Toelichting bij de aangifte 2009 - Vlaamse Landmaatschappij

Januari 2009Nummer 7Toelichting bij de aangifte 2009Een uitgave van de Vlaamse Landmaatschappijwww.vlm.beD e M E S T g a z e tUw aangifte van het productiejaar2008 (met alle bijlagen dievoor u relevant zijn) moet in onsbezit zijn vóór 15 maart 2009! Alsu een aangifte hebt gekregen,bent u verplicht die ingevuld enondertekend terug te sturen. Alsu meent dat u niet aangifteplichtigbent, noteert u dat in het vakAanvullende inlichtingen. U moetdeze aangifte dan wel nog ondertekenenen (blanco) terugsturen.Als u derogatiemest gebruikthebt, en nog analyses moetbezorgen, dan kunt u die nogmeesturen met de aangifte. Latereanalyses kunnen we nietmeer aanvaarden.InhoudHoe uw aangifteformulier invullenDe aangifte dierlijke mestproductie2008De aangifte productie voedingswateren spuistroom 20082511Uw aangifte,een stukje Vlaamse mestbalansWater van goede kwaliteit - het water van rivieren, beken en meren, maar ook het wateronder de grond - is onmisbaar voor alle leven op aarde. Ook in Europa is de waterkwaliteiteen prioriteit. De Europese Commissie vaardigt daarom richtlijnen uit om het tij te doenkeren. De Europese Nitraatrichtlijn is voor de meeste Vlaamse landbouwers geen onbekende.Deze richtlijn bepaalt dat alle Europese lidstaten maatregelen moeten nemen om waterverontreinigingdoor nitraten uit agrarische bronnen te verminderen en te voorkomen.Om de hoeveelheid nitraten die in het oppervlaktewater terechtkomt, te beheersen en tebeperken, is een goede kennis van de mestproductie essentieel. In Vlaanderen heeft daaromiedere landbouwer (behalve degene die een ‘klein bedrijf’ uitbaat) volgens het Mestdecreeteen jaarlijkse aangifteplicht. Hij is verplicht de geproduceerde en de gebruikte mestop zijn bedrijf bij de Mestbank aan te geven en zijn gronden via de verzamelaanvraag bijhet Agentschap voor Landbouw en Visserij. Op basis van deze gegevens maakt de Mestbankper bedrijf een mestbalans op en onderzoekt of deze in orde is. Een onevenwichtigemestbalans kan leiden tot een administratieve geldboete. De gegevens van alle landbouwers(met mestproductie of grond in Vlaanderen) samen resulteren in een mestbalans voorheel Vlaanderen. Over die globale mestbalans moet Vlaanderen aan Europa rapporteren enverantwoording afleggen.Het aangifteformulier ziet er dit jaar heel anders uit. Het aantal onderdelen is wel gelijkgebleven, maar de lay-out is grondig veranderd. De Mestbank heeft zich immers geëngageerdom haar steentje bij te dragen aan de kwaliteitsverbetering van de formulieren van deVlaamse overheid. Daarom worden de formulieren doorgelicht op klantgerichtheid, leesbaarheiden eenvoud volgens de richtlijnen van de formulierenleidraad. De aangifte legdedie weg ook af, kreeg het label ‘eenvoudig formulier’ en zit dus in een nieuw kleedje.Wij loodsen u doorheen uw aangifteMogelijk worstelt u na het lezen van deze Mestgazet en het bekijken van uwaangifteformulier toch nog met vragen. Aarzel dan niet om contact met onsop te nemen: de medewerkers van de Mestbank helpen u graag verder. Uvindt de contactgegevens van onze medewerkers in uw provincie op de laatstebladzijde van deze Mestgazet. We verwijzen in deze Mestgazet regelmatignaar andere folders en brochures. Die vindt u op de startpagina van onzewebsite, in de mediatheek.Mest Internet Loket (MIL):uw bedrijfsgegevens in éénoogopslagOm uw bedrijf op een duurzame manier en in overeenstemmingmet het Mestdecreet te runnen, is het uiterstbelangrijk dat u zelf een goed zicht hebt op uw bedrijfsgegevens.Het Mest Internet Loket (MIL), een internettoepassingvan de Mestbank, geeft landbouwers die mogelijkheid.Via een paswoord - u kunt dit bij de Mestbank inuw provincie aanvragen - krijgt u gratis en rechtstreekstoegang tot een deel van de gegevens van uw bedrijfwaarover de Mestbank beschikt.U hebt inzage in de vervoersgegevens van het huidigejaar en van de voorbije twee jaar. Ook de productiegegevens(dierenaantallen) van de voorbije twee jaar kuntu raadplegen. Vanaf 2007 moet u ook geen runderenmeer aangeven via de aangifte. De Mestbank berekent degemiddelde veebezetting van de runderen op basis vanuw Sanitelgegevens. U moet uw rundveebezetting danook niet meer bijhouden in het register van de dierlijkeproductie. U kunt op het MIL de gemiddelde veebezettingvan de runderen van het lopende jaar opzoeken. Inde loop van 2009 zullen ook de nutriëntenemissierechtenopvraagbaar zijn via het MIL. De toegang tot het MIL isbeveiligd zodat enkel de gebruiker, via een persoonlijkpaswoord en een gebruikerscode, zijn eigen gegevenskan bekijken. Om de toegang tot deze nieuwe gegevenste vergemakkelijken, zal elke MIL-gebruiker binnenkorteen nieuw paswoord toegestuurd krijgen.> U kunt inloggen op het MIL viahttp://mil.vlm.be1

HOE UW AANGIFTEFORMULIER INVULLEN?Deze Mestgazet geeft uitleg bij het aangifteformulier van het productiejaar 2008. Deze aangifte heeft betrekking op demestproductie en het mestgebruik in het productiejaar 2008. In deze Mestgazet vindt u de nodige aanwijzingen om uwaangifte rubriek per rubriek correct in te vullen.RubriekIDENTIFICATIE VAN DE EXPLOITATIEBij vraag 1 staan uw identificatiegegevens voorgedrukt, zoals ze bij het Agentschap voor Landbouw en Visserij (ALV) en de VlaamseLandmaatschappij (VLM) bekend zijn. Het ALV staat in voor het correct identificeren van landbouwers, exploitanten en exploitaties.Als deze gegevens verkeerd zijn, kunt u ze aanpassen op het formulier. De Mestbank zal deze wijzigingen doorgevenaan het ALV. Kijk zeker uw beslagnummer na. Als u rundveehouder bent, is dat gegeven belangrijk voor de berekening van uwgemiddelde veebezetting.Een exploitant wordt nu uniek geïdentificeerd door de combinatie van zijn exploitantnummer en zijn exploitatienummer.> Wanneer u van plan bent uw bedrijf over te laten of stop te zetten, neem dan vooraf contact op met het ALV. Zolang deoverlating niet is gemeld bij het ALV, blijven alle rechten en plichten in het kader van het Mestdecreet bij de overlater.RubriekBI J T E VOEGEN DELEN VAN DE AANGIFTENet als vorig jaar zijn de aangifte van de dierlijke mestproductie (deel 2) en de aangifte van de productie van voedingswater enspuistroom (deel 3) op afzonderlijke bijlagen ondergebracht. Als één van deze bijlagen voor u van toepassing is, voegt u deze bijuw aangifteformulier. Bij vraag 2 vinkt u aan welke bijlagen voor u van toepassing zijn.Aangifte dierlijke mestproductie 2008 (deel 2)Als u in 2008 dieren heeft gehouden op de exploitatie, dan kruist u dit vakje aan. In dit geval moet u deel 2 ook invullen enmeesturen. Op pagina 5 van deze Mestgazet vindt u meer informatie over het invullen van deze bijlage. Als u geen dieren hebtgehouden in 2008, dan stuurt u deze bijlage niet mee.Aangifte productie voedingswater en spuistroom 2008 (deel 3)Als u op uw exploitatie gewassen kweekt op groeimedium, dan kruist u dit vakje aan. U vult deel 3 in en stuurt dit mee met uwaangifte. Op pagina 11 van deze Mestgazet vindt u meer informatie over het invullen van deze bijlage. Als u geen voedingswaterheeft aangemaakt in 2008, dan stuurt u deze bijlage niet mee.> Let op: deze bijlagen maken integraal deel uit van de aangifte. U moet ze ingevuld en ondertekend, samen met uw aangifte,aan de Mestbank bezorgen als ze voor u van toepassing zijn.RubriekOP S L AG M E S T S T O F F E NSubrubriek ‘Opslag dierlijke mest’Als er geen dierlijke mest was opgeslagen op 1 januari 2009, dan kruist u het vakje ‘nee’ aan bij vraag 3.Als u op uw exploitatie of op de kopakker wel dierlijke mest hebt opgeslagen op 1 januari 2009, dan kruist u ‘ja’ aan bij vraag3 en vult u bij vraag 4 de hoeveelheid dierlijke mest in die u hebt opgeslagen. Als u bijvoorbeeld varkens hebt aangegeven, ishet belangrijk dat u ook de overeenkomstige varkensmest in opslag aangeeft. De hoeveelheid opgeslagen dierlijke mest moetaangegeven worden in kubieke meter (m³). Voor de vaste mest moet u een omrekening maken van gewicht (ton) naar volume(m³). Om deze omrekening te maken kunt u gebruikmaken van de brochure ‘Normen en richtwaarden - editie 2009’. Voor deaangevoerde en nog niet gespreide vaste mest kunt u een beroep doen op de vervoersdocumenten.De hoeveelheid N en P2O5 hoeft u alleen in te vullen als u wil afwijken van de richtwaarden. U stuurt dan een recente analysemee om de afwijkende cijfers te staven. De richtwaarden vindt u terug op onze website.Subrubriek ‘Opslag andere meststoffen’Als er geen andere meststoffen waren opgeslagen op 1 januari 2009, dan kruist u het vakje ‘nee’ aan bij vraag 5.Als u op uw exploitatie of op de kopakker andere meststoffen op 1 januari 2009 hebt opgeslagen, dan kruist u ‘ja’ aan bij vraag5 en vult u bij vraag 6 de hoeveelheid andere meststoffen in.> Let op: deze hoeveelheden geeft u aan in ton. U geeft dus het gewicht op, maar ook de samenstelling van de opgeslagenmeststoffen. U kunt zich hiervoor baseren op de vervoersdocumenten.2

HOE UW AANGIFTEFORMULIER INVULLEN?RubriekGE B RU I K VA N M E S T S T O F F E N I N 2008I N H E T V L A A M S E G E W E S TSubrubriek ‘Kunstmest’Als u geen kunstmest gebruikt hebt, duidt u dit aan bij vraag 7.Als u wel kunstmest gebruikt hebt, vult u bij vraag 8 de hoeveelheidkunstmest in die u in 2008 gebruikt hebt op eigen landbouwgrondendie gelegen zijn binnen het Vlaamse Gewest. U maakt eenkeuze: ofwel vult u de totale hoeveelheid in kg in, ofwel de totalegebruikte hoeveelheid in kg N en kg P2O5.U geeft in dit vak alleen de kunstmest aan die u hebt gebruikt opuw eigen landbouwgronden in het Vlaamse Gewest. Kunstmestdie u gebruikt hebt voor het aanmaken van groeimedium of diebovenop het groeimedium wordt gelegd, geeft u aan in deel 3 vande aangifte.Het gebruik van kunstmeststoffen buiten het Vlaamse Gewest vultu in bij vraag 12.Subrubriek ‘Gebruik exploitatie-eigen mest op eigenlandbouwgrond in het Vlaamse Gewest’Vraag 9 en 10 vult u alleen in als u dierlijke mest produceertbuiten het Vlaamse Gewest en landbouwgronden hebt die inhet Vlaamse Gewest liggen. U hebt dus wel gronden, maargeen stallen in het Vlaamse Gewest.U vult hier de hoeveelheid dierlijke mest in, die werd geproduceerdop uw bedrijf (gelegen buiten het Vlaamse Gewest), en diewerd opgebracht op uw landbouwgronden in het Vlaamse Gewest,inclusief bemesting door begrazing (rechtstreekse uitscheiding).Bij de soort dierlijke mest vult u in van welke diersoort de mestafkomstig is, bv. rundvee, mestvarkens, slachtkuikens, ...> Wilt u meer info over hoe u de begrazing moet invullen, dankunt u die vinden in de folder ‘Uitscheiding en beweidingdoor rundvee – Voorbeelden’ op www.vlm.be.RubriekGE B RU I K VA N M E S T S T O F F EN IN 2008O P E I G E N L A N D B O U WG R O N D E N B U ITENH E T V L A A M S E G E W E S TLandbouwers met eigen landbouwgronden gelegen buiten het Vlaamse Gewest moeten de meststoffen aangeven die daarwerden opgebracht.In deze rubriek van de aangifte geeft u de kunstmeststoffen of dierlijke meststoffen aan (kunstmest in vraag 12 en bedrijfseigendierlijke mest in vraag 13), die u hebt opgebracht op uw eigen gronden buiten het Vlaamse Gewest. Als u in 2008 geengronden had buiten het Vlaamse Gewest, dan kruist u het vakje ‘nee’ aan bij vraag 11.Nieuw dit jaar is dat u de bemesting via begrazing apart moet aangeven. U geeft dit aan via de code RU (= rechtstreekseuitscheiding), bij vorm. Voeg in geval van begrazing ook een begrazingsregister bij uw aangifte. Op dit register noteert u hetaantal runderen per categorie, en de periode waarin deze runderen in Wallonië of Frankrijk graasden. Als u wenst kan dezebezetting afgetrokken worden van uw gemiddelde bezetting op basis van de Sanitelgegevens. Hieronder vindt u een voorbeeldvan een begrazingsregister.diercategorie aantal dieren startdatum einddatumZoogkoeien 25 1/4/08 1/9/08Andere runderen 5 1/4/08 1/9/08Als u uw eigen gronden in Nederland wil bemesten met dierlijke mest van uw Vlaams bedrijf dan moet u hiervoor een erkenningaanvragen. Het formulier ‘Aanvraag van de erkenning als grensoverschrijdend veeteeltbedrijf’ vindt u op onze websiteterug.3

HOE UW AANGIFTEFORMULIER INVULLEN?RubriekVERWERKING VANE X P LOITATIE-EIGEN MEST in 2008Deze rubriek is enkel van toepassing als u exploitatie-eigen mest verwerkt op uw exploitatie. Als u uitsluitend eigen mestverwerkt (‘exploitatie-eigen mest’, dus geen mest van derden), moet u geen aparte aangifte doen als bewerker/verwerker.Wenst u voor de verwerking van uw mest mestverwerkingscertificaten te ontvangen, vul dan deze rubriek volledig in en voegde nodige bijlagen toe.Heeft u een mestverwerkingsinstallatie waarin u niet alleen de mest van uw eigen exploitatie, maar ook mest van derden verwerkt,dan dient u hiervoor een aparte aangifte als bewerker/verwerker in te dienen. U hoeft deze rubriek dan niet in te vullenen kan meteen naar vraag 20 gaan.> Voor meer informatie over de aangifte als bewerker/verwerker, neemt u best contact op met de Mestbank.Subrubriek ‘Soort verwerkte mest’In vraag 15 duidt u aan welke soort mest u verwerkt hebt. Dit onderscheid is van belang bij de uitreiking van mestverwerkingscertificaten.Subrubriek ‘Productie van stikstofgas uit mestverwerkingsinstallaties’Voor het bepalen van de hoeveelheid stikstof die verwerkt is tot stikstofgas, die in 2008 in uw installatie geproduceerd werd,dient u een nutriëntenbalans in, samen met de bijhorende analyses van maximaal één jaar oud.Subrubriek ‘Productie van spuiwater uit een zure of biologische wasser’Spuiwater is een algemene term voor het ‘afvalproduct’ dat ontstaat bij het gebruik van een zure of biologische wasser om deemissie van ammoniak uit stallen te reduceren.Spuiwater van een zure wasser bevat stikstof in de vorm van ammoniumsulfaat. Spuiwater van een biologische wasser bevatstikstof in de vorm van nitraat- of nitrietstikstof en in mindere mate als ammoniumstikstof.Vul bij vraag 17 in welk type spuiwater u produceert.Beschikt u over een zure of biologische wasser, dan kan u het spuiwater gebruiken om te bemesten. Vraag hiervoor bij deOVAM een gebruikscertificaat aan voor het gebruik van het spuiwater van die wasser. Om het spuiwater naar derden te transporterenhebt u een ontheffing van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid nodig.Voor de geproduceerde hoeveelheid ammoniumsulfaat (= (NH4)2SO4) uit spuiwater kunt u mestverwerkingscertificaten krijgen.Voor de geproduceerde hoeveelheid stikstof (= N) in spuiwater van een biologische wasser krijgt u geen mestverwerkingscertificaten.Vul bij vraag 18 in hoeveel liter spuiwater uw zure of biologische wasser in 2008 heeft geproduceerd. Die hoeveelheid bepaaltu door het verschil te berekenen tussen de debietmeterstand op 1 januari 2008 en op 1 januari 2009.De gemiddelde stikstofconcentratie toont u aan met een analyse. Voeg bij uw aangifte het analyseverslag van het spuiwatervan maximaal één jaar oud.Subrubriek ‘Productie van stikstofgas door nabehandeling van spuiwater van een biologische wasser’Wanneer u het spuiwater afkomstig van uw biologische wasser nabehandelt en daarbij stikstofgas produceert, kan u hiervoorwel mestverwerkingscertificaten krijgen. U dient een nutriëntenbalans in, samen met de bijhorende analyses van maximaaléén jaar oud. Daarmee bepalen we de hoeveelheid stikstof – uit het spuiwater van de biologische wasser – die omgezet is totstikstofgas. Die nutriëntenbalans moet duidelijk aangeven hoeveel stikstof in 2008 in het spuiwater zat voor de nabehandelingén erna.> Let op: verwar het begrip spuiwater niet met het begrip spuistroom. Spuistroom is het overtollige voedingswater,afkomstig van de gewassen op een groeimedium, dat niet hergebruikt wordt als voedingswater.RubriekBIJGEVOEGDE BIJLAGENU duidt hier aan welke bijlagen u bij uw aangifte voegt.Een niet getekende aangifte staatgelijk met niet ingediend en kanaanleiding geven tot een administratievegeldboete. Kijk ook na ofu alle noodzakelijke bijlagen bij deaangifte heeft gevoegd én ondertekend!RubriekVE R K L ARING DOOR DE AANGEVERIn deze rubriek ondertekent u de verklaring dat u uw aangifte volledig en juist heeft ingevuld.4

DE AANGIFTE DIERLIJKE MESTPRODUCTIE 2008De uitscheiding van N en P2O5 door landbouwdieren is een belangrijk gegeven om de mestbalans van uw bedrijf te kunnenopstellen. De Mestbank berekent de N- en P2O5-productie op basis van de gemiddelde veebezetting. Bepaalde factoren,bijvoorbeeld het staltype en het rantsoen, bepalen mee de netto-uitscheidingscijfers. We lichten hieronder toe welke gegevensu op deze bijlage moet invullen.Ook in dit deel van de aangifte bouwen we een stukje administratieve vereenvoudiging in. U hoeft immers de standplaatsenen de procentuele stalbezetting niet meer opnieuw aan te geven. Die werden al voorgedrukt op basis van de gegevens die uvorig jaar aangaf. U kunt de voorgedrukte gegevens wel nog altijd verbeteren.> Let op: u vult deze bijlage alleen in als u in 2008 dieren hebt gehouden. Vergeet niet de bijlage te ondertekenenvooraleer u ze bij uw aangifte voegt.RubriekRU N DVEEIn dit vak verbetert u zo nodig het aantal veestandplaatsen en de procentuele stalbezetting van de runderen in de stallen,opgesplitst volgens het staltype. We verduidelijken hieronder hoe we uit deze gegevens de uitscheidingscijfers voor uw bedrijfbepalen.Stap 1 De gemiddelde veebezetting op basis van de SanitelgegevensVanaf het productiejaar 2007 wordt de gemiddelde veebezetting van de runderen berekend op basis van de gegevens die udoorgeeft aan Sanitel. Die bepalen we op basis van uw beslagnummer in vraag 1 van deel 1. Kijk dit dus zeker na. U moet degemiddelde veebezetting dus niet meer aangeven bij de Mestbank.In de toekomst kunt u via het Veeportaal ook aangeven met welk doel u de volwassen vrouwelijke runderen aanhoudt: alsmelkkoe, zoogkoe of reforme koe.Op basis van deze informatie berekenen we van ieder rund dat tijdens het productiejaar op uw bedrijf verbleef, het aantal dagendat het tot een bepaalde categorie behoorde. Om de jaarlijkse gemiddelde veebezetting te bepalen, worden per categoriealle dagen opgeteld, en gedeeld door het aantal dagen van het betreffende productiejaar.Om u te helpen bij het invullen van uw aangifte sturen we u in januari 2009 eveneens een prognose van uw gemiddelde veebezettingop basis van de laatste gegevens in onze bestanden.Categorieën rundveeCategorie/diersoortVervangingsvee < 1 jaarVervangingsvee 1 tot 2 jaarMelkkoeMestkalfRunderen < 1 jaarRunderen 1 tot 2 jaarZoogkoeAndere runderenDefinitieVrouwelijke dieren, jonger dan 1 jaar, type 1 of 3, op een bedrijf met melkgiftVrouwelijke dieren, tussen 1 en 2 jaar, type 1 of 3, op een bedrijf met melkgiftVrouwelijk dier ouder dan 2 jaar en laatste kalving minder dan 1 jaar geleden op hetzelfde beslag,vanaf datum melkkoe, tot datum reform, einde beslag of sterfdatum, op een bedrijf met melkgiftDier met code mestkalfMannelijke dieren jonger dan 1 jaarVrouwelijke dieren jonger dan 1 jaar van type 2Vrouwelijke dieren jonger dan 1 jaar van type 1 of 3 van een bedrijf zonder melkgiftMannelijke dieren tussen 1 en 2 jaarVrouwelijke dieren tussen 1 en 2 jaar van type 2Vrouwelijke dieren tussen 1 en 2 jaar van type 1 of 3 van een bedrijf zonder melkgiftVrouwelijk dier ouder dan 2 jaar en laatste kalving minder dan 1 jaar geleden op hetzelfde beslag,vanaf datum zoogkoe, tot datum reform, einde beslag of sterfdatumMannelijke dieren ouder dan 2 jaarVrouwelijke dieren ouder dan 2 jaar die (nog) niet gekalfd hebben op het beslagVrouwelijke dieren vanaf 1 jaar na de laatste kalving op hetzelfde beslag, of vanaf datum reform(in feite = alle runderen ouder dan 2 jaar die geen melkkoe of zoogkoe zijn)> Een voorbeeld van een berekening van de gemiddelde veebezetting kunt u terugvinden in de folder ‘Bepaling gemiddelderundveebezetting op basis van Sanitel’. Deze folder is terug te vinden op www.vlm.be.5

Rubriek RUNDVEEDE AANGIFTE DIERLIJKE MESTPRODUCTIE 2008Stap 2 De bruto-uitscheidingVoor alle runderen, behalve voor melkkoeien, gelden forfaitaire bruto-uitscheidingscijfers. Voor melkkoeien worden debruto-uitscheidingscijfers berekend aan de hand van de gemiddelde melkgift per melkkoe op het bedrijf en het voederrantsoen.Gegevens over melkleveringen en thuisverkoop worden rechtstreeks door het ALV overgemaakt aan de Mestbank. DeMestbank bepaalt het rantsoen aan de hand van de voedergewasoppervlakte, zoals aangegeven via de verzamelaanvraag ende gegevens die u vermeld hebt in vraag 2, ‘ Voedergewassen’.> De forfaitaire uitscheidingscijfers zijn terug te vinden in de brochure ‘Normen - editie januari 2008’.Melkveehouders die in 2008 een exploitatie overgenomenhebben, kunnen zelf geen voederrantsoenenin rekening brengen. Om dit op te lossenkunnen de overnemer en overlater overeenkomendat de aangiftegegevens, de transportgegevens,de gegevens van de voederrantsoenoppervlakte ende melkgiften van de overlater en de overnemer inhet overnamejaar samen beschouwd worden. Eenmelkveehouder die hiervoor kiest, vult een formulier‘Aanvraag voor globale mestbalans bij eenovername in de loop van het kalenderjaar’ in, ondertekenddoor de overnemer en de overlater. Ukunt dat formulier aanvragen bij de medewerkersvan de Mestbank in uw provincie.Voor P2O5 zijn er geen verliezen en is de netto-uitscheiding gelijk aan de bruto-uitscheiding.Stap 3 Via stikstofverliezen naar netto-stikstofuitscheidingDe mest van dieren, die in een stal terechtkomt, is onderhevig aan allerlei processen die tot stikstofverliezen leiden. Ooktijdens de opslag en het vervoer gaat er stikstof verloren. Met deze stikstofverliezen wordt rekening gehouden voor de opmaakvan de mestbalans op bedrijfsniveau. Stikstofverliezen die tijdens en na het opbrengen van mest optreden, gaan niet inmindering. Dit is namelijk de hoeveelheid die (initieel) wordt opgebracht en waaraan de naleving van de bemestingsnormenwordt getoetst.Voor het berekenen van de netto-uitscheiding van de dieren mag u de stikstofverliezen uit stal en opslag uit de folder ‘Stikstofverliezen’in rekening brengen. Deze folder staat op www.vlm.be.> Let op met dieren die nooit opgestald worden. Als u een deel van uw dieren nooit in stallen houdt, mag u voor dezedieren geen stikstofverliezen in rekening brengen. Voor deze dieren geldt dus het bruto-uitscheidingscijfer. Runderendie enkel in de beweidingsperiode niet in de stallen komen, vallen hier niet onder. Voor deze dieren worden destikstofverliezen afhankelijk van het soort stal waarin ze de wintermaanden doorbrengen, in rekening gebracht.Voor runderen wordt het stikstofverlies uitgedrukt als percentage van de uitscheidingsnormen per dier per jaar. Het stikstofverliesis sterk afhankelijk van het staltype:- In stallen waar amper stalmest geproduceerd wordt, wordt een stikstofverlies van 10 % in rekening gebracht. Dit zijn stallenwaar 10 % of minder van de in deze stal geproduceerde mest, stalmest is, bv. roosterstal, loopstal, ….- In stallen waar uitsluitend stalmest wordt geproduceerd, wordt een stikstofverlies van 20 % in rekening gebracht. Dit zijnstallen waar 90 % of meer van de in deze stal geproduceerde mest, stalmest is, bv. potstal, bindstal met stro, …- In alle andere stallen wordt een stikstofverlies van 15 % in rekening gebracht.- Voor de mestkalveren mag, ongeacht het staltype, een stikstofverlies van 2,29 kg N/dier/jaar in rekening gebracht worden.Om de correcte netto-uitscheiding te kunnen bepalen, moet u aanduiden hoeveel procent van de dieren per diercategorie inwelk soort stal worden gehouden, de procentuele stalbezetting. Op uw aangifte werden de gegevens die u vorig jaar aangaf,al voorgedrukt. Alleen als de toestand sedert vorig jaar is gewijzigd, duidt u dit aan op de aangifte.Als al uw jongvee bijvoorbeeld in een stal zit waar uitsluitend stalmest wordt geproduceerd, dan staat er voor het jongvee‘100’ in de tabel bij de stallen waar uitsluitend stalmest wordt geproduceerd. Als u bijvoorbeeld het melkvee in twee stallenzet, 40 dieren in een stal met deels stalmest, 20 in één met amper stalmest, dan staat er in de tabel bij het melkvee ‘33’ (%)in de derde kolom, en ‘67’ (%) in de vierde kolom. De som van de kolommen is dus steeds 100. In het voorbeeld hiernaastbeschikt de landbouwer over 80 standplaatsen voor melkkoeien, waarvan er 60 effectief door dieren bezet zijn.6

Rubriek RUNDVEE DE AANGIFTE DIERLIJKE MESTPRODUCTIE 2008VoorbeeldDiersoortMELKVEEAantalveestandplaatsenin 2008Nooit installenProcentuele stalbezetting in 2008(in %):In stallen waar amperstalmest geproduceerdwordtIn stallen waardeels stalmestgeproduceerdwordtIn stallen waaruitsluitend stalmestgeproduceerd wordtVervangingsvee jonger dan 1 jaar 15 100Vervangingsvee van 1 tot 2 jaar 15 100Melkkoeien 80 33 67MESTVEEMestkalverenRunderen jonger dan 1 jaar 20 100Runderen van 1 tot 2 jaar 20 10 40 50Zoogkoeien 50 100ANDERE RUNDERENAndere Runderen 50 20 80Onderscheid tussen melkkoe en zoogkoeVia het Veeportaal kunt u binnenkort het onderscheid maken tussen melkkoe en zoogkoe door aan te duiden hoe u het rundwenst aan te houden. U kunt bijvoorbeeld de datum doorgeven waarop u het rund begon te melken, de datum waarop u hetrund aanhield als zoogkoe of de datum vanaf wanneer een melkkoe of zoogkoe afgemest (reform) wordt.Als er geen gegevens over ‘datum melkkoe’, ‘datum zoogkoe’ of ‘datum reform’ doorgegeven werden, of als deze mogelijkheidnog niet operationeel is, dan gebruikt de Mestbank het rastype om een onderscheid te maken tussen melkvee en mestvee.Alle runderen van het rastype 1 en 3 op een bedrijf met melkgift, worden beschouwd als melkvee. Alle runderen van het type2, of van het type 1 of 3 op een bedrijf zonder melkgift worden beschouwd als mestvee.Wanneer een rund van type 1 aangekocht wordt door een bedrijf zonder melkgift, wordt bij de omrekening van de Sanitelgegevensdit rund automatisch als een zoogkoe aanzien, vermits er geen melkgift is op dit bedrijf.RubriekVO E D E R G E WA S S E NIn het nieuwe Mestdecreet zijn de uitscheidingscijfers vande melkkoeien afhankelijk van de melkgift en van het rantsoen,zodat de forfaitaire uitscheidingscijfers dichter aansluitenbij de werkelijke uitscheidingscijfers. De Mestbankontvangt jaarlijks de melkleveringen van ieder bedrijf viahet ALV. Het rantsoen wordt bepaald op basis van de oppervlaktevoedergewassen en de eventueel verhandelde voedergewassen.Het is enkel van belang voor de bepaling van deuitscheidingscijfers voor melkvee. Immers, hoe meer grasin het rantsoen van melkkoeien, hoe hoger de stikstof- enfosfaatuitscheiding. Hoe deze verhoogde mestuitscheidingberekend wordt aan de hand van de voederarealen, vindtu terug in de folder ‘Voederrantsoenen voor melkkoeien’(zie www.vlm.be). Op onze website vindt u trouwens ook deteeltcodes van alle gewassen die meegeteld worden in debepaling van de totale gras- en gewasoppervlakte.De totaal geteelde oppervlakte binnen Vlaanderen hebt u inhet voorjaar van 2008 al aangegeven via de verzamelaanvraag2008 bij het ALV. U vult zelf de hoeveelheid eigen geteeldevoedergewassen in die u aan een ander bedrijf hebtverkocht. Daarnaast geeft u ook de aangekochte hoeveelheidmaïs op in hectare.In de laatste kolom vult u de hoeveelheid perspulp (in ton)in die u in 2008 hebt aangekocht.> Vergeet niet een kopie van uw overeenkomsten meete sturen met uw aangifte. Een standaardovereenkomstvindt u terug op www.vlm.be.7

DE AANGIFTE DIERLIJKE MESTPRODUCTIE 2008RubriekVARKENSSubrubriek ‘Gemiddelde veebezetting’Bij vraag 3 vult u de gemiddelde veebezetting in en verbetert u zo nodig het aantal veestandplaatsen. U verbetert ook zo nodigde procentuele stalbezetting van de varkens in de stallen, opgesplitst volgens het staltype. We verduidelijken hieronder hoewe uit deze gegevens de uitscheidingscijfers voor uw bedrijf bepalen.Per staltype en diercategorie wordt een vast stikstofverlies in rekening gebracht. Deze cijfers vindt u in de folder ‘Stikstofverliezen’op onze website www.vlm.be.Bij de varkens onderscheiden we vier staltypen:- Traditionele mengmest: deze stallen staan niet op de lijst van emissiearme stallen en zijn niet volledig ingestrooid.- Traditionele stalmest: deze stallen staan niet op de lijst van emissiearme stallen en zijn volledig ingestrooid.- Emissiearme mengmest: deze stallen staan op de lijst van emissiearme stallen en minder dan 25 % van de geproduceerdemest is stalmest.- Emissiearme stalmest: deze stallen staan op de lijst van emissiearme stallen en minstens 25 % van de geproduceerde mestis stalmest.> Of een stal al dan niet voorkomt op de lijst van emissiearme stallen, kunt u terugvinden op de milieuvergunningsbeslissing.Let op: een stal met een luchtwasser is wel een emissiearme stal, maar wordt toch aangegeven onder traditionelemengmest of traditionele stalmest.Subrubriek ‘Mestuitscheidingscijfers’Bij vraag 4 noteert u de uitscheidingscijfers van de varkens in kg per dier en per jaar.Denk eraan dat u een nutriëntenbalansstelsel moet gebruiken als u een bedrijf hebt met een gemiddelde veebezetting vanmeer dan 200 andere varkens.Als u geen cijfers invult, dan worden de forfaitaire uitscheidingscijfers gebruikt of de convenantcijfers als u de nodige attestenbij deze aangifte voegt. Op pagina 10 staat per nutriëntenbalansstelsel opgesomd wat u moet doen!RubriekPluimveeSubrubriek ‘Gemiddelde veebezetting’Bij vraag 5 noteert u de gemiddelde veebezetting en verbetertu zo nodig het aantal standplaatsen.Voor de bepaling van de netto-uitscheiding van het pluimvee,wordt per diercategorie een vaste hoeveelheid stikstof in rekeninggebracht. Voor legkippen (inclusief grootouderdieren),opfokpoeljen van legkippen en slachtkuiken ouderdieren,wordt de netto-uitscheiding bepaald op basis van het staltype.Voor deze drie diercategorieën verbetert u zo nodig in de laatstekolom van vraag 5 het staltype volgens de tabel (tweede kolom)bovenaan op pagina 9. Het staltype waarover u beschikt,vindt u terug in uw milieuvergunningsbeslissing.8

Rubriek PLUIMVEEDE AANGIFTE DIERLIJKE MESTPRODUCTIE 2008Staltypen voor pluimveeDiercategorie Staltype OmschrijvingLegkippen,inclusief grootouderdierenP-3.1 en P-3.2P-3.3P-3.4P-3.5batterij overigeP-4.1, P-4.2 en P-4.3grondhuisvesting overigebatterij - emissiearm - systeem P-3.1 en P-3.2batterij - emissiearm - systeem P-3.3batterij - emissiearm - systeem P-3.4batterij - emissiearm - systeem P-3.5batterij - overige staltypegrondhuisvesting - emissiearm - systeem P-4.1, P-4.2 en P-4.3grondhuisvesting overige staltypeOpfokpoeljen van legkippenP-1.1 en P-1.2P-1.3P-1.4P-1.5batterij niet emissiearmP-2.1grondhuisvesting - niet emissiearmbatterij - emissiearm - systeem P-1.1 en P-1.2batterij - emissiearm - systeem P-1.3batterij - emissiearm - systeem P-1.4batterij - emissiearm - systeem P-1.5batterij - niet-emissiearme staltypegrondhuisvesting - emissiearm-systeem P-2.1grondhuisvesting - niet-emissiearme staltypenSlachtkuiken ouderdierenP-5.1, P-5.2, P-5.3, P-5.4 en P-5.5overigeemissiearm - systeem P-5.1, P-5.2, P-5.3, P-5.4 en P-5.5overige staltypenSubrubriek ‘Mestuitscheidingscijfers’Bij vraag 6 noteert u de uitscheidingscijfers van het pluimvee in kg per dier en per jaar. Als u niet gebruikmaakt van een nutriëntenbalansstelsel,dan hoeft u geen cijfers in te vullen.Als u geen cijfers invult, dan worden de forfaitaire uitscheidingscijfers gebruikt of de convenantcijfers als u de nodige attestenbij deze aangifte voegt. Op pagina 10 staat per nutriëntenbalansstelsel opgesomd wat u moet doen!RubriekPA A R D E NBij vraag 7 noteert u de gemiddelde veebezetting en verbetert u zo nodig het aantal standplaatsen.RubriekAN D E R E D I E R S O O R T E NBij vraag 8 noteert u de gemiddelde veebezetting en verbetert u zo nodig hetaantal standplaatsen.Het gaat om de dieren die niet opgenomen zijn in de vragen 1, 3, 5 en 7, namelijkkonijnen, geiten, schapen, nertsen, buffels, reebokken en herten.De mestproductie van de dieren die opgevraagd worden in het kader van degegevensuitwisseling met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), wordt nietmeegeteld bij de berekening van de dierlijke mestproductie op de exploitatie.RubriekME S T U I T S C H E I D I N G S B A L A N S 2009Als u vanaf 2009 gebruik wenst te maken van het uitscheidingsstelsel ‘andere voeders of voedertechnieken’, dan duidt u ditaan bij vraag 9. Dit uitscheidingsstelsel kiest u steeds voor drie jaar. U neemt dan best op voorhand contact op met de Mestbankom dit stelsel toe te passen.RubriekVE R K L A R I N G D O O R D E A A N G E V ERNet als deel 1, is ook deel 2 maar geldig als u het ondertekend heeft. Een niet getekende aangifte wordt beschouwd als nietingediend, en kan aanleiding geven tot een administratieve geldboete. Kijk ook na of alle noodzakelijke bijlagen bij de aangiftezijn gevoegd én ondertekend.9

WAT TE DOEN BIJ …a) Forfait- U vult de gegevens van de dierenaantallen in en verbetert zo nodig de standplaatsen en de procentuele stalbezetting.- De Mestbank gebruikt de forfaitaire cijfers voor de berekening van de mestproductie.b) Veevoederconvenant- U vult de gemiddelde veebezetting in en verbetert zo nodig de standplaatsen en de procentuele stalbezetting.- U voegt het overzicht van de geleverde voeders bij uw aangifte.- De Mestbank gebruikt de uitscheidingscijfers van het veevoederconvenant voor de berekening van de mestproductie.c) Regressierechte- U vult de gemiddelde veebezetting in en verbetert zo nodig de standplaatsen en de procentuele stalbezetting.- U vult de uitscheidingscijfers in die u berekend hebt.- U voegt uw voederregister per diercategorie bij uw aangifte, samen met het overzicht van de geleverde voedersen de berekening van de uitscheidingscijfers (zeugen, beren en andere varkens > 110 kg kunnen hiervoor als ééngroep beschouwd worden).- De Mestbank gebruikt uw uitscheidingscijfers voor de berekening van de mestproductie.d) Andere voeders of voedertechniekenAls u voor een bepaalde diersoort in het verleden voor het stelsel ‘andere voeders of voedertechnieken’ heeft gekozen,is deze keuze steeds voor drie jaar. Als u pas in 2009 wenst te starten met dit stelsel voor een nieuwe diersoort,moet u dit aanduiden bij vraag 9 van deel 2 (dierlijke mestproductie 2008).- U vult de gemiddelde veebezetting in en verbetert zo nodig de standplaatsen.- U vult ook de uitscheidingscijfers in die u berekend hebt.- U voegt de volledige balansberekening van de nutriënten, de begin- en eindstock van zowel dieren als voeder ende berekening van de uitscheidingscijfers bij uw aangifte.- De Mestbank gebruikt uw uitscheidingscijfers voor de berekening van de mestproductie.10

DE AANGIFTE PRODUCTIE VOEDINGSWATEREN SPUISTROOM 2008Wanneer u gewassen teelt op groeimedium, moet u als bijlage de productie van het voedingswater en de spuistroom indienen.Als u geen voedingswater aanmaakt, maar bijvoorbeeld gebruikmaakt van kunstmeststoffen die in het groeimediumzelf zijn gemengd, vult u ook deze bijlage in, namelijk de hoeveelheid kunstmeststoffen die niet vervat zitten in voedingswater.Het voedingswater is de hoeveelheid water die u aanmaakt voor de voeding van uw gewassen. Het is water waaraan meststoffenzijn toegevoegd. Spuistroom is het overtollige voedingswater, afkomstig van de gewassen op een groeimedium, datniet hergebruikt wordt als voedingswater. Een analyse van de spuistroom is een nuttig middel om de afzet op de landbouwgrondcorrect in te schatten.Strikt genomen beschikt u niet over spuistroom als u geen voedingswater aanmaakt. Het komt echter de waterkwaliteit tengoede als u het overtollige water dat wegvloeit, opvangt en een nuttige toepassing geeft.> Let op: u vult deze bijlage alleen in als u gewassen teelt op groeimedium.RubriekPR O D U C T I E VA N VOEDINGSWAT E R IN 2008Wat is groeimedium?Bij vraag 2 vult u de totale hoeveelheid en de samenstelling van het voedingswater in dat u in 2008 geproduceerd heeft.Hoe de hoeveelheid voedingswater berekenen?Om een accurate inschatting te maken van de geproduceerde hoeveelheid voedingswater, vindt u hieronder twee voorbeelden.Uiteraard mag u een eigen berekening maken. Beschrijf in ieder geval duidelijk de verschillende elementen in uw berekening.Voorbeeld 1 voedingsschema als uitgangspuntU neemt de (verschillende) voedingsschema’s van uw exploitatie als uitgangspunt. Voor elk apart schema berekent u de totalehoeveelheid N en P2O5 die zich gezamenlijk in bak A en B (C) bevinden. U telt hierbij de verbruikte hoeveelheid N die vervat zit inhet zuurvat (HNO3, beter gekend als salpeterzuur, bevat N). U vermenigvuldigt de getallen voor N en P2O5 met het aantal keer datu het desbetreffende voedingsschema hebt aangemaakt. Noteer deze getallen in de kolom totaal geproduceerde hoeveelheid. Deovereenkomstige hoeveelheid voedingswater berekent u door de gezamenlijke inhoud van bak A en B (C), uitgedrukt in m³ te vermenigvuldigenmet het aantal keer dat u het desbetreffende voedingsschema hebt aangemaakt en nogmaals te vermenigvuldigenmet de ingestelde verdunningsfactor (bv. 100). Dit getal noteert u in de kolom in m³.De samenstelling is niets minder dan de totale hoeveelheid N en P2O5 gedeeld door het aantal m³.U herhaalt deze berekening voor elk voedingsschema. Dit is telkens een nieuwe lijn in de tabel.Voorbeeld 2 aantal watergiften als uitgangspuntU neemt het aantal (geregistreerde) watergiften als uitgangspunt. U vermenigvuldigt het aantal watergiften in het jaar met hetaantal minuten dat een watergift duurt, gedeeld door 60 (minuten per uur). Vervolgens vermenigvuldigt u dit getal met het aantalactieve druppelaars en de waterafgifte per uur per druppelaar (bijvoorbeeld twee liter per uur). Deel door 1000 en u hebt het totaalaantal m³ voedingswater dat u heeft aangemaakt. Noteer dit getal in de overeenkomstige kolom.In de kolommen totaal geproduceerde hoeveelheid N en P2O5, noteert u de totaal verbruikte hoeveelheid N en P2O5 van uw bedrijf.Vergeet niet dat in salpeterzuur (HNO3) ook N zit!De samenstelling is niets minder dan de totale hoeveelheid N en P2O5 gedeeld door het aantal m³.Groeimedium is volgens de definitie van hetMestdecreet van 22 december 2006: ‘materiaalin vaste of vloeibare vorm niet zijnde landbouwgronddat wordt gebruikt of bestemd is om teworden gebruikt als voedingsbodem voor planten’.Met groeimedium wordt de grondloze teeltvan planten bedoeld, zoals de opkweek van sierplantenin bloempotten, tomaten op substraat(meestal steenwol), aardbeien op substraat(meestal een mengsel met turf ), maar ook deforcerie van witloofwortelen in bakken.Waarom moetgroeimedium opde aangifte?Bij het telen van planten op groeimedium ontstaanvloeibare reststromen die (in meerdere ofmindere mate) stikstof en fosfaat bevatten. In hetMestdecreet wordt dit de spuistroom genoemd.Deze spuistroom is ingedeeld bij ‘andere meststoffen’,naast ‘dierlijke mest’ en ‘kunstmest’.Alle soorten meststoffen, dus ook de spuistroom,moeten opgebracht worden op landbouwgrond(of verwerkt worden), en mogen niet geloosdworden. Deze nieuwe bepaling helpt mee voorkomendat nitraten van agrarische oorsprong inte hoge concentratie terechtkomen in het oppervlakte-of grondwater.RubriekGEBRU I K VA N K U N S T M E S T I N 2008U hoeft deze rubriek alleen in te vullen als u kunstmest gemengd hebt in het groeimedium zelf (bv. gecoate meststof in potgrond)of reeds gemengd aangekocht hebt of de kunstmest bovenop het groeimedium hebt gelegd.11

DE AANGIFTE PRODUCTIE VOEDINGSWATER EN SPUISTROOM 2008RubriekPR O D U C TIE VAN SPUISTROOM IN 2008Hoe de hoeveelheid spuistroom berekenen?De hoeveelheid spuistroom bepaalt u aan de hand van uw mestafzetdocumenten en/of het aantal m³ afgevoerde vrachten opeigen landbouwgrond. U mag er gemakshalve van uitgaan dat de samenstelling van de spuistroom gelijk is aan dat van hetvoedingswater, tenzij u over de nodige analyses beschikt.Als u uw spuistroom nog niet heeft afgezet op landbouwgrond, kunt u de overeenkomstige hoeveelheid spuistroom bepalendoor de hoeveelheid voedingswater te vermenigvuldigen met het drainpercentage van uw bedrijf, bijvoorbeeld 30 %. Indien uhet drainwater recirculeert, vermenigvuldigt u dit cijfer nogmaals met 100, en trekt u er het gerealiseerde besparingspercentagevan af, bijvoorbeeld 100 - 75 = 25 % restant.RubriekVE R KLARING DOOR DE AANGEVERNet als deel 1, is ook deel 3 maar geldig als u het ondertekend heeft. Een niet getekende aangifte wordt beschouwd als nietingediend, en kan aanleiding geven tot een administratieve geldboete. Kijk ook na of alle noodzakelijke bijlagen bij de aangiftezijn gevoegd én ondertekend.Openingsuren MestbankElke werkdag van maandag tot en metvrijdag, telkens van 9.00 tot 11.30 uur.’s Namiddags elke werkdag,na telefonische afspraak.Telefonisch zijn we te bereiken elkewerkdag tussen 9.00 en 12.00 uur entussen 14.00 en 16.00 uur.ColofonDe Mestgazet is een uitgave vande Vlaamse Landmaatschappij,Gulden Vlieslaan 72, 1060 Brussel.Verantwoordelijke uitgever: ir. Guido Clerx, wnd.gedelegeerd bestuurder Vlaamse Landmaatschappij.Realisatie en tekstbewerking: www.pantarein.beGrafisch concept: www.pimiento.beOplage: 36.000 exemplarenGedrukt op milieuvriendelijk papier12Samen met tal van partners werkt de Vlaamse Landmaatschappij(VLM) dagelijks aan een duurzame open ruimte waar het goedis om te wonen, werken, wandelen, fietsen ... De nog resterenderuimte in Vlaanderen is schaars en dus kostbaar: er omzichtig meeomspringen is de boodschap! Hierbij zijn veel mensen betrokkenen dus willen we er sámen iets aan doen.De Mestbank werd als afdeling van de VLM opgericht om het probleemvan de mestoverschotten in Vlaanderen op te lossen. DeMestbank voert het mestbeleid uit en draagt zo bij aan een beterewaterkwaliteit maar ook aan een meer duurzame landbouw.Waar vindt u ons?• VLM West-Vlaanderen, Dienst Mestbank, Velodroomstraat 28, 8200 BruggeTel: 050 45 81 00, Fax: 050 45 81 98, uw contactpersonen: Jan Kennes 050 45 81 52 enLieven Vandekerckhove 050 45 82 07• VLM Oost-Vlaanderen, Dienst Mestbank, Ganzendries 149, 9000 GentTel: 09 244 85 00, Fax: 09 244 85 98, uw contactpersonen: Myriam De Greef 09 244 85 34en Kris Bourdeaud’hui 09 244 85 19• VLM Limburg, Dienst Mestbank, Koningin Astridlaan 10, 3500 HasseltTel: 011 29 87 00, Fax: 011 29 87 98, uw contactpersonen: Dirk Massa 011 29 87 04 en NathalieWarnants 011 29 88 49• VLM Antwerpen, Dienst Mestbank, Cardijnlaan 1, 2200 HerentalsTel: 014 25 83 00, Fax: 014 25 83 98, uw contactpersoon: Monique Van Oeckel 014 25 83 49• VLM Vlaams-Brabant, Dienst Mestbank, Diestsevest 25, 3000 LeuvenTel: 016 31 17 00, Fax: 016 31 17 98, uw contactpersoon: Hannelore Bruyninckx 016 31 18 13Vraag, suggestie ofverbeterpunt?Wij zijn geïnteresseerd in uw ideeën, zorgenen vragen. U kunt deze aan ons doorspelenvia www.vlm.be. Dossiervragen worden behandelddoor onze gespecialiseerde dossierbeheerdersop de VLM-diensten. Klachtenkrijgen een afzonderlijke behandeling. Deklachtencoördinator van de VLM zorgt tijdigvoor een antwoord en sluit de klachten af.> Schrijf ons viahet contactformulier op de website