met Andere ogen - GGZ-Forum.nl

More documents

Recommendations

Info

Stef van Delft dossier svdelft@psy.nl Er is meer dan pillen en praten Het placebo is in de psychiatrie eigenlijk een van de meest effectieve geneesmiddelen, zegt psychiater Jan Willem Louwerens. Alle reden om een open oog te houden voor andere manieren van behandelen. ‘Maar alles begint met een goede vertrouwensrelatie.’ Moeizaam contact met de behandelaars, niet het gevoel hebben dat er naar je wordt geluisterd; het overkomt nog altijd veel mensen die met de psychiatrie te maken krijgen. In Ypsilon Nieuws van februari van dit jaar was daar nog een schrijnend voorbeeld van te lezen. Een moeder van een schizofrene zoon schreef over het uiterst stroeve contact met behandelaren. En als haar zoon, naast de reguliere behandeling, ook bij een alternatieve behandelaar te rade wil gaan, mag dat niet van de kliniek. Voor de Groningse vrijgevestigde psychiater Jan Willem Louwerens is dit ondenkbaar. Al jaren hamert hij erop dat vooral een goed contact met de patiënt en het winnen van zijn vertrouwen van groot belang zijn. En daar hoort ook bij dat hulpverleners de wens van de cliënt respecteren wanneer hij in het alternatieve circuit op zoek wil naar hulp. ‘Als je dat niet doet, neem je je cliënt niet serieus. Dat vermindert het vertrouwen van de patiënt en dat gaat ten koste van het effect van de behandeling’, stelt Louwerens, die werkt in de reguliere psychiatrie. Zelf geeft hij geen alternatieve behandelingen, maar wanneer een cliënt daar belangstelling voor heeft, bekijkt Louwerens samen met de cliënt hoe het alternatief valt in te passen in zijn reguliere behandeling. ‘Ik ben ervan overtuigd dat in de moderne geneeskunde, en zeker in de psychiatrie, de basis van de behandeling het vertrouwen is dat de patiënt heeft in zijn behandelaar. Vertrouwen is essentieel, dat blijkt uit allerlei studies en onderzoek. Als we het gevoel krijgen dat we op de goede plek zitten, werkt de behandeling een stuk beter.’ Zelfhelend vermogen De westerse psychiatrie leunt voor een flink deel op medicatie. Toch is tegelijkertijd duidelijk dat het effect dat specifiek is toe te wijzen aan de werking van medicijnen, beperkt is. Het placeboeffect valt niet te onderschatten. Louwerens: ‘Het placebo is in de psychiatrie eigenlijk een van de meest effectieve middelen, dat blijkt telkens weer als placebo’s worden vergeleken met de gewone geneesmiddelen.’ Recent kwam weer eens in het nieuws dat de moderne antidepressiva nauwelijks beter werken dan placebo’s. ‘Dat is allang bekend’, zegt Louwerens. ‘Uit verschillende grote meta-analyses blijkt dat minder dan dertig procent van het behandeleffect specifiek valt toe te schrijven aan het antidepressivum. Dat betekent dat bij een geslaagde behandeling meer dan zeventig procent is toe te schrijven aan andere factoren. Dit zogenaamde aspecifieke deel van het effect is dus van veel groter belang dan vaak wordt aangenomen.’ Omdat het aspecifieke effect zo’n groot deel van de werking uitmaakt, zou daar op zijn minst meer aandacht voor mogen komen, meent Louwerens. Hij is ervan overtuigd dat iedere behandeling, of deze nu regulier is of alternatief, vooral inwerkt op het zelfhelend vermogen van mensen. ‘In de westerse geneeskunde is zelfhelend vermogen een omstreden begrip, hoewel je kunt stellen dat ook bij ons bijna iedere behandeling hiervan gebruik maakt: het stimuleren van het herstel van onze eigen kracht. Hoe meer vertrouwen we hebben in een bepaalde behandeling, alternatief of niet, hoe beter dat is voor het zelfhelend vermogen.’ Ooit behandelde Louwerens een patiënt die aan een zware depressie leed, volgend op een periode van manie. Hij wilde pillen noch opname. Maar hij gaf aan wel vertrouwen te hebben in een ‘aurahealer’. Omdat hij wel goed aanspreekbaar was, durfde Louwerens het aan met hem te onderhandelen. ‘Daarmee nam ik een risico, dat wist ik. Maar ik vond dat ik de man moest steunen in zijn geloof in aurahealing. Tegelijkertijd vond ik dat hij beslist een stemmingsstabilisator en een antidepressivum moest krijgen. Ik wilde daarmee zowel het specifieke effect van de medicijnen benutten als het aspecifieke effect van zijn ‘de aurahealer heeft ervoor gezorgd dat ik de medicatie veranderde’ geloof in de alternatieve behandeling. Uiteindelijk stelde ik voor dat we het van het oordeel van de aurahealer zouden laten afhangen of de medicatie goed was. Hiermee ging de man akkoord. De aurahealer heeft vervolgens verschillende keren ervoor gezorgd dat ik de medicatie veranderde. Zo heb ik lithium vervangen door een ander middel en heb ik ook de doseringen diverse keren aangepast. De aurahealer overtuigde op zijn beurt de patiënt ervan dat de medicatie beslist noodzakelijk was. Waarschijnlijk heeft het geholpen, want hij kwam sneller uit zijn depressie dan de meeste andere patiënten met zo’n ernstig ziektebeeld.’ Kansberekening Louwerens zou graag zien dat er in de opleiding psychiatrie veel meer aandacht komt voor het fundament voor het zelfhelend vermogen: contact maken met de patiënt en het winnen van diens vertrouwen. ‘Het is verrassend hoe weinig aandacht daarvoor bestaat.’ Bovendien moet er veel meer geïnvesteerd worden in het ondersteunen van verpleegkundigen: zij zijn immers degenen die het meeste contact hebben met patiënten. ‘Een goed contact is minstens even belangrijk voor de kwaliteit van de behandeling als de uitvoering van richtlijnen. Daarom vind ik het verwonderlijk dat de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie het navolgen van richtlijnen wel essentieel acht voor een succesvolle behandeling, maar zwijgt over de noodzaak van contact en vertrouwen in de behandelrelatie.’ Richtlijnen zijn nuttig, maar ze hebben zo hun beperkingen, betoogt Louwerens. Ze zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, maar dat is doorgaans maar beperkt generaliseerbaar. Al was het alleen maar omdat onderzoek zich vaak richt op kleine groepen, vaak gezonde mannen. ‘Verder levert wetenschappelijk onderzoek via randomised controlled trials in de regel niet meer op dan een kansberekening. Er is dus alleen maar een kans dat je tot de groep behoort bij wie een bepaalde behandeling aanslaat. Ik betwijfel of je mensen moet verplichten een behandeling te ondergaan waarvan het succes is gebaseerd op een kansberekening. Als een patiënt voor een alternatief kiest, respecteer ik dat door beide behandelmogelijkheden samen te laten gaan. Juist omdat een patiënt daar zelf voor kiest is de kans op een gunstig effect groter.’ Natuurlijk zitten daar wat Louwerens betreft grenzen aan. Vooral in geval van crisis, komt het toch vaak op de verantwoordelijkheid van de psychiater aan een patiënt regulier te behandelen, desnoods onder dwang. ‘Op die momenten zijn er bar weinig alternatieve genezers die wat te bieden hebben. Dan zijn we ondanks alle beperkingen toch op de reguliere geneeskunde aangewezen.’ Maar als de crisis voorbij is, is hij bereid ver mee te gaan met de wensen van een patiënt. En soms wil hij best meewerken aan de wens te stoppen met antipsychotica. ‘Dat is afhankelijk van de situatie waarin iemand zich bevindt. Soms lijkt het me erg onverstandig. Maar het is ook zo dat er geen onderzoek bekend is op basis waarvan je kunt zeggen dat het heel lang slikken van antipsychotica beter is dan daar op een bepaald moment mee te stoppen en dan te kijken hoe dat gaat. Onder mijn begeleiding zijn meerdere mensen gestopt met antipsychotica en dat gaat in de meeste gevallen prima.’ 24 nr 4 * psy * 2008 nr 4 * psy * 2008 25
dossier Marty PN van Kerkhof mvkerkhof@psy.nl ‘Dankzij de visolie kan ik me weer concentreren’ Toen ze een tiener was viel ze in handen van een schreeuwende geestenbezweerder. Nu is ze vaste klant van de integrale psychiatrie in Groningen. Marlieke de Jonge heeft veel vertrouwen in haar psychiater die ‘verder kijkt dan zijn reguliere neus lang’ is. Als tiener maakte Marlieke de Jonge, inmiddels 55 jaar, op een buitengewoon onaangename wijze kennis met de wereld van alternatieve genezers. Haar oma wees haar ouders destijds op het bestaan van een gebedsgenezer op de Veluwe, die haar wellicht zou kunnen helpen. Vanaf haar negende jaar ging het al niet goed met haar en stond ze bij de jeugdzorg, en later bij de geestelijke gezondheidszorg ingeschreven. Het leven hield ze min of meer voor gezien en ze wilde eruit stappen. Ze deed een zelfmoordpoging, kwam via het ziekenhuis bij een psycholoog terecht en daarna in de psychiatrie. Niet dat het veel hielp. Ze at niet, en ging dan ook al snel als anorexia-patiënt door het leven. En in zekere zin is ze dat nog altijd. Met haar huidige gewicht van iets meer dan 35 kilo zit ze overduidelijk in de gevarenzone van het ondergewicht. Bovendien werd ze, toen ze dertien was, voor het eerst psychotisch. Haar ouders namen haar, ten einde raad, mee naar die geestenbezweerder. ‘Veel tijd had hij niet nodig om vast te stellen dat ik een duivelskind was’, vertelt ze op haar werkplek bij het Groningse Lentis, waar ze nu alweer jaren als medewerker empowerment actief is. ‘Ik kan me niet meer zoveel van die sessie bij die man herinneren. Maar wel dat hij met enorm veel verbaal geweld de duivel bij mij uit wilde drijven. Dat het met veel gevloek en lawaai gepaard ging, staat me nog heel goed bij.’ Later in haar leven is ze nog in allerlei alternatieve groepjes en circuits verzeild geraakt. De ene keer een clubje met een antroposofische inslag, dan weer een gezelschap op macrobiotische grondslag. ‘Ik laat me nu eenmaal makkelijk meeslepen door mensen die heel sterk ergens in geloven en dat fanatiek uitdragen’, constateert ze nuchter. ‘En ik heb zelf ook snel de neiging om dan heel erg te overdrijven. Meer dan eens liep het dan flink uit de klauwen en heb ik flinke schade opgelopen. Gelukkig werd ik dan wel weer door iemand bij de psychiatrie afgeleverd. Dat is altijd, naast de politie, mijn vangnet geweest.’ In haar carrière als patiënt heeft De Jonge al aardig wat diagnoses toegeschreven gekregen. Naast anorexia- en schizofreniepatiënt stond ze onder ‘Kwetsbare mensen mag je niet aan de jomanda’s overleveren’ meer te boek als adhd’er en borderliner. ‘Behandelaars waren heel erg geneigd om me telkens weer het label op te plakken dat op dat moment bovenaan de hitparade van de psychiatrie stond.’ Daarnaast heeft ze een grote gevoeligheid – je kunt het ook een verslaving noemen – voor allerhande chemische middelen, variërend van medicijnen en recreatieve drugs als heroïne en lsd tot reinigingsmiddelen als chloor. Niet voor niets betitelt ze zichzelf gekscherend als een ‘chemische fabriek’. Een rode draad in haar leven vormt, zoals ze het zelf noemt, haar splitsysteem, oftewel in psychiatrische termen, een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Daardoor was ze bijvoorbeeld wel in staat om in haar tienerjaren de omgang met een netwerk van pedo’s, met wie ze via via in contact was gekomen, vol te houden. ‘Als ik dan weer thuis kwam, switchte ik gewoon van persoonlijkheid. Ik was dan weer de ‘gewone’ Marlieke die mijn ouders kenden. En van het contact met die mannen kon ik me dan, in elk geval tijdelijk, niets meer herinneren’ Nog altijd schermt ze angstvallig haar woning af van de buitenwereld. ‘Bij mij thuis komt niemand binnen’, stelt ze resoluut. ‘Dat is het huis van “mijn kinderen”.’ Voor haar medicijnenmisbruik is ze jaren behandeld in de verslavingskliniek Hoog-Hullen. Af en toe kan De Jonge het echter niet laten en geeft ze zich weer over aan haar verslaving. ‘”Ze” gaan dan de hort op’, althans zo ziet ze dat zelf, ‘en “ze” slikken alles wat me op straat wordt aangeboden. Als ik niet oppas vermoord ik mezelf waar ik bij zit, maar zonder dat ik het in de gaten heb.’ Niet dat ze dood wil, zegt ze, ‘maar ik ben kennelijk verslaafd aan de spanning van het overleven’. Contracthulpverlening Om toch enige zekerheid te hebben als het echt mis zou gaan, heeft ze een zelfbindingscontract afgesloten met haar internist, huisarts en psychiater. ‘Ik zeg altijd dat ik in de contracthulpverlening zit. Als mijn gewicht onder de 32 kilo zakt, word ik subiet in het ziekenhuis opgenomen. En als ik gevaarlijk doe met allerlei chemicaliën of psychotisch word, ga ik naar de gesloten afdeling. Dat is zwart-op-wit vastgelegd. Voor mij werkt die stok achter de deur redelijk goed.’ In haar huidige psychiater, Rogier Hoenders, heeft ze een heilig vertrouwen. ‘Hij is echt integer en authentiek. Dat vind ik het belangrijkste bij een hulpverlener.’ Toen ze vorig jaar zomer bij hem in behandeling kwam, wist ze eigenlijk niet eens dat hij dé man was van wat ze in Groningen de integrale psychiatrie noemen. Wat haar vooral in hem aansprak was dat hij breder keek dan alleen naar haar medische en psychiatrische geschiedenis. ‘Net als een psychiater die ik in Hoog-Hullen had, is hij geïnteresseerd in hoe ik leef. Hij geeft me ook heel concrete adviezen over mijn dag-en-nacht-ritme dat helemaal verstoord is. Anders loop ik tot diep in de nacht maar rond te spoken en houd ik altijd maar die tv aan.’ Samen met hem heeft ze ook een weekschema opgesteld, waarop ze afspraken over eten, slapen en beweging registreert. ≥ ≥ ‘Kies voor iedere patiënt de beste weg’ ‘De kern van de integrale psychiatrie die wij hier in Groningen beoefenen is dat we de wens en behoefte van de patiënt volgen.’ Rogier Hoenders, psychiater en hoofd van de polikliniek Integrale Psychiatrie van Lentis, is overtuigd van de juistheid van dit uitgangspunt. Als een patiënt bijvoorbeeld zegt dat hij niet alleen maar reguliere medicatie wil, neemt hij dat serieus. Uiteraard mits het alternatief veilig en effectief is. Bekend is immers dat de behoefte onder patiënten naar andere dan reguliere behandelwijzen groot is. Bijna de helft van hen, zo bleek uit eigen en internationaal onderzoek, maakt gebruik van het alternatieve circuit. ‘Artsen onderschatten dat doorgaans en hebben er vaak geen weet van. Onder meer doordat patiënten het er meestal niet over durven te hebben.’ In zijn werk maakt Hoenders onderscheid tussen complementaire en alternatieve behandelingen. Onder de eerste categorie verstaat hij geneeswijzen die niet regulier zijn maar waarvan ondubbelzinnig bewezen is dat ze werkzaam zijn. Een goed voorbeeld is het bekende sint-janskruid bij milde en matige depressies. Maar je kunt ook denken aan andere voedingssupplementen (zoals visolie bij concentratie- en stemmingsstoornissen), vitamines, leefstijltrainingen en meditatie. Dit soort complementaire behandelingen vormen binnen Lentis geen probleem. Anders ligt het met alternatieve behandelingen als homeopathie of reiki. ‘Daarvan is de werkzaamheid niet bewezen en die doen we dus niet zelf’, zegt hij. ‘Wel verwijzen we, indien gewenst, patiënten naar externe behandelaars. Maar die moeten dan wel aan strenge kwaliteitseisen voldoen.’ Een wezenlijk bestanddeel van hun werkwijze is dat Hoenders en zijn collega’s het reilen en zeilen van al hun patiënten op de voet volgen. ‘Via onderzoek willen we precies te weten komen wat de effecten zijn van al die verschillende behandelingen.’ Aan de Integrale Psychiatrie is dan ook een onderzoeksafdeling verbonden, de Middenweg geheten. ‘Ik ga ervan uit dat er meerdere wegen naar Rome leiden. Dat de reguliere psychiatrie vaak effectief is, maar dat er daarbuiten ook goede behandelingen bestaan. Het is zaak om voor elke patiënt afzonderlijk de beste weg te kiezen.’ 26 nr 4 * psy * 2008 nr 4 * psy * 2008 27
Page 1: dossier beeld: maarten noordijk Met
Page 5: dossier deel zal bij traditionele g

met Andere ogen - GGZ-Forum.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?