management leergang van niet-rationele en disfunctionele ...

MANAGEMENT LEERGANGVAN NIET-RATIONELEEN DISFUNCTIONELEPROCESSENIN ORGANISATIESVoorjaar 2012• • •

Inleiding• • • •In Joseph Hellers roman Catch 22, moedigt luitenant Scheisskopf hetsquadron aan hem te vertellen wat de reden van hun slechteteamgeest en minimale prestaties is.Eén van de kadetten Clevingerwil aan dat verzoek voldoen, ondanks de waarschuwingen van zijnvriend Yossarian. De dialoog tussen hen verloopt als volgt:‘I want someone to tell me’, Lieutenant Scheisskopf beseeched themall prayerfully. ‘If any of it is my fault,I want to be told’.‘He wants someone to tell him’, Clevinger said.‘He wants everyone to keep still, idiot’,Yossarian answered.‘Didn’t you hear him?’ Clevinger argued.‘I heard him’,Yossarian replied.‘I heard him say very loudly and verydistinctly that he wants every one of us to keep our mouth shut if weknow what’s good for us’.‘I won’t punish you’, Lieutenant Scheisskopf swore.‘He says he won’t punish me’, said Clevinger.‘He’ll castrate you’, said Yossarian.‘I swear I won’t punish you’, said lieutenant Scheisskopf.‘I’ll begrateful to the man who tells me the truth.’‘He’ll hate you’, said Yossarian.‘To his dying day he’ll hate you’.Clevinger luistert niet. Hij probeert de luitenant te helpen. Hetresultaat is dat hij voor de krijgsraad wordt gedaagd en beschuldigdwordt van verraad.Veel managers, organisatieadviseursen wetenschapperswijzen in toenemende mate op hetbelang van niet-rationeleprocessen in organisaties. Maar alte vaak ervaart de leiding van eenbedrijf dat processen niet verlopenzoals gepland. Er is veel aandachtgegeven aan het nemen van ‘juiste’maatregelen, maar wat beoogdwerd lukt niet,terwijl ernauwelijks redenen genoemdkunnen worden om het mislukkente verklaren. Dergelijke ervaringenzijn strijdig met een gevoel vanrationaliteit, maar ze spelen in eenorganisatie een belangrijke rol,ook wanneer het omgekeerdeblijkt, namelijk dat bepaalde zakenwaarvan men de mislukking hadverwacht toch slagen.Ook bij succesvolle organisatiesblijkt de verklaring van dit successlechts gedeeltelijk te berusten oprationele processen; de kwaliteitvan het functioneren, de ‘esprit decorps’ en de energieke inzet vanmensen bij het bereiken van deorganisatiedoelen berusten vooreen groot deel op niet-rationeleprocessen.Computers,modellen voor langeen korte termijn planning,rationele besluitvormingsstrategieën,etc., zijn als hulpmiddelzinvol, maar garanderen geenszinsdat de juiste beslissingen wordengenomen.Veel te vaak wordt ervanuit gegaan dat het handelen vande mens alleen berust op rationeleoverwegingen.Vanuit zijn/haareigen ervaringen weet iedereendat dat niet zo is, maar als wepraten over het functioneren vanorganisaties zijn we geneigd derationele ordening tebenadrukken.Het feitelijk functioneren vanorganisaties onthult de belangrijkerol van niet-rationele processen.Het is de taak van het managementom deze processen teintegreren in het organisatiegedrag,op een zodanige manierdat organisaties effectiever enefficiënter functioneren.95 puntenDeelname aan dit programma geeft recht op 95 PE punten.• • • •

Doelstelling Doelgroep Methode Inhoud• • • •Doel van het programma is hetverkrijgen van inzicht in en hetleren hanteren van niet-rationeleen disfunctionele processen inorganisaties. Deze spelen zich afop het persoonlijke vlak, op hetniveau van de kleine groep en inde werking van de geheleorganisatie. In de leergang zullendeze drie niveaus uitvoerigworden bestudeerd.Het theoretische kader vanwaaruit wordt gewerkt in dezeleergang wordt gevormd door opde psycho-analyse gebaseerdetheorieën van menselijk gedrag inzijn sociale omgeving.Centraal daarin staat de gedachtedat gedrag, ook in een organisatie,sterk wordt beïnvloed dooronbewuste motieven.Besluiten,overtuigingen,e.d., dieop het eerste gezicht onlogischlijken, worden begrijpelijk als menoog heeft voor de meer of minderonbewuste motieven vanmanagers, zoals bijvoorbeeld eenstreven naar macht, een behoefteaan erkenning en een angst tefalen.Wanneer men bedenkt dat hetfunctioneren van eenleidinggevende in sterke mate hetgedrag van de medewerkersbeïnvloedt, dan is duidelijk dat decultuur van afdelingen of geheleorganisaties gekenmerkt kanworden door o.a.:- Angst om meningsverschillenen conflicten te hanteren.- Apathie en besluiteloosheid tenaanzien van noodzakelijkeacties.- Achterdocht ten aanzien vande motieven van anderen.Om hier verandering in aan tebrengen is inzicht vereist incognitieve en affectieve processen,in bewuste en onbewustemotieven en in rationeel en nietrationeelgedrag.De leergang is bestemd voor hethoger management.De deelnemers moeten door hunorganisatie in de gelegenheidgesteld worden alle bijeenkomstente volgen en de literatuurstudie tedoen.Tussen de inhoudsblokken moetrekening worden gehouden meteen studiebelasting van ± 4 uurper week.Resultaten•De deelnemers krijgen in deeerste plaats inzicht in demotieven die hun eigen handelenbepalen.Aan de hand van gevallenuit de dagelijkse praktijk wordthun gedrag geanalyseerd en wordtgezocht naar de onbewusteprocessen die daarbij een rolspelen.Elementen uit de levensloop vande deelnemers komen aan deorde en worden in perspectiefgeplaatst.Daarnaast leren de deelnemersook de onbewuste componentenin het gedrag van de overigecursisten herkennen. Zij krijgendaardoor inzicht in een reeks vanveel voorkomende psychologischeprocessen.‘Luisteren naar wat jeniet hoort, en kijken naar wat jeniet ziet’, is daarbij de centraleleerdoelstelling. Deelnemerskunnen daarmee hun eigeneffectiviteit en die van hunorganisatie sterk vergroten.In de leergang wordt een brededefinitie van leren gehanteerd.Het begrijpen van deachtergronden van genoemdeniet-rationele processen en deverklarende theoretische kaderszijn immers een onvoldoendevoorwaarde voor het lerenhanteren ervan.Vandaar dat gekozen is voor eenaanpak waarbij de deelnemers metelkaar een leerorganisatie vormen.Het leren in de groep biedtmogelijkheden tot het uitwisselenvan ervaringen, theoretiseren,experimenteren, reflectie en hetoplossen van concrete problemen.Deze wijze van werken doet eenberoep op de actieve participatievan de deelnemers enveronderstelt de bereidheidconcrete praktijkproblemen aande orde te stellen.Teneinde deze manier van werkente optimaliseren is het aantaldeelnemers maximaal 21.Na afloop van de laatste weekkunnen de deelnemers eenindividueel gesprek met decursusleiding aanvragen.Zaken die dan aan de orde kunnenkomen zijn onder meer:- De leerervaringen van dedeelnemer en zijnmogelijkheden deze in depraktijk te gebruiken.- De eventuele lacunes in kennisen/of vaardigheden en hetadviseren bij vervolgopleidingen.De leergang omvat een vijftalblokken. In de eerste vier blokkenstaat het functioneren van deorganisatie en het functionerenvan de manager centraal.Vanuit een psycho-analytischeinvalshoek wordt een theoretischkader gegeven van waaruit nietrationeleprocessen van manageren organisatie begrijpelijk worden.Behalve aan de theorie zaluitgebreid aandacht wordenbesteed aan de praktischetoepassing van deze kernthema’sin de dagelijkse praktijk van demanager.Tevens wordt aandacht besteedaan het diagnosticeren vanorganisatieproblemen en hetstimuleren van veranderingsprocessen.Praktischevaardigheidhierin wordt verkregen door hetwerken met cases.In het vijfde blok wordt gewerktaan de hand van schriftelijkeverslagen van de deelnemers.Hierin staat wat een ieder heeftgeleerd en hoe de verworvenkennis in de praktijk wordtgebruikt.De presentatie dient tevens alstoets voor de mate waarin dedeelnemer in staat is het geleerdein de praktijk te brengen.Hierna volgt een overzichtvan de onderwerpen die in deblokken aan de orde komen.Een aantal begrippen zal uonbekend zijn.Geïnteresseerden krijgen opverzoek een viertal artikelentoegezonden waarin enkelebelangrijke begrippenbehandeld worden.Bovendienbestaat de mogelijkheid eenoriënterend gesprek tevoeren met de leerstaf van deleergang, waarin uwspecifieke vragen aan de ordekomen.• • •

Structuur• • • •LeergangdataDe leergang bestaat uit 5 blokken.Het eerste en het laatste blokbeginnen op maandag om 14.00uur en eindigen op vrijdag om13.00 uur. Het tweede, derde envierde blok duren ieder driedagen. De eerste dag begint om10.00 uur en de laatste dag eindigtom 12.30 uur.De blokken zijn verspreid over 6maanden, zodat het geleerde in depraktijk kan worden getoetst.Omdat de casuïstiek centraalstaat ligt de volgorde van de tebehandelen onderwerpen nietvast.Onderstaande opsomminggeeft dan ook een globaleindicatie van wat aan bod kankomen.De organisatie•- Fantasieën in de organisatie enregressief functioneren- Informatie-overlast- Passieve, achterdochtige,bureaucratische,afstandelijkeen theatrale vormen vanorganisatiegedrag- Destructieve tendensen inorganisaties- Overmoed en apathie bijbesluitvorming- Ingroup - outgroup fenomenen- Bewuste en onbewuste vormenvan machtsuitoefening.De manager,algemeen•- De psychologie van deondernemer- Stress en ziekteverzuim- Passieve, achterdochtige,bureaucratische,afstandelijkeen theatrale standaardreactiesc.q. grondpatronen- Trots, ijdelheid en prestatiegedragals determinanten vangedrag- ‘Management by guilt’- Autoriteitsconflicten- Intuïtie en creativiteit- Probleem-definities en hetcreëren van problemen- De determinanten vancarrièreplanning.De manager in psychoanalytischperspectief•Afweermechanismen/weerstandenin de organisatie- Projectie- Verdringing- Rationalisering- Verschuiving- IntrojectieOverdracht en tegenoverdracht inde organisatie- Regressie- Idealiseringen- Stereotyperingen- Opvoeding engezagsverhoudingen- Conflicten en perceptuelevervormingen- Afhankelijkheid enbesluiteloosheid- ‘Scapegoating’.Het diagnosticeren vanorganisatieproblemen•- Procedures die gebruiktkunnen worden bij het in kaartbrengen vanorganisatieproblemen- Interview methoden- Empatisch vermogen- Luisteren en samenvatten- Het gebruik van vrije associatieen fantasieën- De diagnose alswerkhypothese.Het veranderingsproces•- Omgaan met overdracht,tegenoverdracht en afweer- Het in stand houden van eenproduktieve werkrelatie- Adviseren en counseling- Confronteren en verduidelijken- Het interpreteren van nietrationeleprocessen- Het doorwerken van inzichten.Blok V.De Praktijk•Ter voorbereiding op dit blokschrijft iedere deelnemer eenverslag, waarin wordt aangegevenwat hij/zij heeft geleerd, hoe hetgeleerde in de praktijk wordtgebracht en welke vragen er nogresten. De verslagen worden in deleergroep besproken en geëvalueerd.Dit schept de mogelijkheid tetoetsen in hoeverre men in staatis het geleerde toe te passen eninzicht te krijgen in eigen sterktesen zwaktes.Data voor de leergang Nietrationeleen DisfunctioneleProcessen in Organisaties• voorjaar 201219 t/m 23 maart 201225 t/m 27 april 201230 mei t/m 1 juni 201227 t/m 29 juni 201210 t/m 14 septemer 2012Projectleiding•Drs. L.A. StaallekkerProjectleider, is sociaal- enorganisatie-psycholoog, werkzaambij de Stichting Bedrijfskunde.Hij volgde na zijn universitairestudie een opleiding bij hetWorkshop Institute for LivingLearning te Zürich.Voorts heefthij zich via diverse opleidingenverder gespecialiseerd in eenpsycho-analytische benadering vanorganisaties. Hij publiceerde inverschillende vaktijdschriften overdit onderwerp.Tevens was hij van1990-1993 als ‘visiting professor’verbonden aan INSEAD,Fontainebleau en is hij sinds 1992lid van the International Societyfor the Psycho-analytic Study ofOrganizations.• • • •

StichtingBedrijfskunde• • • •De Stichting Bedrijfskunde is eenopleidings- en ontwikkelingsinstituut ten behoeve van hoger entop management van profit- ennon-profitorganisaties.De Stichting kent een aantalpraktijkgerichte ‘open’management opleidingsprogramma’s,en ontwikkeltdaarnaast maatwerkprogramma’s.Zij adviseert en ondersteuntinzake strategische vraagstukken,veranderingsprocessen,conflicthantering, managementdevelopment.Overzicht van onzemanagementopleidingsprogramma’s•• Leergang Functionerenvan de Manager.Een programma van 15 dagenvoor leidinggevenden vanacademisch niveau. De leergangheeft tot doel verbetering vanhet eigen functioneren doorintensieve training.• BedrijfsgeïntegreerdSenior LeiderschapProgramma (BSLP).Deze leergang wordtontwikkeld tezamen met8 organisaties. Cursusduuris 6 weken, verspreid over9 maanden, met opdrachtenin de tussenliggende tijd in deeigen organisaties.Deelnemers zijn o.a.:Delta Lloyd,ECT,Vopak,Van Oord,AVR Van Gansewinkel,VolkerWessels,UVIT,Damen Shipyards• Management Leergang vanNiet-Rationele enDisfunctionele Processenin Organisaties.Een programma van 19 dagen,bestemd voor hogermanagement, gericht op hetverkrijgen van inzicht in, en hetleren hanteren van nietrationeleen disfunctioneleprocessen in organisaties.• Management LeergangKleine Ondernemingen.In het kader van de inseptember 1980 opgerichteSmall Business SchoolNederland richt de StichtingBedrijfskunde zich met nameop de kleinere ondernemingentot 300 man personeel.De opleiding duurt in totaal26 dagen verspreid over eenjaar,voor ondernemers of huntoekomstige opvolgers.Het programma richt zich ophet trainen in innovatief enmarktgerichtondernemerschap.• • • •

• • • •Maatwerk•De Stichting Bedrijfskundeontwikkelt maatwerkprogramma’svoor - en in samenwerking met -een organisatie of onderdeeldaarvan.Nadere informatie over demethode van aanpak enmogelijkheden van de StichtingBedrijfskunde worden gaarneverstrekt door de directie.Psychologische Expertiseen Management Consultatie•Soms functioneren werknemers,ten gevolge van psychologischedeterminanten minder optimaal inhun werksituatie of lopen daarinvast.De Stichting Bedrijfskunde legtzich toe op een vorm vanexpertise waarin de aard van hetprobleem wordt gediagnosticeerden zonodig begeleid. Daarnaastkunnen managers een consultatietraject volgen,individueel ofgroepsgewijs.Informatiemap•De Stichting Bedrijfskunde heefteen map samengesteld metachtergrondinformatie over deManagement Leergang van Nietrationeleen DisfunctioneleProcessen in Organisaties.U kunt deze informatiemapaanvragen bij de StichtingBedrijfskunde.Organisatie•Directie:Drs.P.de BelDrs. L.A. StaallekkerStaf:Dr. J.A. BruijnDrs. W.P.DijkshoornDrs. O.N. MarkxDhr. A.RengelinkDrs. L. SandersMevr. H.W.J.WeijenberghMevr. A.J. Knops• • •

STICHTING BEDRIJFSKUNDERivium 2e straat 482909 LG Capelle a/d IJsselTelefoon (010) 411 07 72Fax (010) 452 99 46info@stichtingbedrijfskunde.nl