Klinische Psychodiagnostiek p89-98 - Wiki

2.2 Toetsen op onderkenningsniveau
Er bestaan heel wat instrumenten om de problemen van een cliënt, die men via interview
of observatie gedetecteerd heeft, te toetsen.
In 2004 (nr. 46) verscheen er in het Tijdschrift voor Psychiatrie een themanummer waarin er voor
verschillende psychiatrische diagnosen bij volwassenen en kinderen screeningsinstrumenten per
syndroom worden beschreven.
2.2.1 Klachten en symptoomstoornissen
2.2.1.1 Algemene instrumenten
l voorkinderen en adolescenten
+ Amsterdams Diagnostisch Interview voor Kinderen en Adolescenten (ADIKA)
van KORTENBOUT, DE LEVITA, VAN MANEN & DEFARES (1994)
semi-gestructureerd interview / DSM-gericht
- Child Assessment Schedule (CAS) van HODGES (1991)
vertaling: H. GRIETENS & W. HELLINCKX (1993)
semi-gestructureerd interview
Klachtenlijst Adolescenten (KLAD) van J. PEETERS (1999)
- Adolescentenversie (12-18 jaar) door adolescent zelf in te vullen;
- Oudervorm: door ouders in te vullen;
- Derdenvorm: door groepbegeleiders of leraars in te vullen
89

- Child Behavior Checklist (CBCL) van ASCHENBACH (1991)
vertaling: VERHULST, VAN DEN EYNDE & KOOT (1996)
- CBCL-2-3: voor leeftijd 2-3 jaar, in te vullen door ouders;
- CBCL-4-18: voor leeftijd 4-18 jaar, in te vullen door ouders;
Teachers Report Form (TRF): in te vullen door leerkracht;
- Youth Self-Report (YSR): voor adolescenten, zelf in te vullen
factoranalytische gedragsschalen
b voor volwassenen
o Structureel Clinical Interview for DSM-IV Axis-l Disorders (SCID-I) van H. FIRST
vertaling: H. GROENESTIJN e.a. (1999)
semi-gestructureerd interview/ As-l-stoornissen
o Schedules for Clinical Assessment in Neuropsychiatry (SCAN 2.1) en Mini-
Schedules (MINI-SCAN) van NIENHUIS en GIEL (2000 en 2001)
psychiatrisch interview + pocketversie
o Diagnostic Interview Schedule (DIS) van ROBINS e.a. (1981)
vertaling: DINGEMANS e.a. (1985)
gestructureerd interview, As-l-stoornissen
+ Symptom Checklist (SCL-90) van DEROGATIS (1977)
twee Nederlandse versies:
- SCL-90, ARRINDELL en ETTEMA (1986)
- HSCL, LUTEIJN e.a. (1984)
vragenlijst, factoranalytisch, niet-psychotische klachten
+ General Health Questionnaire van GOLDBERG (1972)
vertaling: KOETER en ORMEL (1991)
vragenlijst, factoranalytisch, niet-psychotische klachten
o Nursers Observation Scale for Impatien Evaluation (NOSIE) van HONIGFELD en
KLETT(1965)
vertaling: DINGEMANS e.a. (1984)
observatieschalen in te vullen door verpleging
factoranalytische gedragsschalen
o Intramurale Psychiatrische Patiënt Observatie (IPPO) van BETGEM (1991)
observatieschalen in te vullen door verpleging
factoranalytische gedragsschalen
90

c voor bejaarden
o Beoordelingsschaal voor Oudere Patiënten (BOP) van VAN DER KAM e.a.
(1971)
observatieschalen in te vullen door verpleging
factoranalytische gedragsschalen
o Gedragsobservatieschaal voor Intramurale Psychogeriatrie (GIP) van
VERSTRATEN en VAN EEKELEN (1987)
observatieschalen in te vullen door verpleging
factoranalytische gedragsschalen
d voor chronische patiënten
o Classificatie van Intellectuele en andere Psychologische Stoornissen
(cips)van HOEK (1987)
semi-gestructureerd interview voor aanwezigheid en ernst van psychologische
functiestoornissen
o Beschut Wonenschaal van H. WENNINK (1987)
o Mechelse Activiteitenschaal (MAS) van B. COOLS (1993)
o Rehab van R. BAKER en J. HALL (1988)
vertaling: VAN DER GAAG en WILLEN (1994)
2.2.1.2 Specifieke instrumenten
a Schizofrenie
o Brief Psychiatrie Rating Scale (BPRS)
vertaling: P. DINGEMANS e.a. (1983)
observatieschaal / factoranalytisch
o Positive and Negative Syndrome Scale (PANNS) van KAY, e.a. (1989)
vertaling: enkel voorlopige, onuitgegeven vertalingen
91

Depressie
b. 1 Volwassenen
o Hamilton Beoordelingsschaal voor Depressie (HRS-D)
vertaling: DIJKSTRA (1974)
observatieschaal
o Montgomery Asberg Beoordelingsschaal voor Depressie (MADRS)
vertaling: HARTONG & GOEKOOP (1985)
observatieschaal
o Beek Depressieschaal (BDI) van BECK e.a. (1961)
vertaling: BOUMAN e.a. (1985)
zelfbeoordeling / ernst van symptomen
o Zelfbeoordelingsschaal voor Depressie van ZUNG (1965)
vertaling: DIJKSTRA (1974)
zelfbeoordeling van frequentie van depressieve klachten
b.2 Kinderen
+ Kinderdepressieschaal van LUTEIJN (1981)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
+ Depressieschaal voor kinderen van DE WIT (1987)
zelfbeoordeling / lange versie en korte screeningsvorm
c Angst
c. 1 Volwassenen
o Manifest Anxiety Scale (MAS) van TAYLOR (1953)
opgenomen in MMPI
+ State-Trait Anxiety Inventory (STAI) van SPIELBERGER
vertaald als Zelfbeoordelingvragenlijst (ZBV) door VAN DER PLOEG, e.a. (1980)
c. 2 Kinderen
+ State-Trait Anxiety Inventory for Children (STAI-C) van SPIELBERGER, e.a.
vertaald als Zelfbeoordelingsvragenlijst (kinderen) (ZBV-K) door BAKKER, e.a.
(1989)
o Anxiety Disorders Interview Schedule DSM-III (ADIS-C) van W. SILVERMAN
vertaald door SIEBELINCK en TREFFERS (2001)
92

d Sociale angst
d. 1 Volwassenen
+ Sociale Angstschaal (SAS) van WILLEMS, e.a. (1973)
zelfbeoordelingvragenlijst / factoranalytisch
d. 2 Kinderen
+ Sociale Angstschaal bij kinderen (SAS-K) van DEKKING (1983)
zelfbeoordelingvragenlijst / factoranalytisch
e Fobiën
e. 1 Volwassenen
o Fear Survey Schedule van WOLPE & LANG (1964)
vertaling: FSS-III, ARRINDELL (1980)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
o Fear Questionnaire van MARKS & MATHEWS (1979)
vertaling: Angstvragenlijst, ARRINDELL e.a. (1986)
zelfbeoordeling / deels factoranalytisch
e. 2 Kinderen
o Fear Survey Schedule for Children (STAI-C) van OLLENDICK (1983)
vertaald als Vragenlijst voor Angst bij Kinderen (VAK) door OOSTERLAAN, e.a.
(1995)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
Posttraumatische stress
o Schokverwerkinglijst (SVL) van BROM en KLEBER (1986)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
o Zelfinventarisatielijst posttraumatische stressstoornis (ZIL) van HOVENS,
BRAMSEN en VAN DER PLOEG (2000)
93

g Dwangklachten
o Maudsley Obsessive Compulsive Inventory (MOCI) van
ROCKMAN (1977)
vertaling: KRAAYKAMP e.a. (1990)
o Leyton Obsessional Inventory (LOI) van COOPER (1970)
HODGSON en
vertaald als Inventarisatie Dagelijkse Bezigheden door KRAAIJMAAT en VAN DAM-
BAGGEN (1976)
voor kinderen is er een vertaling door DE HAAN (LOI-CV), maar enkel verkrijgbaar
bij de Vereniging Gedragstherapie
o Padua Inventory (PI) van VAN OPPEN (1992)
h Hypochondrie
+ Hypochondrieschaal van SMIDT en LOOSBERG (1992)
of MEGAH-schaal: Maastrichtse Eigen Gezondheid-, Attitude- en Hypochondrieschaal
zelfbeoordeling / factoranalytisch
Alcoholisme
+ Münchener Alcohol Test (MALT) van FEUERLEIN e.a. (1979)
vertaling: VAN LIMBEEK en WALBURG (1987)
zelfbeoordelingsdeel en beoordelingsdeel door arts
o Addiction Severity Index (ASI) van MCL.ELLAN e.a. (1980)
vertaling: HENDRIKS e.a. (1991)
semi-gestructureerd interview over ernst van alcoholisme en impact op leefgebieden
j Hyperventilatie
+ Nederlandse Hyperventilatievragenlijst van H. ROBORGH (1987)
zelfbeoordeling
94

k Eetproblemen
+ Nederlandse vragenlijst voor eetgedrag van T. VAN STRIEN e.a. (1986)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
o Eating Disorder Inventory-ll (EDI-II) van GARNER en OLMSTED
vertaling: T. VAN STRIEN
+ Eating Disorder Evaluation Scale (EDES) van VANDEREYCKEN (1993)
zelfbeoordeling
o Eating Disorder Examination (EDE) van FAIRBURN en COOPER (1993)
vertaling: A. JANSSEN (2000)
/ Pijnproblemen
+ McGill Pain Questionnaire (MPQ) van MELZACK (1975)
vertaling en aanpassing: VAN DER KLOOT en VERTOMMEN (1989)
zelfbeoordeling
o Hoofdpijnschaal voor kinderen van BUDD en KEDESDY (1989)
vertaling: BIJTTEBIER en VERTOMMEN (1999)
l
m Dissociatie
o Structural Clinical Interview for Dissociative Disorders (SCID-D) van
STEINBERG (1993)
vertaling: BOON en DRAIJER (1994)
semi-gestructureerd interview
o Dissociatievragenlijst (DIS-Q) van VANDERLINDEN, VAN DIJCK, VERTOMMEN en
VANDEREYCKEN (1992)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
n Autisme
n.1 Kinderen
+ Auti-R schaal van BERCKELAER-ONNES en HOEKMAN (1989)
observatieschaal
95

o Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK)
(2002) van E. LUTEIJN, R. MINDERAA en S. JACKSON (1989)
vragenlijst voor ouders of verzorgers die (mildere) varianten van pervasieve
ontwikkelingsstoornissen omschrijven
n.2 Kinderen en volwassenen
o Autisme en verwante stoornissen schaal - z-Revised (AVZ-R) van KRAIJER
(1999)
observatieschaal volgens DSM-iv-criteria bij cliënten met verstandelijke handicap
o ADHD en gedragsstoornissen - kinderen
o ADHD-vragenlijst van SCHOLTE en VAN DER PLOEG (1999)
o Vragenlijst voor gedragsproblemen bij kinderen (VVGK) van OOSTERLAAN,
e.a. (2000)
vragenlijst in te vullen door ouders of leerkracht
p Seksuele problemen en afwijkingen
o Nisso-schalen voor seksuologisch onderzoek van VENNIX (1995)
o Multidimensional Assessment of Sex and Agression (MASA) van KNIGHT,
PRENTHY en CEREC (1994)
vertaling: VERTOMMEN, VANHOUCHE en VERHOEVEN (1999)
o Multiphasic Sex Inventory van KALICHMAN e.a. (1992)
vertaling: niet officieel uitgegeven, Werkgroep Forensische Sexuologie
q Slachtoffers van seksueel geweld
o Poppenmethode (zie overzicht SERGEANT en EVERAERT, 1989)
96

2.2.2 Persoonlijkheidsstoornissen
+22.2.1 Algemene instrumenten
o Structured Interview for DSM-III Personality Disorders (SIDP) van PFOHL e.a.
(1983)
vertaling: VAN DEN BRINK (1990)
o International Personality Disorder Examination (IPDE) van LORANGER e.a.
(1985)
vertaling voor DSM-IV: DIEKSTRA, DUIJSSENS en OUWERSLOOT (geen datum bekend)
o Structural Clinical Interview for DSM-IV (SCID-II) van SPITZER e.a.
vertaling: WEERTMAN, ARNTZ en KERKHOFS (1997)
Alledrie semi-gestructureerde interviews, steunend op DSM-criteria, met categoriale
en dimensionale scores
+ Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI i en n) van HATHAWAY en
MCKINSLEY
vertaling MMPI-II: DERKSEN en SLOORE (1994)
De achtergrondfilosofie en schaalconstructie steunt niet op DSM-classificatie.
Bemerkingen bij klinisch gebruik:
- meest gebruikte manier van doen bij interpretatie is niet profielcode, maar interpretatie van
de hoogste twee uitslagen (T > 70) via handboeken (MMPI-I) of T > 65 (MMPI-II)
onder andere DAHLSTROM en WELSH; MARKS, SEEMAN en HOLLER; GRAHAM
hierbij telkens letten op wat men aan informatie biedt:
- jeugdigen versus volwassenen,
- psychiatrische versus medische groep;
- daarnaast kan men ook typische profielen nagaan:
- neurotische triade (1 -2-3-(7)) + validiteitsschalen L71 F K71,
- psychotische tetrade (6 - 7 - 8 - 9) + validiteitsschalen L F71 K,
- pijnprofiel (1 - 3),
- schizotypaalachtig functioneel (2-7-8),
- borderline-persoonlijkheid (8 - 2 - 4),
- antisociale persoonlijkheid (4 - 9).
+ Millon Clinical Multiaxial Inventory (MCMI-II) van MILLON (1986)
o Millon Adolescent Personality Inventory (MAPI) van MILLON (1982)
97

+ Personality Diagnostic Questionnaire - revised (PDQ-R) van HYLER e.a.
(1987)
vertaling: VERTOMMEN en VAN DEN BRINK (1992)
+ Vragenlijst voor Kenmerken van de Persoonlijkheid (VKP) van DUIJSSENS,
EVERELINGS-BONTEKOE, DlEKSTRA en OUWERSLOOT (1993)
+ Assessment van DSM-IV Persoonlijkheidsstoornissen (ADP-IV) van SCHOTJE,
DE DONCKER, VERTOMMEN
Behalve de MMPI zijn het allemaal zelfbeoordelingsinstrumenten die steunen op DSMcriteria
voor Axis II.
2.2.2.2 Specifieke persoonlijkheidsstoornissen
a
Borderline-persoonlijkheidsstoornis
+ Diagnostic Interview for Borderlines - revised (DIB-R) van GUNDERSON en
ZANARINI (1983)
vertaling: DERKSEN (1988)
semi-gestructureerd interview
o Borderline Syndrome Index (BSI) van CORTE e.a. (1980)
vertaling: VERTOMMEN en VAN DE WYGAERD (1991)
zelfbeoordeling / factoranalytisch
b Psychopathie
+ Psychopathy Checklist - Revised (PCL-R) van HARE (1980)
vertaling: VERTOMMEN, VERHEUL, DE RUITER en HILDEBRAND (2002)
semi-gestructureerd interview en dossiergegevens / factoranalytisch
o Psychopathy Personality Inventory van LILIENFELD (1996)
vertaling: VERTOMMEN en HOOGHE (1999)
zelfbeoordeling, ook toepasbaar op normalen / factoranalytisch
98