Kerkelijk-werkers-en-predikanten-onderzoek-2014

KERKELIJKWERKERS ENPREDIKANTENONDERZOEK20141

2 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014

‘Een gehuwde man van ongeveer 55,tevreden maar een tikkeltje traditioneel’Maandagmiddag 22 september 2014. ’s Middagseen uur of vier. Pakweg zeshonderd predikanten vande Protestantse Kerk banen zich een weg tussenstraatkunstenaars, toeristen en zwermen duiven vanDe Nieuwe Kerk, via de Dam in de richting van hetNationaal Monument.Het archetype van deze bijna bonte populatie werd twee dageneerder in Trouw getypeerd als ‘een gehuwde man van ongeveer55, tevreden maar een tikkeltje traditioneel’.Het aardige van het beschouwen van deze groep dienarendes Woords is dat ze juist zo verschillend zijn. Natuurlijk,ongetwijfeld speelt de kleurrijke verzameling stola’s eenbelangrijke visuele rol, maar daarnaast: jong naast minderjong, mét en zonder toga, in stijlvol zwart of opgeluchtcrèmegrijsgroen. Aan verslaggevers en belangstellenden geengebrek. Ook media die niet heel frequent verslag doen van hetwel en wee van de Protestantse Kerk willen er het hunne vanweten. Na wat passen en meten gaan de predikanten op defoto, met de verslaggever van GeenStijl geheel aan de rand vande – voor hem – rechterflank. Na afloop van de Togashoot –een woord dat de Dikke van Dale waarschijnlijk niet zal halen– en het Halleluja van Händel staan verschillende predikantende media te woord. Zonder veel woordgymnastiek blijven zeovereind in gesprek met PowNews en GeenStijl. Zij bedienenzich niet van meanderende metaforen maar spreken hunmoerstaal.GEHEIMIn de weken voorafgaand aan dit moment vroegen we ruimduizend predikanten en kerkelijk werkers hoe ze de uitoefeningvan hun ambt beleven. Wat motiveerde hen ooit dit ambtte willen bekleden? En hoe ervaren ze dat nu? Wat deedhen jubelen? Wat heeft hen teleurgesteld? Waarover zijn zebevlogen? Hoe lezen ze de Bijbel? En hoe wordt dit alles doorvrouwen anders beleefd dan door mannen? Op welke manierverschilt dit per generatie?De voornaamste impressies van dit onderzoek – op touwgezet door de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk insamenwerking met Trouw – worden in deze beknopte uitgaveweergegeven en becommentarieerd. Deze uitgave is beslistniet het laatste woord over hen die zich geroepen weten alsdienaren van het Woord. De onderzoeksgegevens zijn rijkgenoeg om naar terug te grijpen, om uiteindelijk tot een nogbeter te begrip te komen. En toch, wat er ook onderzochten geanalyseerd zal worden: het geheim blijft. Want dát iswat toch vooral op het netvlies brandt: de uitwerking van hetmysterie je geroepen te weten.Rian BinnendijkHoofd Communicatie dienstenorganisatie3

Weinig bevlogenover jeugdwerk“Wij zijn niet verbaasd als uit het onderzoek komt datpredikanten weinig bevlogen lijken voor jeugdwerk. Alspredikant hoef je ook niet alles te doen en te kunnen.”“Dan wordt er een schaap met vij f poten verwacht en ik kanme voorstellen dat je er als predikant moedeloos van wordtals je daar aan wilt voldoen. Er zij n overigens veel predikantendie aandacht besteden aan een moment met de kinderen in dedienst en er zij n er veel die juist wel nauw betrokken zij n bij hetjeugdwerk. We geloven en vinden het belangrij k bij JOP datpredikanten betrokken zij n bij jeugdwerk en dat zij de mensendie het jeugdwerk leiden de zegen meegeven. Zodat er mensenin de gemeente zij n die een passie hebben voor kinderen enjongeren en goed zij n in hun werk. Kinderen en jongeren zij n,net als volwassenen, onderdeel van de gemeente. Het is vanlevensbelang voor een gemeente dat predikanten zich hierbewust van zij n en daar ook aandacht aan besteden. Laat dejeugd zichtbaar zij n, zodat ook zij voelen dat ze er bij horen.Denk bij voorbeeld aan het organiseren van gezinsvieringen.Vieringen waar ouders, kinderen en jongeren allemaal eenplek krij gen en waar jeugd een participerende rol heeft in deviering. Meer dan alleen kaarsen aansteken of collecteren.We verwachten bij JOP niet dat iedere predikant een goedejeugdwerker is, maar we blij ven wel benadrukken dat kinderenen jongeren een belangrij ke plek in de gemeente innemen,onderdeel zij n van het geheel en dat we samen verantwoordelij kzij n voor goed jeugdwerk.”Vincenza la PortaProgrammamanager bij JOP, Jeugdorganisatievan de Protestantse KerkWaarover het meest bevlogen4 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014

Weinig bevlogenover missionair werk“Missionair werk doe je niet naast je andere taken, hetzit in je houding en is geïntegreerd in al je werk.”“Het zit in je preek, in het artikel dat je schrij ft voor het kerkblad.Of als onderwerp bij je pastorale bespreking. Ik begrij p dus weldat predikanten en kerkelij k werkers er weinig bevlogen overzij n als het om een aparte issue zou gaan. Want het is niet zodat je op vrij dagmiddag twee uurtjes reserveert om missionairwerk te doen. Maar ik schrik ook dat de score zo laag is.Ik zie in het onderzoek ook dat er nauwelij ks contact is metmensen buiten de kerkgemeenschap. Dat vind ik heel bij zonder,blij kbaar ben je zo bezig met je eigen gemeenteleden. Dezorgvragen van binnen de gemeente nemen toe, dan kun jeopgeslokt raken. En dan heb je het gevoel dat je tekortschiet,omdat je niet iedereen hebt bezocht die je wilde bezoeken. Hetis dan lastig om tij d te besteden aan mensen die niks met dekerk hebben. Ik ben veertien jaar dorpsdominee geweest, ik hebzelf altij d bewust contact gezocht met mensen van buiten degemeenschap. Het is een kwestie van keuzes maken. Je moetdaarover samen je kerkenraad beslissen: waar besteed je tij daan? Bezoek ik elk jaar alle mensen boven de tachtig op hunverjaardag of kunnen we dat ook anders organiseren, zodatik tij d krij g om in gesprek te gaan met mensen van buiten dekerk?”WEINIG TOT GEEN GROEI IN DE GEMEENTE“Dominees zeggen dat er weinig tot geen groei in degemeenten zit. De landelij ke trend is dat we rond de 2,5% aanleden verliezen, maar de plaatselij ke trend is meer divers. Er zij ngemeenten die misschien wel 5% verliezen per jaar. Maar ik kentwintig, dertig gemeenten die elk jaar groeien. Ik begrij p wel dathet niet meevalt als je de gemeente ziet krimpen terwij l je meteen hoog roepingsbesef predikant bent geworden. Het is goedom ook in de krimp met nieuwe initiatieven bezig te blij ven ente laten zien dat er vitaliteit is. Soms met andere doelgroepen,op andere tij dstippen en op andere plaatsen. Ga terug naar deoorsprong: waarom wilde je ooit predikant worden en geef danopnieuw gestalte aan wat je oorspronkelij ke roeping was!”Hans van ArkPredikant, adjunct directeur en managerMissionair Werk & Kerkgroei van dedienstenorganisatieWel/geen groei gemeente5

Weinig bevlogenover diaconaal werk“Ik ben verrast dat slechts een kleine 10% van de predikantenen kerkelijk werkers zich betrokken voelt bij hetdiaconaat. Ik had eerder verwacht dat 50% het als eenbelangrijk aspect van het werk zou zien.”“Diaconaal werk dient een volwaardige plaats hebben. Hetlij kt erop alsof wordt gedacht: ‘Daar hebben we de diaconieen ZWO-commissies voor’. Maar juist voor diakenen envrij willigers die zich inzetten voor die maatschappelij ke en duszeer zichtbare kant van de kerk, is het heel belangrij k om datterug te zien in prediking en aandacht van de predikanten voordeze aspecten van kerk-zij n. Het moet ook terugkomen in dekerkdienst en het pastorale werk, twee aspecten die helemaalin de top staan bij de bevlogenheid onder predikanten. Het gaathier om een vitaal deel van de kerk. Er zit ook een zekere revivalin projecten als ‘schuldhulpmaatje’ of ‘zorgzame kerk’. Hierintoont de kerk zich betrokken op de eigen omgeving. Daar moetje als predikant mee bezig zij n naar mij n idee. “OPLEIDING“Uit andere onderdelen van het onderzoek blij kt dat predikantenen kerkelij k werkers het contact met mensen zeer belangrij kvinden. Waarden als verantwoordelij kheid en rechtvaardigheidscoren heel hoog. Jammer dat ze dat niet vertalen naar hetdiaconaat. Diaconaal werk geeft daar eigenlij k handen envoeten aan.Ik denk dat het binnen de opleiding van predikanten vanbelang is om meer aandacht te besteden aan het diaconalewerk. Wie zich oriënteert op een nieuwe gemeente, moethier ook nadrukkelij k naar kij ken. Dan weet je wat de socialesituatie is waarin veel gemeenteleden zitten. Dan weet jewat er in hen omgaat. Het kan zij n dat deze aspecten nietvoldoende terugkomen bij het prediken omdat er een zekereangst is om meer politieke zaken aan te pakken zoals armoede,werkgelegenheid en ontwikkelingssamenwerking. Maaringewikkelde kwesties moeten niet buiten beschouwingworden gelaten.”Evert Jan HazelegerProgammamanager Kerk in Actie6 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014

Tevredenover arbeidsvoorwaarden“Uitgangspunt van de kerk is dat predikanten hun werkmoeten kunnen doen in de gemeenten zonder zorg voorhun inkomen.”“Hun energie moet besteed kunnen worden aan hun primairetaak. Kennelijk is de kerk gezien de resultaten van het onderzoekdaarin geslaagd!Predikanten zijn geen werknemer is de zin van het arbeidsrecht.De gezagsrelatie met een werkgever ontbreekt. Predikantenhebben dus een vrij beroep, kunnen zelf hun tijd indelen en hoe-ven geen verantwoording af te leggen in een hiërarchische lijn.Normaal gesproken ontvangen vrije beroepsbeoefenaars alleeneen financiële vergoeding voor gedane arbeid, meestal per uur.Voorzieningen bij arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en eeninkomen voor de ‘oude dag’ moet de vrije beroepsbeoefenaarzelf regelen. Bij onze predikanten is dat anders. Zij ontvangennaast een – ruim – primair inkomen, een totaal pakket aan socialevoorzieningen. De kerk regelt en betaalt grotendeels voorde predikanten en hun partners gegarandeerd inkomen bijziekte, werkloosheid, emiraat en bij overlijden. Dat is uitzonderlijk.Daarnaast zijn er voor de predikanten ook nogeen opleidingsbudget en een toegewezen woning waarweinig huur voor hoeft worden betaald.Dat predikanten tevreden zijn is niet alleen een complimentvoor de kerk. Ook voor de Bond van Nederlandse Predikanten;mede dankzij hen is het pakket tot stand gekomen!”Paula van den BoschHoofd Stafafdeling HRM/Adjunctdirecteur dienstenorganisatieZeer tevredenover werk“Veel contact hebben met mensen maakt het werkwaardevol. Je krijgt iets terug van hen, je raakt zelf ookgeïnspireerd.”“Je ziet dat predikanten zich steeds vrijer voelen in hun werk. Vroegerwas de invulling van het werk meer gebonden aan dogma’s.Tegenwoordig is het toegestaan om je eigen geloof en interpretatiete hebben en daarvoor uit te komen. De afwisseling in het werk zalinspirerend zijn.Dat je je roeping volgt hoeft geen voordeel te zijn, het kan ookfrustrerend zijn als niemand je wil horen. Kennelijk is er bij predikantenen kerkelijk werkers een vrijheid om voor hun roeping uit tekomen. Vergelijk het met Jehovah’s Getuigen, die hebben ook eenroeping maar worden keer op keer afgewezen. Dat is frustrerend.Je roeping volgen gebeurt ook bij andere beroepsgroepen. Bijvoorbeeldin de gezondheidszorg en in het onderwijs. Daar zieje eenzelfde soort tevredenheid, mits de omstandigheden zo zijndat men het werk in vrijheid kan doen. Er is minder tevredenheidals een arts maar tien minuten per patiënt heeft en als een soortwegenwacht snel een diagnose moet stellen. Of wanneer je alsverpleegkundige geen tijd meer hebt voor een aai over de bol.Maar als je met hart en ziel werkt, dan heb je die tevredenheid.”Freek MullerArbeids- en organisatiepsycholoogZou u weer predikant zijn gewordenWaardering functie7

Meest bevlogen over voorgaan“Predikanten zijn het meest bevlogen over voorgaan ineen zondagse kerkdienst, pastoraal werk en voorgaanbij uitvaarten en huwelijken. Het voorbereiden van eenzondagse kerkdienst is de reden waarom predikantenTheologie zijn gaan studeren en predikant zijngeworden.”“Je leest de bij bel en je denkt na over een thema. Daar zit demeeste energie in. Dus het verbaast mij niet dat zij daarvoorhet meest bevlogen zij n. De verdeling is conform eerderonderzoek naar tij dsbesteding van predikanten. Zowel fulltimersals parttimers gaan heel vaak voor op zondag. Voorgaan bijuitvaarten wordt ervaren als dankbaar, gewaardeerd werk.Predikanten kunnen iets voor mensen betekenen wanneerdie verdrietig zij n en een groot gemis ervaren. Dat geldt ookvoor het pastoraat. Dan heb je heel intensief contact. Dit zij nactiviteiten waarvan predikanten het gevoel krij gen ‘hier doe ikhet voor’. Het meeste van hun tij d gaat hier in zitten, dus dan ishet ook prettig dat ze dit het meeste waarderen. Dat voorgaanbij casualia lager scoort dan voorgaan in een zondagse dienst,komt doordat huwelij ken en uitvaarten minder vaak voorkomendan ieder week terugkerende zondagse eredienst.”bevlogenheid. Dat zij n positieve ontwikkelingen.Ik ben wel wat kritisch over de opzet van het onderzoek. Is de35% die heeft meegewerkt ook representatief voor de rest vande predikanten? Verder worden er met dit soort onderzoekalleen meningen gemeten, niet daadwerkelij k gedrag! Graagzou ik het ook willen vergelij ken met soortgelij k onderzoek inde VS en Engeland. Als universiteit zouden wij graag betrokkenwillen zij n bij dit soort onderzoek, want dit gaat ons heel ergaan.”Rein BrouwerUniversitair Docent aan de ProtestantseTheologische Universiteit in AmsterdamGENOEGEN EN PLEZIER“Wat me opvalt, is dat geestelij ke toerusting van de gemeenterelatief hoog scoort. Ik weet niet precies wat daar onderverstaan is in dit onderzoek, maar waarschij nlij k dat je alspredikant cursussen aanbiedt aan gemeenteleden ofbij belkringen organiseert. Het lij kt er dus op dat erop dit moment veel meer geïnvesteerd wordt doorpredikanten in het geloofsaspect in de gemeente.Studeren scoort relatief goed, wel 25%. Het doet mij deugd. Ofde predikanten er ook aan toe komen, meet deze grafiek niet. Ineen volle werkweek gaan dingen die moeten gebeuren voor.Opmerkelij k vind ik dat de waardering van de functie rond de80% en hoger zit. Daaruit mag je afleiden dat predikanten methet nodige genoegen en plezier hun werk doen. Dat is eentamelij k vreugdevolle constatering. Ook blij kt dat de meestepredikanten zeggen dat hun verwachtingen zij n uitgekomen.Dat voegt natuurlij k toe aan je plezier in je werk en je8 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014

Actief op social media“Het is mooi om te weten door hoeveel predikantensocial media worden gebruikt. Maar er is aanvullendkwalitatief onderzoek nodig. Want: wát doenpredikanten en kerkelijk werkers op social media?Waarom kiezen zij meer voor Facebook dan voorTwitter?”“Gebruiken zij Facebook privé of om contact te onderhoudenmet de gemeente? Werkt het? En wat is actief gebruik? Tweemaal per dag of eens per maand? Uit het onderzoek blij ktdat predikanten de trend volgen die ook te zien is onder degemiddelde Nederlander: er wordt het meest gebruik gemaaktvan Facebook, dan Linkedin, daarna Twitter en tot slot Youtube,vooral om te kij ken. Acht miljoen Nederlanders maken gebruikvan Facebook, ongeveer de helft van alleNederlanders. Als 46% van de respondentenop Facebook zit, is dat minder dan hetgemiddelde in Nederland. Dus daar is eenverschil te zien. Opmerkelij k is dat de ouderepredikant vaker op Twitter zit dan de jongerepredikant. Maar dat zou ook kunnen komenomdat er geen respondenten jonger dan 41 jaarzij n. Dat men na de pensioensgerechtigde leeftij dminder op LinkedIn zit is logisch, want dat is eencarrièrenetwerk en dan werken zij niet meer.”tij dens de Toga Fotoshoot op de Dam in Amsterdam op 22september 2014. Dat ‘buzzte’ enorm.Dit is mij n tip: maak gebruik van je unieke meerwaarde alspersoon en hoe kan je een verhaal vertellen waardoor mensengeraakt worden door het geloof, de kerk of door jou? Waardoorze dichterbij de kerk komen te staan? Kies twee of hooguit drieplatformen en gebruik die met mate. Het is al effectief om eenkeer per dag een berichtje van 80 tekens op Facebook te zetten.“Eric van den BergAuteur van het ‘Handboek Kerken Social Media’Actief op (welke) social mediaBUZZ“Facebook kan mooi worden gebruikt door predikantenom iets persoonlij ks te laten zien aan gemeenteledenen mensen daarbuiten. Ze kunnen vertellen waar ze meebezig zij n, wat hen opvalt, ze kunnen aanhaken bij deactualiteit, hun mening geven en laten zien wat zij metiets doen. Bij voorbeeld als er een ramp gebeurt waarbijdoden zij n gevallen. Je kunt razendsnel van je laten horenen de relatie aangaan met anderen. Er zou ook meer gebruikgemaakt kunnen worden van YouTube. We leven in eenbeeldcultuur dus daar is veel te winnen. Vaker sprankelendevideo’s maken en deze verspreiden via Facebook, LinkedIn,Twitter of via je blog. Daarmee kun je ruchtbaarheid gevenaan onderwerpen. Een goed voorbeeld is de flashmob9

Visie op de Bijbel“De meeste predikanten geven aan dat zij de Bijbel zienals een bron van inspiratie, als het Woord van God enals het belangrijkste boek in huis.”“Hoewel ik zelf altijd wel een beetje voorzichtig wil omspringenmet de identificatie van de Bijbel met het Woord van God,denk ik dat je van een dienaar van het Woord dit antwoord welmag verwachten. Een predikant is immers een dienaar van hetWoord, een aanduiding die ik helaas niet zo vaak meer tegenkom.Maar volgens mij is dit wel de kern van het predikantschap.Een predikant zal alles in het werk moeten stellen om ruimte tescheppen voor dit Woord waarvan wordt getuigd in de geschriftenvan profeten en apostelen.Ik zie in deze tijd mijn grootste uitdaging in het, samen met wiemaar wil, terugkeren tot de bron om te komen tot een nieuwverstaan van bijbelse teksten. Zelf heb ik niets met al die ‘Jip enJanneke-vertalingen’. In deze vertalingen krijg je niet zozeer metde Bijbel te maken, maar vooral met de visie van de vertalers.Een van de spannendste dingen in mijn werk is om met mensenvan buiten de kerk de Bijbel lezen in een stoere, ongemakkelijkevertaling die heel dicht tegen het Hebreeuws aan zit. Een verta-ling vol met raadsels. Dan kun je zelf nadenken en er op kauwen.In het onderzoek is de visie ‘de Bijbel moet letterlijk wordengenomen’ niet populair. Ik denk juist dat we de Bijbel wel letterlijkmoeten lezen. Daarmee bedoel ik niet als een historischewaarheid van kaft tot kaft, maar: letter voor letter!”WAT DOET DE BIJBEL MET U?“De meeste predikanten antwoorden dat de Bijbel hun voornaamstereferentiepunt is in het leven. Deze uitkomst verrastmij niet. Opvallend is wel dat veel minder predikanten met eenbijzondere opdracht zeggen dat de Bijbel hen voorschrijft hoe zijin het dagelijks leven moeten handelen, dan dat gemeentepredikantendat zeggen. De Bijbel lezen als een directe richtlijn voorhet leven, stelt de lezer volgens mij wel voor grote problemen. Jevijanden liefhebben, klinkt goed maar doe dat maar eens. Ik magtoch ook hopen dat niemand het verhaal van Elia die de Baälpriestersslacht opvat als een directe leefregel. Ik houd zelf maarvast aan dat ene grote gebod van het liefhebben van de Ene enje naaste. Je hebt een levenlang nodig om te ontdekken wat datbetekent…”Ad van NieuwpoortPredikant te Bloemendaal en Overveen. Auteur van onderandere ‘Bij bel voor beginners’, ‘De Bij bel op de Zuidas’en ‘De kleine Mensengod, de Bij bel kan ons nog meervertellen’Wat doet de Bijbel met u10 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014

ColofonSamenstelling: Tanya van der Spek, m.m.v. Margot BerendsFotografie: Qroost Beeldmakers, Leanne Bregman, Josée vanDij k, Sandra Haverman, Kleis Kemperman, Hans Klop, GerritJan Randewij k, Gert Jan van der Tuk, Marieke ViergeverIllustraties: Len MunnikGrafieken: Laura van der LindenVormgeving: Reprovinci, SchoonhovenDrukwerk: De Groot Drukkerij , GoudriaanProductiebegeleiding: Jan VerhageDeze uitgave is ook te downloaden vanwww.protestantsekerk.nlOnderzoeksmethode: online surveyOnderzoeksperiode: 28 juli - 21 augustus 2014Respons: 1131 (35%)Projectteam onderzoek: Rian Binnendij k, Marloes Nouwens,Laura van der LindenProtestants Landelijk DienstencentrumJoseph Haydnlaan 2a,Postbus 8504, 3503 RM UtrechtServicedesk: +31 30 880 18 80 | servicedesk@pkn.nlwww.protestantsekerk.nlwww.facebook.com/ProtestantseKerkinNederland12 PREDIKANTEN EN KERKELIJK WERKERS ONDERZOEK 2014