Grenzen-in-het-geding-digitaal-spread

GRENZEN IN HET GEDING
THEORETISCHE PERSPECTIEVEN
categorie jongeren kan rekenen, wat jongere zijn betekent,
en welke maatschappelijke status jongeren hebben,
dat alles is een product van een bepaalde tijd en plaats.
Welke insteek we ook kiezen, willen we de beslissingen en
handelingen van jongeren begrijpen, dan moeten we op
zijn minst een idee hebben van hoe jongeren zichzelf zien
en betekenis geven aan de wereld om hen heen. 39
Daarbij vormt het begrip identiteit een goede insteek.
De psychologie beschouwt de vorming van een stabiele
identiteit als een van de belangrijkste ontwikkelingstaken
in de adolescentie. Niet dat na het 25e levensjaar de identiteit
‘af’ is − de vorming van de identiteit duurt een heel
mensenleven − maar de periode van de adolescentie is
een bijzondere. Juist dan begint het individu na te denken
over hoe zijn of haar identiteit het leven beïnvloedt en
andersom door op zoek te gaan naar antwoorden op
fundamentele bestaansvragen als: Wie ben ik? Waar wil ik
heen? Wat zal er van mij worden? Als geen ander zijn adolescenten
zich bewust van hun veranderende identiteit. 40
Vanaf dat moment worden zij bewuste scheppers van een
‘levensmythe’, aldus de Amerikaanse psycholoog Dan
McAdams. Hij beschouwt identiteit voor alles als een
levensverhaal, een ‘persoonlijke mythe waaraan het individu
begint te werken in de fase van de late adolescentie
en vroege volwassenheid, met als doel het leven samenmodel
beter dan andere theorieën in staat een verklaring
te geven voor uiteenlopende vormen van slachtofferschap
van criminaliteit. Als verklaringsmodel biedt het
zogezegd meer maatwerk. Tegelijkertijd kan de analyse
van bepaalde gevallen of vormen van slachtofferschap
volgens dit model belangrijke aanknopingspunten bieden
voor de preventie van (herhaald) slachtofferschap.
In de eerste twee paragrafen hebben we aandacht
besteed aan theorieën en modellen die een verklaring
geven voor risico’s op slachtofferschap in het algemeen en
meer specifiek onder jongeren. In de volgende twee paragrafen
staan beelden en ervaringen van slachtofferschap
centraal in relatie tot identiteit, de peer group en algemene
maatschappelijke ideeën over slachtofferschap.
3.3 JONGEREN, IDENTITEIT EN PEERS
Voor psychologen zijn puberteit en adolescentie redelijk
eenduidige en universele categorieën die een bepaalde
levensfase vertegenwoordigen met duidelijke lichamelijke,
emotionele, cognitieve en sociale determinanten.
Sociologen benaderen het verschijnsel ‘jongeren’ als een
sociaal construct. Met andere woorden: wie zich tot de
Wie ben ik?
Waar wil ik heen? Wat zal
er van mij worden?
hang, doel en zin te geven en uitdrukking te geven aan
zijn eigen betekenisvolle en unieke plek in de psychosociale
wereld’. In deze periode beginnen de verschillende
verhaallijnen, karakters, plots en terugkerende thema’s te
ontstaan die het levensverhaal zullen vormen. 41 Dit borduurt
voort op het idee dat identiteit geen gefixeerd en
eenduidig gegeven is maar flexibel, samengesteld en veranderlijk.
Identiteit kent verschillende facetten, die passen
bij de verschillende sociale situaties waarmee individuen,
in ons geval jongeren, te maken hebben. 42 Zo tonen
jongeren in hun thuisomgeving hele andere facetten van
hun identiteit dan in hun vriendengroep, op het sportveld
of in hun school- dan wel werkomgeving.
Al eerder is aan de orde gekomen dat jongeren zich vanaf
de puberteit steeds meer gaan losmaken van hun ouders
en zich gaan richten op leeftijdsgenoten. De invloed van de
peer group op de identiteitsvorming van jongeren is groot,
al verdwijnen ouders, familie en school natuurlijk niet van
het toneel. Maar als je jezelf aan het ontdekken bent, ligt
het voor de hand om dat te doen met mensen die ongeveer
even oud zijn, op dezelfde manier in het leven staan,
dezelfde interesses hebben en aan wie je je gelijk kunt
voelen. Jongeren ontwikkelen hun sociale normen en
vaardigheden voor een belangrijk deel in deze context. 43
Zoomen we verder in op de peer group, dan zijn daar
verschillende soorten relaties in te ontdekken:
n Beste vrienden. Gemiddeld heeft een jongere zes à
zeven echt goede vrienden. 44
n Romantische en seksuele relaties (vriendjes en
vriendinnetjes).
n Kennissen, bijvoorbeeld leeftijdsgenoten, teamleden op
de sportclub, jongeren uit de buurt, de vele honderden
Facebookvrienden.
De eerste twee zijn als strong ties te karakteriseren. Goede
vrienden/vriendinnen en vriendjes/vriendinnetjes zijn
degenen met wie intieme gevoelens besproken kunnen
worden, ervaringen gedeeld en bij wie jongeren zich
kwetsbaar kunnen opstellen. Tegenover de grotere groep
bekenden, de weak ties, is het juist zaak om sterk en zelfverzekerd
over te komen. Hoe liggen ze in de groep en wat
vinden anderen van ze? Hoe je overkomt is daarbij belangrijker
dan hoe je werkelijk bent en sociale media bieden
een uitstekend platform om het gewenste beeld van jezelf
te construeren en met de buitenwereld te communiceren. 45
Bij het ontwikkelen van hun identiteit spelen status en
populariteit in de groep voor jongeren een belangrijke rol.
Status is langs verschillende wegen te verkrijgen.
Bepaalde eigenschappen zijn statusverhogend, zoals een
knap uiterlijk. Anderen moeten het hebben van bepaalde
kennis, vaardigheden en talenten. 46 Uitblinken in populaire
sporten doet het natuurlijk goed, maar status verwerf
je op vele manieren: sensationele clips op internet posten,
goed kunnen dansen of zingen – en daar misschien zelfs
mee in een talentenshow op televisie komen – altijd over
de nieuwste gadgets beschikken, verbaal vaardig zijn en
altijd een woordje klaar hebben. Een andere manier is
proberen tot de inner circle van de populaire jongens en
meiden in de groep te behoren, zodat hun status een
beetje op jou afstraalt.
32 33
Niet alleen positieve eigenschappen of gedrag verhogen
populariteit, antisociaal gedrag doet dat ook. Een beetje
antisociaal gedrag is wel cool, stelt socioloog Jan Dijkstra
in Het Puberbrein binnenstebuiten, en hij noemt als
verklaring de maturity gap. Dat is de spanning tussen het
feit dat jongeren biologisch (bijna) volwassen zijn, maar
sociaal nog niet. Jongeren proberen hun volwassenheid
in te vullen met stoer en onafhankelijk gedrag en zoeken
daarbij graag risico’s en grenzen op. Roken, drinken en
kleine vergrijpen plegen leveren status op, mits ze samengaan
met positieve eigenschappen. Zulke jongeren zijn
populair en dus ook dominant in een groep. Andere
jongeren gaan hen imiteren en dan vooral hun negatieve