In memoriam - Sirkwy

Tiny Mulder: in libben lang op de barrikaden
In memoriam
Gerbrich van der Meer
Tiny Mulder (1921) wie fjirtich jier lang, fan
1945 oant 1985, in trou en kritysk meiwurkster
fan dizze krante. Nei de oarloch wie de
sjoernaliste earst as korrespondent yn it bûtenlân
te finen, wer thús yn Fryslân gie se op ’en
paad foar it deistich nijs. Yn de santiger jierren
ûnderskiede Mulder har troch de krityske
rubriken Ventweg en Midstwa, dêr’t se op de
aktualiteit omraspe. Hast altyd kaam der wol
reaksje fan ’e lêzers. ,,Gelokkich mar”, sei se
dêr ris oer. ,,Je skriuwe net om de minske nei
de mûle te praten.”
Har stikjes wiene ek seker bedoeld om de
lêzers wat te niteljen. In grut sukses wie har
bernerubryk Yn ús eigen herntsje dêr’t Mulder
ûnder de namme ‘Nine’ - sa neamde se harsels
as famke - 32 jier lang de herten fan de lytse
Friesch Dagblad-lêzers mei ferôvere. Like dy rubryk
har yn it earstoan op fleanen, geandewei
krige se der hieltyd mear nocht oan. Se genoat,
foaral fan al dy ferhalen dy’t de bern op eigen
wize oan har tabetrouden.
Tiny Mulder waard 2 april 1921 berne yn
Beetstersweach. Har bernejierren brocht se
mei har heit, mem en broerke Ale bûten
Fryslân troch. De bern waarden grutbroch yn
it Hollânsk, ûnderling praten heit en mem
Frysk. Pas doe’t de húshâlding wer werom
kaam yn Fryslân, yn Drachten, makke Mulder
har it Frysk aktyf eigen. As bern hie Tiny Mulder
al in soad nocht oan poëzij en proaza. Dat
hie se net fan in frjemd: heit wie foardrager,
omke Bauke hie in hiele bibleteek fol mei
boeken. En se wist as famke al dat se letter
sjoernalist wurde soe. En dat waard se mei
hert en siele.
Literêre kwaliteiten
Net allinnich foar de krante, mar ek foar literêr
Fryslân hat Mulder fan grutte betsjutting west.
Se makke namme mei har wyklikse rubryk
Printwurk yn it Friesch Dagblad, dêr’t se alles
wat los en fêst siet yn de Fryske literatuer yn
bespruts.
Ek sels droech se by oan de literatuer, sawol
op it terrein fan proaza as poëzy. De oarlochsroman
Tin iis (1981) en de emigranteroman In
moaie leeftyd (1991) binne fan har hân. Ek skreau
se dichtbondels foar jong en âld lykas Juffer
Kuorkebier (1957) en Oranje paraplu (1962). Foar
de bernepoëzij liet sa har ynspirearje troch
de Helgolanner James Krüss, in dichter fan
formaat dy’t it tradisjonele dichtsjen loslitten
hie en lichte, boartlike poëzij skreau. Ek hie
Mulder in ferskuorrende nocht oan it meitsjen
fan oersettings. Yn 1964 sette se Alice yn
Wonderland fan Lewis Caroll foar de bernerubryk
yn it Frysk oer. Dat wie in heikerwei om
alle taalgrapkes, mar Mulder hie nocht oan
dat wrakseljen mei taal. ,,Der moat wat byt yn
sitte.” Letter ferskynde de oersetting yn boekfoarm
as Alice yn Wûnderlân. Neist oersettings,
draaide se har hân net om foar toanielwurk en
harkspullen.
Wat har eigensinnige en eksperimentele
wize fan dichtsjen oangiet, dêr wist de manljuswrâld
fan literêr Fryslân yn de fyftiger jierren
mar min ried mei. De boartlike kant seach
er wol, mar dat dat kombinearre waard mei in
djippere, serieuze ûndertoan net. Tritich jier
letter wie dat wol oars. Yn 1986 krige Mulder
de Gysbert Japixpriis foar hiele oeuvre, yn it
bysûnder foar har dichtbondel Oh in stêd, ah in
lân. In hichtepunt foar de dichteresse.
Ferset
Neist leafde, skepping en leauwe, wie de oarloch
in wichtich tema yn har skriuwsels. Yn
de twadde wrâldoarloch siet se oan ’e earen ta
yn it ferset, dêr’t se letter wichtige ûnderskiedingen
foar krige. Sels bleau se dêr altyd hiel
nofteren ûnder. ,,Helden ferjochtsje allinnich
heldedieden omdat dat yn har karakter sit.
Gjin eigen fertsjinst, gjin reden ta grutskens”,
sei hja ris. Har erfarings as koerierster yn de
oarloch ferwurke se yn de oarlochsroman Tin
iis. Yn dy roman besiket se ek rjocht te dwaan
oan it oandiel fan froulju yn it fersetswurk, in
oan dan ta ûnderbeljocht tema.
De twadde wrâldkriich en har Frysk griffermearde
ôfkomst hawwe beskiedend west foar
har libben en wurk, hat Mulder wolris sein. De
oarloch joech har minskekennis. It leauwe wie
foar har in stream dy’t har droech, ,,lykas in
boatsje mei syn ups en downs; mei moai silerswaar
en stoarm.” It leauwe joech har de basis
foar hope yn in wrâld mei al syn goed en kwea.
Tagelyk bleau Mulder kritysk en dat wie oan
har literêre wurk te fernimmen. ,,As kristenskriuwer
moatte jo ek de romte hawwe foar je
twivels, foar jo krityk, om fan itige opfettingen
ek ris de achterkant sjen te litten.” Twivel beskôge
hja net as in oantaasting, mar krekt as in
ferdjipping fan it leauwe.
Rjochtfeardichheid stie heech yn har findel.
Har each foar en solidariteit mei gewoane
minsken wie in reade tried yn har libben. En
as se op de barrikaden stie, wie har pinne faak
har grutte freon. We sjogge it werom yn har
fersetswurk, yn har krewearjen foar Amnesty
International, yn har literêr wurk, yn har
sjoernalistike skriuwen, yn har dappere kollums
yn Ventweg en Healwei/Halfweg en sels yn
har frouljusrubryk Rútsjes en bûnt dêr’t se mids
moade, resepten en hânwurkjen opkaam foar
de rjochten fan ’e frou. Mar ek doe’t se al lang
út it wurk wie, koe se it net litte en skuor har
mûle romhertich iepen as eat har net oanstie.

Gelokkich krige en naam Mulder yn har libben
de romte om har eigen kwaliteiten rjocht
te dwaan. Nei har trouwen mei Jildert Sudema
hâlde se har wurk op it Friesch Dagblad oan, en
ek doe’t de bern Rixt en Teake kamen, bleau
se har pinne trou en hâlde har steande yn de
- alwer - manljuswrâld fan it Friesch Dagblad.
Mei beide fuotten op ’e grûn, gie Tiny Mulder
har eigen gong. As fersetsfrou mei grutte
fertsjinsten; as troude frou en mem wurkjend
yn in tiid dat dat noch ûngewoan wie; as begeliedster
fan de Fryske literatuer troch har
yngeande kritiken; as fernijend dichteresse en
as ien dy’t de berneliteratuer folslein serieus
naam. Har krêftige en oprjochte wize fan libjen
sil nei har ferstjerren in ynspiraasjeboarne
bliuwe foar oaren. Wy sille har misse.

Frou mei paraplu
hja draacht syn leafde as in paraplu
in oranje paraplu
car il pleut il pleut dans la rue
want in miggelt yn de huzen
want it storeint op it lân
mar de lytse skiere frou
yn it skiere hielal
draacht de oranje paraplu
o nee oranje paraplu draacht frou
en hja glimket as in fearke
tikjend op de hege hakjes
elle chante dans la pluie
hja sjongt syn stimme út de bline muorre
en blaast in tút nei de betonnen wolken
hja laket om de bittere stimmen
en de grize kertieren
hja laket ynfieren
frou mei oranje paraplu
elle danse elle danse bravant la rue
yn de iepenbiere strjitte
giet hja dûnsjend
mei de maskerleaze eagen
mei de ûnneifolgbere oermoed
fan de frou dy’t in oranje
paraplu hat
út: Oranje paraplu (1962)

Juffer kuorkebier
Dit is de juffer Kuorkebier út Dokkum, Postgrêft 7,
Ald, ryk en út in boerelaach, koartsein: in frou fan stân.
Hja hat it deftich yn ’e hûs -in hearehûs, fansels-
Mar ’t alder-alderdeftichst is, dat sprekt, de juffer sels.
Hja is reginte fan it weeshûs en bestjoerslid fan it Nut,
Hja is de mienskip yn ’e stêd ta wiere stipe en stut.
Mar ien út Dokkum hat hja dochs it aldermeast mei op,
Dat is oargeldraaier Bouwe út de Bargeglop.
Mei him hie hja graach trouwe wold as faam fan achttjin jier.
Dêr wie fansels gjin tinken oan. Stel foár: in Kuorkebier!
Dat hja bleau faam en Bouwe feint. Sa giet it yn ’e wrâld.
No binne hja, as’t my net mist, hast santich jier al âld.
Mar as de oargeldraaier moarns by Postgrêft nûmer 7
De ‘Schöne, blaue Donau’ draait, dan skoot in âlde hân
’t Gerdyntsje justjes oan de kant en swaait in stille groet.
Ek finansjeel is Bowe’ dei dan altyd wûnder goed.
Dat is har iennichste kontakt al twa en fyftich jier.
’t Koe ek min oars, want hy is oargeldraaier, hja in Kuorkebier.
út: Juffer kuorkebier (1957)

Lytse Luigi en Lamkje bouwe har in hutte
fan snoeihout, brûkte kleden, buordpapier
en boartsje ’t âlde spultsje op ’e nij.
Ik leau yn ’t bloeien fan ’t kastanjebeamke,
no krap ien meter heech, al bin ’k statistysk
skielk der net mear by.
Wêr binn’ de stjerren fan de himel keard?
Wa wit wêr’t moed en ûndernimming teagen?
Se skitterje útlitten yn de eagen
fan ’t bern dat stappen leart.
Fitaliteit is dêr en tinken, wollen.
Oft op it tiidrek fan de mêde holle,
it lome hert, de hân fol tsjusternis
in frisse wrâld te bouwen is
op pearelmoeren kweektunen
fan delta, waad, lagune
troch lju fan bytsje libje, bytsje laitsje,
bouwe,
meitsje?
út: Oh in stêd, ah in lân (1983)

Tiny Mulder yn 2006 foar har hûs yn Jellum. Foto: Frans Andringa