Uw gezondheid een nieuwe zorg .....

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
1

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
2

3
Uw Gezondheid………
een nieuwe zorg voor
de bouwers van nu !
Terwispel,
1-10-2000 / maart 2015,
ing. D Knol.
Naast het begrip “duurzaam bouwen”,
kunnen we ons afvragen of die gebouwen
ook een duurzame invloed op onze gezondheid
hebben. Als we de mens en het welzijn
van de mens centraal stellen is het beter
aandacht te schenken aan het begrip
“gezond bouwen”.
Analyse van de bestaande bouwwerken waarin
woon- en in werkomgeving vaak klachten
zijn, (over - vocht, - tocht, - stof, - stank, - lawaai,
- konstruktie, - overmatig onderhoud
en dergelijke) leert dat het goed zou zijn het
ontwerp- en bouwproces met andere ogen
te gaan zien.
Uitgave :
Eigen druk,
Ing. D Knol,
Mounesleat 19,
8407 DA Terwispel.
Tel. 0513 - 461340
Fax. 0513 – 463050
Niets uit deze publikatie mag worden gebruikt zonder schriftelijke toestemming van de auteur.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

4
Inhoudsopgave
Nr. Hoofdstuk blz.
Inhoudsopgave 4.
Voorwoord. 5.
Inleiding 6.
1. Vocht. 9.
2. Tocht. 13.
3. Ventilatie. 15.
4. Stank. 17.
5. Stof. 19.
Extra Binnenklimaat 21.
6. De invloed van golven en frequenties. 25.
7. Geluid. 29.
8. Elektro-magnetische trillingen. 30.
9. Licht en kleur. 54.
10. Resterende frequentiegebieden 65.
Nawoord /samenvatting. 66.
Literatuur. 68.
Overzicht afbeeldingen
0. Voorblad 2.
1. Warmte- en vochtberekening houtskeletwand 8.
2. Grafiek bij warmte- en vochtberekening 10.
3. Grafiek foutieve koud dak konstruktie 12.
Jaarlijks natuurlijk verloop tempratuur en vocht 13.
Invloeden op de mens, In de proefkamer, Het behaaglijkheidsgebied. 20.
4. Trillingstabel 24.
5. Frequentie, toonhoogte, isofoonlijnen 28.
6. Verzwakking immuunsysteem 36.
7. Verandering bloedbeeld onder invloed EM veld 38.
8. Grenswaarden 44.
Omrekeningstabel UMTS straling 46.
9. Hartfrequentie variabiliteit 48.
10. Primaire kleuren 56.
11. Endokriene stelsel 58.
12. Hersengebied 58.
13. Chakra‟s / kleuren 60.
14. Chakra‟s / klachten 60.
15. Maatverhoudingen plantengroei 64.
16. Maatverhoudingen van de mens 64.
17. Maatverhoudingen kathedraal 64.
Bijlagen
1. voor- en achtergeveldetail. 70.
2. detail NW gevel. 71.
3. detail schuifpui / dak bestaand. 72.
4. detail schuifpui / dak gewijzigd. 73.
5. detail dak / staaldak bestaand. 74.
6. detail dak / staaldak gewijzigd. 75.
7. looddetail bestaand. 76.
8. looddetail gewijzigd. 77.
9. kleuren, trefwoorden. 78.
10. chakra‟s. 82.
11. weerstand en omgeving. 84.
12. hoe de zon het bioritme beïnvloed. 86.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Voorwoord.
Sinds ik op de LTS ben begonnen als meubelmaker en vervolgens een bouwkundige opleiding op MTS
en HTS in 1974 heb voltooid, is er heel wat veranderd. Of het nu ligt aan een andere beleving door het
ouder worden of ergens anders aan, de veranderingen lijken zich in een toenemend tempo te voltrekken.
Vanuit de new age- gedachte wordt dit effekt onderstreept en verklaard vanuit een veronderstelde overgangsfase
van het tijdperk Vissen naar het tijdperk Waterman. Deze overgang zou geen sinekure zijn,
men spreekt en schrijft over grote materieële én geestelijke veranderingen.
Persoonlijk heb ik in mijn nu 27- jarige loopbaan, zowel in het vak als privé, veel zien veranderen. Er
waren vele veranderingen in de bouwmethodiek, het materiaalgebruik en vooral in de eisen die aan een
bouwwerk en aan het leefklimaat gesteld worden. In mijn naaste omgeving ben ik gekonfronteerd met
ziektes en kwalen waar de medische wetenschap (nog) geen antwoord op heeft. Dit noodzaakte mij om
studie te maken van de alternatieve methoden en kwam zodoende in kontakt met een andere manier van
denken. Een en ander heeft voor mij geleid tot een meer holistische, integrale benadering van het bouwproces.
Ook het kringloopdenken, wat de essentie vormt van het Nationaal Milieu beleids Plan, vormt een
wezenlijk onderdeel van de huidige benadering.
Als je door bovenstaande bril naar de dingen kijkt, kom je al snel tot de konklusie dat dit veranderingsproces
eindeloos door zal gaan, met als gevolg dat je je er steeds meer voor open gaat stellen, met als
gevolg dat de veranderingen zich steeds sneller gaan voltrekken. Waar houdt deze kringloop op ? Het
gaat erop lijken dat James Redfield met zijn Celestijnse Belofte ook nog wel eens gelijk zou kunnen
hebben !
Hoe dan ook, de veranderingen gaan door. Helaas is elke verandering echter geen verbetering:
Foutieve isolatie leidt tot vochtproblemen.
De nationale kierenjacht leidt tot een bedorven binnenklimaat.
De toegenomen elektro-magnetische stralingsnivo‟s van installaties en (huishoudelijke)
apparaten (b)lijken bij te dragen aan een verzwakking van ons immuunsysteem.
In mijn praktijk als bouwkundig adviseur wordt ik in toenemende mate met dit soort problemen gekonfronteerd.
Verder is er een groeiende groep mensen met een toenemend bewustzijn en belangstelling
voor dit soort zaken. Kortom, de tijd is rijp om middels dit boekje wat ervaringen en inzichten aan een
groter publiek toe te vertrouwen.
Douwe Knol,
22-9-2000
5
Voorwoord bij herdruk 2015
In de sinds de eerste druk verstreken 15 jaar strekt mijn ervaring zich inmiddels uit over 42 jaar.
De voorziene veranderingen hebben zich inderdaad doorgezet en we zijn het nulpunt op
21 december 2012 gepasseerd. Het is een turbulente tijd, de machtsystemen staan ter diskussie en de
financiële systemen staan onder grote druk. En inderdaad veel veranderingen zijn geen verbetering.
We leven in een wereld die meer en meer bestuurd wordt door managers, die doorgaans geen kennis
van het vakgebied hebben. De huidige ontwikkeling is het spreiden van verantwoordelijkheden die
allemaal rijkelijk worden gecertificeerd. Dit als antwoord op de in de laatste decennia ontstane
“claimcultuur”.
Ook op vakgebied heeft dit zijn sporen nagelaten.
Door de versnippering van werkzaamheden lukt het steeds minder goed om een integraal projekt
af te leveren.
Echte vakkennis is met een schrikbarend tempo aan het verdwijnen. Fouten die we 15 tot 20 jaar
geleden dachten uitgebannen te hebben, worden nu weer dagelijks gemaakt.
Die certifikaten blijken een papieren zekerheid, in de praktijk gaat er veel te veel mis.
Kortom, de hoogste tijd om weer wat vakkennis onder aandacht te brengen en dus voor een nieuwe
uitgave van dit boek
Douwe Knol,
31-3-2015
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Inleiding.
6
De eisen die wij aan onze woningen (en andere bouwwerken) stellen, zijn de laatste halve eeuw steeds
talrijker en stringenter geworden. Eén van deze aspekten is het energiegebruik. We zijn steeds meer
gaan isoleren en proberen de naden en kieren steeds beter af te dichten. Het bouwbesluit (en de
energielabeling) stelt dan ook eisen aan het energiegebruik én aan de luchtdichtheid van de gebouwen.
In dit veranderingsproces is echter veel misgegaan, zoals:
Ten gevolge van foutief aangebrachte isolatie inwendige kondensatie vochtige gevel- en
dakkonstrukties.
Ten gevolge van kierdichting onvoldoende ventilatie, waardoor woonvocht en afvalstoffen onvoldoende
afgevoerd kunnen worden. gevolg: De lucht in de leefruimte bevat in veel gevallen véél
te veel schadelijke stoffen en is te vochtig en dit kan reden zijn voor gezondheidsklachten.
Het zal duidelijk zijn dat de gewijzigde manier van bouwen ook gewijzigde eisen stelt aan de detailleringen.
(De manier hoe verschillende konstruktie- of gebouwdelen op elkaar aansluiten). Oude vertrouwde
konstrukties blijken nu opeens niet meer te voldoen.
Bij voorbeeld:
In een ongeïsoleerde woning was een “koudebrug” (een slecht isolerend materiaal b.v. een
betonvloer die in kontakt met de buitentemperatuur staat en dus als brug de koude naar binnen
zuigt) niet zo‟n probleem. Nu in een geïsoleerde omgeving, trekt een koudebrug in verhouding
meer kou naar zich toe. gevolg: kondensatie en dus vochtproblemen.
Het is dus duidelijk dat het bouwen op een andere manier benaderd moet worden dan vroeger het geval
was, dat er een ander denkproces nodig is ! Dat dit in de praktijk nog maar in beperkte mate het geval is,
wordt duidelijk door de vele klachten die ons bereiken over vocht, schimmel, tocht en onbehaaglijk
binnenklimaat, (kelderklimaat) e.d.; en dat is nog maar het topje van de ijsberg, want veel mensen
aksepteren de gebreken als normaal of willen niet als zeurpiet bestempeld worden omdat de klachten
vaak worden afgedaan als”zeuren” of met “ harder stoken en meer ventileren”.
Het is steeds weer een uitdaging de oorzaken van die klachten te achterhalen en om oplossingen te bedenken.
De problemen zijn vaak kompleks, er is zelden een éénduidige oorzaak voor de verstoring van
het binnenklimaat. Meestal is het het gevolg van een optelsom van ogenschijnlijk onbenullige gebreken.
Maar let wel: Kleine oorzaken, maar grote gevolgen ! Jammer dat vaak pas om advies wordt gevraagd
als het kwaad al is geschied. Ook jammer dat zo‟n opdracht vaak in relatie staat tot een juridische
procedure, je werkt dan in een sfeer die niet is gericht op oplossingen. Het wordt dan eerder een zwartepietenspel
want het probleem oplossen kost nu eenmaal geld en de verantwoordelijken proberen dus
liever hun verantwoording te ontlopen. In deze fase aangedragen argumenten worden dan ook maar al te
graag afgedaan met “allemaal onzin”.
Het ware beter de bouwplannen te laten doorlichten vóórdat met de uitvoering wordt begonnen of het
bouwwerk te laten ontwerpen en detailleren door een bouwkundige met verstand van bouwfysika en
binnenklimaatsproblematiek. Helaas wordt deze schakel om ekonomische motieven vaak overgeslagen.
Men vertrouwt vaak ten onrechte op de vakkennis en de kwaliteitszin van de bouwers die in het
spanningsveld van de konkurrentie (het mag niets kosten), weinig oog hebben voor deze problematiek.
Ook hier is een andere manier van denken nodig om tot wezenlijke oplossingen te komen. Begrippen als
duurzaam - en gezond bouwen gaan steeds meer de aandacht vragen. Vooral duurzaam bouwen is een
“hot item”, er is echter nog geen integrale aanpak, het is nog wat hap- snap werk, men gaat met één
facet aan de haal en dan heeft het projekt opeens een milieusausje ! Energieneutraal is ook zo‟n
modebegrip, dat in de praktijk lang niet zo neutraal is als u is voorgehouden.
Gezond bouwen ligt nog veel moeilijker, dit is nog min of meer onontgonnen gebied. Begrippen als giftige
of radioaktive bouwmaterialen, bouwen in harmonie met de natuur, elektromagnetische velden, aardstralen,
enz. zijn nog wat vage begrippen. Er wordt vaak wat lacherig op gereageerd en meestal wordt
het weggeredeneerd door te zeggen dat het nog niet wetenschappelijk is aangetoond. Toch komen er uit
de medische wereld (BGD‟s) signalen dat dit soort verschijnselen wel degelijk een negatieve invloed op
de gezondheid kunnen uitoefenen ook al is het nog niet duidelijk hoe één en ander precies in elkaar zit.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Kortom:
De techniek van het bouwen is aan veranderingen onderhevig, moet steeds inspelen op
veranderende eisen, wensen en inzichten.
Na de bouw moeten gebouwen onderhouden worden, het is dus zinnig bij het ontwerp, kennis
van het gedrag van konstrukties en materialen in de tijd onder invloed van verweringsprocessen
mee te wegen bij de keuzes van materialen en detailleringen.
In het gebouw moet een gezond binnenklimaat heersen en ook hier moet steeds worden ingespeeld
op het zich voortdurend wijzigen van eisen, wensen en inzichten. Voor b.v. ventilatie is
een andere benadering noodzakelijk, een rekensommetje als toetsing aan de bouwvoorschriften
voldoet al lang niet meer. Hier is aandacht nodig voor het begrip “effektiviteit”.
De brandpunten van de huidige en toekomstige problematiek bij het bouwen zijn dan ook goed te vangen
onder de begrippen: Bouwtechniek, Onderhoud en Binnenklimaat.
In dit boekje zullen we de bouwfysische en de binnenklimaatseffekten nader belichten.
7
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
8

Hoofdstuk 1.
Vocht.
Veel gehoorde klachten zijn: lekkage, natte muren, zwart behang, onbehaaglijk binnenklimaat
(kelderklimaat), schimmel op behang, meubilair of goederen, stofluis, allergische reakties, chronische
verkoudheid, reumatische klachten. Omdat een behaaglijk binnenklimaat afhangt van vele faktoren is er
zelden een eenduidige oorzaak aan te wijzen, vaak ontstaat het probleem door een optelsom van ogenschijnlijk
kleine / onbenullige gebreken. Maar letwel: “kleine oorzaken, grote gevolgen”.
Waar komt het vocht vandaan ?
1. Van buiten t.g.v. lekkages (b.v. loodfouten) of vochtbruggen in de konstrukties .
2. Uit de kruipruimte via een vochtige- luchtstroom.
3. Van binnen t.g.v. - uitdamping door personen, dieren en planten.
- eten koken, wassen, wasdrogen, slechte rookgasafvoeren, enz.
Hoe moet het vocht eruit ?
1. Door dampdiffusie door de konstruktie heen van warm naar koud (dus van binnen naar buiten)
De bouwkonstrukties moeten dus zodanig zijn dat het dampdiffusieproces zodanig is, of zodanig
wordt geremd dat inwendige kondensatie en oppervlakte kondensatie is uitgesloten.
2. Door ventilatie.
De ventilatiehoeveelheid moet juist groot genoeg zijn om het geproduceerde vocht af te kunnen
voeren. De ventilatie moet zodanig zijn ontworpen dat de werking effektief is en overal werkzaam.
(Zie hoofdstuk 3, ventilatie.)
De meeste fouten vinden we dan ook op deze twee punten. Isolatiefouten, dampremmingsfouten, koudeen
vochtbruggen zijn de orde van de dag !
Hoe lossen we het op ?
Zoals gezegd onstaat het probleem vaak door een optelsom van kleine faktoren. De oplossing ligt dan
ook in een samenstel van meerdere maatregelen, zoals:
1. Lekkages verhelpen
2. Inwendige bouwfouten opsporen en verbeteren
3. Werking ventilatiesysteem beoordelen en verbeteren
4. Bewoners- of werknemersgedrag m.b.t. vochtproduktie en ventilatie beoordelen en zonodig een
ander gedrag adviseren.
Aan de vochtproblematiek liggen dus vele faktoren ten grondslag. In de meeste gevallen klaagt men dus
terecht dat men niet serieus wordt genomen en dat de klacht wordt afgedaan met: ”harder stoken en
meer ventileren”, daarmee de verantwoording vaak onterecht bij de gebruiker leggend.
Nu komt bij u ongetwijfeld de vraag op: “Wordt er dan zo slecht gebouwd” ? Oordeelt u zelf !
Op de bijlagen 1 t/m 8 vindt u een willekeurige greep uit dossiers van gevallen waar het fout is gegaan.
Verklaring van enige begrippen:
Koude brug
Kontaktpunt van binnen- met buitenkonstruktie waardoor de kou van buiten
ongeremd naar binnen kan trekken (isolatielek; eigenlijk stroomt de warmte
ongeremd van binnen naar buiten weg, dus van warm naar koud).
Vochtbrug
Een koudebrug is tevens een vochtbrug omdat de temperatuur ervan beneden
het douwpunt daalt en er dus inwendige en / of oppervlaktekondensatie kan
plaatsvinden. Verder kan ook direkt vocht van buiten naar binnen trekken
(sponswerking)
Dampremming Meestal een 0,2 mm dikke plastikfolie die zoveel mogelijk moet voorkomen
(remmen) dat waterdamp door de konstruktie van binnen naar buiten diffundeert
en dus niet tot inwendige kondensatie kan leiden.
Om het onderwerp beter te begrijpen is het goed enig inzicht te hebben in de bouwfysische aspekten van
een konstruktie. (Bouwfysika is de kennis van natuurkundige processen in de bouwkonstrukties)
In fig. 1. Ziet u een berekening van een hout-skeletwand met een buitenommetseling.
Hieruit volgen respektievelijk : - de warmteweerstand van de konstruktie R tot,
- de U of k- waarde van de konstruktie
- het temperatuurverloop in de konstruktie T
- het maksimale dampspanningsverloop van de konstruktie
(douwpuntslijn) p s
- de dampovergangsweerstand van de konstruktie R d tot
- het dampspanningsverloop in de konstruktie p w
9
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
10

In fig. 2. Ziet u de berekende waarden in een grafiek uitgezet. Hierop is duidelijk te zien dat de
optredende dampspanningen overal beneden de maksimaal mogelijke dampspanningslijn blijven.
In de konstruktie treedt dus nergens kondensatie op. De konstruktie is dan een goede konstruktie.
Het effekt van de dampremmende laag is hier duidelijk zichtbaar. De dampspanning in het vertrek
(1170 Pa) blijft als het ware tegen de dampremmende laag staan.
In fig. 3. Ziet u een soortgelijke grafiek voor een koud- dakkonstruktie *)
Hier is men de dampremmende laag vergeten en zien we dat de binnendampspanning als het ware
tegen de dakbedekking blijft staan. De optredende dampspanningslijn overschrijdt de douwpuntslijn ver
en in het gehele gearceerde gebied zal dus kondensatie plaatsvinden. In dit geval troffen we een
isolatiedeken aan die er letterlijk als een natte spons in lag met het gevolg dat het kondenswater uit de
elektrische leidingen in de meterkast liep waardoor de aardlekschakelaars uitsloegen !
Als u dit pricipe begrijpt, zal het duidelijk zijn hoe belangrijk het is dat er een dampremmende laag moet
worden aangebracht, dat deze aan de warme kant van de isolatie moet zitten (dus aan de binnenkant)
en dat deze lekvrij, dus onbeschadigd en met flinke afgeplakte overlappen en langs de hoeken omgezet
moet worden aangebracht.
Als we bedenken dat de waterdamp van hoge druk naar lage druk door de konstruktie stroomt
(diffundeert), dus van warm naar koud zijn natte kruipruimten voor zover het het diffusieproces betreft dus
geen vochtbron voor de leefruimten.
Toch spelen natte kruipruimten een belangrijke rol als vochtbron in de leefruimten als de beganegrondvloeren
niet luchtdicht zijn uitgevoerd. Er kan dan een ventilatiestroom ontstaan vanuit de
kruipruimte naar het leefgebied. Er wordt dan ingeval van natte kruipruimtes met vocht verzadigde lucht
in het leefgebied gebracht. Dit doet zich vooral voor als er mechanisch lucht wordt afgezogen en er
onvoldoende toevoermogelijkheden zijn. De ventilator trekt dan een onderdruk in het leefgebied waardoor
lucht uit de kruipruimte door naden en kieren in de vloer gemakkelijk kan toestromen.
Relatieve luchtvochtigheid: Dit is de waarde die op de bekende huis- tuin- en keukenmetertjes wordt
aangegeven. Zoals de naam al zegt betreft het een relatieve waarde omdat het in een percentage aangeeft
hoeveel vocht er in de lucht zit t.o.v. het maksimaal mogelijke bij de heersende temperatuur. Deze
verschillen ontstaan omdat lucht de eigenschap heeft bij toenemende temperatuur steeds meer waterdamp
te kunnen opnemen. De relatieve vochtigheid verandert dus met de temperatuur en wel omgekeerd
evenredig, terwijl het aantal grammen waterdamp in een m³ lucht konstant blijft. In absolute zin is
de luchtvochtigheid het hoogst als de zomer net over het hoogtepunt heen is, in juli dus. Omdat de
binnenkondities een afgeleide zijn van de buitenkondities is er in die periode het meeste vocht in huis. In
het najaar zien we zich buiten een soortgelijk proces voltrekken als in de bouwkonstrukties kan gebeuren:
mistvorming, dus kondensatie. Als de relatieve vochtigheid in een goed huis schommelt tussen de 40%
en 80% doen zich over het algemeen geen problemen voor, ook niet als de waarde tijdens zacht en
ekstreem vochtig weer even boven de 80% stijgt.
De andere uitspraken in het begin van dit hoofdstuk gedaan spreken voor zich als u met deze kennis
gewapend de praktijksituaties op bijlagen 1 t/m 8 nogmaals goed bekijkt.
Update 2015:
Anders is het als we ‟s winters beneden de 40% komen, dan komen er klachten over brandende ogen,
droge keel enz. kortom slijmvliesklachten.
Behoudens gebouwen met koelinstallaties (die ook drogen), die om een of andere reden ‟s winters niet
zijn uitgeschakeld, meet ik altijd vochtigheden die hoger zijn dan de natuurlijke vochtigheid bij de
heersende buitenomstandigheden. Toch registreer ik soms vochtigheden die de 20 % benaderen, met
name als er een hoge ruimtetemperatuur heerst, want hoe hoger de ruimtetemperatuur hoe lager de
relatieve vochtigheid. In die gevallen adviseer ik een lagere ruimtetemperatuur, b.v. 20 i.p.v. 24°C
In figuur 3 a ziet u hoe groot het effekt is van een hogere ruimtetemperatuur op de relatieve vochtigheid,
terwijl die in absolute zin gelijk blijft. (ca 2% per graad)
Bevochtigingsinstallaties adviseer ik bij voorkeur niet, naast de installatiekosten zijn er ook
onderhoudskosten en is het legionella-risiko niet denkbeeldig.
Wel kan op een natuurlijke manier worden bevochtigd met veel planten, bij voorkeur met veel
bladoppervlak omdat zij via de bladeren vocht aan de omgeving afstaan.
11
*) Bij een koud dak ligt de isolatie op het plafond, omdat de ruimte tussen plafond en dak met koude buitenlucht wordt
geventileerd blijft de dakkonstruktie letterlijk koud. Dit in tegenstelling tot een warm dak waar de isolatie op het dak ligt
(tussen dakplaat en dakbedekking). De ruimte tussen het plafond wordt met warme binnenlucht geventileerd en de
dakkonstruktie blijft dus letterlijk warm.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
12

13
Hoofdstuk 2.
Tocht
Tocht heeft evenals vocht een negatieve invloed op het behaaglijkheidsgevoel.
Waar komt die tocht vandaan ?
1. Van buiten, door geopende ramen deuren of roosters
2. Van buiten door naden en kieren ontstaan door bouwkundige gebreken (onvoldoende
luchtdichtheid)
3. Vanuit de kruipruimte door een onvoldoend luchtdichte beganegrondvloer.
4. Uit het vertrek zelf ten gevolge van grote verschillen in oppervlaktetemperatuur (pseudo- tocht)
5. Ten gevolge van te grote luchtsnelheden van te lage temperatuur uit luchtbehandelings
installaties of ventilatievoorzieningen.
Hoe tocht te voorkomen / bestrijden ?
1. Alle duidelijke openingen luchtdicht afsluiten (tochtstrip)
2. In de bouw alle aansluitingen van konstruktiedelen onderling luchtdicht uitvoeren
3. In bestaande situaties inwendige bouwfouten opsporen en verbeteren.
4. De isolatiewaarden van de gebouwomsluitende konstrukties zoveel mogelijk aan elkaar gelijk
maken, waardoor de oppervlakte temparaturen (stralingstemperaturen) van wanden, plafond en
vloer dichter bij elkaar komen. (warme lucht stijgt op, aldus ontstaat cirkulatie)
5. Luchtbehandelings – en ventilatie-installaties zodanig ontwerpen en inregelen dat de kombinatie
van luchtsnelheid en luchttemparatuur niet als onbehaaglijk wordt ervaren.
Kunnen we ongestraft alle naden en kieren dichtstoppen ?
Nee. Als het niet in de bedoeling ligt aandacht aan het binnenklimaat te besteden in de vorm van een
goed ventilatiesysteem, kunnen de kieren beter open blijven.
Metingen hebben aangetoond dat de lucht in de leefruimten vaak erger is verontreinigd dan in een stad
op straat tijdens het spitsuur ! In de medische wereld is dan ook genoegzaam bekend dat als gevolg
hiervan de allergische aandoeningen (Cara, Astma, e.d.) schrikbarend toenemen.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Dus: “Nationale kierenjacht”, prima, op voorwaarde dat alle afvalprodukten zoals vocht, koolzuurgas,
verbrandingsgassen, rook, e.d. uit de binnenlucht van de leefruimten worden afgezogen en er voldoende
verse lucht in de leefruimte kan toetreden, daarbij rekening houdend met het laatst genoemde punt 5 .
Oordeelt u nogmaals zelf over de kwalitiet van het huidige bouwen!
Op bijlage 3 en 5. voorbeelden van duidelijke tochtbronnen. (Bedenk dat dit gebouw aan de ijsselmeerkust
staat, op de volle wind).
Na bestudering van de praktijkvoorbeelden spreekt bovenstaande tekst deels voor zichzelf.
Sommige punten behoeven echter nog enige toelichting.
Pseudo tocht:
Door verschillen in oppervlakte- temperatuur van de gebouwomsluitende konstrukties, zoals
muur, vloer, plafond, raam, enz., ontstaan in het vertrek luchtbewegingen. Dit volgens de
natuurkundige wet dat warme lucht opstijgt.
Voorbeeld: Een groot glasvlak is, zelfs als het van isolerende beglazing is voorzien, een kouder
vlak dan de andere vlakken in het vertrek, vooral als die andere vlakken goed geïsoleerd zijn.
De erlangs strijkende lucht koelt af en “valt” naar beneden. Aldus ontstaat een koude luchtstroom
over de vloer die we als tocht ervaren hoewel er geen sprake is van infiltratie met buitenlucht. We
noemen dit verschijnsel “pseudo tocht”.
14
Ventilatie- en luchtbehandelingsinstallaties:
Door deze installaties ontstaat een kunstmatige luchtstroom die als tocht kan worden ervaren als
de luchtsnelheid niet in de juiste verhouding staat tot de luchttemperatuur.
Volgens de theorie van Fanger mag de luchtsnelheid bij 22°C in het leefgebied niet groter zijn
dan 0,12 à 0,13 m/s (dus 12 à 13 cm per sekonde). In deze verhouding zijn er dan nog 10%
klagers, wat algemeen als een aanvaardbaar uitgangspunt wordt geaksepteerd.
Het zal duidelijk zijn dat deze installaties erg gevoelig zijn voor ontwerp- of uitvoeringsfouten en
dat de installaties zorgvuldig moeten worden ingeregeld. (Zie ook hoofdstuk 3, ventilatie.)
Luchtdichtheid gebouw in relatie met luchtbehandelings installaties:
Zoals er ingeval van onderdruk in de woning lucht uit de kruipruimte in het leefgebied stroomt als
deze vloer niet luchtdicht is uitgevoerd, kan in geval van overdruk (waar we vaak voor kiezen om
verspreiding van luchtjes te voorkomen) verwarmde lucht naar buiten verdwijnen als de
gebouwschil niet luchtdicht is uitgevoerd. Als we bedenken dat de ventilatieverliezen in de
huidige geïsoleerde bouwwerken een veelvoud zijn van de transmissieverliezen, (verliezen t.g.v.
de warmtedoorgang door de muren, daken, vloeren, enz.) zal het u duidelijk zijn wat dit betekent
voor de gasrekening !
Update 2015:
Met name bij veel scholen hebben we vochtproblemen opgelost en met dakrandrenovaties de lekke
randkonstrukties afgedicht en geïsoleerd. Dit leidde tot een besparing in het gasgebruik van 40 - 60% !
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoofdstuk 3.
Ventilatie.
15
Zoals in het vorige hoofdstuk al is vermeld, is het droevig gesteld met ons binnenklimaat. Vaak leven we
in een ruimte die bezwangerd is met vele afvalstoffen die een bedreiging vormen voor onze gezondheid !
Allergische reakties, reumatische klachten, chronische verkoudheden stijve spieren e.d. zijn dan ook aan
de orde van de dag. (In de afgelopen 15 jaar is het aantal allergische klachten verdubbeld van 7½% naar
15% !) Omdat gebouwen moeten voldoen aan het bouwbesluit en dus aan de Energie Prestatie Norm is
de veel gehoorde “oplossing” de naden en kieren weer open te maken dus geen reële optie. Het zou ook
vreemd zijn de klok nu terug te gaan draaien, mensen zijn aan een tochtvrij komfort gewend en zijn alert
als het om de gasrekening gaat.
Er moet echter wel voldoende geventileerd worden, maar wat is “voldoende”?
In tegenstelling tot de in de voorschriften genoemde maksimaal mogelijke ventilatie is het beter te
spreken over een (berekende) minimum hoeveelheid waarbij de volledige produktie van afvalstoffen
(waarbij de vochtproduktie vaak het belangrijkste is) wordt afgevoerd. Meer ventileren is alleen zinvol als
er pieken in de poduktie voorkomen (b.v. meer rokers tijdens een vergadering of bij visite thuis) in andere
gevallen wordt het energievernietiging en dus een onnodig hoge gasrekening.
Deze ventilatie kan als volgt plaatsvinden:
natuurlijk (door het openen van ramen en deuren of ventilatieroosters). Deze methode is niet erg
effektief omdat de ventilatie onder anderen afhangt van de windsnelheid en de gebruiker. De
ventilatiehoeveelheid is of te gering of véél teveel maar zelden de juiste.
mechanisch (met afzuigventilatoren) Bij deze methode kan de hoeveelheid beheerst worden
Stel, u heeft de ventilatiehoeveelheid laten berekenen en u heeft ventilatievoorzieningen van de juiste
kapaciteit geplaatst. Bent u nu zeker van een gezond binnenklimaat ? Helaas is dit niet het geval !
Er moet namelijk evenveel lucht het gebouw binnen komen als er afgezogen wordt.
De toevoervoorzieningen zijn dus even belangrijk als de afzuigvoorzieningen !
Als u dat ook heeft geregeld is het dan voor elkaar ? Misschien, maar dat zou een toevalstreffer zijn.
Voor ventilatie is een andere benadering noodzakelijk, een rekensommetje als toetsing aan de
bouwvoorschriften voldoet niet meer. Hier is aandacht nodig voor het begrip “effektiviteit”.
Er moet voor gezorgd worden dat de frisse buitenlucht goed wordt gemengd met de binnenlucht en dit
mengsel moet overal in de vertrekken kunnen komen. De plaatsing van zowel de toevoer als de
afvoeropeningen zijn dus van het grootste belang. Bovendien neemt de benodigde ventilatie stroom en
dus de gasrekening af naarmate de effektiviteit toeneemt.
Als de ventilatiestroom is berekend, kunnen afvoer en toevoervoorzieningen worden ontworpen. Als de
toe en afvoervoorzieningen zodanig zijn geplaatst dat er een effektief systeem ontstaat, dán kunt u
effektief én zuinig (m.b.t. uw gasrekening) ventileren.
De berekening van de minimum ventilatie is in principe eenvoudig.
De afvoerventilatiestroom om een afvalprodukt af te voeren wordt bepaald als optelsom van de
hoeveelheid afvalstof aanwezig in de toevoerventilatieluchtstroom en de produktie van die afvalstof in het
vertrek. (voorbeeld voor vocht als afvalstof)
Aangevoerd vocht + produktie = afgevoerd vocht
nV x c a + G = nV x c i
We spreken daarom van een balansberekening die voor elke afvalstof kan worden opgezet zoals
waterdamp, koolzuurgas (CO 2 ), enz. Het is echter niet zo eenvoudig om de produktie van de betreffende
afvalstof te bepalen, maar als je de juiste tabellen met richtwaarden weet te achterhalen en wat ervaring
hebt opgedaan kun je met deze methode goede resultaten behalen.
Balansventilatie is een mechanische ventilatie waarbij er evenveel wordt afgezogen als ingeblazen, de
beide luchtstromen zijn dus in balans. Zoals we in het vorige hoofdstuk hebben uiteengezet wordt er in de
praktijk vaak iets meer ingeblazen dan afgezogen, waardoor de verspreiding van luchtjes wordt beperkt.
De laagste stand kan worden ingeregeld op de minimale ventilatiebehoefte en kan dus ook worden
aangepast aan een gewijzigd gebruik (een andere produktie van afvalstoffen). De hogere standen
kunnen m.b.v. een timer naar behoefte worden ingeschakeld.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Update 2015
De minimale berekende ventilatie betreft de lage stand van de ventilatoren. De hoge stand kiezen we zo
hoog mogelijk en is minimaal gelijk aan de voorschrifthoeveelheden. Het voordeel is dat de voorziening
doorgaans op laag vermogen draait, waardoor de geluidsproduktie en het elektriciteitsgebruik wordt
geminimaliseerd.
In natte ruimten kan worden gekozen voor een automatische regeling op basis van relatieve vochtigheid.
Voor verblijfsruimten wordt doorgaans gekozen voor een automatische regeling op basis van CO 2 .
Omdat de installaties op deze manier naar behoefte worden gestuurd, wordt er altijd precies genoeg
geventileerd zonder dat de gebruiker iets hoeft te bedienen. Het enige waar de gebruiker nog voor moet
zorgen is het periodiek uitzuigen van de filters, het jaarlijks onderhoud van de installaties en de
bijbehorende funktiekontrole. (CO 2 opnemers blijken zo nu en dan vervangen te moeten worden.)
Warmte terugwinning is ingeval van een balansventilatie ook mogelijk door de ingaande luchtstroom de
uitgaande luchtstroom te laten kruisen door een warmtewisselaar. Hierdoor wordt warmte aan de
afvoerlucht onttrokken waarmee de verse toevoerlucht wordt voorverwarmd. Er zijn al een aantal
generaties van deze systemen toegepast en er zijn nu betrouwbare apparaten in de handel in
hoogrendementsuitvoering waarbij na-verwarming niet meer noodzakelijk is.
Update 2015
Er zijn nu ook kleinere toestellen met een warmtewiel of een kantelklepmechanisme.
In alle gevallen is het noodzakelijk dat de warmte terugwinning ‟s zomers kan worden uitgezet.
Bij kruis- en tegenstroomwisselaars door een by-pass met regeling en bij warmtewielen en kantelkleppen
door het stopzetten van de motor van het wiel of de servomotoren van de kleppen.
Naverwarming (na de inblaasventilator; is dus voorverwarming van de toevoerventilatielucht):
Naast warmteterugwinning is dit ook een mogelijkheid als u balansventilatie toepast,
Die in hoge mate bijdraagt aan het woonkomfort. Als u de frisse ventilatielucht op kamertemperatuur of
warmer inblaast , wordt deze luchtstroom, mits goed ontworpen en ingeregeld, niet meer als tocht ervaren.
Zie ook de opmerkingen in het vorige hoofdstuk over de theorie van Fanger .
Effektiviteit In aanvulling op bovenstaande tekst moet nog worden vermeld dat plaats en vorm van
luchtkanalen en vooral het soort roosters van invloed zijn op de effektiviteit. De roosters beïnvloeden de
worp (afstand waarover de lucht wordt uitgeworpen), de richting van de luchtstroom, de induktie (menging
met de omgevingslucht) en de uitblaassnelheid. Allemaal faktoren die de effektiviteit én het komfort
beïnvloeden. Zie ook hiervoor de opmerkingen in het vorige hoofdstuk over de theorie van Fanger .
Geluid (installatielawaai): Vorm, afwerking en afmetingen van de kanalen, de luchtsnelheden in de
kanalen en in de roosters bepalen de mate van luchtgeruis. Geluidvoortplanting van de ventilatoren door
de kanalen is afhankelijk van fleksibele verbindingen (trillingsdemping), aanwezigheid en plaatsing van
bochten en absorptiemateriaal in de kanalen. Dit laatste geldt ook voor de geluidsoverdracht van het ene
naar het andere vertrek (via de kanalen, zie ook hoofdstuk 7, geluid.)
Komfort Hoewel de genoemde principes eenvoudig zijn blijkt uit bovenstaande beschrijving dat we bij
ventilatie- systemen te maken hebben met een kompleks samenstel van faktoren. Verder zijn luchtbehandelingsinstallaties
erg gevoelig voor ontwerp - en uitvoeringsfouten en dienen deze installaties nauwkeurig
te worden ingeregeld. Wordt aan een of meer voorwaarden niet of onvoldoende voldaan volgen
afhankelijk van de gevoeligheid van de gebruikers onvermijdelijk klachten. Als echter aan al deze voorwaarden
is voldaan draagt een ventilatiesysteem in hoge mate bij aan een komfortabel, energiezuinig en
gezond binnenklimaat.
Update 2015:
Deze voorwaarden zijn:
1. Goed berekend en ontworpen
2. Goed aangelegd
3. Goed ingeregeld
4. Goed onderhouden
Alle klachten waaronder de uitzending van Tros Radar van enige jaren geleden zijn terug te voeren tot
een of meer van deze punten.
16
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoofdstuk 4.
Stank.
17
U zult zich uit de vorige hoofdstukken ongetwijfeld herinneren dat ventilatie noodzakelijk is om afvalstoffen
af te voeren, zoals: vocht, koolzuurgas, verbrandingsgassen, rook, lichaamsgeuren (zweet), geuren
van planten, keukenluchtjes, chemische dampen uit bouwmaterialen of uit een proces (op de werkvloer),
radon uit bouwmaterialen of via de kruipruimte uit de bodem, enz.
De neus waarschuwt ons door het waarnemen van stank.
Hoe kunnen we stank bestrijden of liever nog voorkomen ?
A. Aan de bron
door de produktie van afvalstoffen te verminderen of geheel te voorkomen.
1. In het leefgebied geen was drogen. (vochtproduktie)
2. Verbrandingsapparatuur (gas, hout, kolen, e.d.) onttrekt zuurstof aan de ruimte en produceert
rookgassen. Gesloten toestellen kiezen (verbrandings lucht komt van buiten), met rookgasafvoer
naar buiten. (Met veel geysers is dit nog niet het geval). Verder is het van groot belang
dat de verbrandingstoestellen regelmatig worden schoongemaakt, gekontroleerd en afgesteld.
3. Een rookverbod instellen.
4. Goede keukenafzuiging toepassen, zo dicht mogelijk boven de kookgelegenheid en bovendien
een goede algemene afzuiging van de keuken en andere sanitaire ruimten.
5. In werksituaties, de bij het proces vrijkomende afvalgassen direkt afzuigen waar ze ontstaan.
(b.v. lasdampafzuiging).
6. Geen bouwmaterialen, stofferingsmaterialen en lijmen toepassen die chemische dampen
afscheiden (m.b.t. spaanplaten en op lokatie verspoten PUR-isolatie) is hierover veel te doen
geweest), met name in de 3 e huid. (laatste afwerkingslaag aan de binnenzijde van een
bouwkonstruktie).
Het is goed bovendien na te gaan of er ook bij brand geen giftige dampen worden gevormd.
7. Geen bouwmaterialen toepassen die radioaktieve dampen afscheiden (radon), zoals in het
verleden met bepaalde gipsplaten het geval was (gips uit rookgas-ontzwaveling en natuurgips
zijn O.K.). Ook hier met ekstra aandacht voor de 3 e huid. *)
8. Een goede luchtdichte beganegrondvloer als afsluiting van de kruipruimte, was zoals eerder
onder “vocht” genoemd noodzakelijk om de toevoer van vochtige lucht uit de kruipruimte te
voorkomen. Het is tevens noodzakelijk om radon uit de bodem buiten het leefgebied te
houden. De kruipruimte moet bovendien goed geventileerd worden.
B. Ventileren
Afvoeren van de overgebleven niet te reduceren produktie van afvalstoffen.
1. Berekenen van de hoeveelheid produktie van een afvalstof.
2. Berekenen van de benodigde ventilatie om die hoeveelheid afvalstof af te voeren.
3. Installeren van een goedwerkend, effektief ventilatiesysteem. (zie hoofdstuk 3, Ventilatie).
C. Doorspuien
Voorzieningen in de gevels aanbrengen (ramen en deuren), zodanig tegenover elkaar geplaatst
dat alle vertrekken goed doorspuid kunnen worden. Dit spuien dient periodiek te gebeuren en na
een piek in de afvalproduktie b.v. cigarettenrook na een verjaarsfeestje.
*) 1 e huid ons vel
2 e huid onze kleding
3 e huid de binnenafwerkingen van het vertrek waarin we ons bevinden
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoofdstuk 5.
Stof.
18
Naast de in het vorige hoofdstuk over stank genoemde punten is stof een medeveroorzaker van een
bedorven binnenklimaat, waar met name karapatiënten veel last van kunnen hebben.
Hoe kunnen we stof bestrijden of liever nog voorkomen ?
A. Aan de bron.
1. Handelingen waarbij stof vrijkomt zoveel mogelijk buiten doen (uitkloppen van matten,
kleding).
2. Indien mogelijk stofzuigen in plaats van vegen.
3. Stofproducerende processen aan de bron afzuigen.
4. Bouwmaterialen, met name afwerkingsmaterialen en stofferingsmaterialen kiezen die weinig of
niet bijdragen aan de stofproduktie. (3 e huid, zie ook hoofdstuk 4, stank).
5. Toevoer-ventilatielucht filteren .
B. Preventief
1. Luchtbehandelingsinstallaties zodanig ontwerpen en inregelen dat er geen hinderlijke luchtwervelingen
ontstaan die stof doen opwaaien. (Zie ook de hoofdstukken 2 en 3 over tocht en
ventilatie)
2. In luchtbehandelingsinstallaties goede stoffilters opnemen.
C. Onderhoud
1. Dagelijks stof afnemen / stofzuigen. (Let op de kwaliteit van het stoffilter en op de richting van
de luchtstroom uit de stofzuiger aan de blaaskant).
2. Regelmatig, minimaal maandelijks de filters in de ventilatie - en luchtbehandelingsapparatuur
schoonzuigen en deze filters jaarlijks vernieuwen.
Stofluis of stofmijt
Omdat de naam een relatie tot stof doet vermoeden wordt het beestje hier behandeld. De werkelijke
relatie ligt er niet met stof, maar wel met vocht. In die zin is de stofluis dan ook in het hoofdstuk over
vocht genoemd. De huisstofmijt is een voor het blote oog bijna onzichtbaar beestje dat zich voedt met
huidschilfers en gedijt in een vochtige omgeving. We vinden hem dan ook voornamelijk in vloerbedekking,
vooral op plekken waar de vloer t.g.v. bouwkundige onvolkomenheden koud is en t.g.v. oppervlaktekondensatie
vochtig. Ook in matrassen en kussens voelt hij zich opperbest op z‟n gemak (huidschilfers
én uitdampingsvocht van de slaper) Omdat karapatiënten erg gevoelig zijn voor deze beestjes is de
bestrijding ervan erg belangrijk. De bestrijdingsmethode ligt voor de hand:
1. Ontneem ze hun voeding door beddegoed vaak te wassen en door intensief stofzuigen.
2. Kreëer een droog binnenklimaat waarin ze niet kunnen leven door de bouwkundige gebreken op
te lossen en door het aanbrengen van een goed en effektief ventilatiesysteem.
Wees alert op het beperken van de interne vochtproduktie.
Kara
is de verzamelnaam voor astma, astmatische bronchitis en andere luchtweg aandoeningen,
alsmede andere allergieën.
Stofzuigen
Stofzuigers hebben de vervelende eigenschap dat de aangezogen lucht er aan de achterkant van
het apparaat er weer uitblaast. Een goede huisvrouw weet dat dit het omringende stof op laat
wervelen, daarom zorgt ze altijd dat de uitblaasstroom op een reeds gezogen schoon stuk is
gericht.
Aldus wordt een direkte opwerveling van stof voorkomen, maar niet kan worden voorkomen dat
hele fijne stofdeeltjes door de filters heen de leefruimte inblazen als een soort nevel die wij dan
weer inademen. Helaas is juist dit hele fijne stof het schadelijkst voor de gezondheid, en wel in
het bizonder voor karapatiënten !
Een centraal stofzuigsysteem kan veel verbeteren. De centrale stofopvang kan in een
nevenruimte, niet tot het leefgebied behorende, worden geplaatst en de uitblaaslucht wordt
rechtstreeks naar buiten afgevoerd en vervolgens gemengd en verdund met buitenlucht.
Voorts is een betere filtering mogelijk in het algemeen en voor de uitblaaslucht in het bizonder.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
19

20
Invloeden op de mens
In de proefkamer
Het behaaglijkheidsgebied
- 0,5 ≤ PMV ≤ +0,5
Aantal klagers 5 – 10%
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Update 2015
In de eerste 5 hoofdstukken over vocht, tocht, ventilatie stank en stof is regelmatig gesproken over
klimaatinstallaties, maar nog niet over verwarmen en koelen.
In de afgelopen 15 jaar zijn er op dit gebied veel ontwikkelingen geweest, met name de laag-temperatuurstralingsverwarming
vindt brede toepassing, vaak in kombinatie met hoog temperatuur stralingskoeling
met behulp van warmtepompen. Bij dit soort systemen worden delen van het gebouw tevens installatie.
Vloeren wanden of plafond worden dan ook “radiator”.
Verder is uit het eerdere betoog al duidelijk geworden dat oppervlaktetemperaturen van de gebouwomsluitende
konstrukties bepaald worden door de mate van isolatie en dat die stralingstemperaturen van
invloed zijn op luchtbewegingen (tocht) maar ook op het behaaglijkheidsgevoel.
Het is dus de hoogste tijd over dit onderwerp een hoofdstuk aan dit boek toe te voegen.
21
Hoofdstuk extra
Binnenklimaat.
Over het binnenklimaat is altijd veel te doen geweest. De een vindt het te warm, de ander juist te koud.
Met het verbeteren van de gebouwen, isolatie en hogere oppervlaktetemperaturen, luchtdichting,
komfortventilatie en het hele huis verwarmen zijn de eisen die men aan zijn omgeving stelt ook
toegenomen en zijn de oude tegenstellingen te warm / te koud alleen maar uitvergroot.
Door de jaren heen was de thermometer het instrument om de kwaliteit van het binnenklimaat te meten,
maar zoals uit de eerdere hoofdstukken is gebleken zijn er veel meer invloeden die op de mens inwerken
(Zie de afbeelding hiernaast). Bij warmte / koude behoren ook de oppervlaktetemperaturen en
luchtbewegingen en ook de verhouding tussen luchtsnelheid en luchttemperatuur.
In dit verband is Professor Fanger genoemd.
Deze Deense professor heeft de binnenklimaatproblematiek onderzocht door het optekenen van de
beleving van het binnenklimaat van verschillende mensen in een klimaatkamer waar alle faktoren van het
binnenklimaat konden worden beïnvloed. (zie de afbeelding hiernaast) Dit belevingsonderzoek heeft
geresulteerd in een klimaattheorie die de basis is voor de huidige binnenklimaateisen, vastgelegd in de
NEN / ISSO 7730.
Eisen
Professor Fanger heeft een berekeningsmethodiek bedacht op basis van vele grootheden die
gezamenlijk het behaaglijkheidsgevoel bepalen. In de berekening komen de zes belangrijkste aspekten
voor en de uitkomst van deze berekening geeft een soort rapportcijfer voor de belevingswaarde van het
binnenklimaat, de z.g. PMV waarde. Bij een optimale beleving is deze waarde 0, negatieve waarden
worden als koel ervaren en positieve als warm.
Aan deze waarde wordt een voorspelling van het % ontevredenen gekoppeld, de z.g. PPD waarde.
Het blijkt dat de klimaatsbeleving zo subjectief is dat er in de meest optimale situatie nog steeds 5%
klagers zijn en dat in het gebied –0,5 ≤ PMV ≤ +0,5, er 5 -10% klagers zijn. (zie de afbeelding hiernaast)
Deze bandbreedte is algemeen aanvaard als een optimaal binnenklimaat.
Het komt er dus op neer dat we een gemiddeld binnenklimaat aanbieden en dat we beïnvloedingsmogelijkheden
moeten bieden om de persoonlijke verschillen op te kunnen vangen.
Gewijzigde / nieuwe inzichten.
Deze PMV waarden zijn niet rechtstreeks in binnentemperaturen te vertalen.
Er blijkt uit door Fanger en anderen verricht statistisch belevings onderzoek dat er een relatie is van de
binnentemperatuur met de buitentemperatuur. Naarmate de buitentemperatuur stijgt blijkt ook de
binnentemperatuur, waarbij men zich behaaglijk voelt, te stijgen.
Het is verstandig ’s zomers niet dieper te koelen dan 2 à 3°C beneden de buitentemperatuur. Verder mag
het verloop in binnentemperatuur over een dag gezien volgens Fanger best 3 à 4°C zijn als dit maar niet
sneller plaatsvindt dan met 1°/ uur.
Individuele beïnvloeding
De individuele beïnvloeding is erop gericht dat nagenoeg iedereen het klimaat zodanig kan veranderen
dat het klimaat als behaaglijk wordt ervaren. De range –0,5 ≤ PMV ≤ +0,5 komt in de praktijk overeen
met een temperatuurverschil van 2 à 3°C
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

22
Omdat in de berekening zes grootheden voorkomen zijn er dus ook zes manieren of een combinatie
ervan om het klimaat te beïnvloeden.
luchttemperatuur
stralingstemperatuur
luchtsnelheid
relatieve luchtvochtigheid
metabolisme (activiteit)
kleding
In dit verband kan b.v. worden gedacht aan:
te openen ramen
openen van automatisch gesloten zonwering
luchttemperatuurregeling
luchtsnelheidregeling
stralingstemperatuurregeling
kiezen voor meer of minder aktiviteit
aanpassen kleding. Trui aan of trui uit
Per systeem kan het aandeel van deze komponenten wisselen, maar de kumulatieve werking moet
± 2 à 3°C zijn. (dat is ongeveer het effekt van trui aan of trui uit)
Energieaspecten (met name voor grotere projekten en bedrijfsgebouwen)
Deze aspekten zijn voor de behaaglijkheidsbeleving niet van belang, maar destemeer voor de
energiekosten. Dit is dus een duurzaamheidsaspekt, waar we in 4 stappen een bijdrage aan kunnen
leveren.
Stap 1.
Om het energiegebruik te beperken moeten allereerst de interne en externe warmtelasten zoveel
mogelijk worden geminimaliseerd.
Het mes snijdt dan aan 3 kanten
1. Het directe energiegebruik neemt af
2. Er wordt dus ook minder energie in warmte omgezet
3. Er hoeft dus minder warmte uitgekoeld te worden en omdat koelen 2 à 3x zoveel energie kost
dan verwarmen wordt de besparing dus een veelvoud van de directe besparing.
Verder kan worden gesteld dat het gebouw de helft van de installatie is.
Door gebouwmassa (gewicht) te creëren en hier goed gebruik van te maken ontstaat een
piekafvlakkende, zelfregulerende werking die met name de koelbehoefte doet afnemen.
Stap 2.
Vanwege bezonningsverschillen en gebruiksverschillen kan vraag naar warmte en vraag naar
koeling gelijktijdig optreden. Een systeem dat de vrijkomende warmte uit het gebouw kan transporteren
naar de ruimten waar warmtevraag is, is gewenst. Een warmtepomp is zo’n systeem.
In zijn algemeenheid kan worden gesteld: “kijk naar je afvalstromen” Afval (in dit geval warmte) kan
elders goed worden gebruikt.
Stap 3. Gebruik van duurzame energiebronnen.
Stap 4. Efficiënte (rest) inzet van fossiele brandstoffen.
Systeemkeuze
Voor de keuze uit een veelheid van beschikbare verwarmings- en koelsystemen zijn onderstaande
kriteria van belang om tot een goede behaaglijkheidsbeleving te komen.
1. Goede isolatie.
2. Benut de thermische massa. (piekafvlakkend vermogen)
3. Minimaliseer de interne warmtelast. (warmteproducerende apparatuur)
4. Minimaliseer de externe warmtelast. (Intelligente buitenzonwering).
5. Individuele bedieningsmogelijkheden.
6. Lage temperatuur stralingverwarming / hoge temperatuur stralingskoeling wordt als meest
behaaglijk ervaren.
7. Tochtvrije ventilatie.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
23

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
24

Hoofdstuk 6.
De invloed van golven / frequenties.
25
De voorgaande onderwerpen gingen alle over tastbare zaken die nog redelijk zijn te volgen. Nu komen er
een aantal facetten, waarbij het voorstellingsvermogen meer op de proef wordt gesteld en waarbij een
wetenschappelijke onderbouwing moeilijker wordt of zelfs (nog) onmogelijk is.
Update 2015
Waar we in de voorgaande hoofdstukken een overzicht van bouwkundige maatregelen konden geven om
de gesignaleerde negatieve effekten te voorkomen is dat hier niet mogelijk.
Ik kan hier niet anders dan een overzicht geven van feiten en meningen en u uitnodigen hier uw eigen
konklusies uit te trekken. Ik adviseer u voorzichtig met deze materie om te gaan en te handelen vanuit het
voorzichtigheidsprincipe: Voorkomen is beter dan genezen en bij twijfel niet inhalen.
Het begrip geluid b.v. is wetenschappelijk bekend, de invloed van geluid op het welzijn van de mens ligt
echter een stuk moeilijker. Daarom eerst wat achtergrondinformatie. Zoals bekend verondersteld mag
worden bestaat materie uit atomen die op hun beurt weer bestaan uit een kern met daaromheen
draaiende elektronen. Wat wij waarnemen als een vaste stof is dus eigenlijk een verzameling van deeltjes
die in de ruimte om andere deeltjes draaien, ofwel: “beweging, energie”. De mens is deels materie en
deels geest of ziel. Dit alles is energie, zoals ook een gedachte dat is; energie, beweging, vibratie.
Natuurwetten
Volgens Einstein is er een duidelijk verband tussen energie en materie (E = m. c²)
Massa is dus “gestolde” energie en ook subtielere zaken als “gedachten” vallen onder de energetische
wetten. Het menselijk lichaam is dus een samenstel van energieën, dus trillingen, frequenties,
golflengten. Deze wetten zijn o.a. de wet van het behoud van energie en de wet van de resonantie .
Deze wetten verklaren de invloed van eksterne golven en frequenties op de lichaamstrillingen.
Deeltjes hebben de neiging mee te gaan trillen met een sterkere trillingsbron waaraan ze zijn
blootgesteld. De gezondheid van het menselijk lichaam en de menselijke geest is volgens sommige
bronnen afhankelijk van goed op elkaar afgestemde trillingen. Zijn sommige trillingen “ontstemd”, zou
zich dit uiten in een on-welzijn, of zelfs in ziekte. Ook het menselijk organisme is onderhevig aan de wet
van de resonantie, dat wil zeggen dat trillingen van buiten, b.v. door geluid kunnen worden beïnvloed. Als
hierdoor onbalans, een ontstemming, ontstaat zou dit zoals gezegd kunnen leiden tot ziekte. Omgekeerd
kunnen ontstemde vibraties “gestemd” worden door blootstelling aan trillingen van buiten, b.v. door
geluid. In dit kader wint de klanktherapie aan bekendheid. Maar ook andere golftherapieën worden
steeds vaker toegepast, behandeling met ultrasonoor geluid is bij de fysiotherapeut dan ook al volledig
ingeburgerd en er worden in ziekenhuizen al kleurbehandelingen gegeven. Zo is het ook bekend dat
rustige harmonieuze muziek bijdraagt aan het welzijn en dat harde dissonante klanken bijdragen aan
disharmonie / agressie. (Is hier een relatie tussen de hedendaagse popmuziek en de toenemende
agressie ?) Proeven hebben aangetoond dat planten uitstekend gedijen als er muziek van Bach wordt
gespeeld (Bach was de meester van de harmonie), terwijl ze doodgaan als ze langdurig aan harde
popmuziek worden blootgesteld !
Er worden soortgelijke parallellen vermoed tussen het welzijn van lichaam en geest in relatie met andere
trillingsbronnen, zoals achtereenvolgens: geluid, onbekend, elektriciteit, onbekend, warmte, licht (en
dus kleur), chemische stralen, onbekend, röntgenstralen, onbekend en………….…geestelijke energie,
als gedachtekracht ! (zie ook de trillingstabel van figuur 4.)
We kunnen ons dit slecht voorstellen, toch was Uri Geller in staat puur met geestkracht lepels krom te
buigen ! We zien een nog onontgonnen gebied voor ons opdoemen, delen van het frequentiegebied
kunnen we nog niet benoemen, laat staan aangeven of die frequenties al of niet schadelijk voor ons zijn,
maar de analogie met bekende frequenties noopt ons hier voorzichtig mee om te gaan.
Update 2015
De tabel van figuur 4 is sinds de vorige druk aangevuld met uit de frequenties omgerekende golflengten.
De voortplantingssnelheid van golven is afhankelijk van het medium waarin de golven zich verplaatsen.
In de tabel is omgerekend met de lichtsnelheid. Voor geluid is dat ook zo, voor zover het geluid door EM
radiogolven wordt getransporteerd. De snelheid van de geluidsgolven zelf is ook afhankelijk van het
medium, in water plant het zich sneller voort dan in lucht en in vaste stoffen nog sneller.
De geluidsnelheid in lucht is afhankelijk van de temperatuur ongeveer 340 m/s.
In grote zalen is duidelijk merkbaar dat het geluid van ver verwijderde luidsprekerboksen t.o.v. dichterbij
gelegen boksen met vertraging het oor bereikt. Terwijl de luidsprekers nagenoeg op de zelfde tijd het
zelfde signaal uitzenden. De golfsnelheid in de kabels is die van het licht en die van het geluid uit de
luidspreker, die via de lucht het oor bereikt, is die van het geluid.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Volgens Einstein en volgens de vereenvoudigde thermodynamische wetten van Maxwell is de grootste
snelheid die van het licht. Ook zou het niet mogelijk zijn een perpetuüm mobilae te maken en wordt
aangenomen dat EM golven zich door het vakuüm voortplanten, dus bij afwezigheid van een medium.
Deze laatste aannamen gaan echter voorbij aan het werk van Tesla e.a. en het wegvereenvoudigde deel
van Maxwell zelf. Als we het vergeten deel (de skalaire komponent) van de Maxwell vergelijkingen
integreren vallen die beperkingen weg en kan energie uit het nulpuntsveld afgetapt worden.
Het nulpuntsveld ook wel Ether, Akashaveld, Morfisch veld, Chi, e.d. genoemd vervangt dan het vakuüm
Dit veld is het medium voor de golven, en bestaat uit een weefsel van skalaire golven, ook wel staandeof
torsiegolven genoemd. Kozyrev heeft bewezen dat golven een medium nodig hebben om te kunnen
golven, het vakuüm moet dus gevuld zijn met ether en daarmee is de ether na 100 jaar sinds het foutief
geïnterpreteerde Michaëlson Morley experiment weer terug.
Met deze kennis, toegepast in de subkwantumkinetika (het cyklische model) vinden we een plausibeler
verklaring voor het onstaan van alles dan de big bang theorie geeft. Dit model sluit goed aan bij de
Oosterse wijsheidsleer, de ademhaling van Brahma.
Waarom nu dit hele verhaal ?
Skalaire golven planten zich met supraluminale snelheden voort, vele malen sneller dan het licht.
De benaming Akashaveld geeft al aan dat er een verbinding is met de Akashakroniek, het kollektieve
geheugen. Kozyrev heeft ook aangetoond dat etherenergie eigenschappen van bewustzijn heeft.
Hiermee zijn we terug bij de eerder genoemde geestelijke energie en gedachtekracht.
We kunnen terwijl we hier zijn tegelijkertijd met onze gedachten elders op de wereld of zelfs ergens in het
universum zijn.
Hiermee is de trillingentabel gerelativeerd. De tabel geldt dus uitsluitend voor transversale EM golven.
Als we bedenken dat trillingen en frequenties ook informatiedrager zijn (denk aan de informatie
technologie), wordt de invloed nog subtieler omdat de lichaams informatiestromen die alle
lichaamsfunkties besturen kunnen worden beïnvloed. Dit kan op den duur leiden tot ziekte !
Gelukkig heeft het lichaam een geweldig zelfherstellend vermogen, maar helaas heeft dit ook zijn
grenzen. In de huidige maatschappij worden we in toenemende mate “gebombardeerd" met
lichaamsvreemde golven en frequenties en er zijn bewijzen dat dit bij langdurige blootstelling leidt tot
verzwakking van het immuunsysteem. Hierdoor staat de deur open voor allerlei ziekten.
Trillingen en frequenties kunnen we niet zien (met uitzondering van zichtbaar licht) en slechts beperkt
meten, wat onderzoek en een direkte bewijsvoering omtrent de gevolgen in het menselijk lichaam
bemoeilijkt.
Indirekte bewijsvoering kan echter ook heel relevant zijn. Bestudering van veranderingen in het lichaam
onder invloed van bekende (gemeten) invloeden kan ook als bewijs gelden, vooral als de veranderingen
statistisch signifikant zijn. Het bestaan van een zwart gat, dat wij ook niet direkt kunnen waarnemen,
wordt ook bewezen door de bewegingen van andere hemellichamen te bestuderen en te verklaren.
(Stephen Hawking)
26
Kortom, de diskussie gaat niét over het bestaan van elektro- magnetische velden, stralingen, en
dergelijke, dát is een feit. De diskussie gaat erover of die velden en stralingen schadelijk zijn voor de
mens en in welke mate.
Natuurlijk / onnatuurlijk
De mens heeft zich gedurende vele millennia aangepast aan de natuurlijke aardse en kosmische
omstandigheden. Die omstandigheden zijn voor ons dus het gezondst.
De industriële revolutie heeft in een tijdsbestek van nog geen twee eeuwen tot gevolg gehad dat veel van
de natuurlijke omstandigheden zijn beïnvloed. Dit tempo is voor de menselijke evolutie veel te hoog en
daardoor wordt de bioharmonie steeds meer verstoord. (wet van de resonantie)
Denk aan de ontwikkelingen van de laatste halve eeuw.
- grootschalige verbranding van fossiele brandstoffen. (luchtvervuiling, toename CO 2,
broeikaseffekt)
- ontbossing oerwouden (klimaatgevolgen op mondiaal nivo)
- elektriciteit
- elektro- magnetisme
- sterk toenemende lage- en hoge frequenties (telekommunikatie, radio, radar, satellieten, enz.)
- synthetische materialen, kunststoffen voor kleding (isolerend, statische elektriciteit opnemend)
- toepassing van metalen met name in 3 e huid (geleidend, reflekterend, zie voetnoot blz.17.)
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

27
Andere negatieve faktoren
Uiteraard kunnen we niet elke kwaal of ziekte aan frequentie- en stralings invloeden toeschrijven.
In onze maatschappij staan we bloot aan een veelheid van invloeden. Onderstaand een kleine greep uit
ongezonde, ziekmakende invloeden. (Zie ook de afbeelding op blz. 19)
- werkdruk
- stress
- onvoldoende sociale ondersteuning
- hoge omgevingstemperatuur
- slechte ergonomie
- overmatige en / of gebrekkige voeding
- intensieve landbouw- en veeteeltmethoden (kunstmest, bestrijdingsmiddelen, e.d.)
- overdreven zittende levenswijze
Zoals vaak het geval is in komplexe situaties, is van geen van de invloeden afzonderlijk aan te tonen dat
dit tot ziekte kan leiden, maar ook hier geldt: “kleine oorzaken maar grote gevolgen”, vooral als al die
invloeden gelijktijdig optreden en elkaar bovendien nog kunnen versterken. (interferentie)
Het geeft in dit verband te denken als we de statistiek omtrent de sterftecijfers raadplegen, waarbij
- docenten aan universiteiten het laagst scoren met 2,87 ‰
- elektrotechnische monteurs het hoogst met 19,04 ‰ (bijna 10x zo hoog !)
In de praktijk (van het bouwen) kunnen we hier nog niet zoveel mee, het is meer een aandachtsgebied
en het is tevens zeer omstreden. Toch is er in algemene zin nog heel wat te zeggen over toepassing in
de bouw van geluid, elektro-magnetische velden, warmte, licht en kleur, chemische- ,radioaktieve en
andere stralingen. Ook de (harmonische) maatverhoudingen in de bouw kreëren een soort eigen
frequentie van het gebouw en hebben als zodanig invloed op het welzijn. Op deze aspekten zullen we in
de volgende hoofdstukken nader ingaan.
Hierbij moeten we bedenken dat het gehele frequentiegebied op ons inwerkt en dat er zoals gezegd
parallellen zijn m.b.t. de inwerking van verschillende frequentiegebieden. Met andere woorden: Wat wordt
gesteld onder geluid of onder licht, kan ook worden toegepast op alle andere frequentiegebieden !
Om niet in herhaling te vervallen zijn niet bij elk frequentiegebied de natuurkundige (fysische)
achtergronden en inwerkingen op het menselijk lichaam volledig uitgediept. In de hoofdstukken
elektromagnetische trillingen en licht en kleur, zullen we hieraan de meeste aandacht besteden.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
28

Hoofdstuk 7.
Geluid.
29
Zoals in het vorige hoofdstuk is uitgelegd is de gezondheid van de mens mede afhankelijk van de
harmonische trillingsverhoudingen in het lichaam zelf. Trillingen van buiten kunnen de innerlijke trillingen
beïnvloeden in positieve zin, maar kunnen ook bijdragen aan ontregeling, onwelzijn, ziekte. Het trillingsspektrum
begint met geluid, waarvan we de eerste drie oktaven (1 - 16 Hz) niet met het oor kunnen
waarnemen. Het hoorbare toongebied beslaat bijna 11 oktaven (16 - 20.000 Hz). Zie figuur 5.
Hierop zien we ook, dat ons oor het gevoeligst is voor het middengebied tussen de
400 en 6000 Hz. Boven de 20.000 Hz gaat geluid geleidelijk over in een onbekend / onbenoemd
frequentiegebied. Als geluid als storend wordt ervaren noemen we het lawaai.
Waar komt het hinderlijke geluid in de bouw vandaan ?
1. Van buiten (verkeerslawaai, vliegtuiglawaai, natuurgeweld zoals storm, onweer, enz.)
2. Uit een aangrenzend vertrek (lopen, kloppen, radio, TV, praten, schreeuwen, machines, enz.)
3. Uit het vertrek zelf (lopen, kloppen, radio, TV, praten, schreeuwen, machines, enz.)
4. Onbestemd (installatielawaai.)
Hoewel bij dit laatste punt het geluidsnivo vaak beperkt is (moet ook aan voorschriften voldoen) is het
belangrijker dan we op het eerste gezicht denken. In het evolutieproces is het nog maar heel kort
geleden dat onze veiligheid afhing van het al of niet horen van gevaar (b.v. wilde dieren). Het oor maakte
ons alert, verhoogde het adrenalinegehalte en maakte ons aldus gereed om aan te vallen of te vluchten.
De situatie is veranderd, maar het oerinstinkt kon het evolutietempo niet volgen met het gevolg dat we de
dingen nog wel waarnemen, maar ze niet meer bewust verwerken. Aldus bouwt zich in ons een
stressnivo op dat op de lange duur onze inwendige trillingen kan verstoren. Met name in grotere gebouwen
met meer installaties is het nooit stil, we horen allerlei geluiden waaraan we niet meer kunnen horen
hoe ze ontstaan, we weten dus niet meer wat we horen. De geluidsinformatie blijft hangen, kan niet
ergens in verwerkt worden en wordt omgezet in stress. Dit is één van de faktoren van het “sick building
syndrome”. Merk in zulke situaties hoe bevrijdend het voelt als de stroom even uitvalt !
Hoe kunnen we geluidshinder beperken ?
(de nummers korresponderen met de bovenstaande opsomming).
1. De buitenwanden en daken geluidisolerend uitvoeren.
2. De scheidingswanden en woningscheidende vloer-plafondkonstrukties geluidsisolerend maken.
3. Geluid absorberende afwerkingsmaterialen kiezen.
4. Zo weinig mogelijk gebruik maken van installaties en de onmisbare installaties zo geluidsarm
mogelijk uitvoeren, dan wel aan de bron isoleren.
We hebben nu twee tegengestelde begrippen genoemd; isolatie en absorbtie.Om de gedachten te
bepalen: Een open raam absorbeert 100% (neemt alle geluid op) maar isoleert niets !
Absorbtiematerialen
Poreuze materialen met een open celstruktuur, (vaak ten onrechte verkocht als geluidisolerende
materialen) gebruiken we dus om de ruimte zelf stiller te maken. Dit heeft te maken met akoestiek
en draagt nauwelijks bij aan isolatie.
Geluidsisolatie
Het begrip isolatie valt uiteen in twee soorten:
Luchtgeluidisolatie
Om luchtgeluid te isoleren hebben we een luchtdichte massa nodig, een massieve betonnen
muur is prima. Als buurman een schilderijtje ophangt werkt het niet, omdat dit kontaktgeluid
betreft, dat zich, zoals we in de update bij het vorige hoofdstuk hebben gezien, in de muur
bovendien veel sneller voortplant dan in de lucht.
Kontaktgeluidisolatie
Om kontaktgeluid te isoleren hebben we verende lagen nodig (een trillingsdemper) zoals b.v. bij
een zwevende dekvloer. Ook kunnen we kontaktvlakken vermijden zoals b.v. met een ankerloze
spouwmuur. Leidingen van installaties kunnen ook veel hinderlijk geluid overdragen, ook hier
werken we met verende in dit geval rubberen verbindingen. Geluidsisolatie is een moeilijk begrip
en met name kontaktgeluidsvoorzieningen moeten nauwgezet worden uitgevoerd; één klein
foutje kan het gehele effekt bederven !
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoofdstuk 8.
Elektro- magnetische trillingen
30
In het trillings-spektrum vinden we deze trillingen ingeklemd tussen twee onbekende en onbenoemde
frequentiegebieden, volgend op geluid. (zie figuur 4.) Het menselijk lichaam is ingesteld op natuurlijke
stralingen / trillingen zoals het aardmagnetisch veld. Er zijn echter vele verstoringen mogelijk waar het
lichaam niet zo goed tegen kan. We onderscheiden natuurlijke en technische bronnen.
Eenheden
Voor magnetische velden
- T = Tesla
- mT = milliTesla = 1/ 1.000
- T = mikroTesla = 1/ 1.000.000
- nT = nanoTesla = 1/ 1.000.000.000
Voor elektrische velden
- V/m = Volt per meter
Afkortingen
- E = elektrisch (veld)
- M = magnetisch (veld)
- EM = elektro- magnetisch (veld)
- LF = laagfrequent
- HF = hoogfrequent
- NK = natuurlijke killer (cellen)
- H = Hartmann (lijnen of kruisingen)
Stralingsbronnen I
Natuurlijke bronnen:
Als we uitgaan van de Gaia hypothese van James Lovelock moeten we moeder Aarde (Gaia) zien als
een levend organisme, vergelijkbaar met het menselijk lichaam. Net zoals er energie-kanalen en
energiecentra in het menselijk lichaam zijn (chakra‟s en meridianen waarvan o.a. de akupunktuur gebruik
maakt) heeft de aarde ook energiebanen en energiecentra. Momenteel zijn o.a. bekend: currylijnen,
hartmannlijnen, leylijnen, enz., die als netwerken over het gehele aardoppervlak voorkomen. Deze
energielijnen hebben met name op de kruispunten een verstorende invloed, soms positief (leycentrum)
en soms negatief (aardstralen).
Geopathogene straling
- Tellurische stromingen - onderaardse waterlopen
- geologische breuklijnen / vlakken
- Globaalnet (Hartmann lijnen, negatief)
- Diagonaalnet (Currylijnen, negatief)
- Etrusker net
Kosmische straling
- b.v. zonnewind. (nevel van geladen deeltjes met heel hoge energie en snelheid, resp.
10 elektronvolt en 300 km/s)
- Ultraviolet, infrarood en zichtbaar licht
- Röntgenstraling
- Ultrastraling
Erts aders en olie- en gasvelden, weerkaatsen kosmische straling
Atmosferische straling
- meteorologische invloeden
- Aardmagnetisch veld
- lucht elektriciteit
- ioniserende straling (radioaktief)
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Leylijnen / leycentra (geomantische zones)
Hierdoor stroomt positieve energie en hierop zijn de meeste oude heiligdommen gebouwd. Later zijn hier
vaak kerken overheen gebouwd. Langdurige blootstelling aan deze energie is niet goed omdat de
frequentie in vergelijking met onze eigen frequentie te hoog is. Bij niet langdurige blootstelling werkt het
stimulerend. Opvallend is dat de verschillende helende werkingen in stralingssoort overeenkomen met
die van homeopathische middelen met dezelfde werking.
Zonnestraling
- Zonnestraling op het midden van de dag laadt positief op, is aktiverend. Teveel straling is echter
ongezond.
- Het zonlicht is o.a. samengesteld uit het kleurenspektrum rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo
en violet (voor zover het zichtbaar licht betreft) en al deze kleuren hebben wij in natuurlijke
verhouding nodig om gezond te kunnen funktioneren. Onze gehele hormonen- en Stofwisselingshuishouding,
ons immuunsysteem en onze vitaliteit zijn sterk afhankelijk van een juiste
daglichtdosering.
- Zie ook kosmische straling (zonnewind op blz 28.)
Tot zover het overzicht van de natuurlijke stralingen. De mens heeft een zeker aanpassingsvermogen om
zich aan de steeds wisselende stralingsbronnen aan te passen. Toch zijn er ook natuurlijke variaties
waartegen dit aanpassingsvermogen niet of in mindere mate is opgewassen. Verhoogde zonneaktiviteit
en magnetische stormen hebben b.v. een grote verstorende invloed, die waarneembaar is in het
diergedrag en bovendien in het menselijke gedrag. Ook worden er verbanden vermoed met het ontstaan
van ziektes en het verminderen van de vruchtbaarheid. In groter verband zijn er interessante parallellen
ontdekt tussen de ondergang van grote kulturen met de genoemde solaire invloeden.
Omdat in onze kultuur de gebouwen ons steeds beter afschermen tegen kosmische en atmosferische
invloeden (kierdichting, isolatie) wordt aanpassing steeds moeilijker. Ons aanpassingsvermogen wordt
als het ware lui en in plaats van geleidelijke overgangen worden we steeds meer met sterkere,
plotselinge overgangen gekonfronteerd. Naast de natuurlijke problemen worden we in toenemende mate
“gebombardeerd” door technische straling, die zich vaak vertaald in stress en aldus ons immuunsysteem
in hoge mate (over)belast.
Technische bronnen:
Verstoringen door de techniek worden steeds talrijker, onze Aarde is doorgroefd met vele leidingen, gas,
water, elektra, telefoon, centrale antennekabel, enz. Ook bovengronds, hoogspanningsleidingen,
radiogolven, kommunikatieve straal- en satelliet verbindingen, enz. Ook in de woon- en werkomgeving
zijn in wanden vloer en plafond vele technische installaties weggewerkt en in de ruimten is veel
apparatuur geplaatst als radio, TV, telefoon, komputer, magnetron, zonnebank, elektrische deken,
waterbed, e.d. Al deze leidingen en apparatuur genereren eigen elektromagnetische velden die invloed
op onze gezondheid hebben.
We onderscheiden:
- elektrostatische velden (gelijkstroom)
- statische magneetvelden (gelijkstroom)
- elektrische wisselvelden (wisselstroom)
- magnetische wisselvelden (wisselstroom)
- zwerfstromen (via de rails van tram of trein, zich kilometers voortplantend)
- microgolfzenders (met een groot doordringend vermogen)
Kumulerend effekt
Kruising van stralingen leidt tot onderlinge versterking (interferentie)
Stralingsbronnen II
Tellurische straling: (aardstraling)
Door de wrijving van grondwater met de grond worden zwakke energetische stromingen gekreëerd.
(meetbaar als - straling) Hierdoor worden veranderingen gemeten in de emissie van thermische
neutronen en in infraroodstraling. Bovendien treedt er ionisatie van de lucht op.
Deze invloed is veel intenser dan die van de Hartmann- en Currynetten.
31
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

32
N – Z stromingen worden over het algemeen goed verdragen, O – W stromingen slecht.
Het wijzigen van slaapplek / slaaprichting kan verlichting geven. Bij oudere, zwakkere personen moet
hiermee voorzichtig worden omgegaan. Het herstel van het evenwicht brengt, als reaktie, schijnbare
ziektesymptomen op gang en die belasting kan voor verzwakte personen te groot zijn.
Het richtingsgevoel wordt bepaald door het Aardmagnetisch veld en dat wordt op zijn beurt weer
beïnvloed door o.a. grondsoort, doorlatendheid en vochtigheid. Een doorlatend, kalkhoudend terrein
geleidt naar het inwendige van de Aarde. (aardt dus). Een slecht doorlatend, leem- of kwartshoudend,
terrein isoleert en reflekteert. Hierdoor ontstaan energetische spanningen op het Aardoppervlak.
Volgens de theorie van Lakovsky ontstaan boven weerspiegelende geologische ondergronden
inderdaad interferentiestraling t.g.v. kosmische of andere stralingen.
Klei, leem, leisteen, mergel, ijzer- en kolenertsen gelden als weerspiegelend, dus ongunstig.
Zand is in droge toestand weerspiegelend maar in natte toestand geleidend (eigenschap van water)
Zandsteen, kalk en gips geleiden (en aarden) beter, dit zou dus gunstig zijn.
Het Hartmann net:
Banen van 21 cm, N – Z h.o.h. ca 2,00 m (afhankelijk van grondsoort /
O – W h.o.h. ca 2,50 m grondsamenstelling)
De invloed is relatief zwak en is het grootst op kruisingen, met name als er ook andere storingen
aanwezig zijn, deze worden n.l. door het Hartmann net versterkt. (tellurische storingen, zenders, radar,
hoogspanning of EM velden uit b.v. apparatuur.)
Het Curry net:
Banen van 80 cm breed, diagonaal h.o.h. 3,50 – 16,00 m
De invloed is relatief zwak, maar in stoorzones worden veranderingen gemeten in - en infrarood straling.
Atmosferische storingen
zijn elektrische ontladingen bij onweer en wekken natuurlijke EM velden op van geringe intensiteit, met
een frequentie tussen de 1 en 100 kHz.
Luchtelektrische velden
De aarde werkt als kogelkondensator die negatief geladen is. De andere pool is de positief geladen
ionosfeer. Door verschillen in temperatuur en luchtdruk ontstaat beweging tussen luchtlagen en wolken.
T.g.v. wrijving ontstaat spanning; worden grenswaarden overschreden, volgt ontlading, bliksem.
Door deze ontlading ontstaat:
- EM golfbeweging van 10 Hz (ongeveer de eigen frequentie van de mens en werkt stimulerend)
- aanmaak van ozon
- aanvulling van negatieve ionen in de lucht (gezond)
Ionisatie
Ten gevolge van een warme droge wind, wrijving van lucht met metaal of met zwevende stofdeeltjes,
worden negatieve ionen gebonden en ontstaat een overschot aan positieve ionen.
Negatieve ionen worden ook gebonden door statisch geladen synthetische stoffen, door wrijving met stof,
luchtverontreiniging (o.a. roken), airkonditioning, enz.
Een tekort aan negatieve ionen veroorzaakt:
- ademhalingsproblemen, astma
- bemoeilijkt bloedsomloop
- toename van serotonine (stresshormoon) in bloed en urine stress
Waterdruppels, mist, waterval, regen, onweer, binden positieve ionen waardoor een overschot aan
negatieve ionen ontstaat.
Negatieve ionen worden aangemaakt door UV licht, bosrijke omgeving, onweersbui, zware regenval, enz.
Dit draagt bij aan :
- behaaglijkheid, frisheid, welbevinden
- minder moe / uitgeput
- verbeterde gemoedstoestand
- verbeterde weerstand / immuniteit
De ionenhuishouding is gezond wanneer er 60% negatieve ionen en 40% positieve ionen zijn.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Ook de grootte van de ionen is belangrijk, hoe kleiner hoe werkzamer.
Een gewapend betonnen huis (kooi van Faraday) bevorderd het klonteren (van luchtionen) en heeft dus
een ongezond effekt. (Smogvorming is hetzelfde verschijnsel, maar dan in de atmosfeer)
Snelheid van klontaangroei
- betonnen huis 100 - 200 ionenparen per sekonde
- bakstenen huis 10 ionenparen per sekonde
- houten huis 0,5 ionenparen per sekonde
De luchtkwaliteit kan dus worden vastgesteld met een ionen meter. (deze telt de klein ionen)
Aantal klein ionen
- buitengewoon gezond (St. Moritz) 2000 tot 3000 –ionen 1700 tot 2500 +ionen
- behoorlijk gezond 300 - 300 +
- dode lucht (geen levenskwaliteit) 50 - 50 +
Een te hoog aandeel + ionen b.v. 150 - 400 + duidt op schadelijke stoffen in de lucht
Een te hoog aandeel - ionen duidt op radongas.
Elektrische velden
treden op zodra er spanning is
Magnetische velden
ontstaan zodra er energie wordt verbruikt.
Deze velden hebben een groot doordringend vermogen en dringen zonder merkbare weerstand door
gebouwen én levende wezens heen. Dus ook door de organen en de besturingscentra van de mens.
Magnetische velden werken langzaam en kumulatief. (Dus duurtests noodzakelijk).
Hoogfrequente stralingen:
HF- stralingen zijn heel agressief voor levende wezens, met name op H kruisingen, en door
meteorologische storingen ontstaan grote variaties in de levenskonstanten van het individu, waardoor de
zenuwcellen voortdurend geprikkeld en geïrriteerd worden.
Zoals langdurige blootstelling aan (nuttige) zonnestraling schadelijk is, zo is voor elke straling de
stralingsduur bepalend voor de mate van schadelijkheid.
Kooi van Faraday
De kooi van Faraday schermt ons af voor ongezonde stralingsinvloeden (met name de elektrische), maar
schermt ons tevens af van voor levensvoorwaarden belangrijke natuurlijke energetische velden, zoals het
natuurlijk (aard)elektrisch veld en dus ook voor de gezonde negatieve ionen. Hierdoor ontstaat in een
kooi van Faraday een ongezonde ionenhuishouding.
Bovendien houdt de kooi van Faraday, in huis geproduceerde velden binnen.
Versterking / interferentie
Zoals eerder gesteld hebben gelijktijdig optredende frequenties, stralingen een kumulerend, versterkend
effekt. Kruising van stralingen leidt tot onderlinge versterking (interferentie)
Omdat ook de maan het aardmagnetisch veld beïnvloedt en andere verstoringen versterkt, hebben
mensen die blootstaan aan b.v. geopathogene of EM invloeden, de meeste klachten bij volle en bij
nieuwe maan.
Elektrische stormen op de zon kreëren via de zonnewind, (deeltjesregen) EM velden op aarde.
Er worden golven opgewekt die alleen in frequentie van elkaar verschillen. Door de frequentie worden de
effekten bepaald: licht, infrarood, radiogolven, TV golven, röntgenstraling, enz.
De aktiviteit en het harmonisch funktioneren van de lichaamscellen (van o.a. de mens), als zodanig ook
trillingen, is dus ook onderhevig aan de wet van de resonantie.
Van de natuurlijke situatie op aarde afwijkende trillingsinvloeden, zoals boven beschreven kunnen de
lichaamstrillingen dus beïnvloeden en zelfs ontregelen, waardoor ziekten kunnen ontstaan.
33
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

34
Waarneming / meting (van straling en frequenties)
A. Direkt
- technische meetapparatuur
- wichelroede / pendel (uitkomsten reeds meermalen bevestigd door technische metingen)
B. Indirekt
- meten van veranderingen in het aardmagnetisch veld
- meten van de reaktie van de mens (op straling)
a. huidweerstand / huidpotentiaal
b. spierstroming / spierspanning (kinesiologische armtest)
c. elektro akupunktuur
- waarneming diergedrag
- observeren vegetatie
Stralingzoekers
katten, uilen, vleermuizen
insekten
mieren
(mieren zoeken wateraders,
op wateraders reuma
mierenzuur is geneesmiddel tegen reuma)
esdoorn, eik, els, wilg, akacia, vlierbes
hazelaar, marjolein, ijzerhard, genadekruid
brandnetel, vingerhoedskruid, bella donna
(wolfskers), bereklauw, scheerling, hulst,
adelaarsveren, fenegriek, st. Janskruid
duizendguldenkruid.
Stralingmijders
honden, paarden kippen
ooievaars, koeien, vogels
zwaluwen, varkens, ratten
muizen kavia‟s konijnen
beuk, den, fijnspar, berk, kers, linde,
pruim, appel, peer, perzik, aalbes,
kruisbes, sering, kamerlinde, alle
groenten en granen, bloeiende planten
als: zonnebloem, azalea, begonia,
geranium, aster, meesterwortel, kalmoes,
chrisant, viooltje, roos, anjer, primula,
enz.
Naast het gebruik van meetapparatuur kunnen stralingen dus ook indirekt met de zintuigen
worden waargenomen door de gevolgen in de natuur te observeren. Vegetatie en diergedrag.
- Degeneratie van bossen, wat eerst aan de zure regen werd toegeschreven, blijkt soms
verband te houden met zich in de omgeving bevindende radarstations.
- Bijen zoeken voor hun vestiging geopathogene zones / kruisingen van het Hartmann net.
Zij transformeren de aardenergie in vitale energie, waardoor zij hun aktieradius kunnen
vergroten.
- Ook mieren en brandnetels zoeken tellurisch gestoorde zones. Verder is brandnetelsap
een goed middel tegen bladluis en bladluis ontwikkelt zich op planten die (door
geopathogene invloeden) verzwakt zijn.
- Personen die slapen in geopathogene zones zijn vatbaarder voor reuma.
Reumapijn wordt verlicht door brandnetels en bijengif.
- Paarden, koeien, schapen en varkens zijn erg gevoelig voor tellurische storingen, ook
honden vermijden de stoorzones, terwijl katten ze juist opzoeken !
Invloeden afhankelijk van (van frequenties en straling)
- frequentie (Hz), hoog- of laagfrequent.
- bij 60 Hz vloeit meer kalcium naar de lymfocyten
- bij 3 Hz remt de kalciumstroom waardoor de aktiviteit van de betrokken cellen
afneemt. (Zie blz. 36, de funktie van kalcium in het lichaam.)
- magnetische fluxdichtheid (induktie)
- tijdstip van de dag (i.v.m. bioritme wisselende gevoeligheid)
- konstant of intermitterend
- (lage) luchtvochtigheid
- intensiteit
- duur
- ‟s winters zijn de (geïsoleerde) muren koud en is de lucht droog.
Hierdoor worden stoorvelden beter geleid of gereflekteerd, wat het ontstaan van elektrostatische
velden bevorderd waardoor het ionenevenwicht wordt verstoord.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
35

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
36

Algemene theorie / medische informatie
Zoals in de inleiding al werd gesteld is er volgens Einstein een duidelijk verband tussen energie en
materie (E = m. c²). Massa is dus “gestolde” energie en ook subtielere zaken als “gedachten” vallen
onder de energetische wetten. Omdat het menselijk lichaam een samenstel van energieën is, (trillingen,
frequenties, golflengten) Is ook het menselijk lichaam (en geest) afhankelijk van de energetische
natuurwetten. Deze wetten zijn o.a. de wet van het behoud van energie en de wet van de resonantie
en deze wetten verklaren de invloed van eksterne golven en frequenties op de lichaamstrillingen. Zoals
we in de vervolg tekst zullen zien, kan het lichaam echter weerstand aan deze invloeden bieden. Deze
weerstand is afhankelijk van de inwerkende frequenties in relatie met de intensiteiten en varieert van
maximaal tot in het geheel niet.
De aarde genereert een EM veld waarvan de sterkte plaatselijk verschilt, afhankelijk van de geografische
ligging. Organismen (dus ook de mens) zijn afgestemd op de normaal heersende EM gesteldheid op de
geboorteplaats. Blootstelling aan andere waarden (elders op aarde), vooral als de verschillen snel
optreden brengt ontregeling teweeg. (Jet lag). Het natuurlijk aardmagnetisch veld wordt ook beïnvloed
door invloeden uit de dampkring en kosmos. Bijvoorbeeld elektrische aktiviteit t.g.v. onweer, wat
atmosferische storingen teweegbrengt en b.v. postduiven volledig kan desoriënteren. Ook wordt door
verhoogde zonneaktiviteit de zonnewind beïnvloed, wat vervolgens weer veranderingen in het
aardmagnetisch veld teweegbrengt. In de aarde bevinden zich bovendien netwerken van krachtlijnen die
met name op kruisingen van krachtlijnen invloed op de omgeving uitoefenen, hetzij positief (leycentra),
dan wel negatief (Hartmann-, Currylijnen.)
De besturing van de lichaamsfunkties vindt plaats door zeer fijne elektrische stroompjes die hiertoe
impulsen geven (informatie). EM velden werken in op de besturingscentra zoals: Hypofyse, hersenen,
ruggemerg. Bij langdurige blootstelling aan EM velden raakt hierdoor het lichaam elektrisch in de war,
de besturingsorganen weten het dan niet meer en raken gestresst, overspannen en uitgeput. Hierdoor
ontstaat disfunktioneren van het gehele menselijke apparaat, dus ziekte. De huidige ziekten van de
moderne samenleving zijn degeneratief van aard. (hart- en vaatziekten, kanker, enz.) De huidige
omgevingsfaktoren vormen de achtergrond voor het ontstaan van deze ziekten, waarbij EM invloeden
een belangrijke rol spelen.
Deze omgevingsfaktoren zijn o.a.
- te veel voedsel
- te veel onwaardig voedsel
- tekorten aan vitaminen en mineralen
- vervuild voedsel (chemische toevoegingen / E-nummers)
- (chemische) medicijnen
- (chronische) stress
- milieuvervuiling
- zie ook blz.28 onder andere negatieve faktoren
De M velden verstoren het meest, omdat ze zelfs bij geringe intensiteit het lichaam doordringen.
De inwerking van EM velden is subtiel, op enkele gevoelige mensen na kunnen wij ze met onze zintuigen
niet waarnemen en lichamelijke klachten ontstaan pas na zeer langdurige inwerkingen, maar kunnen
zeer verwoestend zijn. EM velden werken langzaam en kumulatief. (zie figuur 6.)
De zenuwuiteinden en besturingscentra zijn uiterst gevoelige receptoren die reageren op zeer kleine
M- veldveranderingen en schommelingen in E- velden. Bij grote vermogens wordt er een
afschermingsmechanisme geaktiveerd, dus kleine veldsterkten / intensiteiten (onder de
afschermingsdrempel) zijn het gevaarlijkst.
Bij kleinere spanningen stelt het organisme zich door veranderingen op de prikkel in.
Bij grotere spanningen wordt de opname van prikkels geblokkeerd. (Dus testen op lage veldsterkten).
Russische geleerden hebben in de 60 er jaren al bewezen dat er een analogie is tussen homeopathie
(hoe meer verdund hoe krachtiger) en EM velden.
Uitwisseling van informatie
De werkzaamheid van EM velden versterkt naarmate het inwerkende stralingsveld zwakker is.
Het gaat niet om uitwisseling van energie, maar om uitwisseling van informatie tussen EM velden en
biologische systemen. Informatie gaat om de inhoud, niet om de veldsterkte.
Volgens de informatietechnologie vindt bij zulke wisselwerkingen geen belangrijke uitwisseling van
energie plaats.
37
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
38

De hoofdzaak is de hoeveelheid informatie die door zeer zwakke signalen van de EM velden kan worden
overgebracht, zelfs met een intensiteit beneden ruisnivo. Alle gebruikelijke meetinstrumenten zijn
onvoldoende gevoelig in vergelijking met het biologische onderscheidings-vermogen.
Laboratoriumeksperimenten laten zien dat EM velden van invloed zijn op het celweefsel van de mens. Als
een veld wordt ingeschakeld is er binnen de minuut effekt zichtbaar in het gedrag van de cellen. De
aktiviteit van de witte bloedcellen neemt aantoonbaar af. Cellen kommuniceren met elkaar via
elektrochemische paden en zelfs zeer zwakke EM velden verstoren deze kommunikatie. Daardoor kan in
het lichaam anarchie ontstaan. Een langdurige elektrostressbelasting kan leiden tot verzwakking van het
immuunsysteem, met alle gevolgen van dien. Het proces kan twee kanten opwerken. EM velden werken
vaak verstorend, maar kunnen ook als therapie worden toegepast en juist genezend werken. Men moet
dan met kennis van zaken exakt de juiste frequentie en sterkte weten te kiezen.
De melatonine hypothese
Het in de epifyse geproduceerde melatonine reguleert het dag - en nacht ritme.
Onder invloed van licht is de melatonine bloedspiegel overdag laag en ‟s nachts (donker) hoog.
LF - EM velden werken in op de hypofyse waardoor de nachtelijke produktie vermindert. Omdat
melatonine de vorming van kwaadaardige tumoren remt, dragen LF - EM velden dus indirekt bij aan het
ontwikkelen van kanker. Bovendien veranderen de eigenschappen m.b.t. antioxidanten en het vangen
van vrije radikalen. De melatoninereceptoren beïnvloeden niet alleen de hormonale funkties, maar ook de
immuniteitsfunkties.
Uit dit verhaal volgt dus tevens dat wij zijn afgestemd op het natuurlijke dag-nacht ritme en dat het dus
goed is ons overdag in het daglicht te bevinden en ‟s nachts in het donker.
De funktie van kalcium in het lichaam
Kalcium heeft een signaalfunktie aan het membraan van de zenuwcellen. Een onevenwichtige
verhouding in de kalcium ionen leidt tot verstoorde afgifte van neuro transmitters. Het centraal
zenuwstelsel wordt hierdoor van onjuiste informatie voorzien met het gevolg dat de regulatie, van
b.v. het endocriene stelsel, wordt verstoord.
Bloedbeeld
De meeste rode bloedlichaampjes worden gevormd wanneer N-Z georiënteerd wordt geslapen.
Het lichaam kan via het huidoppervlak (het grootste orgaan) EM straling van duizenden frequenties
opnemen.
Rode bloedlichaampjes zitten vol met ijzerhoudend hemoglobine en bezitten een krachtige elektrische
lading. EM straling beïnvloed de rode bloedlichaampjes en bovendien de plaats waar ze worden
aangemaakt, het beenmerg.
Witte bloedlichaampjes (de soldaten) komen ook uit het beenmerg en bovendien uit de lymfeknopen
(daarom lymfocyten). Zij vervullen een belangrijke rol in het afweersysteem.
Indirekt is het beenmerg dus een belangrijk immuunorgaan. (Zie figuur 7.)
Volgens het grondige, onafhankelijk door hemzelf gefinancierde onderzoek van Hertel, heeft voedsel uit
de magnetron t.g.v. een degeneratieve kracht, een negatieve invloed op het bloed en de fysiologie van de
mens. Het gevolg is een ongezond veranderd bloedbeeld. (zie onder magnetron, blz 49)
De molekuulstrukturen worden afgebroken, de molekulen krachtig vervormd. De cellen worden dus
beschadigd en gaan in kwaliteit achteruit. De celmembranen verzwakken door mikrogolven (dit wordt ook
toegepast in de gen veranderende technieken). Omdat de cellen worden gebroken worden de elektrische
krachten, het eigenlijke leven van de cellen, tussen de binnenste en buitenste lagen van de
celmembranen geneutraliseerd. De beschadigde cellen worden een makkelijke prooi voor virussen,
schimmels en andere mikro-organismen. De cellen vervallen van robuuste oxidatie tot een ongezonde
gisting.
Onkologie
Een onkogen is een kankerverwekkend gen.
Onder invloed van EM velden kan de genetische informatie van het onkogen in de gastcel worden
veranderd, wat verandering van de genetische informatie van de gastcel tot gevolg heeft. Dit leidt tot
woekeringen, kanker ! De veranderingen in het hormoon- en bloedbeeld (bij EM belasting) zijn identiek
aan die t.g.v. stress.
39
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Update 2015
Dr. Warburg heeft omstreeks 1930 al ontdekt dat kanker ontstaat door zuurstoftekort in de cel.
Dit zuurstoftekort ontstaat omdat het voedingspatroon en andere omgevingsfaktoren, waaronder straling,
het zuurstofopnemend vermogen van de mitochondriën (de energiecentrales van de cellen) aantasten.
Het overlevingsmechanisme in de cel schakelt dan over op fermentatie van suikers, waardoor de
celintelligentie verloren gaat en de cel verandert in een kankercel. Dit proces is onomkeerbaar,
aangetaste cellen moeten dus vernietigd worden. Het proces kan worden stopgezet en voorkomen door
te zorgen voor voldoende zuurstof in de cellen. Professor Peskin heeft ontdekt dat dit kan worden bereikt
door via de voeding voldoende essentiële vetzuren omega 6 en omega 3 in de verhouding 2:1 te nuttigen
en alle benodigde mineralen te suppleren. Dit klinkt echter eenvoudiger dan het is omdat in de huidige
voedingsmiddelen de essentiële vetzuren worden vernietigd door allerlei bewerkingen en chemische
toevoegingen om de houdbaarheid te vergroten.
Peskin geeft ook aan dat, in tegenstelling tot het onder onkologie vermelde, kanker geen genetische
oorzaak heeft, maar dat het ontstaat door een voedingspatroon van voornamelijk koolhydraten en suikers
i.p.v. dierlijke eiwitten en vetten. Essentiële vetzuren werken als “zuurstofmagneten”. Overigens wordt dit
voedingspatroon ook in verband gebracht met andere welvaartsziekten zoals hart- en vaatziekten,
diabetes en overgewicht.
Peskin bestrijdt de genetische oorzaak, maar bevestigt dat straling een sekundaire oorzaak van kanker
is. Over het degeneratieve proces in de cel is er overeenstemming, alleen de primaire oorzaak verschilt.
Naar het zich laat aanzien is er dus preventief veel mogelijk als we in staat zijn het zuurstofopnemend
vermogen van cellen in stand te houden en te stimuleren. Dat kan de beschadiging van de mitochondriën
wellicht voorkomen.
Resonantie effekten
Wisselwerkingen van medicijnen met het biologische systeem hebben de eigenschap dat ze slechts de
specifieke werkzame spektrale komponenten aanspreken. Dit sleutel- slot principe is overal in de natuur
werkzaam. Door deze analogie wordt bevestigd dat veel effekten van EM velden duidelijk afhankelijk zijn
van de frequentie en niet van de intensiteit. De werking is dus frequentiespecifiek. Deze stelling wordt
bevestigd en versterkt door waarneming van bomen, planten en diergedrag en bovendien door proeven
op planten en dieren.
Alles wat leeft, reageert op licht. Licht is zoals gezegd dus een informatiedrager. Het energieveld
van licht dat informatie in zich draagt en energie kan omzetten (transformeren) bestrijkt het
gehele gebied van radiogolven tot ultra hoge kosmische straling en kan net als DNA worden
gelezen en omgezet in een kode. DNA heeft een trillings infrastruktuur die gelijk loopt met de
molekulaire struktuur.
De eigen frequentie van de Aarde is 7,84 Hz (Schumann resonantie) en is elektronisch
meetbaar. In ruimtevaartuigen wordt deze frequentie gegenereerd, omdat bij het wegvallen ervan
de immuunsystemen van de ruimtevaarders ernstig worden aangetast.
Hersenfrekwenties:
- golven (delta) 0,5 – 4 Hz diepe ontspanning
- golven (thêta) 4 – 8 Hz ontspannen gewaar zijn
- golven (alpha) 8 – 12 Hz waakbewustzijn
- golven (bêta) 12 – 23 Hz hoge aktiviteit
Synergisme (effekten door kombinatie van medicijnen)
Naar analogie is er bij EM velden een onderling versterkend effekt bij kombinatie van gelijktijdig
optredende velden / stralingen. (dus ook interferentie)
Stress
Bij stress verhogen de katecholaminewaarden verhoging adrenalineproduktie verhoogde aktiviteit
mobiliseren energiereserves vetstofwisseling verhoging cholesterol storingen in de hartvaten.
Algemeen
Geïnduceerde E, M, EM velden oscileren met de zelfde frequentie als de bron en zijn veelvoudig
krachtiger dan de bio-elektriciteit in het lichaam. Hierdoor kunnen bio-systemen overheerst en ontregeld
worden. Er is dan een verhoogde kans op:
- Verhoogde sterfte aan hersentumoren en borstkanker. (EPA rapport 1999)
- Verhoogd risiko op kanker bij hoogspanningslijnen. (Ahlbom en Feychting)
- Wiegedood, zelfmoord. (Perry)
- Miskramen in relatie met elektrische dekens. (Wertheim en Leper)
40
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoewel vaak speciale apparatuur benodigd is zijn E- M- en EM velden meetbaar (deze metingen
bevestigen de waarnemingen met de wichelroede.)
De diskussie gaat dus niet over het al dan niet aanwezig zijn van de velden, maar spitst zich toe op het al
dan niet schadelijk zijn voor levende organismen.
- Als elektriciteit door een kabel stroomt ontstaan laagfrequente golven.
- Een uitsluitend goed geaarde fluorescentiebuis brandt onder hoogspanningsleidingen
- Laagfrequente golven zijn niet in staat de molekulen waar ze doorheen lopen te splitsen en zijn
dus niet ioniserend. De inwerking op organismen is echter subtiel, nauwelijks te meten en kan
grote schade aanrichten. Duur, frequentie en al of niet pulserend zijn belangrijke faktoren. Het
betreft hier de informatieoverdracht op celnivo, die volledig verstoord kan worden.
- Hoogfrequente golven zijn vaak wel in staat molekulen te splitsen, waardoor elektrisch geladen
deeltjes ontstaan, ionen. Ioniserende stralingen kunnen dus levende cellen vernietigen.
- Omdat metaal als kondensator werkt moeten we dit materiaal met name in de 3 e huid vermijden
en zeker op de slaapplaats.
- Hoe groter de frequentie, hoe groter het doordringend vermogen.
- straling heeft b.v. een veel hogere frequentie dan röntgenstraling en kan zelfs door een enkele
centimeters dikke loodplaat dringen.
Deze stralingen kunnen het DNA beschadigen en mutaties veroorzaken.
- De effekten zijn kumulatief / akkumulerend.
Gevoeligheid
Statistisch gezien is:
30% hypergevoelig
40% gevoelig
30% ongevoelig
Per saldo ondervindt dus 70% hinder.
Zwakke / gevoelige mensen merken de invloeden het eerst op, maar de verzwakkende invloed is er voor
iedereen (via stress) en werkt kumulatief.
De gevoeligheid voor straling neemt toe als gevolg van onder druk staande afweersystemen, met een
nachtelijk maximum tijdens de regeneratiefase.
Allergieën nemen toe onder invloed van:
- verkeerde voedingsgewoonten
- chemische toevoegingen in het voedsel (anti oxidanten, konserveermiddelen, enz.)
- chemische milieuvervuiling
- straling
Analogieën
Zoals een astronoom het bestaan van een zwart gat, dat wij ook niet direkt kunnen waarnemen,
bewijst, door de bewegingen van andere hemellichamen te bestuderen en te verklaren, (Stephen
Hawking) zo kan ook de schadelijke werking van frequenties en straling op het menselijk lichaam
worden bewezen door bij een gegenereerde bekende frequentie de reakties in het menselijk
lichaam te bestuderen.
Als konsequentie van de relativiteitstheorie van Albert Einstein is de mens ook een
energiesysteem dat onderhevig is aan de energetische natuurwetten, zoals de wet van het
behoud van energie en de wet van de resonantie.
De verschillende helende werkingen terplaatse van leycentra komen in stralingssoort overeen
met die van homeopathische middelen met dezelfde werking.
Mieren zoeken wateraders,
op wateraders reuma,
mierenzuur is geneesmiddel tegen reuma.
Mieren en brandnetels zoeken tellurisch gestoorde zones.
Verder is brandnetelsap een goed middel tegen bladluis
bladluis ontwikkelt zich op planten die (door geopathogene invloeden) verzwakt zijn.
Bijen zoeken voor hun vestiging geopathogene zones / kruisingen van het Hartmann net.
Personen die slapen in geopathogene zones zijn vatbaarder voor reuma.
Reumapijn wordt verlicht door brandnetels en bijengif.
Russische geleerden hebben in de 60 er jaren bewezen dat er een analogie is tussen
homeopathie (hoe meer verdund hoe krachtiger) en EM velden.
41
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

42
Er vindt uitwisseling van informatie plaats in biologische systemen met voor onze apparatuur
onmeetbaar kleine intensiteiten. Volgens de informatie technologie gaat het om de inhoud, niet
om de veldsterkte en bij uitwisseling van deze informatie vindt geen belangrijke uitwisseling van
energie plaats.
Wisselwerkingen van medicijnen met het biologische systeem hebben de eigenschap dat ze
slechts de specifieke werkzame spektrale komponenten aanspreken.
Dit sleutel- slot principe is overal in de natuur werkzaam . Door deze analogie wordt bevestigd dat
veel effekten van EM velden duidelijk afhankelijk zijn van de frequentie en niet van de intensiteit.
Synergisme is het onderling versterkend effekt door kombinatie van medicijnen.
Naar analogie is er bij EM velden een onderling versterkend effekt bij kombinatie van gelijktijdig
optredende velden / stralingen. (interferentie)
Voorkomen is beter dan genezen
Het onderwerp straling en EM velden, is bij de reguliere wetenschappers nog zeer omstreden. Deze strijd
wordt dankbaar gevoed door belangengroepen die tegenonderzoek financieren en zoals het spreekwoord
zegt: “Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt”. Met andere woorden: Hoe onafhankelijk is
een “onafhankelijk” wetenschappelijk onderzoek ?
Deze strijd zal nog wel even voortduren, maar dat hoeft ons er niet van te weerhouden te handelen
volgens het voorzichtigheids- of voorzorgs beginsel.
Vermijdbare kankerveroorzakers
- roken
- (slechte) voeding
- infekties t.g.v. parasieten, bakteriën en virussen (hygiëne)
- alkohol
- werkplekfaktoren
- milieuverontreiniging
De EM invloed is gering maar er zijn aanwijzingen voor leukemie en hersentumoren, vooral bij kinderen.
Voorzorgsmaatregelen
Bouw- en elektrobiologen adviseren dat het uitgangspunt moet zijn dat de natuurlijke processen in het
lichaam zo min mogelijk gestoord mogen worden door omgevingsfaktoren. Een voorzorgs,
voorzichtigheidsbeleid als: “streven naar zo weinig mogelijk”, is gewenst, maar voor gevoelige mensen
ontoereikend, met name voor de slaapplek.
Ontwijken
of op afstand houden van stralingsbronnen
Afschermen.
Schadelijke stralingen kunnen afgeschermd / geneutraliseerd worden. Dit is dan echter ook het
geval met nuttige, voor het leven onontbeerlijke straling (b.v. het aardelektrisch veld ) Na een
aanvankelijke ogenschijnlijke verbetering, neemt hierdoor na verloop van tijd de vitaliteit van de
persoon(en) juist af. Om deze reden is afscherming over het algemeen niet aan te bevelen voor
gebouwomsluitende konstrukties. De kwaliteit van de afscherming is echter aan verandering
onderhevig en kan na verloop van tijd niet meer werken. Bovendien geldt de afscherming
voornamelijk voor E velden, M velden zijn vrijwel niet af te schermen.
Neutraliseren of ontstoren
valt dus tegen elkaar weg.
Deze methode is erg frekwentiegevoelig en er moet steeds een halve fase verschil zijn (positief
interferentie-effekt). Is de faseverschuiving groter of kleiner dan een halve fase leidt de
interferentie tot onderlinge versterking, daarom is dit een gevaarlijke methode.
Samengestelde golven en / of veranderlijke golven, zijn een enorm komplicerende faktor.
Planten
- natuurlijke bevochtiging
- neutraliseren formaldehydegassen (1 sanseviëria is goed voor 30 m³)
- neutraliseren van benzeen, trichlooretheen, ozon, stikstofoxiden, CO 2,
(bamboe, dracaena, gerbera, klimop, sanseviëria, chlorophitum en vredeslelie.)
- Let op: Sommige planten hebben een eigen straling bij ondergrondse wateraders, zoals
dracaena, sanseviëria, yucca
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
43

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
44

45
Slaaprichting
met het hoofd naar het: - N prima levenskonstanten
- O op krachten komen
- Z prikkelend / deprimerend
- W krachtverlies
Voeding:
- Kunstmest versneld de groei, verminderd de voedingswaarde en leidt tot verlies van
vitaliteit. (met name onvoldoende mineralen)
- Chemische bestrijdingsmiddelen roeien de plagen uit, maar hierdoor verliest de oogst zijn
kracht.
Bouwplaats onderzoek
1. Geologisch onderzoek
- grondsoorten
- water doorlatendheid
- grondwaterstanden
2. Bestuderen van oude kadasterkaarten (oude waterlopen)
3. Meting EM velden (trafo‟s, hoogspanning, zendmasten, enz.)
4. Meting geo-pathogene straling
Diversen
- Goede aarding van apparatuur, installaties en vooral ook onszelf.
- Zomogelijk gelijkstroominstallaties toepassen. De hierdoor gegenereerde EM velden zijn
geen wisselvelden en daardoor minder gevaarlijk.
- Afstand bewaren van b.v. TV, e.d., want de straling neemt kwadratisch af met de afstand.
- De veilige afstand tot een kleurenmonitor is 6 m. (bedenk dat de achterkant nog meer
straalt !) (De huidige platte schermen geven belangrijk minder straling af)
- De veilige afstand tot hoogspanningsleidingen van 400 kV is 1200 m naar het zuiden en
300 m in de andere richtingen.
- De veilige afstand tot ondergrondse kabels is enkele meters.
- De veilige afstand tot radio en TV zenders is 3 – 5 km
- De veilige afstand tot radarstations is aanzienlijk groter (sterk doordringend vermogen)
- Voor huisinstallaties geldt enkele decimeters tot 1,50 m
- Voor elektrische apparaten minimaal 2 m
- I.v.m. statische oplading kunststoffen, synthetische afwerkingen en chemische verf
vermijden er kunnen E- en M velden ontstaan van 20.000 V/m, resp. 20.000 nT zowel
+ als – Elektrostatische ladingen roven negatieve ionen. (en zijn daardoor ongezond )
- Metalen delen vermijden of goed aarden. (geleiding)
Grenswaarden
De regelgeving op dit gebied is nogal willekeurig en verre van eenduidig. De Nederlandse grenswaarden
zijn in 1992 door de gezondheidsraad vastgesteld.
Bron Grenswaarde Advies bouwbiologen Bij voorkeur
LFE velden 5.000 V/m 5 V/m 1 V/m
LFM velden 100.000 nT 100 nT 20 nT
Hoogspanningsleidingen 1.000 V/m
380 kV op 30 m 10.000 nT
Monitoren NPR op 500 mm TCO ’95 op 300 mm
E velden 5 – 200 Hz 25 V/m 10 V/m
M velden 5 – 200 Hz 250 nT 200 nT
Zie voor een meer internationaal overzicht figuur 8. Opvallend is dat juist de Oostbloklanden, waar in het
verleden veel onderzoek is gedaan, de strengste normen hebben. De meeste landen hebben hun
grenswaarden uitsluitend gebaseerd op thermische effekten. Er zijn sterke aanwijzingen voor duureffekten
waaraan de grenswaarden voorbij gaan. Vaak betreft het slechts aanbevelingen en geen
richtlijnen / verplichtingen. De nachtelijke belasting is ernstiger omdat onze gevoeligheid dan toeneemt.
‟s Nachts is dus een strengere norm noodzakelijk. Zie de figuren 8 en 8 a (op de volgende bladzijde).
Veel grenswaarden zijn gebaseerd op proeven met grote veldsterkten. De invloeden van frequentie en
intermitterende velden zijn echter vaak juist bij zeer geringe veldsterkten het schadelijkst. Dit feit wordt
niet weerspiegeld in de grenswaarden.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
46

Fabrikanten (van b.v. magnetrons) richten zich dus uitsluitend op de richtlijnen. Voor een magnetron b.v.
moet de fabrikant bewijzen dat de in het apparaat aanwezige schadelijke straling er niet uit kan
ontsnappen. De kwaliteit van het voedsel en de gevolgen van de mens die dit voedsel nuttigt wordt
buiten beschouwing gelaten. Een keurmerk heeft dus nauwelijks enige waarde.
Update 2015
De tabel op de vorige bladzijde is toegevoegd omdat in het mobiele kommunikatieland een rookgordijn
wordt opgetrokken door elektrische velden en magnetische velden door elkaar te halen. Verder wordt er,
om het nog moeilijker te maken driftig met eenheden en voorvoegsels gegoocheld zodat men er niets
meer van snapt. De gesettelde macht houdt de massa liever dom.
Het op blz. 41 genoemde advies van de bouwbiologen voor LFM velden , niet meer dan 100 nT
(nanoTesla) toe te laten, kun je ook schrijven als 0,000.000.1 T (Tesla).
Dat is precies het zelfde, maar het lijkt ten onrechte veel minder dramatisch, alsof het verwaarloosbaar
klein is !
In de tabel heb ik de informatie uit verschillende bronnen gesplitst in de Elektrische veldsterkte en de
Magnetische stralingssterkte. Verder heb ik alles onder dezelfde eenheden gebracht.
U kunt nu duidelijk zien hoeveel straling er wordt toegelaten t.o.v. wat voor een biologisch systeem
(zoals een mens) verantwoord is.
Kritische onafhankelijke instituten geven grenswaarden op die 100 tot 10.000 x strenger zijn dan de
officiële grenswaarden. De grenswaarden in de Oostbloklanden zijn 10.000 x strenger dan onze officiële
waarden.
Verder is het effekt van EM stralingen groter dan de som van de afzonderlijke invloeden als ze
tegelijkertijd inwerken. Er is dan een kumulatief versterkend effekt waaraan de grenswaarden voorbij
gaan (interferentie).
Elektrobiologen noemen als veilige grenswaarden (vergelijkbaar met de oost europese normen)
overdag ’s nachts
E velden 30 V/m 10 V/m
M velden 30 nT 10 nT
Figuur 9.
Metingen in een flatgebouw gaf de volgende waarden, die verband leken te houden met de hoogte van
het gebouw.
Vóór de ingang, dus nog buiten 400 nT
Op de 3 e etage 100 - 9000 nT
In de meterkasten 9000 nT (in een eengezinswoning is 100 nT normaal !)
Keuken 100 - 500 nT
Slaapkamer 100 - 3000 nT
47
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
48

49
Klachten (altijd serieus nemen) (m.b.t. EM velden)
A. Algemeen
• slaapstoringen
• lichte oppervlakkige slaap
• hoofdpijn
• zwakte
• hartkringloopproblemen
• branderige huid
• voor de ogen dansende beelden
• opgeblazen gevoel in het hoofd
• algehele krachteloosheid
• onpasselijkheid
• neuro-vegetatieve storingen
- depressie
- moeheid
- duizeligheid
- potentiestoornissen
• aantasting van het zenuwstelsel
• funktiestoringen centraal zenuwstelsel
- storingen neurodynamische processen in de hersenschors
- verzwakt koncentratievermogen
- EEG veranderingen
- neurastenische faktoren
- positieve demografie
- lichte tremor van de vingers
- labiele pols
- labiele bloeddruk
- vermindering van gevoeligheid en beweeglijkheid van het neuro- musculaire
stelsel van de hand.
• stoornissen van hart en bloedsomloop (zie blz. 35, figuur 9.)
- kardiovaskulaire storingen
- vagotone veranderingen in het kardio vaskulaire stelsel
- hypotonie
- hypertonie
- tachikardie
- bradykardie
- ECG veranderingen
• veranderingen van het bloed
- kwalitatieve en kwantitatieve veranderingen van het perifere bloedbeeld
- vermenigvuldiging van retikulocyten
- kwalitatieve verandering van neurocyten
- lichte vermenigvuldiging van leukocyten
- absolute neutrocyten en retikulocyten
• reaktiesnelheid
- veranderingen in reaktiesnelheid
- stimuleringseffekten
- storingen van de temperatuurregulatie
• versnelde stofwisseling in de kankercellen
• aanwijzingen voor tumorpromotie en leukemie, vooral bij kinderen.
• huidweerstand daalt (vervormde E- velden)
• krampen en pijn in de zonnevlecht (krachtige magneetveldstoringen)
• verkramping hals- en nekspieren (thyristor- en kollektorvonken, gemoduleerde en
vervormde M- velden)
• verminderde weerstand tegen ziekten
• verminderde groei van planten
• beïnvloeding diergedrag (stralingsmijders / stralingszoekers)
B. E M wisselveld van 2 T (Zie blz 35, figuur 9.)
• invloed op variabiliteit hartfrequentie
Zoals: verhoogde kans op hartritmestoringen, hartstilstand.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

50
• ‟s nachts neemt de weerstand af dus effekten groter.
C. EM wisselvelden met hoge veldsterkte (1,2 tot 6,6 T) een jaar.
• neuro-vegetatieve storingen
- depressie
- moeheid
- verminderde libido
- lichtgeraaktheid
• uitputting
• stress
• gebrek aan eetlust
• gewijzigd bloedbeeld
• deels signifikante veranderingen in de immuniteits parameters
Er zijn aanwijzingen dat EM velden belangrijke regulerende processen in de immuuncellen
beïnvloeden. Dit kan net als de verminderde melatoninespiegel zowel diverse vegetatieve
symptomen als een snelle vermoeidheid en een verhoogde kans op kanker opleveren.
D. ELF – E, M, EM velden
• veranderingen in het Calcium ionen transport
• veranderingen in de werking van de epifyse (pijnappelklier)
• toename cortisonenaanmaak door de hypofyse stress reaktie van het gehele lichaam
• cardio vasculaire verstoringen, inwerking op het centraal zenuwstelsel, enzymsystemen
en op het immuunsysteem
• invloed op DNA
- verhoogde vorming van veranderde eiwitten
- versnelling celdelingscyklus. (Goodman, Liboff, e.a.)
- veranderende chromosoom strukturen
E. LF - EM wisselveld van 0,1 Hz (Zie blz 35, figuur 9.)
• signifikante vermindering van de hartfrequentievariabiliteit.
F. LF 10 Hz velden
• invloed op dag- nacht ritme
• konstant verkorting van de perioden
• intermitterend synchroniserend d/n ritme
G. LF 50 Hz velden van 0,2 tot 6,6 T (signifikant en reversiebel)
• duidelijke neurovegetatieve storingen
- depressie
- lichamelijk moe
- verminderde libido
• verstoring van bloedwaarden
- leukocyten
- lymfocyten
- NK cellen
H. LF 50 Hz veld van 10 T gedurende 65 minuten. (steeds 2 min aan en 3 min uit.)
• uitputtingsverschijnselen
• koncentratieverzwakking
• slaapstoringen
• allergieën
- tandmetalen (amalgaam)
- voedingsmiddelen
- pollen
- schimmelzwam / paddestoelen
- kunststoffen
- formaldehyde
- lindaan
- PCB
- PCP
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

51
- palladium
- cadmium
- kwik
• rugpijn
• drukkend gevoel
• kriebelend gevoel
• hoofdpijn
• depressie
• hartklachten
• burn out syndroom
I. Ekstreme LF velden
• hartfrequentiestoringen
• slaapstoringen
• melatonine
• elektrogevoeligheid
J. EM veld 8 kHz, 1500 V/m
• vergrote stollingskans (trombose)
K. H F - EM velden tussen 30 kHz en 7 MHz
• lichamelijke vermoeidheid
• spierpijn
• koncentratiestoringen
• geheugenverlies
• hoofdpijn
• angst
• slaapstoringen
• verstoorde warmteregulatie
• algeheel gevoel van onwelzijn
L. Radarstraling en militaire systemen (wordt kwa uitwerking wel vergeleken met de
magnetron)
• kloppende hoofdpijn
• geheugenverlies
• slaapstoringen
• angst
• warmteregulatiestoringen
• verstoorde doorbloeding hersenen
• verlies van “radionuklidbinding”
M. Hoogspanningsleidingen op 150 m (relatie met mikrogolfvelden)
• 50% verhoogde kankerkans
• prikkelbaar
• hoofdpijn
• matheid
• slaapstoringen
• impotentie
• libidoverlies
• chemische veranderingen in de hersenen, ruggemerg en schakelpunten van de zenuwen
naar de spieren.
• gedragsveranderingen
• afwijkingen bij de vorming van het zenuwstelsel
N. Hoogspanning 400 kV, 50 Hz
• hoornvlies gevoelig
• ooglens gevoelig
• netvlies gevoelig (in mindere mate)
• daling van het aantal bloedcellen
• stijging hemaglobinegehalte
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

• veranderingen in het genetisch materiaal en immuunsysteem
• t.g.v. een overproduktie endorfine ontstaat een soort drugsverslaving, met ontwenningsverschijnselen
als gevolg, wanneer de straling wegvalt
• amnesie
• gedragsveranderingen
• stress
• ernstige aandoeningen
O. TV- en radiozendmasten
• 0 tot ½ km 9 voudige toename leukemie
• ½ tot 1 km 2 voudige toename leukemie
• 1 tot 6 km 25% toegenomen leukemie
• binnen 4 km 50% toegenomen (kinder)leukemie
verdubbelde kindersterfte t.g.v. leukemie
P. Radio- en mikrogolven
• veranderd bloedbeeld
• aantasting endokriene stelsel
• aantasting immuunsysteem
• grauwe staar
• beschadiging chromosomen
• bloedziekten
• nerveuze storingen
• miskramen
• misvorming ongeboren kinderen
Q. GSM masten
• hoofdpijn
• moeheid
• slapeloosheid
• vermoeden relatie met kanker en beschadiging erfelijk materiaal
• Onderdelen van de mast en installaties kunnen in trilling komen en daardoor laagfrequent
geluid produceren, wat we niet kunnen horen maar wat wel een bron van klachten is.
R. GSM (genereert gepulste EM velden)
De strenge periodiciteit van de modulatie is de voornaamste reden voor de verstoring van de bioregulatie.
Kinderen zijn het gevoeligst. Er is een relatie tussen de kant van de tumor en de kant
waar de GSM wordt gebruikt. Diverse onderzoeksinstituten vergelijken de GSM - inwerking met
die van: Chloroform, DDT, lood, PBB‟s, tetracloorkoolstof.
• verhoogde bloeddruk
• hoofdpijn
• moeheid
• temperatuurverhoging oren, wangen, dus hersengebied / warmtereaktie
• huidirritatie
• oogklachten
• invloed op bloed/hartslag
• veranderd bloedbeeld
• vermoeden hersentumoren
• vermoeden leukemie (kinderen)
• slaap
- sneller inslapen
- onderdrukking slaapfases waarin gedroomd wordt
- ook slapeloosheid
• waak
- grotere zwijgzaamheid
- vermindering geheugen
- vermindering leerprocessen
- koncentratiestoring
- agressie
52
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Update 2015
Ik heb nog geen literatuur gezien over de effekten van UMTS masten en bijbehorende telefoons,
Maar de verwachting is dat dit frequentiegebied nog schadelijker is dan GSM.
S. Magnetron
Volgens de universiteit van Minnesota:
• ernstige molekulaire beschadigingen van het voedsel
• abnormale veranderingen in het menselijk bloed en immuunsysteem t.g.v. konsumptie
In een ziekenhuis in Oklahoma is een patiënt overleden na een transfusie van in de magnetron
ontdooid en voorverwarmd bloed, omdat de magnetron het bloed had veranderd.
• Veranderingen in het bloedbeeld
- vermindering hemoglobinegehalte hertel
- vermindering cholesterolgehalte zowel HDL goed) als LDL (slecht) hertel
- korte termijnafname lymfocyten (witte bloedcellen) hertel
- tendensen tot bloedarmoede
- verhoging cholesterolgehalte *)
*) De veranderingen zijn statistisch veelbetekenend en worden beschouwd als tekenen van stress in het lichaam .
Leukocyten zijn erg gevoelig voor stress. De bloedcholesterolgehaltes worden daarom meer beïnvloed door
spanningsfaktoren dan door cholesterol in het voedsel. Daarom daalt eerst het cholesterolgehalte om na het
opbouwen van stress flink te stijgen.
T. Huiselijke technische straling (installaties en apparatuur)
• beïnvloeding van de ionenstroom en de ionenbinding in de cellen.
• inwerking op de regulatie en signaalsystemen van de cellen
• interferentie met DNA, RNA en eiwitsynthese
• beïnvloeding van de celdeling en celdifferentiatie
• verandering van de membraansignaaloverdracht
• invloed op immuniteit van de cellen
• elektrische huisinstallaties kreëren 220V / 50 Hz strooivelden waardoor de
- partiële druk van in het bloed opgeloste zuurstof 6% toeneemt
- de hematokrietwaarde van het bloed neemt eveneens 6% toe.
(het volume rode bloedcellen in 100 ml bloed.)
U. Beeldschermen (bron van en groot aantal stralingen, dus synergisme / interferentie !)
• oogpijn
• pijn in nek
• rugpijn
V. Microgolf werkomstandigheden (na langdurige blootstelling)
• hoofdpijn
• oogpijn
• onregelmatige hartslag
• duizeligheid
• prikkelbaarheid
• depressie
• beperking geestelijk opnemingsvermogen
• gedeeltelijk geheugenverlies
• haaruitval
• verlies van eetlust
• zwaarmoedigheid
• abnormale veranderingen in hartspierfunktie
• gewijzigd bloedbeeld
W. Ioniserende straling (b.v. röntgen)
heeft een zo krachtige energie dat ze elektronen uit het atoomomhulsel losmaken, waardoor
elektrisch neutrale molekulen zich opsplitsen in twee geladen delen (+ / -) waardoor ionen
ontstaan. Ioniserende straling veroorzaakt chemische chaos op celnivo.
53
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Hoofdstuk 9.
Licht en kleur.
54
Inleiding
Als wij het over kleur hebben, moeten we ons eerst afvragen wat kleur eigenlijk is.
Kleur is een vorm van licht, waardoor de vraag wordt: wat is licht ?
Er werkt een skala van stralingen of trillingen op ons in, variërend van 1 tot 1,8 x 10 19 Hz.
(dit voor zover nu bekend is)
Licht bevindt zich in het 49 e oktaaf ( 5,6 x 10 14 Hz)
Zoals bekend wordt zonlicht gebroken door waterdruppels of door een glazen prisma in 7 kleuren.
Deze kleuren betreffen de volgende frequentiegebieden, uitgedrukt in golflengten: *)
Rood 637 – 780 nm
Oranje 589 – 627 nm
Geel 566 – 589 nm
Groen 495 – 566 nm
Blauw 420 – 495 nm
Indigo ?
Violet 380 – 420 nm
Als we de trillingstabel van figuur 4, beschouwen krijgen we direkt de neiging analogieën te vermoeden
tussen geluid, elektro- magnetische straling, warmte en licht . Ook een gebouw is door zijn maatvoering
te zien als een frequentie. In de natuurkunde wordt er soms dan ook al gebruikgemaakt van enige
analogieën. De warmtedoorgang door een konstruktie wordt b.v. berekend naar het elektrisch model !
Sommige auteurs vermoeden direkt verband tussen harmonische maatvoering en (harmonische) muziek !
Uit proeven is bekend dat zowel geluid als kleur een gunstige dan wel ongunstige invloed hebben op het
(menselijk) organisme, afhankelijk van de manier waarop het wordt toegepast. Verder kennen we duidelijke
ongunstige invloeden t.g.v. X- stralen (Röntchen), een overmaat aan UV licht, radioaktieve straling,
enz. Allemaal aanwijzingen en feiten dat het gehele frequentie- spektrum in al zijn graderingen invloed op
ons heeft. De hiernavolgende werkingsprincipes van licht en kleur op het menselijk organisme zijn dus
eigenlijk ook van toepassing op andere frequentiegebieden.
“Geruchten” over negatieve invloeden t.g.v. elektro - magnetische velden (in huis, onder hoogspanningsleidingen,
e.d) , aardstraling, radiogolven e.d., moeten we dus uiterst serieus nemen en niet terzijde
schuiven omdat het nog niet wetenschappelijk bewezen is.
Recente berichten over kankergevallen bij militairen die met de Hawk- radar werken zijn dan ook een teken
aan de wand. Kortom, reden genoeg om hier voorzichtig en met verstand mee om te gaan !
*) Het verband tussen golflengte en frequentie is als volgt:
m/s
= golflengte in m
= c / f m = -------- c = lichtsnelheid = ± 300.000.000 m/s
. /s f = frekwentie in Hz
( 1 nm = 10 -9 m)
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
55

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
56

Kleurbeschouwingen door de eeuwen (milennia) heen
Het is bekend dat Grieken zoals Plato en Pythagoras zich intensief met kleuren en kleurtherapieën
hebben beziggehouden. Hun kennis stamt echter van oudere datum, veel hebben zij van de Egyptenaren
geleerd, die het op hun beurt weer uit nog oudere bron hadden. Het wordt steeds geloofwaardiger dat het
uiteindelijk (voor zover nog is te traceren) om Atlantische kennis gaat. Plato geeft in zijn geschriften uitvoerige
informatie over het verzonken werelddeel Atlantis dat zich achter de zuilen van Herkules
(Gibraltar) in de Atlantische oceaan zou hebben bevonden. Het is mogelijk dat de Egyptische god Toth,
de god van de wijsheid ooit deze kennis heeft overgedragen en op schrift heeft gezet. Deze geschriften
staan nu nog bekend als de Hermetische geschriften. (De Grieken noemden Toth; Hermes )
Een bekende Hermetische wet is;
Zo boven zo beneden. Ofwel: alles op aarde is een afspiegeling van de kosmos
Of toegepast op de mens; Het lichaam is de afspiegeling van de geest.
Van de Grieken is de kleurenkennis via Paracelsus, Newton, Goethe, e.a. tot ons gekomen.
Kennisoverzicht
Pythagoras was bekend met :
- 3 primaire kleuren rood lichaam
en verbond deze met: geel geest
blauw ziel
- 3 secundaire kleuren: rood
oranje
geel
geel
groen
blauw
rood
violet
blauw
- de 7 e kleur rood
oranje
geel
indigo
groen
blauw
violet zie figuur 10.
Door voortgaande menging kunnen alle kleuren worden verkregen (hierbij worden ook zwart en wit
gebruikt.)
Verder zijn er :
- Komplementaire kleuren rood groen
oranje blauw
geel
violet
- Warme kleuren rood oranje geel
- Koude kleuren groen blauw violet
- Harmoniserende kleuren rood blauw
geel
groen
De kleur van een lichaam ontstaat doordat zijn molekulaire struktuur een deel van de spektrale kleuren
doorlaat en een ander deel reflekteert. Ons oog neemt slechts een zeer klein gedeelte van zichtbaar licht
waar, terwijl ook het onzichtbare deel op ons inwerkt. Volgens de kwantumtheorie van Max Planck in
kombinatie met de theorieën van Albert Einstein is licht niet alleen een golf maar zijn het ook deeltjes.
Er bestaat geen materie op zich, maar de materie ontstaat door krachten die de atoomdeeltjes in trilling
brengen, aldus het satellietstelsel van het atomaire bouwwerk bij elkaar houdend. Licht gedraagt zich dus
enerzijds als golf en anderzijds als deeltje. Een atoom is niet louter als materie te begrijpen maar ook als
energieveld.
Update 2015
Volgens nieuwe inzichten bestaat, volgens het cyklisch model, alles uit golven, de deeltjes die we
waarnemen zijn interferentiepunten van de golven. Alle materie is dus een interferentiepatroon, maya,
precies zoals veel oude kulturen ons vertellen. Onze wereld is dus holografisch.
57
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
58

59
Daarom is de regulatie van de energie een bizonder wezenlijke faktor voor het trillingsgedrag van de
cellen in het menselijk lichaam. Met andere woorden: Alles is energie, beweging, trilling, vibratie !
(dit geldt ook voor het menselijk lichaam) Het harmonisch evenwicht van de trillingen van ons lichaam
kunnen we beïnvloeden door trillingen uit de omgeving. (zie ook hier weer figuur 4.)
Licht plant zich dus voort als golf, wordt licht echter door een voorwerp of door ons lichaam opgenomen,gedraagt
het zich als een deeltje of foton. Licht kan zich dus in ons lichaam omzetten in genezende
of juist verstorende energie ! De energie is afhankelijk van de golflengte en neemt toe van rood naar
blauw om in de gamma- straling het maximum te bereiken. Fotonen kunnen de materie doordringen en
fungeren als energiedragers. De fotonen van de zonne- energie worden daarbij geabsorbeerd en in andere
energievormen b.v. warmte omgezet. (Bij het fotovoltaïsche proces in elektriciteit).
Licht en kleuren zijn overbrengers van energetische informatie. De receptoren van de huid herkennen het
licht en daarmee ook het trillingsaandeel van de erin bevatte kleuren. De inwerkende lichtprikkeling betreft
een natuurkundig proces in de vorm van elektrische impulsen die zich via het autonoom zenuwstelsel
naar de tussenhersenen, het gebied van de sturingsorganen hypofyse en hypothalamus voortplanten.
Hier bewerkstelligt het via de hypothalamus endokriene reakties (klierwerkingen). Afhankelijk van de
gebruikte kleur betreft dit een stimulering of juist het geven van rust en harmonie. (Zie figuur 11 en 12).
Op zijn beurt reguleert de hypothalamus:
- de warmteregulatie
- de bloeddruk
- de ademhaling
- de stofwisseling
- de zweetafscheiding
- en heeft invloed op het immuunsysteem
Door de hypofyse wordt de samenwerking tussen de verschillende orgaanfunkties verder georganiseerd.
Ons organisme bestaat uit cellen en elke cel heeft een eigen frequentie. Ons welzijn is afhankelijk van het
harmonieus trillen van onze cellen. Uit trilling geraakte cellen zijn oorzaak van ziekten en lichamelijk of
geestelijk onbehagen. Uitwendige trillingen kunnen de celtrillingen t.g.v. het resonantieprincipe beïnvloeden,
zowel in gunstige als in ongunstige zin. Lichtstralen doordringen met hun energie iedere cel van
ons lichaam en bewerkstelligen daardoor moleculaire reakties, die als grondslag voor het lichamelijk en
psychisch evenwicht onontbeerlijk zijn. Kleuren brengen elektro- magnetische krachten van het zonlicht in
ons lichaam tot volledige ontplooiing en zijn daardoor een kosmische krachtbron die gezondheid en evenwicht
kan brengen.
Wanneer deze energie niet of onvoldoende in het lichaam aanwezig is, is het harmonieuze evenwicht
verstoord en verlopen de lichaamsfunkties niet langer probleemloos. Deze uitwisseling van leven tussen
buiten en binnen geschied langs de zintuigen (gezicht, gehoor, smaak reuk, gevoel) en in het bizonder
door de huid. De huid neemt de trillingsinformatie uit de buitenwereld op, versterkt deze en geleidt ze dan
naar het inwendige van het lichaam.
De energieën van kleuren voorzien ons dus van opbouwende evenwicht scheppende en herstellende
krachten. Ze stimuleren zo onze vitale energie, beïnvloeden onze zenuwen, klieren en organen en
oefenen bovendien ook nog een aanzienlijke, wezenlijke invloed uit op onze psyche. Dit komt doordat het
trillingskarakter van onze gehele omgeving zich in iedere cel van ons lichaam weerspiegelt. (zo boven zo
beneden, volgens de Hermetika).
Naast de zichtbare kleur - en lichttrillingen, de hoorbare geluidstrillingen en de voelbare warmtetrillingen,
zijn wij volgens figuur 4, bovendien kontinu blootgesteld aan een skala van trillingen die we niet met onze
zintuigen waar kunnen nemen. (Verschillen in kosmische stralingen t.g.v. zich steeds veranderende
standen van de hemellichamen is de grondslag voor de astrologie). Al die trillingen hebben echter wel
invloed op ons en kunnen de inwendige harmonie versterken of verstoren. In geval van verstoring is kleur
één van de instrumenten om ons te helpen de harmonie te herstellen.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
60

61
In ons lichaam bevinden zich 7 grote energiecentra (chakra’s) die ook weer korresponderen met de
zeven kleuren. (zie figuur 13 en 14)
Het stuitchakra korrespondeert met rood en werkt o.a. op de bijnieren
Het heiligbeenchakra „ „ oranje „ „ „ geslachtsklieren
Het navelchakra „ „ geel „ „ „ spijsvertering
Het hartchakra „ „ groen „ „ „ thymusklier
Het keelchakra „ „ blauw „ „ „ schildklier
Het voorhoofdchakra „ „ indigo „ „ „ hypofyse
Het Kruinchakra „ „ violet „ „ „ epifyse
Onze grote energiecentra kunnen uiteraard ook met kleur worden beïnvloed.
Voor therapeutische toepassing zijn monochrome kleuren (de zuivere kleuren van de regenboog) het
effektiefst.
Rood 675 nm
Oranje 600 nm
Geel 575 nm
Groen 530 nm
Blauw 465 nm
Indigo ?
Violet 430 nm
Wat kan kleur betekenen voor ons welzijn ?
Het organisme funktioneert alleen in harmonieuze toestand optimaal. Het lichaam heeft een uitstekend
regelsysteem, die meestal rebellerende cellen en storende golven de baas wordt. Als dit niet lukt zendt
het signalen uit in de vorm van pijn of andere klachten. Als we figuur 4 nog eens goed bekijken wordt
duidelijk dat we in onze westerse maatschappij gebombardeerd worden door vele frequenties. Hoe goed
ons regelsysteem ook is, genoeg is genoeg en het zou niet verwonderlijk zijn dat het in de heersende
kakofonie van frequenties wordt overvoerd en de verstoringen niet alle de baas kan blijven. Daardoor van
kwaad tot erger vervallend tot disharmonie. Er zijn onderzoeksgegevens die deze verstoringen in rechtstreeks
verband brengen met kanker of met immuniteitsziekten (zie o.a. de bijlagen 11 en 12) We zien
dat er vele verbanden zijn en verstrekkende gevolgen, die door een eenzijdige belichting niet duidelijk
zullen worden. Dit pleit niet langer voor specialismen. We zouden zoals Plato overigens al aangaf
holistisch moeten gaan denken. We zouden ons meer moeten richten op het menselijk organisme in de
totaliteit van zijn funkties. Dus lichaam en geest als één geheel zien, want alle cellen van ons organisme
onderhouden een totale kommunikatie met elkaar. (psycho- somatische verbanden, auto suggestie,
placebo- effekt, e.d.) Dit holistisch denken gaat echter nog véél verder, we moeten in dit verband de
invloeden van buiten zeker niet vergeten !
Wat we al lang wisten is dat de bewuste kleurbeleving subjektief en enigszins kultuurgebonden is.
Het bovenstaande voegt er aan toe dat we ook onbewust via onze huid kleuren opnemen die een veel
universelere werking hebben. (zie het werk van Nobelprijswinnaar Nils Finsen). Een aanvulling hierop is
dat persoonlijke kleurvoorkeuren of antipathieën aanwijzingen zijn voor de kleurentherapeut.
- Om harmonie te bereiken moeten we dus in een min of meer harmonieuze omgeving leven.
- Het is daarbij van belang alle spektrale kleuren in harmonieuze verhoudingen of in de vorm van
wit licht tot ons te nemen.
- Als de harmonie verstoord is of wordt door eksterne faktoren kan een aangepast kleurschema
bijdragen in het herstellen van de harmonie en dat is op zijn beurt weer goed voor onze
gezondheid en ons welzijn.
In de laatste drie gevallen is er sprake van een therapeutisch / bouwkundige toepassing.
Invloeden van kleuren op lichaam en geest.
Ten gevolge van het effekt van kleuren op het gehele organisme worden stemming, levensvreugde,
werklust gezondheid en welzijn beïnvloed. Hierdoor kunnen we ons vitaler en evenwichtiger voelen,
daardoor gaan we dieper ademhalen, wordt onze stofwisseling en bloedsomloop gestimuleerd en onze
immuniteit enorm versterkt. Met kleur hebben we dus een effektieve mogelijkheid om mensen preventief
te beschermen tegen lichamelijke en psychische belastingen. Andersom gesteld kunnen we mensen met
kleur ook psychisch belasten.
Op de lange duur kunnen bepaalde kleurnuances het psychisch welzijn aantasten en bij gevoelige
mensen kunnen ze lichamelijke (psycho- somatische) klachten veroorzaken. Het kan leiden tot
nervositeit, uitputting, brandende ogen, hoofdpijn, enz. Iedere kleurtrilling oefent een bepaalde prikkel uit,
die we afhankelijk van ons temperament als aangenaam of als onaangenaam ervaren.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Er blijkt een parallel te zijn tussen karakter en lievelingskleur en de vier temperamenten worden ook met
kleuren in verband gebracht.
Zie ook de lijst met trefwoorden op bijlage 9, voor een algemene indruk van het karakter van de kleuren.
Toepassing van kleur in de bouw
Bij het ontwerpen van onze gebouwde omgeving of bij het ontwerpen van installaties die trillingsinvloeden
op de mensheid uitoefenen moeten we dus zorgvuldig te werk gaan en proberen de gevolgen te
overzien. Dat zal op voorhand niet lukken, maar door proberen moet je het leren, als we ons bewust met
deze problematiek gaan bezighouden en ons open stellen voor de signalen die ons bereiken na het in
gebruik nemen van het gebouw of het in werking stellen van de installatie zullen we veel leren en in de
toekomst tot gezondere ontwerpen komen. Kleur kan hieraan een positieve bijdrage leveren. (evenals
geluid, harmonische maatvoering, e.d.)
Omdat wit licht alle kleuren in natuurlijke harmonie herbergt is het van belang dat een gebouw
een goede daglicht toetreding heeft.
Kleuren moeten in harmonieuze verhouding tot elkaar worden toegepast
Afhankelijk van de aktiviteit waarvoor de ruimte bedoeld is kan een specifieke kleurstelling
worden gekozen
Als de harmonie in een ruimte door b.v. een installatie of een machine is verstoord kan een
bepaalde kleur bijdragen tot harmonisatie.
Individueel kan kleur van een ruimte bijdragen tot het herstel van de persoonlijke harmonie.
Voorbeelden / opmerkingen
- Heldere , koele kleuren vergroten.
- Donkere warme kleuren verkleinen.
- Wit reflekteert het intensiefst maar kan verblinden en vraagt daarom om kompletering met
andere kleuren als evenwicht-scheppende blikvangers.
- Grijs kan fungeren als dragende kleur voor drukke kleuren.
- Groen is geschikt voor intensief visueel werk.
- Blauw is kalmerend en ontspannend en dus geschikt voor slaapkamers en ontspanningsruimten,
kantines e.d.
- Violet belast het gemoed, dit alleen toepassen in kombinatie met veel wit.
- De kleur van een vertrek moet afgestemd zijn op het gebruiksdoel, b.v.:
Kantine, kantoor, leslokaal, vergaderruimte, woonkamer, hobbykamer, slaapkamer, eetkamer,
keuken,enz.
- Werkruimten moeten b.v. koncentratiebevorderend zijn.
- Fitnessruimten spierenprikkelend.
- enz.
- Voor vertrekken zonder zonlicht kunnen geelachtige tinten worden gekozen.
- Voor laboratoria wordt lichtgrijs en roomwit aanbevolen.
62
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
63

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
64

Hoofdstuk 10.
Resterende frequentiegebieden.
65
In dit hoofdstuk vervolgen we onze reis langs het frequentiespektrum. Voordat wij verder gaan met
chemische straling, nog een paar woorden over warmte, welk frequentiegebied tussen elektriciteit en
licht zit. Wij hebben warmte overgeslagen omdat de teksten over elektro- magnetische trillingen en over
licht en kleur zo aan elkaar verwant zijn. Bovendien zijn de warmte frequenties goed waar te nemen
(voelen) en te meten en zijn de warmtewetten algemeen bekend en geaksepteerd. In de hoofdstukken 1,
2, en 3 over vocht, tocht en ventilatie is er al veel over warmte verteld en is er zelfs een volledige warmteen
vocht berekening van een konstruktie beschreven. Daarom is het niet zinvol nogmaals op deze
materie in te gaan. Wel kunnen we stellen dat het goed zou zijn dat de konsensis over de energetische
wetten in dit frequentiegebied er ook zou moeten zijn in de andere frequentiegebieden. Alles is energie
nietwaar ?
Licht gaat over in chemische straling, gevolgd door 7 onbekende/onbenoemde oktaven, daarna komen
er 4 oktaven bekend als X-straling (hieronder valt ook de röntgenstraling) die vervolgens weer overgaan
in een onbekend gebied dat theoretisch tot in het oneindige door kan lopen. In hoofdstuk 4, over “stank”
is al iets gezegd over chemische dampen en radioaktieve straling uit bouwmaterialen, verder is er op dit
moment weinig over te vertellen.
Het frequentiegebied hebben we laten beginnen bij één trilling per sekonde, toch gaan hieraan nog vele
frequenties vooraf. De aarde heeft b.v. een omlooptijd om de zon van 365 ¼ dagen. Dat is dus 1 trilling
per 365¼ x 24 uur x 3600 sekonden ! Soortgelijke frequenties zijn voor alle hemellichamen af te leiden
en ook die (kosmische) frequenties hebben invloed op ons en zijn de basis voor de astrologie. In bouwkundige
zin is (nog) niet bekend op welke wijze dit vertaald kan worden, daarom gaan we hier niet verder
op in.
De maatverhoudingen van een bouwwerk zijn echter wel te herleiden tot frequenties. Een frequentie is
om te rekenen tot een golflengte en die is rechtstreeks te vergelijken met een bouwkundige maat. Het
gaat nu echter vooral om de onderlinge maatverhoudingen, deze werken in positieve zin op de mens in
als deze verhoudingen harmonisch zijn. We spreken dan ook over harmonische maatverhoudingen.
Bouwkundige verhoudingen kunnen worden beschouwd naar analogie met muziek. De klassieke harmonieleer
kan hiervoor een handvat zijn. Zoals we in hoofdstuk 6, de invloed van golven en frequenties,
onder “natuurwetten” hebben gezien gedijen planten uitstekend als ze muziek van Bach te “horen”
krijgen. Bach was de meester van de harmonie en het is dus ook niet zo gek te veronderstellen dat
mensen positief worden beïnvloed door diezelfde harmonieën. Het is bekend dat mensen een gebouw of
ruimte vaak als prettig of juist als uiterst onplezierig ervaren, (uiteraard is niet iedereen hier even gevoelig
voor) terwijl niet goed is aan te geven waarin dat zijn oorzaak vindt. Het zou nuttig zijn hier meer
onderzoek naar te doen en het zou me niets verbazen als de bouwkundige maatverhoudingen hierin een
rol spelen. Eigenlijk hebben we het hier over “vergeten” kennis, waarover alle oude, grote kulturen wel
beschikten. Van gebouwen die de eeuwen of zelfs de millennia getrotseerd hebben, kunnen wij nog veel
leren. Ik denk in dit verband aan de piramiden in Egypte en in midden Amerika en van later datum de
Griekse bouwwerken die een harmonische perfektie uitstralen (de Grieken hebben hun kennis voor een
groot deel aan de Egyptenaren ontleend) Maar ook de Indiase kultuur heeft vele opmerkelijke
bouwwerken voortgebracht (b.v. Angkor in Cambodja) Juwelen van bouwkunst met vaak plattegronden
als mandela‟s. Maar ook dichter bij huis hebben de grote gotische kathedralen zoals b.v. die van Chartres
ons nog veel te vertellen.
Analyse van deze bouwwerken heeft geleerd dat hieraan een maatreeks ten grondslag ligt waarvan ook
de natuur zelf gebruikmaakt in plantenvormen, kristalvormen, dieren, mensen, enz. enz. Deze
maatreeks is bekend als de reeks va Fibonacci. (1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, enz). Elk getal is de som van
de twee eraan voorafgaande en de getallen verhouden tot elkaar als de Gulden Snede.
(middelevenredige)(Het begint met een grove benadering van 1:2, daarna komen we steeds dichter bij de
Gulden sneden om er vanaf 21 nagenoeg mee samen te vallen.) Deze maatreeks uitgezet in
rechthoekige driehoeken levert een logaritmische spiraal. (In de natuur vinden we die o.a. terug in de
vorm van een melkwegstelsel.)
Alles op een rijtje lijkt het erop dat wij van de basisprincipes van de natuur zijn vervreemd, de mens dacht
het beter te weten dan de natuur ! Sommige architekten eksperimenteren weer met deze kennis maar het
blijft wat theoretisch. Het wachten is op ontwikkelingen naar meer praktische toepassingen. Ik ben ervan
overtuigd dat we in de toekomst resultaten zullen boeken, die heilzaam zijn voor de mens, en die ook in
het ontwerp- en bouwproces centraal dienen te staan.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Nawoord en samenvatting.
Naast alle beschreven faktoren kunnen er nog vele voorkomen die een nadelige invloed op de
gezondheid hebben, sommige zijn psychisch en leiden psychosomatische (dus ook lichamelijke)
klachten. We noemen een paar voorbeelden:
Zoals onbestemd geluid onze oerinstinkten aanspreekt, wat zich vertaalt in stress, voelen we ons
ook opgesloten als we het kontakt met de buitenwereld verliezen. Een goed uitzicht is dus van
belang.
Verder speelt de orde en netheid een rol, veel mensen voelen zich niet lekker in een chaotische
omgeving.
Tenslotte blijven er zaken over die niet in zijn algemeenheid opgelost kunnen worden. Alles is
subjektief nietwaar ? Daarom is het van belang dat ieder zijn eigen stekkie een persoonlijk
sausje kan geven en dat men het binnenklimaat ook naar eigen wensen kan beïnvloeden. Dit
geldt zowel thuis als op de werkplek.
Dit boek heeft niet de pretentie volledig te zijn. Het aantal invloeden op onze gezondheid in samenhang
met de gebouwde omgeving is natuurlijk veel groter en van de beschreven invloeden is natuurlijk nog
véél meer te vertellen. Bovendien is onze kennis begrensd en valt er nog veel meer te onderzoeken en
te ontdekken. Evenmin kan met de beschreven kennis simpel worden vastgesteld wat u in huis of op het
werk aan het gebouw moet veranderen om weer gezond te worden. Het ontstaan van een ziekte is veel
komplekser. Er zijn ook vele oorzaken die niets met het gebouw te maken hebben. Uit de bouwkundige
hoek kan echter wel worden bijgedragen aan uw gezondheid door bouwkundige ingrepen als deeloplossing.
Net zoals een gebouw ziek wordt door een optelsom van ogenschijnlijk onbelangrijke gebreken en
de oplossing dus ook in een optelsom van meerdere kleine ingrepen schuilt, is dat ook vaak met uw
gezondheid het geval. Kleine oorzaken, maar grote gevolgen. Verder is het zo dat bepaalde invloeden,
met name als het om het opbouwen van stress gaat, kumulatief zijn, dat wil zeggen dat het zich langzaam
opbouwt. Daardoor kan het voorkomen dat u zich al jaren in een situatie bevindt waar u nooit last
van hebt gehad; tot de laatste druppel de emmer doet overlopen en de klacht zich pas dan openbaart.
In geval van ziekte waarbij u vermoedt dat het gebouw daarin een rol speelt is het verstandig dat er een
samenspraak komt tussen uw dokter en een goede bouwkundige (die op de hoogte is van de beschreven
zaken). Op basis van dit overleg kunnen dan konklusies worden getrokken over het gebouw en daar
kan dan in bouwkundige zin wat aan gedaan worden, aldus het doktersbeleid en uw gezondheid ondersteunend.
Uit de hoofdstukken over golven en frequenties blijkt duidelijk dat eksterne golven en frequenties onze
interne trillingen beïnvloeden, ons zelfs volledig kunnen ontregelen, ons immuniteitssysteem bedreigen
en ons erfelijk materiaal (DNA) kunnen beschadigen.
We hebben dus een bizonder interessant en belangrijk onderwerp aangeboord, dat heel veel nader
onderzoek verdient, ook op de nu nog onbekende frequentiegebieden. Andere vroegere omstreden
kennis, wordt nu reeds algemeen aanvaard. (homeopathie, akupunktuur, e.d.)
Wellicht wordt onze stelling, dat wij mensen ook energiesystemen zijn die aan de universele energetische
wetten moeten gehoorzamen, binnenkort ook langs andere wegen bewezen.
Uit de voorgaande teksten moge duidelijk zijn dat het algemeen aanvaarden van de beschreven
stellingen grote konsekwenties zal hebben.
Ook de bouwwereld zal dan behoorlijk op z‟n kop komen te staan.
Wij wachten met belangstelling af, ondertussen handelend vanuit het voorzichtigheidsbeginsel.
Samenvattend
In dit boek hebben we ons afgevraagd of onder “duurzaam bouwen” ook “gezond bouwen” kan worden
verstaan. We kwamen tot de konklusie dat dit vaak niet het geval is en dat de ontwerpers en bouwers van
vandaag een ander denkproces zouden moeten volgen, waarin de mens centraal staat en waarin de
ekonomische motieven wat minder zwaar wegen. Dit nieuwe denkproces betreft dan de volgende onderdelen,
te beginnen met aandacht voor het detail, ingepast in het geheel.
1. vocht
- zorgen voor een waterdicht gebouw zonder bouwfouten (koude- en vochtbruggen, isolatiefouten, ed).
- beperken van de vocht produktie (door de gebruiker).
- verstandig ventileren.
2. tocht
- zorgen voor een luchtdichte gebouwschil en beganegrondvloer.
- luchtsnelheden en verschillen in oppervlaktetemperatuur beperken.
66
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

67
3. ventilatie
- berekenen van een minimale ventilatie voldoende om alle afvalstoffen af te voeren, handmatig te
verhogen tot voorschrifthoeveelheden.
- de installatie moet bestaan uit een afzuig- en een toevoerdeel. Afzuig- en toevoeropeningen moeten
zo geplaatst zijn dat een effektieve ventilatie ontstaat. (goede menging en geen dode hoeken)
4. stank
- produktie van afvalstoffen aan de bron verminderen (b.v. rookverbod)
- zorgen voor goed onderhouden (gesloten) verbrandingsapparatuur.
- zorgen voor afzuiging van de vertrekken waar afvalstoffen worden geproduceerd, event. puntafzuiging.
(sanitaire ruimten, kopieërruimten, keukens, lasafzuiging, enz.)
- bouwmaterialen kiezen die geen chemische of andere dampen afscheiden en niet radioaktief zijn.
dit geldt met name voor de laatste afwerkingslagen, de z.g. derde huid.
5. stof
- stofproducerende handelingen elders uitvoeren , vermijden of afzuigen.
- afwerkingsmaterialen kiezen die weinig stof afgeven.
- lucht filteren en filters regelmatig reinigen.
6. de invloed van golven en frequenties
- trillingen hebben invloed op onze lichaamstrillingen en kunnen de gezondheid dus zowel in positieve
als in negatieve zin beïnvloeden. Hoewel grote stukken van het frequentiegebied omstreden of zelfs
nog geheel onbekend zijn, kunnen we hier toch voorzichtig en preventief mee omgaan zonder dat dit
veel kosten met zich mee hoeft te brengen.
7. lawaai (het eerste gebied van onze reis door het trillingenspektrum).
- geluidsisolatie in de vorm van massa voor luchtgeluid en verende lagen voor kontaktgeluid.
- aanbrengen van absorberende materialen om de ruimte zelf stiller te maken.
8. elektro-magnetische trillingen
- bouwlokatieonderzoek door een radiëstesist.
- bij de aanleg van installaties met name de elektrische de z.g. kooi van Faraday vermijden.
- voorzichtig omgaan met apparatuur als beeldschermen, GSM‟s e.d. met name in de slaapvertrekken.
- probeer de slaapvertrekken 's nachts spanningsvrij te maken, maar zet in ieder geval elektrische
dekens en waterbedden uit (opwarmen kan op een veilige manier vóór het naar bed gaan).
9. licht en kleur (het laatste station op onze reis door het trillingenspektrum waar we nog iets over
kunnen zeggen)
- zorg voor een ruime daglicht toetreding en lichte kleuren als basis voor kleuraksenten.
- afhankelijk van de funktie van een ruimte zijn bepaalde kleuren het geschikst b.v. blauwtinten voor
slaapvertrekken of geeltinten in vertrekken waar koncentratie belanrijk is.
10.harmonische maatverhoudingen (op een menselijke schaal)
De bouwkundige maatverhoudingen kreëren een eigen frequentie van een ruimte of bouwwerk. Soms
duizenden jaren oude bouwwerken bevestigen dat men hierover kennis bezat die wij zijn “vergeten”.
Ons onderzoek dat nog in de kinderschoenen staat leidt naar een verband met muzikale harmonieën
en met de reeks van Fibonacci, waar de natuur zelf ook gebruik van lijkt te maken. Het lijkt verstandig:
- meer gebruik maken van de Gulden Snede maatverhoudingen in gehelegetallen-reeksen.
- minder grote /massieve gebouwen maken van meer menselijke maten, waarin men zich niet
verloren/nietig voelt.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Literatuur
1. Elektrosmog Report jaargangen 1994 tot heden
2. Beyond medicine oktober 1999
3. Search for health 1992
4. Ode januari, februari 1998
5. E. Lindeman. Ziekmakende Woningen. Aviterra.
Aardstralen, elektromagnetische straling en gezondheid.
6. Michiel Haas / Bio- logisch bouwen en wonen. Ankh Hermes.
Peter Schmid. Gezond voor mens en milieu.
7. Mariano Bueno. Stoorvelden in onze woning. Ankh Hermes.
Aardstralen, elektromagnetisme, straling.
8. Wulf Dietrich Rose. Elektrostress. Ankh Hermes.
9. Nieuwenhuizen / Het Post Viraal Syndroom. Ankh Hermes.
Schilders.
10. Wigolt Vleer. Leylijnen en leycentra in de lage landen. Ankh Hermes.
11. Gilbert / Cotterell. De voorspellingen van de Maya‟s ontsluierd. Fibula.
12. Peter Toonen. Wat wisten de Maya‟s ? Petiet.
Een nieuw licht op het transformatieproces van de aarde.
13. Maurice Cotterell De voorspellingen van Toetanchamon, het verbijsteren- Areopagus.
de geheim van de Maya‟s, de Egyptenaren en de vrijmetselaars
14. Jasmuheen. In resonantie, Immanuel
jezelf afstemmen op de kosmische éénheid
publishing.
15. Steven Hawking. Het heelal. Bert Bakker.
16. Pieter Langedijk. Neuromassage lichtenergie en healing. Ankh Hermes.
17. Hulke. Kleurenheelkunde. Schors.
18. Karl Ryberg. De geheime kracht van kleuren. De Kern.
19. Jellema, Meischke, Bouwkunde deel VII Waltman
-- Muller
20. Jellema, Meischke, Bouwkunde deel VIII Waltman
-- Muller
21. prof. ir. Inleiding bouwfysika gc 40 T H Delft
-- A.C. Verhoeven
22. Vakgroep bouwfysika Bouwfysisch tabellarium T H Delft
23. Max Heindel. De kosmogonie der Rozekruisers. La Maison
Rosicruciënne.
24. Pieter Langedijk. Energiecentra. Ankertje.
25. Anodea Judith. Chakra werkboek. Becht.
26. ir van Woelderen Weerstand en omgeving Beyond medicine
-- 1998 nr 3.
27. Maurice M. Cotterell De supergoden Fibula
28. Ir. C.J. Snijders. De gulden snede. De driehoek
Update 2015
29. ir. Kees van de Linden, Technisch binnenklimaat als gebouwprestatie Bouwfysica
Matthijs Kerssemakers (wetenschappelijke artikelen) vol 11, 2000
Ir. Atze Boerstra
Ir. Arjen Raue
30. ir. Andy van den Ontwerpen van gezonde gebouwen T U Delft okt 2000
Dobbelsteen
31. Prof. Dr. P. A. Vroon Psychologische aspecten van ziekmakende gebouwen R U Utrecht juli 1990
32. ir. Kees van der Linden Bouwfysica II T U Delft dec 2000
33. ir Atze Boerstra Arbo themakahier 8, Binnenmilieu SDU
34. Brian S. Peskin Het verzwegen verhaal over kanker www. Sukcesboeken.nl
35. Jan Wicherink. Ontheemde zielen ontwaken. een samengaan van Vincit Omnia Veritas
wetenschap en spiritualiteit.
36. Drunvalo Melchisedek. De geometrie van de schepping, een herinnering aan Metavision Publishing
ons verleden. (deel 1) Baarn, 2000.
37. Drunvalo Melchisedek. De geometrie van de schepping, een herinnering aan Metavision Publishing
ons verleden. (deel 2) Baarn, 2000.
68
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
69

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
70

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
71

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
72

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
73

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
74

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
75

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
76

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
77

78
Bijlage 9
Lijst met trefwoorden met betrekking tot de kleuren geeft een aardig beeld van het karakter ervan.
(deze woorden slaan (ook) op de temperamenten).
Rood, is de kleur met het grootste doordringende vermogen en is: (cholerisch temperament)
stimulerend, dynamisch, revolutie, oproer, macht, gezag,
imponerend, dominerend, overweldigend aktiveert, vitaliseert, verhevigd
doortastend, aggressief, zinneprikkelend,begeerte provocerend, bedreigend
afstotend, lichtgeraakt, opvliegend, eigenwaarde, materie, aktiveert,
warmbloedig, snel aangeslagen, enthousiast, meeslepend, beweeglijk,
karaktervast, wilskrachtig,
In de taal:
de rode draad, de rode cijfers, rood van woede, het rood voor ogen,
roodvonk
Rood
aktiveert de afweer, ademhaling, zenuwstelsel (sympathikus, aanvallen / vluchten)
verhoogt het bloedsuikergehalte, de bloeddruk de adrenaline- produktie en versneld de
spierreaktie.
Er is een verband tussen rood en longontsteking.
Oranje,
warmte, welbehagen, blij, dynamisch, enthousiast, eigenzinnig,
pronkzuchtig, overheersend, opgewekt, levensvreugde, stimulerend, moed,
kracht, eerzucht, aktiviteit, hartelijk,
Oranje vertegenwoordigt levenslust, warme gevoelens en ontvankelijkheid vooe de medemens en helpt
zelfbeheersing en zelfvertrouwen te ontwikkelen. Oranje stimuleert de bloedsomloop.
Geel,
(sanguinistisch temperament)
verlichtend, stralend, weldadig, verwarmend, vrolijk, opgewekt,
zachtaardig, zonnig, positief, stimulerend, verhelderend, kreatief,
tevreden, vreugde, voorstellingsvermogen, begrip, studiezin,
geheugen, leergierig, bescheiden, beminnelijk, genereus, openhartig,
talentvol, praktisch, veelzijdig, licht, zorgeloos, optimisme,
levensvreugde, hartelijk, handig, standvastig, uithoudingsvermogen,
in de taal:
de gele pers, de gele koorts, groen en geel worden van nijd,
zich groen en geel ergeren, het werd mij groen en geel voor ogen,
(geel is in het westen geen geliefde kleur)
Geel
stimuleert het levenscentrum, de zonnevlecht en helpt tegen een slecht humeur, onlust en
teneergeslagenheid. Geel aktiveert de hersenen en zet tot werkzaamheid aan.
Groen,
(flegmatisch temperament)
verfrissend, rustig, tevreden, genezend, vitaliserend, volheid,
rijpheid, vooruitgang, nieuw begin, evenwicht, harmonie, neutraal,
bemiddelend, konstruktief, verfrissend, neutraliserend, gemoedelijk, gemakkelijk,
realistisch, verstandig, uithoudingsvermogen, koncentratie, nauwgezet,
standvastig, plooibaar, behoedzaam, kritisch, berekenend, onverschillig,
traag, onverzoenlijk, eigenzinnig,
in de taal: groen achter de oren, groentje, groene vingers, groen van nijd /
afgunst, groene bui, een oude bok lust ook wel een groen blaadje,
gifgroen, de roene tafel, groen licht geven, het werd mij groen en
geel voor ogen, groen licht geven, zich groen en geel ergeren,
Groen is neutraal, kalmeert de zenuwen, stimuleert de ogen, versterkt de zintuigen en geeft een gevoel
van rust en ontspanning. Verdere bevordert groen de koncentratie, het geheugen en de
opmerkingsgave.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Blauw,
(melancholisch temperament)
kalmerend, verheven, weldadig, aangenaam, kalmerend, verfrissend,
verkoelend, harmoniebrengend, ontspannend, rust, vrede,
ontspanning, harmonie, geborgen, tevreden, verzachtend, ontvankelijk,
serieus, terughoudend, gesloten, ontoegankelijk, depressief, neerslachtig,
behulpzaan, ootmoedig, geduldig, barmhartig, bescheiden, inschikkelijk,
rechtvaardig,
79
in de taal:
blauw bloed, blauwe knoop, blauwe boon, blauwtje lopen,
blauwkous, blauwe maandag, zich blauw ergeren,
Blauw, bevordert evenwichtigheid en gelatenheid, aktiveert het parasympatisch zenuwstelsel, de
rustgever. Bloeddruk, polsslag en adrenalineproduktie nemen af terwijl de spierreaktie vertraagt.
Hierdoor verbetert de precisie van de motorische vermogens.
Indigo,
Verenigt de energieën van de 6 andere kleuren
Indigo, staat voor volmaakt heelzijn, universeel bewustzijn, evenwichtigheid, vertrouwen en
vreedzaamheid. (alle kleuren in één.
Violet,
Deprimerend, gemoed- belastend
deemoed, bescheidenheid, boetedoening, afzondering, ontvankelijk, gevoelig,
terughoudend,
Violet, staat voor transformatie, overstijgen, inspiratie, mystiek, magie.
Infrarood,verhoogt de spierspanning.
Ultraviolet, verlaagt de spierspanning
Zwart,
Verdriet, verlies, hopeloos, ondoorgrondelijk, angstaanjagend,
waardigheid, aanzien, onbedwingbaar, definitief,
In de taal:
zwarte kunst, zwarte missen, zwart werken, zwart geld,
zwart kijken, het zwarte schaap, zo zwart als de nacht,
hij liegt dat hij zwart ziet, een zwartboek, de zwarte dood,
(zwart is in het westen geen geliefde kleur)
Wit,
Zuiver, helder, verheven, onschuld, ongenaakbaar, ongevoelig,
koel, gereserveerd, openhartig, levendig, doelbewust, betrouwbaar,
oprecht, verlichtend, verblindend, zuiverend,
In de taal:
een wit voetje halen, een witboek
Wit,
Roze,
maakt een eind aan oude gedachtenstrukturen en bereidt voor op een nieuw begin.
vrouwelijk, verfijnd, mild, verheffend, ontvankelijk, teder,
in de taal:
door een roze bril kijken,
Roze
staat voor het overwinnen van gewelddadige neigingen, dierlijke driften en intens egoïsme.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

80
Bruin,
rustiek, gemoedelijk, gezellig, geborgenheid, eenvoud, standvastig,
zekerheid, welstand,
in de taal:
Hij bakt ze bruin, Zo‟n donkerbruin vermoeden, Een bruin kafé,
Bruin
bevredigt de behoefte aan zekerheid en welstand.
Abrikoos,
vernieuwend, opwekkend, mild, stimulerend,
Goud,
Volheid, overvloed, idealisme, grootmoedig, edelmoedig,
In de taal:
Het is niet alles goud dat er blinkt, Goudlokje, De gouden gloed van de
zon, Een gouden huwelijksfeest,
Goud
Zilver,
transformeert kennis in begrip.
Belichaming van de hoop.
In de taal:
Zilverdraden tussen gouden, Een zilveren huwelijksfeest, Iets
verzilveren
Turkoois,
Zelfpresentatie, zelfbewustzijn, fantasie, spontaniteit, sympathie,
Turkoois, remt de bloedsomloop.
Grijs,
Grijs,
Voorzichtig, neutraal, kompromis, fleksibel, diskreet,
In de taal: Het grijze circuit, Een grijze muis, Grijs rijden, Grijs kijken,
Hij maakt het grijs,
staat voor verdringing, beperking, onzekerheid en levensangst.
Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
81

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
82

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
83

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
84

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
85

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
86

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
87

Uw Gezondheid………een nieuwe zorg voor de bouwers van nu !
Terwispel, 1-10-2000 / maart 2015, ing. D Knol.
88