengte 15m.Langs de zijde van de brug zonder leuning eenopstaande rand als afrijbeveiligingaanbrengen.De rand hoog 100 boven het houten brugdek072 Hoofdinformatiebord Vervangen door een bord met beterecontrasterende kleuren en braille073 Bordjes geplaatst bijbomen en struikenDeze voorzien van een tekst in braille.De bordjes op een hoogte van 1200+aanbrengen. Deze staan nu te laag en wordensoms overwoekerd door beplantingen074 Zitbanken van metaal 10 st. extra banken bijplaatsenBruikbaarheid ZBM:Pos. Omschrijving Te nemen maatregelen080Ruimte fossielen /aquariumOver stenen onderdorpel een stalendorpeloploop aanbrengen081 Blinden en slechtzienden Voor blinden en slechtzienden een voorzieningtreffen zoals een geluidsdrager en koptelefoonover de verschillende onderdelen van deexpositie082 Nooduitgang zijzaal Dorpeloploop aanbrengen083 Dorpel tussen entree enexpositieDorpeloploop aanbrengen of straatwerkverhogen29

Het Klaverblad084 Trap tegenover balienaar ruimte voorkinderenInvalidentoilet085 Afm. netto 2500 x2000.Voorzien van een trapstoelliftWordt ook gebruikt als opslagruimtePlanken e.d. voor opslag hoger plaatsen op ca.2000+ vloerAankleedtafel voor kinderen opklapbaar maken.Beugels langs de toiletpot verhogen naar 900+vloerBeugel op binnenzijde v.d. deur plaatsen op850+ vloerPapierdispenser verlagen naar 1200+ vloerKasteel Westhove 3BereikbaarheidPos. Omschrijving Te nemen maatregelen090Het toegangspad naar hetkasteel vanaf het betonnenwegdek is vanKinderkopjes. Breed 1200.De algehele bereikbaarheid isomschreven bij ZBM3 Op het moment van de schouwing waren er werkzaamheden aan gedeelten van hetkasteel. Het kasteel is een onderdeel van de StayOkay organisatie en is een Hostel.30

De MantelingToegankelijkheid kasteelPos. Omschrijving Te nemen maatregelen095 In de toegang naar de hoofdentree zijngeen ontoegankelijke gedeelten. Menverkrijgt toegang via een ijzeren poort,klinkerweg en brug096 Hoofdentree. 2 dubbele naar buitendraaiende deurenTer plaatse van de onderdorpeleen wegneembare dorpeloploopaanbrengenBruikbaarheid kasteelPos. Omschrijving Te nemen maatregelen100 Balie receptie Tegen de balie van de receptie eenonderrijdbare en opklapbareschrijftafel aanbrengen101 Invalidentoilet algemeenAfm. Netto 2200 x 1650Horizontale beugel tegen debinnenzijde van de deur aanbrengen.De wastafel voorzien van eenmengkraan met hendel102Slaapruimte voor mensen met eenfunctiebeperking.Afm. 3000 x 5000Men kan door het verschuiven vande stapelbedden genoeg plaatsbieden aan mensen in een rolstoel103 Invalidentoilet met douchetoegankelijk via slaapruimte.Afm. netto 1600 x 2650De wastafel voorzien van eenmengkraan met hendel. De douchevoorzien van een mengkraan methendel. Een losse douchestoelbijplaatsen. Het alarmkoord voorzienvan een veer. Hendel op deschuifdeur aanbrengen31

Het KlaverbladRaming van de kostenDe prijzen zijn ontleend aan Elsevier ‘Aanpassingen voor ouderen engehandicapten’ deel 2. Kosten gebouwen, ruimten en terreinenInclusief bouwplaatskosten, winst en risico. Exclusief BTW.Prijspeil 2004 geïndexeerd.A - Kortste route vanaf parkeerplaats naar het strandPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs001 Bouwen toiletgebouw met 1 st. 25.000invalidentoilet.Prefab002 Bord voorzien van braille 1 st. 75 75003 Pad geheel vernieuwen 90 m 2 380 34.200004 Bordje vervangen 1 st. 80 80005 Bord aanbrengen 1 st. 80 80006 Bord met tekst richting 1 st. 25 25strand aanbrengen007 Snoeien overhangende50takken008 Leuningen aanbrengen 2 st. 450 900009 Pad verharden 20 m 2 225 4.500010 Pad verharden 12A- 13 150 m 2 360 54.000011 Pad aanbrengenschoongraven en verharden75 m 2 360 27.000Subtotaal 142.06032

De MantelingB – Witte routePos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs021 Uitvlakken grond en250snoeien022 Leuningen2 st. 450 900aanbrengen langshouten brug023 Picknicktafel1 st. 1750 1.750vervangen024 Doorgang verbreden 5 m 2 220 1.100naast stalen hek.025 Duinweg opnieuw 325 m 2 225 73.125aanleggen027 Post voor verbeterenaanduiding witte route2.500Subtotaal 79.625C – Blauwe routePos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs030 Aanbrengen blauw 1 st. 10 10paaltje031 Kleischelpenpad 450 m 2 225 101.250aanbrengen032 Kiwisluis verwijderen 1 st. 2050 2.050en Kissing gateaanbrengen033 Kleischelpenpad 250 m 2 225 56.250aanbrengen034 Banken vervangen 4 st. 1750 7.000035 Kleischelpenpadaanbrengen036 Blauw paaltjeaanbrengen275 m 2 225 61.8751 st. 10 1033

Het KlaverbladPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs037 Overhangende takken25snoeien038 Kleischelpenpad380 m 2 225 85.500aanbrengen039 Kiwisluis verwijderenen kissing gateaanbrengen.1 st. 1900 1.900040 Kissing gateaanbrengen punt 9A041 Kissing gateaanbrengen ingangBerkenbosch042 Kleischelpenpadaanbrengen10A-10B043 Kissing gateaanbrengen punt 10A044 Kissing gateaanbrengen punt 10B045 Pad 11 – 12 uitvlakken1:16046 Kleischelpenpadaanbrengen van brugnaar brug047 Kissing gateaanbrengen punt 161 st. 1700 1.7001 st. 1700 1.700210 m 2 225 47.2501 st. 1700 1.7001 st. 1700 1.700320 m 2 360 115.200110 m 2 225 24.7501 st. 1700 1.700Subtotaal 511.57034

De MantelingBereikbaarheid ZBMPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs050 Beschadigd wegdekrepareren051 Oneffenhedenherbestraten tussenbushalte en ZBM30 m 2 250 7.50025 m 2 125 3.125052 2 stuks AGP realiserenmet verhard pad naarmuseum60 m 2 225 13.500Subtotaal 24.125Toegankelijkheid ZBMPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs060 Deurbel verlagen 1 st. 220 220061 Aanbrengenverplaatsbaredorpeloploop1 st. 150 150062 Verhardenschelpenpaden d.m.v.aanwalsen50 m 2 200 10.000063 Aanbrengen r.v.s.deurgreep1 st. 530 530Subtotaal 10.90035

Het KlaverbladBruikbaarheid Heemtuin ZBMPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs070071072Paden verhardend.m.v. aanwalsenAanbrengenafrijbeveiligingVervangenhoofdinformatiebord280 m 2 200 56.0001 st. 750 7501 st. 1350 1.350073 Bordjes v.z.v. braille 35 st. 75 2.625074Aanbrengen metalenzitbanken10 st. 1750 17.500Subtotaal 27.825Bruikbaarheid ZBMPos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs080 Metalen dorpeloploopaanbrengen081 Voorziening voor blindenen slechtzienden082 Metalen dorpeloploopaanbrengen083 Wegneembaredorpeloploopaanbrengen1 st. 250 2505 st. 320 1.6001 st. 350 3501 st. 250 250084 Trap v.z.v. stoellift 1 st. 4.775085 Invalidentoiletverbeteren1 st. 2.550Subtotaal 9.52536

De MantelingToegankelijkheid kasteel WesthovePos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs090 Aanbrengen wegneembaredorpeloploop1 st. 250 250Subtotaal 250Bruikbaarheid kasteel WesthovePos. Omschrijving Aantal Prijs st. Prijs m 2 Totaalprijs100 Aanbrengenopklapbare schrijftafeltegen balie101 Horizontale beugel enmengkraan methendel aanbrengen103 Wastafel en douchev.z.v. mengkraan methendel103 Douchestoel plaatsen,veer alarmkoordaanbrengenHendel op schuifdeur1 st. 275 275450375480Subtotaal 1.58037

Het KlaverbladOverige algemene posten:OmschrijvingLangs de wandelroutes struiken snoeien (behoort bijnormaal onderhoud)Aanbrengen van meer blauw gekleurde paaltjesAanbrengen afvalbakkenVervaardigen van CD en aanschaf CD draagbare spelermet gegevens over de route, 5 st.Totaal prijs2503.7002.500Vervaardigen van een speciale wandelroutekaart, waaropaangegeven de wandelroutes met lengte. Tevens hetaanduiden van de gebouwen, hellingen (metpercentages), picknicksets, banken, ruiterpaden,fietspaden, bushalte, hekken, kussendhek, en eventueleverharding.Markering in wandelroutes tpv een zitbank of‘bezienswaardigheid’ ca. 250 st3.50031.250Subtotaal 41.200Totaal kosten overzichtOmschrijvingKostenKorste route naar het strand 142.060Witte route 79.625Blauwe route 511.570Zeeuws Biologisch Museum met heemtuin 72.375Kasteel Westhove 1.830Algemene posten 41.200Totaal geraamde kosten Euro 848.66038

De MantelingFinancieringsbronnen:• via de moderne media (internet) zijn bijna alle fondsen inNederland te vinden op www.fondsen.org, een samenwerkingsverbandvan (Nederlandse) fondsen en goede doelen meteen CBF keur of een ‘verklaring van geen bezwaar’, die op internetde krachten bundelen. De website heeft als doel de toegang totde websites van fondsen en goede doelen zo gemakkelijk enoverzichtelijk mogelijk te maken. Door samenwerking van degoede doelen is het mogelijk om kosten, kennis en internet tedelen. Zo probeert de website tot een zo aantrekkelijk enkostenefficiënt mogelijk communicatieplatform voor goede doelente ontwikkelen;• een andere mogelijkheid kan zijn dat uit het Interreg IIIprogramma (Euregio Scheldemond) financiële middelen kunnenworden aangetrokken;• ‘Stichting Godshuizen Walcheren’ is een fonds dat uitsluitendprojecten op Walcheren (mede) mogelijk een financiële bijdragekan leveren;• gemeente Veere;• provincie Zeeland.Gebruikte literatuur:• Handboek voor Toegankelijkheid 5 e druk;• Stedelijk groen voor iedereen, ministerie van Landbouw;Natuurbeheer en Visserij, mei 1991;• Natuur zonder drempels, Staatsbosbeheer, februari 2003;• Samen op pad, Stichting groen en Handicap, mei 2004;• Manteling van Walcheren.39

Bijlage 1 : Kissing gate40

Bijlage 2 : Overzichtkaarten• De Manteling met wandelroutes• De Manteling met knelpunten42

4511BerkenboschStrand1210B10A1089B9A12AGoudviskom78A8B1396145Duinbeek4Duindistel152A 3De Manteling2= Korste route naar het strand1= Witte route (1,5 km)= Blauwe route (4 km)16ZBMKasteelWesthovenr= Fietspad= Paal nummerPBushalteRichting DomburgVacunaRichting Oostkapelle

4611Berkenbosch045Strand0121204210B04410A0431003789B0419A01001112A009Goudviskom034 03570360388A0398B0400330251390076008140060275Duinbeek024Duindistel150460302A 3004 00520314032De Manteling= Korste route naar het strand02202302104716ZBM0501KasteelWesthove003002nrnr= Witte route (1,5 km)= Blauwe route (4 km)= Fietspad= Paal nummer= Knelpunt072051070 071 073 074001PBushalteRichting DomburgVacunaRichting Oostkapelle