Vlinders op de Sint-Pietersberg door Frans Post - Vlindernet

Vlinders op de Sint-PietersbergPietersberghoudsopgaveFrans PostSecties Ter Haar & Snellen15-3-20110

colofon© F.Post “Vlinders op de Sint-Pietersberg”Dit rapport is een niet-commerciële uitgave die in besloten kring verspreid wordt, voornamelijk bestemd voor de leden vande secties Ter Haar en Snellen van de NEV en de Vlinderstudiegroep van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg.Wijze van citeren: “Vlinders op de Sint-Pietersberg” door F.Post. Uitgave Ter Haar Snellen 2011.1

Inhoud1. Samenvatting ..................................................................................................................................................................... 32. Vlinders op de Sint-Pietersberg ......................................................................................................................................... 42.1 Inleiding....................................................................................................................................................................... 42.2 Veldwaarnemingen ..................................................................................................................................................... 42.3 Oude gegevens ............................................................................................................................................................ 43. De NEV en de secties Snellen en Ter Haar ......................................................................................................................... 54. Vlinders in Nederland ........................................................................................................................................................ 55. Onderzoeksgebied de Sint-Pietersberg .............................................................................................................................. 66. Deelnemers en waarnemingen inventarisatieweekenden ................................................................................................ 77. Weersomstandigheden inventarisatieweekend in 2008 ................................................................................................... 78. Gehanteerde methoden .................................................................................................................................................... 89. Macro-nacht-lepidoptera ................................................................................................................................................. 119.1 Habitatrichtlijnsoorten .............................................................................................................................................. 119.2 Zeer zeldzame macro-nachtvlinders ......................................................................................................................... 129.3 Zeldzame macro-nachtvlinders ................................................................................................................................. 1510. Microlepidoptera: zeldzame soorten ............................................................................................................................. 1811. Dagvlinders .................................................................................................................................................................... 2111.1 Algemenere soorten ............................................................................................................................................... 2111.2 Zeldzame tot zeer zeldzame soorten ...................................................................................................................... 2211.3 Potentiële vestigers ................................................................................................................................................. 2411.4 Trekvlinders ............................................................................................................................................................. 2511.5 Mogelijke nieuwkomers .......................................................................................................................................... 2612 Positie Sint-Pietersberg voor de vlinderfauna ................................................................................................................ 2712.1 Soortenrijkdom ....................................................................................................................................................... 2712.2 Bijzondere soorten .................................................................................................................................................. 2812.3 Bijzondere biotopen ................................................................................................................................................ 2812.4 Ecologische relaties met België ............................................................................................................................... 3013 Adviezen voor beheer ..................................................................................................................................................... 3113.1 Doelen en maatregelen ........................................................................................................................................... 3113.2 Verhogen natuurwaarden ongewervelden ............................................................................................................. 3214 Vergelijking eerdere excursies Ter Haar/Snellen ............................................................................................................ 3315 Dankwoord ..................................................................................................................................................................... 3316 Literatuur ........................................................................................................................................................................ 33Bijlage 1 Soortenlijst macronachtvlinders Sint-Pietersberg .............................................................................................. 34Bijlage 2 Soortenlijst microlepidoptera Sint-Pietersberg .................................................................................................. 38Bijlage 3 Soortenlijst dagvlinders Sint-Pietersberg ........................................................................................................... 40Bijlage 4 Vlinderwaarnemingen Savelsbos juni 2008 ........................................................................................................ 41Bijlage 5 Vlinderwaarnemingen Horstergrub te Mheer juni 2008 .................................................................................... 422

1. SamenvattingDe Sint-Pietersberg behoort tot de meest bekendenatuurgebieden in Nederland. Van deze enigeNederlandse berg – Europees gezien niet meer dan eenrimpeling in het landschap – resteert slechts eenschamele 125 ha. In feite is het een voorpost van een inBelgië beginnende kalkbrug. Ondanks de grote aanslagendie er door de cementindustrie de afgelopen eeuw isaangericht, is de heuvel voor Nederlandse begrippen nogsteeds van groot belang voor het voorkomen van eenbijzondere flora en fauna. Het kalkhoudende gesteentebiedt een keur aan zeldzame planten met insecten.Onder entomologen geniet het gebied faam vanwegehet voorkomen van insecten die alleen in het uiterstezuiden van Limburg, op de laatste kalkgraslanden, zijn tevinden.Tussen 2006 en 2011 hebben de secties Ter Haar enSnellen van de Nederlandse Entomologische Vereniginggekeken de vlinderstand op de Sint-Pietersbergonderzocht. Het is geen uitputtend onderzoek geweesten de resultaten concentreren zich vooral opnachtvlinders. Er zijn 521 soorten aangetroffen waarvan140 soorten nog niet eerder waren waargenomen. Hetaantal soorten dat bekend is van de berg bedraagt nucirca 800, naar schatting komen er 1.200-1.300vlindersoorten voor maar daar is aanvullend onderzoekvoor nodig. Het is te betreuren dat veel kennis overvoorkomen van vlinders op de berg in het verre verledenniet terecht is gekomen in de databestanden vanbijvoorbeeld het Natuurhistorisch Genootschap en deVlinderstichting. Museumcollecties met opgepriktevlinders in Maastricht, Leiden en Amsterdam herbergennog onbekende schatten.De dagvlinderfauna kan als zeer rijk omschrevenworden. Maar liefst 39 soorten zijn er in het laatstedecennium waargenomen en met name de laatste vijfjaar zijn er spectaculaire ontwikkelingen geweest. Er iseen harde kern van 22 algemene soorten aanwezig,zeven zeldzame tot zeer zeldzame soorten, zes kansrijkevestigers en vier trekvlindersoorten. Bruin dikkopje,boswitje, klaverblauwtje enveldparelmoervlinder zijn voorhun voorkomen in Nederlandgrotendeels beperkt tot de Sint-Pietersberg. Daarnaast hebbenuitgestorven soorten alskaasjeskruiddikkopje,dwergblauwtje, bleek blauwtjeen dambordje de berg weerontdekt en doen pogingen zichop de berg te vestigen. In datkielzog maken ook andereuitgestorven soorten alskalkgraslanddikkopje, dwergblauwtje, tijmblauwtje engroot geaderd witje grote kans de berg te koloniseren.Acht soorten staan op de officiële Nederlandse RodeLijst. Het toont het belang van deze berg voor dedagvlinderfauna. Het heeft geleid tot een nieuwe vormvan toerisme: dagvlinderspotten. Vanuit Groningen enVlaardingen komen ze aangesneld, camera in de hand,om een zeldzame soort te scoren.De lijst met macronachtvlinders omvat inmiddels bijna360 soorten, een respectabel aantal. In Nederlandkomen twee nachtvlindersoorten voor die van belangzijn voor selectie van gebieden in het kader van deEuropese Habitatrichtlijn. Het zijn deteunisbloempijlstaart en de spaanse vlag. Het BovensteBos bij Epen en de Sint-Pietersberg zijn de enigegebieden waar beide soorten voorkomen. Dit zet extradruk op het beschermen en ontwikkelen van denatuurwaarden op de berg en de directe omgevingervan. Er zijn 49 zeldzame tot zeer zeldzamemacronachtvlindersoorten gevonden. De meeste ervanzijn gebonden aan meidoorn, sleedoorn, wegedoorn,bosrank en roosachtigen. Dat blijkt ook uit hunNederlandse namen als meidoornspanner,rozenspanner, sporkehoutspanner en bosrankspanner.Het betreft allemaal vlinders die in Nederland sterkachteruit zijn gegaan omdat struwelen en hagen op veelplaatsen zijn opgeruimd. Ondanks het feit dat debotanische kwaliteit van de kalkgraslanden niet echthoog is, zitten er toch soorten die specifiek in dit milieuvoorkomen zoals de ogentroostspanner,klaverbandspanner en weegbreebeer. De bossen zijn vanmatig belang maar daarvliegt wel een van demooiste vlinders vanNederland, de zeerzeldzame bonte beerwiens voorkomenbeperkt is tot een paarbossen in het uiterstezuiden van Limburg.De berg is een bolwerkvoor veel kleine tot zeerkleine vlindersoorten, de microlepidoptera. Nederlandheeft meer dan 1.200 microsoorten en ruim de helfthiervan vliegt op de berg. Er zitten zeldzamevoedselspecialisten bij als de stalkruidvedermot en demarjolijnvedermot. Ook bij deze groep van vlinderszitten veel soorten die zich thuisvoelen in de oudestruwelen die op de berg staan.De sterke positie van de berg wordt vooral bepaalddoordat het een uitstulpsel is van een gebied datgrotendeels in België ligt. Voortdurend vindt eruitwisseling plaats tussen populaties binnen deze langezone. Toch is het niet alleen maar hosanna als het om devlinderfauna gaat. Vrijwel alle bijzondere vlindersoortendie vroeger voorkwamen op de natte graslanden aan devoet van de berg, zijn zowel in Nederland als Belgiëverdwenen. Kans op herstel is er niet. De vlinderfauna isrijk maar fragiel. Om deze te versterken, is samenhang inbeheer nodig tussen Nederland en België en dient hetareaal kalkgrasland snel uitgebreid te worden. Voorzowel de natuur als de recreatie is de Sint Pietersbergeen trekpleister met een groot groeipotentieel.3

2. Vlinders op de Sint-Pietersberg2.1 InleidingDe Sint-Pietersberg heeft in Nederland de status als eenicoon van biodiversiteit. Deze leeggevreten kalkpuist dievanuit België een stukje Nederland insteekt, herbergteen groot aantal soorten planten en insecten. Bijna alleactieve Nederlandse floristen en entomologen hebbenhet gebied wel eens bezocht. Met name in het derdekwart van de vorige eeuw zijn er veel lepidopterologenactief geweest. In die periode werd de berg kleiner enkleiner maar de soortenlijsten groeiden. Allekalkminnende vlindersoorten van Nederland waren opde berg te vinden en de berg bleek vaak de bestevindplaats van bepaalde soorten te zijn.De beide vlindersecties van de NederlandseEntomologische Vereniging, Ter Haar en Snellen, warennieuwsgierig of de berg nog steeds zijn reputatie konwaarmaken. In juni 2008 is er een inventarisatieweekendgeweest van beide secties. Normaal gesproken komt ereen apart verslag van een weekendexcursie van de beidesecties maar Natuurmonumenten stelde prijs op éénverslag waar alle informatie integraal in is verwerkt.Daarom is in dit verslag aanvullende informatie gebruiktom aan dat verzoek te voldoen. Met dit rapport wordteen integraal overzicht gegeven van de stand van zakenvan de dagvlinderfauna in de afgelopen tien jaar, hetaantal macronachtvlinders dat nu bekend is enaanvullende informatie over de microlepidoptera.Voor de puristen is in de paragraaf “vergelijking meteerdere excursies” te zien hoe het weekend van 2008zich verhoudt tot de resultaten van de sectieweekendenin andere jaren.Dit verslag beschrijft wat voor onderzoek er door eengroep mensen de afgelopen jaren is verricht, hoe datheeft plaatsgevonden, wat er is aangetroffen, hoe deresultaten geduid moeten worden en hoeNatuurmonumenten het kan gebruiken voor haarbeheer.2.2 VeldwaarnemingenBegin juni 2006 was ter voorbereiding een klein groepjeFriezen en Brabanders al actief op de berg. Tussendooren daarna heeft de auteur van dit rapport het gebiednog een tiental malen ’s nachts met licht bezocht en eenpaar maal overdag voor bepaalde soorten. In mei 2006heeft de afdeling Zuid van de NEV eeninsectenwandeling gemaakt over de berg. In augustus2007 is er een NJN-kamp geweest. Verder is gebruikgemaakt van losse waarnemingen van derden.De microlepidoptera spelen slechts een beperkte rol. Eris weinig materiaal bekend bij ons onderzoek, een deel isniet boven water gekomen en van deze groep vansoorten bleek al meer info te bestaan.In het weekend van juni 2008 zijn ook uitstapjesgemaakt naar het Savelsbos en de Horstergrub teMheer. Die resultaten staan in de bijlagen 4 en 5vermeld.2.3 Oude gegevensDe auteur had gehoopt de recente data te kunnenvergelijken met oudere data. Dat is nauwelijks gelukt.Die data zijn er zo goed als niet. In tientallenvlindercollecties, waaronder musea in Amsterdam,Leiden en Maastricht, staan opgeprikte vlinders dieverzameld zijn op de Sint-Pietersberg. De meestedaarvan zijn niet opgenomen in een of andere digitaledatabase. Deze collecties bevatten de schatten van deberg maar er zijn jaren van administratief werk voornodig om die te ontsluiten. In overzichtsartikelen metjaaroverzichten of gewijd aan één bepaalde soort vanB.J.Lempke in de tweede helft van de vorige eeuw, issoms de Sint-Pietersberg genoemd; net zoals in zijncatalogus van de Nederlandse macrolepidoptera. Ookanderen hebben in overzichtsartikelen die een bepaaldjaar of een groot gebied beschrijven, aandacht besteedaan vondsten op de berg. Vaak wordt overigens volstaanmet de opmerking “gevonden te Maastricht” en dekenners weten dan dat het de Sint-Pietersberg betreft.Deze verslagen zijn door de auteur niet nagepluisd; ookdat is een project op zich. Bij de beide vlindersecties zijngeen rapporten bekend van het voorkomen vannachtvlinders op de berg. Ook vlinderaars die in Zuid-Limburg actief zijn, kennen geen rapporten of oudeoverzichten.De dagvlinders zijn vanaf 1997 goed bijgehouden,gedocumenteerd en vrijwel alle data zitten in bestandenbij de Vlinderstichting. Hierover kon beschikt worden.Oudere dagvlindercollecties zijn in het kader vanprojecten, die zijn uitgemond in boekwerken van deVlinderstichting, opgenomen in digitale bestanden. Veelveldgegevens zijn echter verloren gegaan.Het bestand Noctua, dat beheerd wordt door deVlinderstichting en de Werkgroep Vlinderfaunistiek,bezit een kleine hoeveelheid data aan macro- en microlepidoptera,vrijwel geheel van na 2000. Deze data zijnbeschikbaar gesteld via Willem Ellis van Noctua. ViaNatuurbanken van het Natuurhistorisch Genootschap iseen uitdraai gekregen van de macro- en microlepidopteradie in de landelijke database zitten. Ookhiervoor geldt dat het een beperkte hoeveelheid recordsis, zeker gezien de vele waarnemingen die in hetverleden zijn verzameld, opgeprikt staan in collecties,staan te verstoffen in aantekenboekjes of samen met dewaarnemer naar de eeuwige jachtvelden zijn vertrokken.De schatten van de berg zijn niet eenvoudig teachterhalen4

3. De NEV en de secties Snellen en Ter HaarDe Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) isopgericht in 1845 en heeft als doel de studie vaninsecten, spinachtigen, duizendpoten en miljoenpoten testimuleren (zie teksten op www.nev.nl). Dit vindt ondermeer plaats door bijeenkomsten en excursies, lezingen,het uitgeven van tijdschriften en determinatietabellenen het onderhouden van een bibliotheek. De NEVstimuleert, verzorgt en bevordert het contact tussenentomologen in Nederland. Mensen die uit liefhebberijgeïnteresseerd zijn in insecten en zij die beroepshalveinsecten bestuderen, vinden elkaar in een collegialesfeer. De NEV heeft een belangrijke functie bij hetbevorderen van de entomologische wetenschap inNederland. Bovendien draagt zij haar steentje bij aan denatuurbescherming door het signaleren vanbedreigingen en het stimuleren van inventarisatie. Zijhoudt zich uitdrukkelijk niet bezig met de handel ininsecten. De sectie Snellen, die sinds 1981 bestaat,houdt zich bezig met de studie van de kleinere vlinders.Ze wordt gevormd door de NEV-leden. De sectie isgenoemd naar P. Snellen die in 1882 het eersteNederlandse boek over micro’s publiceerde. Dedeterminatie van micro’s is een moeizameaangelegenheid. Door de veelheid van problemen waarmen op stuit, is er behoefte aan onderlinge hulp.De sectie Ter Haar bestaat sinds 1998 en is genoemdnaar één van de pioniers op vlindergebied in Nederlanduit de 19e eeuw, D. ter Haar. Er zijn meer dan 100 leden,zowel jongeren als senioren, amateurs en professionals.De meesten zijn lid van de NEV. De doelstelling van desectie Ter Haar is de kennis over macrolepidoptera inNederland te vergroten en toegankelijk te maken vooriedereen. Het zwaartepunt ligt op Nederlandsenachtvlinders maar bijzondere meldingen overdagvlinders zijn uiteraard ook welkom. De sectieshouden ieder jaar twee bijeenkomsten, in het voorjaaren in het najaar, in de buurt van Lexmond. Tijdens debijeenkomsten worden wetenswaardighedenuitgewisseld, lezingen gegeven en materiaal getoond.Gezamenlijk wordt elk jaar een excursie georganiseerdnaar een natuurgebied ergens in Nederland. Van deresultaten verschijnt dan later een inventarisatierapport.4. Vlinders in NederlandVlinders in Nederland worden gemakshalve ingedeeld indagvlinders en nachtvlinders. Het is een veelgebruikte,populaire benadering maar ze is niet wetenschappelijkonderbouwd. Dagvlinders vliegen altijd overdag en demeeste nachtvlinders vliegen inderdaad ’s nachts. Maareen kleine groep nachtvlinders kan zowel overdag als ’snachts aangetroffen worden of ze vliegen zelfs alleenoverdag. Taxonomisch valt er niets mee te doen.Een andere onderscheid dat veel wordt gebruikt, is hetverschil in grootte dat leidt tot een indeling in micro- enmacrovlinders. Ook dat is geen taxonomisch criterium.Kleine macro’s zijn kleiner dat de grootste micro. In depraktijk valt er echter goed mee te werken, zie hetbestaansrecht van de beide secties.In Nederland zijn inmiddels (stand augustus 2010) 2.376vlindersoorten bekend. Deze informatie is terug tevinden in “De Nederlandse Biodiversiteit” uit de serie“De Nederlandse fauna”.Tot de microlepidoptera worden 1438 soorten gerekendterwijl de 938 overblijvende macro’s gesplitst kunnenworden in 106 dagvlindersoorten en 832nachtvlindersoorten. De slakrupsen, bloeddrupjes,wespvlinders en houtboorders worden gemakshalve ooktot de macro’s gerekend.Een deel van deze soorten komt niet meer in Nederlandvoor. Van de 2.376 soorten zijn er nog 2212 soortenover, een geringe afname van 7%, zie tabel 1. Dat is nietgelijk over de families verdeeld; van de dagvlinders is33% van alle soorten verdwenen. Van de macro’s zijn6,4% verdwenen, van de micro’s is dat 5%. Hier wreektzich het gebrek aan oude data. Terwijl van dedagvlinders al veel informatie voorhanden is uit denegentiende eeuw uit geheel Nederland, geldt dat nietvoor de micro’s en macro’s. Dat vertekent dezebiodiversiteitscijfers. In tabel 1 is te zien hoeveelsoorten er binnen de driedeling dagvlinders, macro’s enmicro’s anno 2010 aanwezig zijn in Nederland.Sinds 1980 worden er gemiddeld 3,7 nieuwevlindersoorten aan de Nederlandse lijst toegevoegd enhet einde is voorlopig nog niet in zicht. Nieuwe soortenzijn vooral micro’s en hun ontdekking is vaak te dankenaan beter onderzoek, zowel in het veld als in bestaandecollecties. Daarnaast zijn bij met name bladrollers enmineerders veel zich uitbreidende soorten die vanuit hetzuiden naar Nederland oprukken.GroepaantalDagvlinders 71Macrolepidoptera 779Microlepidoptera 1362Totaal 2212tabel 1 : aantal soorten vlinders in Nederland.5

5. Onderzoeksgebied de Sint-PietersbergDe Sint-Pietersberg is een tafelberg, gelegen tussen delage valleien van Jeker en Maas. Veel informatie is tevinden op de site www.sintpieterberg.org. Voor dezeparagraaf is daar mede gebruik van gemaakt.De kalkachtige ondergrond vandeze streek werd gevormdtijdens de Krijtperiode, meerdan 65 miljoen jaar geleden, ineen zeemilieu waarin dierengoed gedijden, zoals blijkt uit deontdekking van talrijkefossielen waaronder debefaamde mosasaurus. In denegentiende eeuw bestond hetuit een vrijwel boomlooscultuurlandschap metgraanteelt en braakliggendegronden. De drogeschraallanden, zonnigehellingen, kalk en vochtigeplaatsen leverden een grote mozaïek aan bodemtypenop. Floristisch werd dat vertaald in een indrukwekkendeflora. Door eeuwenlange mergelontginning is er in ditgebied een uitgebreid ondergronds gangenstelselontstaan. Onder de oppervlakte van de Sint-Pietersbergligt een doolhof van ruim 60 km gangen. De gaten enspelonken zijn een veilige schuil- en overwinteringplaatsvoor vogels, zoogdieren en insecten. Het is thans eenvan de belangrijkste overwinteringcentra voorduizenden vleermuizen uit heel West-Europa. Over hethele gebied liggen ook tientallen open mergel-, krijt ensilexgroeves verspreid.plantensoorten. In meer dan een eeuw tijd zijn 67soorten dagvlinders waargenomen waarvan de meestenstandvlinder waren. Nu komen er nog 39 dagvlindersoortenvoor en het is daarmee het rijkstedagvlindergebied van Nederland.In de jaren twintig is de ENCI gestart met de winnen vanmergel in dagbouw ten behoeve van de productie vancement. Door de dagbouwexploitatie is een groot deelvan het ondergrondse gangenstelsel verdwenen maarook vele schraallanden. Voor het symbolische bedragvan één gulden kocht de vereniging Natuurmonumentenin 1992 alle terreinen die op de Sint-Pietersberg werdenbeheerd door de provincie Limburg.Natuurmonumenten bezit momenteel ca 120 ha.Daarvan is 9 ha kalkgrasland, 48 ha schraalland, 6 haakker en de overige hectares bestaan uit kalkhellingbos,eiken-haagbeukenhakhout en bossen en struwelen.Natuurmonumenten streeft ernaar de waardevollekalkgraslanden en heischrale graslanden te herstellen enuit te breiden. In Nederland is er nog maar 20 hakalkgrasland. Om de toestand van de kalkgraslandenoptimaal te houden, graast er een kuddemergellandschapen.De Sint-Pietersberg is bovengronds en ondergrondsaangewezen als beschermd Habitatrichtlijngebied.In figuur 1 is het onderzoeksgebied weergegeven. Derode stippen geven aan waar in 2006-2010 ’s nacht metde lamp vlinders zijn gelokt.In de loop der eeuwen ontstond in deze streekgeleidelijk aan een typische plantengroei, dekalkgraslanden, vooral door het gebruik van de hellingenals weilanden voor schapen en geiten. Omdat hiergemiddeld weinig neerslag valt, de zon meer schijnt, dehellingen goed beschut liggen en de kalkbodem sterkdoordringbaar is, komen er op de Sint-Pietersberg veelzeldzame dier- en plantensoorten voor. Het gaat omsoorten met vaak een zuidelijke oorsprong, zoals demuurhagedis, bepaalde orchideeën en talrijke insecten.Om deze unieke biotoop van de kalkgraslanden tebehouden moet er regelmatig opschietend struikgewasen bos gekapt worden. Eenmaal ontbost, onderhoudenmergellandschapen deze graslanden. De hellingenbestaan uit een afwisseling van graslanden, akkers enhellingbossen, die begroeid zijn met kalkminnendefiguur 1: onderzoeksgebied St.Pietersberg metonderzoeksplekken 2006-20106

6. Deelnemers en waarnemingen inventarisatieweekendenEr zijn twee excursieweekenden geweest: in 2006 eenFries-Brabantse onderneming en in 2008 met delandelijke commissies Ter Haar en Snellen van de NEV.Deelnemers uit 2006 (9 mensen): Auke Hunneman, HenkHunneman, Frans Post, Andy Saunders, JohanSchipperen, Jannie en Siep Sinnema, Piet van Son enGerrit Tuinstra. Deelnemers 2008 (22 mensen): GerardBergsma, Maurice Franssen, Frans Groenen, Dick enMathilde Groenendijk, Hans en Dianne Groenewoud,Hans Huisman, Henk Hunneman, Maja Keijzer en Carelten Ham, Joop en Christien Kuchlein, Sandra Lamberts,Frans Post, Andy Saunders, Johan Schipperen, Piet vanSon, Joke en Henk Stuurman en Jaap Zwier.Daarnaast heeft Frans Post tussen 2006 en 2010 de Sint-Pietersberg meerdere malen bezocht. Er is ook gebruikgemaakt van de data van een NJN-kamp in augustus2007, dagvlinderdata van de Vlinderstichting en enkelebijzondere waarnemingen van derden waarvan een deelafkomstig is van het bestand Noctua of Natuurbanken.De gegevens van al deze deelnemers zijn gebruikt voordit verslag. Helaas is een deel van de waarnemingen vanmicrolepidoptera van het weekend uit 2008 nietovergedragen aan de samensteller van dit verslag. Dereden hiervoor zijn de Hoekse en Kabeljauwse twistentussen Tinea en de Vlinderstichting/WerkgroepVlinderfaunistiek. Dit bleek pas na afloop van hetweekend.Alle waarnemingen die in dit rapport zijn behandeld, zijnopgeslagen in mijn database (programma Orde;uitgegeven door de NEV). De Vlinderstichting/Werkgroep Vlinderstatistiek hebben een digitale kopievan de waarnemingen ontvangen. Alle deelnemers aande weekenden hebben een digitale (pdf-versie) en eenpapieren versie van dit rapport gekregen.Natuurmonumenten heeft drie schriftelijke kopieëngekregen en een digitale versie van de verzameldewaarnemingen, ten behoeve van hun eigen beheer enregistratie van waarnemingen.foto 1 : alleen met gitzwarte koffie gaan ’s ochtend de ogen weer open7. Weersomstandigheden inventarisatieweekend in 2008De weersomstandigheden worden toegespitst op hetweekend van 2008. Het weekend uit 2006 met eenbeperkt aantal deelnemers en de afzonderlijke excursiesvan F.Post worden verder niet toegelicht. Het wastoentertijd goed tot zeer goed weer voor het doen vanwaarnemingen.De weersomstandigheden tijdens het weekend van 2008waren redelijk geschikt voor vlinderonderzoek. De bijnavolle maan op zaterdagavond 21 juni heeft ongetwijfeldnegatief uitgepakt. Een deel van de gegevens over hetweer zijn ontleend aan de dagrapporten van hetweerstation te Maastricht van het KNMI. vrijdagavond: geheel bewolkt, matigezuidwind, een temperatuur van 21 graden bijde schemering en een eindtemperatuur vancirca 14 graden rond 2 uur ’s nachts. Aan hetbegin van de avond heeft het nog evengedruppeld maar als regen stelde het niksvoor. Het weerstation van het KNMIconstateerde een neerslag van minder dan 1mm rond middernacht.zaterdag overdag: in de ochtend bleef het langbewolkt maar halverwege de middag trok hetgeheel open. Het was droog weer met eenfrisse zuidwestelijke wind. De temperatuur liepop naar 24 graden. In totaal circa 5 uurzonneschijn.7

zaterdagavond: bij de schemering eentemperatuur van 20 graden die rond 2 uur ’snachts was teruggelopen tot 12,5 graden. Erwas voor 1/8 bewolking en daardoor was demaan goed zichtbaar die voor 7/8 gevuld was.Droog weer.zondag overdag: droog weer en wisselendbewolkt met zonnige momenten, circa 5 uurzon in totaal.De weersomstandigheden in de aanloop naar hetweekend waren goed. De lente van 2008 werd door hetKNMI omschreven als zeer zacht, zeer zonnig en met eennormale hoeveelheid neerslag. De lente liet in 2008 wellang op zich wachten. Vanaf eind april kwamen dedagtemperaturen boven 15,0 °C uit. Sinds 1901 was hetpas twee keer eerder was voorgekomen dat de eerstedag met aangename warmte zo laat in het jaar viel.In totaal telde de lente 21 warme en negen zomersedagen tegen normaal elf, respectievelijk drie dagen.Vooral het aantal zomerse dagen, alle in mei, is hoog.Met gemiddeld over het land 590 zonuren tegennormaal 485 was de lente zeer zonnig. Ook hier was meide spraakmaker met 274 zonuren tegen normaal 209.Gemiddeld over het land viel met 175 mm neerslagvrijwel de normale hoeveelheid van 166 mm. Deneerslag viel vooral in maart.De maand juni 2008 staat te boek als warm, zonnig engemiddeld vrij droog. In de tien dagen voorafgaand aanhet weekend was het (te) koud voor de tijd van het jaar.Wij hebben kunnen profiteren van de opkrabbelendetemperaturen want als het weekend een week eerderwas gehouden zouden de resultaten een stuk zijntegengevallen. In totaal telde juni in De Bilt 22 warme(maximumtemperatuur 20,0 °C of hoger ) en vijfzomerse dagen (maximumtemperatuur 25,0 °C ofhoger), tegen twaalf respectievelijk vier normaal. Infiguur 2 is het temperatuurverloop van de maand junivan de Bilt te zien; voor Maastricht gold grosso modoeen zelfde beeld.figuur 2: maandtemperaturen in juni 20088. Gehanteerde methodenBij het veldwerk in Zuid-Limburg zijn zes techniekeningezet: overdag vangen met vlindernet, overdag zoekennaar rupsen, ’s nacht vlinders lokken met licht naar eenlaken waar je bij staat, vlinders lokken met een lichtvalwaar ze in terecht komen en die op het eind van deavond bekeken wordt, vlinders lokken met voedsel zoalsstroop en vlinders lokken met soortspecifiekeferomonen.De meest gebruikte methode betstaat uit het lokken vannachtvlinders naar een wit laken waar een felle, speciale lamp zijnlicht op werpt. Het gaat om lampen van 250 ML, 500ml, 125 HPL,160 HPL of 400 HPL. Op de foto is een maximale opstelling te zien:500 ML en 400 HPL. Behalve fel, wit licht komt er ook veel UVstralingvrij; dat speelt een grote rol bij de aantrekkingskracht.De vlinders vliegen rond de lamp maar gaan vaak snel op het lakenzitten waardoor ze op naam gebracht kunnen worden. Een kleineopstelling met 1 lamp levert in drie uur ca 50-60 macrosoorten op,een grote opstelling met 2 lampen lokt in vijf uur ca 90-120macrosoorten. Overigens zijn dit vuistvoorbeelden. Locatie,weersomstandigheden, tijd van het jaar, duur van de avond enaantal lampen leiden tot variatie in het aantal vlinders dat op hetlicht afkomt. Zeker 95% van alle nachtvlinders komt op licht af.8

Een variatie binnen het thema “vlinders lokken met fel licht” is hetgebruik van een lichtval. Ze zijn vaak uitgerust met een lamp van250 ML of 160 HPL. De vlinders botsen tegen een doorzichtigekunststofplaat en komen in een bak terecht waar ze niet meeruitkomen. Een deel van de vlinders blijft echter buiten de val. Metname kleine spannertjes, die maar wat rondfladderen, gaan op deval of op het laken zitten. Een lichtval wordt als extraatje ingezet.Op het eind van de avond wordt de val geleegd en wordt gekekenwat er op en in de val zit. Een lichtval in combinatie met een grotelichtopstelling enkele honderden meters verder kan 10-15% extrasoorten op een avond opleveren. De val kan in een afwijkendbiotoop geplaatst worden of op een bijzondere plek om gericht tezoeken naar bepaalde soorten.Zeker ’s nacht maar vaak overdag, wordt een vlinder met een netgevangen om ze op naam te kunnen brengen. Overdag is het demeest favoriete methode. Rondvliegende vlinders maar ookexemplaren die zitten te zonnen of te fourageren worden met eensnelle beweging verschalkt. De waarnemer op de foto loopt inkorte broek zodat hij direct voelt waar de bramen en brandnetelsstaan; favoriete voedselplekken voor zowel vlinders als rupsen.Overdag wordt ook naar rupsen of poppen gezocht. Het net speelthierbij ook een rol; door het net door de begroeiing te slepenkomen er rupsen in.Het zoeken naar rupsen wordt vaak specifiek ingezet. Het afzoekenvan waardplanten op specifieke soorten is een welkome aanvullingop de soortenlijst want niet alle vlinders komen op licht of vliegenoverdag.Vlinders kunnen gelokt worden met een geurstof. De basis van eenlokstof is een zoete oplossing van stroop met suikerwater. Er wordtalcohol aan toegevoegd als extra attractie maar ook om de vlindersenigszins dronken te maken waardoor ze langer op de lokstofblijven zitten. Aan de lokstof is een extra geurstof toegevoegd;amylacetaat die naar zuurtjes geurt. Het vergroot deaanlokkelijkheid van de lokstof. Op de Sint-Pietersberg is demethoden een paar keer ingezet.Het lokken van vlinders met stroop levert soorten op die niet ofnauwelijks op licht komen. Ruim driekwart van alle nachtvlinderskomt op stroop maar voor ca 5% is dit de belangrijkstewaarnemingsmethode. De methode kan alleen ingezet worden inhet voor- en najaar als er geen of bijna geen bloeiende planten zijnals concurrent.Sommige soorten kunnen gericht opgespoord worden metsoortspecifieke feromonen. Vrouwtjes scheiden feromonen afwaarvan de geur opgevangen wordt door de mannetjes.Feromonen voor schadelijke insecten worden in een laboratoriumgesynthetiseerd, op een dispenser gebracht en met de hulp vaneen val worden de mannetjes gevangen. Het is een zeer effectiefhulpmiddel; geen mannetje kan een feromoon weerstaan. Demethode beperkt zich tot een handvol soorten dus de toepassingervan is zeer beperkt. De methode wordt in Nederland vooralgebruikt om wespvlinders op te sporen. In 2008, 2009 en 2010 isdeze methode met succes op de Sint-Pietersberg ingezet.9

Bijna alle soorten worden direct inopschrijfboekjes genoteerd en na afloop inde computer gezet. Moeilijke soortenworden meegenomen en/of vaakgefotografeerd om ze later of thuis tedetermineren. Vooral bij de micro’s is datvan belang. De meeste micro’s worden inpotjes meegenomen en de ochtenddaarna op naam gebracht.Een deel van de micro’s wordt pas indewinter gedetermineerd. Het vaak zeerspecialistisch werk waarbij de hulp van eencollectie noodzakelijk is.foto 2 : de Brabanders staan klaar om het tekort aan koffiemelk aan te pakken.foto S.Lamberts10

9.2 Zeer zeldzame macro-nachtvlindersDe klaverwespvlinder(Bembecia ichneumoniformis) iseen zeer zeldzame wespvlinder die in de periode 2006-2010 niet is waargenomen. Toch wordt de soort hieropgevoerd. De Sint-Pietersberg staat al lange tijd bekendals de enige of de beste vindplaats van deze soort inNederland. Recente waarnemingen elders in Nederlandzijn niet meer bekend. Het habitat bestaat uit zonnige,warme droge (kalk)graslanden, spoordijken ensteengroeven. De waardplanten zijn diverse soortenklaver, waaronder gewone rolklaver en honingklaver. In2006, 2008, 2009 en 2010 is in de maand juni, zowel ’sochtends als ’s middags tijdens goed weer met drieferomoonvallen gewerkt. Zie foto blz.37. Er is er geeneentje gezien.De drievlekspanner (Stegania trimaculata) is een zeerzeldzame soort, die vanuit het zuiden zijnverspreidingsgebied lijkt uit te breiden. Alleen in hetmidden en zuiden van Limburg lijkt desoort honkvaste populaties te hebben. Aande waardplant ligt dat niet; dat is populier.Op de Sint-Pietersberg staan weinigpopulieren maar toch is dedrievlekspanner zesmaal opgemerkt.De prunusspanner (Aleucis distinctata) is een zeerzeldzame soort die sinds 1992 nog uitsluitend voorkomtin Limburg en het oostelijk deel van Noord-Brabant. Desoort is hard achteruit gegaan. De biotoop bestaat uitoude struwelen van sleedoorn en meidoorn. Dit zijn ookde twee waardplanten. De vlinder komt slecht op lichtmaar kan goed opgespoord worden door in deschemering en de nacht met een zaklamp de struwelenaf te speuren. Er zijn er acht gevonden.De meidoornspanner (Theria primaria) is een zeerzeldzame soort die slechts af en toe gemeld wordt uithet oosten en het zuiden van het land. Hetverspreidingsgebied is aan het inkrimpen. Desoort is alleen te vinden bij goed ontwikkeldestruwelen van meidoorn en sleedoorn; datzijn ook de twee waardplanten. Het is eenvan de vroegst verschijnende spanners; detop van de vliegtijd ligt eind januari. Devlinders komen slecht op licht en worden hetbest opgespoord door met de zaklamp destruwelen af te speuren. Er zijn er negengevonden.De klaverbandspanner (Scotopteryx bipunctaria) is eenzeer zeldzame soort waarvan slechts enkele recentemeldingen uit de zuidelijke helft van het land bekendzijn. De biotoop bestaat uit warme en drogekalkgraslanden. Kale stukjes grondworden gebruikt om te rusten ente zonnen en zijn mogelijk vanessentieel belang voor deze soort.De waardplanten bestaan uitklavers en andere kruidachtigeplanten. De vlinders laten zich gemakkelijk opjagen envliegen overdag soms spontaan op. Ze komen op licht.De soort is in ieder geval nog in 1982 in het gebiedgezien en verder in 2009 nog tweemaal op deKannerheide en het Poppelmondedal. De Sint-Pietersberg is het enige gebied in Nederland waar desoort vermoedelijk nog voorkomt.De rozenspanner (Earophilabadiata) is een zeer zeldzame soortdie lokaal en verspreid voorkomt inde duinstreek langs de kust en openkele plekken in Oost- en Zuid-Nederland. Het aantal vindplaatsenis flink achteruit gekacheld. De soortkomt slecht op licht. De vlinderskunnen makkelijk opgespoord worden door in de avondmet een zaklamp langs oude en goed ontwikkeldestruwelen met roosachtigen te schijnen. De vlindersvliegen dan op. In april zijn zeven exemplarenwaargenomen.De getekende rozenspanner (Anticlea derivata) is eenzeer zeldzame soort die verspreid en lokaal voorkomt opde zandgronden in het binnenland en in de duinen. Debiotoop wordt omschreven als open bossen, bredebospaden, bosranden, duinen, struwelen en tuinen maarhet verbindende element is het voorkomen van diversesoorten rozen. Het gaat om plaatsen waar al sindsoudsher rozen – de waardplanten – voorkomen. Het iseen zeer honkvaste soort. Ze zijn het makkelijkst op tesporen door in de avond met een zaklamp langsstruwelen met roos te lopen. De soort komt overigensslecht op licht. Er zijn er drie gevonden.De bruine bosrankspanner (Horisme vitalbata) is eenzeer zeldzame soort die slechts af en toe wordt gemelduit de zuidelijke helft van het land. Debiotoop bestaat uit open bossen enstruwelen op kalkrijke grond. De vastewaardplant is bosrank. Vermoedelijk isde soort zich in het zuiden aan hetuitbreiden want het aantalwaarnemingen is aan het stijgen. Op deSint-Pietersberg zijn er 13 gemeld. De soort komt goedop licht maar kan ook opgespoord worden door in deschemering bosrank met een zaklamp af te speuren.De grote boomspanner (Triphosa dubitata) is een zeerzeldzame soort die slechts af en toewordt waargenomen, vooral in dezuidelijke of oostelijke helft van hetland. De biotoop bestaat uit bossen enstruwelen op kalkrijke bodems ofheiden; ook in de duinen. De soortoverwintert als vlinder in schuren, hollebomen, bunkers en grotten. Bij deDuivelsgrot zijn in 2009 vier in- enuitvliegende exemplaren gezien. De12

waardplant is vooral wegedoorn; soms sporkehout ofandere loofbomen. De soort komt slecht op licht maargoed op stroop. Er zijn er vijf gevonden.De bosrankdwergspanner (Eupithecia haworthiata) isweer zo’n soort waarvan de verspreiding wordt bepaalddoor het voorkomen van bosrank. Het is een zeerzeldzame soort die vooral wordt waargenomen in Zuid-Limburg; de populaties kunnen daar soms vrij groot zijn.Toch is bosrank niet de enige waardplant; rupsenkunnen ook gevonden worden op clematis. De soortkomt goed op licht. Door overdag stevig aanbosrankstruwelen te schudden, kunnen ze ook ontdektworden. Er zijn er 58 gevonden.De oranje bremspanner (Isturgia limbaria) is een zeerzeldzame soort die verspreid over het land slechts af entoe wordt waargenomen. In vergelijking met een halveeeuw geleden is de soort sterk achteruit gegaan. Alleenin het midden van Noord-Brabant lijkt de soort nogredelijk te gedijen. In Limburg is de soort vrijwelverdwenen. In het aangrenzende België is de soortplaatselijk algemeen. De biotoopbestaat uit zonnige plekken inbosachtige gebieden, heiden, schralegraslanden, spoordijken en duinen. Eris één waardplant: brem. Het is eendagactieve soort die uitsluitend tevinden is bij bremstruwelen. Alleen bijzonnig weer gaan ze op de wieken. Het is een snellevlucht, vaak laag door de begroeiing. De pop overwintertin de grond, soms meerdere jaren achter elkaar. In mei2008 is er één gezien in het Poppelmondedal.De donkere ogentroostspanner (Perizoma bifaciata) isaltijd al een zeldzame tot zeer zeldzame spannergeweest in Nederland. Tegenwoordig wordt de soortalleen nog maar een enkele keer waargenomen in dekuststreek, vooral op de Zuid-Hollandse eilanden, ensoms in Zuid-Limburg. Het biotoop bestaat uitgraslanden op kalkrijke bodem en andere plaatsen meteen kalkrijke grasvegetatie, duinvalleien; randen vanveel betreden bospaden en verwaarloosde stukkengrond. De waardplant bestaat uit verschillende soortenogentroost. De rupsen van deze spanner leven eerst ineen vrucht van ogentroost, later vrij op de plant. In hetbegin van de schemering vliegen ze laag in de begroeiingmaar ze zijn overdag ook makkelijk uit de begroeiing opte jagen. In 2007 is er één exemplaar op een NJN-kampgezien en in 2009 weer een drietal, alle bij deKannerheide.De ogentroostspanner (Perizoma blandiata) is een zeerzeldzame soort die slechts af en toe wordtwaargenomen in de zuidelijke helft van het land. Dat isgeen wonder; de waardplant ogentroost is ook nietbepaald algemeen. Toch ontbreekt deze spanner op demeeste plaatsen waar ogentroost groeit. De vlinder kanzowel overdag als ’s nachts gevonden worden. Er is ereentje gevonden.De heide-oogspanner (Charissa obscurata) is eeninmiddels zeer zeldzame spanner. In minder dan eenhalve eeuw is dit vlindertje, die voorheen lokaal wijdverbreid was, grotendeels uit Nederland verdwenen. Delaatst bekende vindplaatsen liggen op de Veluwe. In2007 is er een exemplaargefotografeerd bij de Kannerheidetijdens een NJN-kamp. Het biotoopbestaat uit droge tot zeer drogeheidevelden, schraallanden enkalkgraslanden. De waardplantenbestaan uit lagere kruiden maar ookstruik- en dopheide. De vlindervliegt vroeg in de schemering en komt redelijk op licht.Soms wordt de vlinder overdag gezien, zittend op eenblad of hangend aan een twijgje maar af en toe ookbloembezoekend. De soort was nog niet bekend van deSint-Pietersberg.Het karmozijnrood weeskind (Catocala sponsa) is eenzeer zeldzame soort die de laatste jaren sterk vooruit isgegaan. Vermoedelijk is de soort in Zuid-Nederlandinmiddels op verscheidene plekken inheems gewordenzoals in Noord-Brabant. Zekerheid daarover is er nietwant dit weeskind is ook een erkende zwerver entrekker. Door de opwarming van het klimaat in deafgelopen tien jaar is het goed mogelijk dat er elk jaareen flinke influx is vanuit België en Duitsland. De rups zitop zomereik. De vlinder komt slecht op licht maar goedop smeer. In 2010 is één exemplaar op smeer gezien.De wikke-uil (Lygephila pastinum)is een zeer zeldzame soort die nognauwelijks wordt waargenomen.De soort is hard achteruit gegaan.De kuststreek met kalkrijkeduinen en het uiterste zuiden vanLimburg zijn de belangrijksteplekken waar de soort nog zit. Dewaardplanten bestaan uit diversekruidachtige planten, waaronder vogelwikke enmoeraslathyrus. In de periode 2006-2010 zijn tweevlinders waargenomen. De soort komt goed op licht.De witringuil (Cerastis leucographa) is een zeer zeldzamesoort die slechts af en toe wordt waargenomen in hetzuiden en zuidoosten. Ook in de Biesbosch bevindt zicheen goede populatie. De biotoop bestaat uit openloofbossen en struwelen. De waardplanten zijn diversekruidachtige planten, loofbomen en struiken, waaronder13

muur, zuring, bosbes, wilg en eik. De vlinders komenzowel op licht als op smeer en bezoeken wilgenkatjes. Erzijn er 14 gevonden.De lichtgrijze uil (Lithophaneornitopus) is een zeer zeldzamesoort die verspreid over hetland wordt waargenomen. Zekomt voor in eikenbossen enelzenbroek. Het zuiden vanLimburg biedt de meeste kansop ontdekking zoals in deVijlener Bossen en het BovensteBos. De vlinders komen slechtop licht maar goed op smeer. Erzijn er vier gevonden.De wortelstreepgrasuil (Mythimna sicula ) een zeerzeldzame, incidenteel voorkomende soort, waarvan demeeste waarnemingen afkomstig zijn uit het zuiden vanLimburg. De biotoop is vooral te vinden in kalkgraslandenen dat is ook het favoriete biotoop elders inEuropa. Als waardplanten worden grassoorten genoemd.Op de Sint-Pietersberg is één exemplaar vastgesteld. Desoort komt goed op licht.De lichte daguil (Heliothis viriplaca) is een inmiddels zeerzeldzame, overdag vliegend uiltje. In het verleden was desoort veel algemener maar in het binnenland bleef heteen vrij zeldzame verschijning.Op het ogenblik komt de soortspaarzaam voor in de duinen,het voormaligehoofdverspreidingsgebied.Daarbuiten wordt de soort zogoed als niet meer opgemerkt.Daarom was de verrassing deste groter toen G.Smeets in2008 een exemplaar opkalktrip wist te fotograferen.Het biotoop bestaat uit graslanden en braakliggendeakkers. Dat heeft te maken met de waardplanten vandeze soort zoals stalkruid, vlasbekje, silene, peen, kleinstreepzaad, wilde cichorei, rode klaver en knoopkruiddie veelal op akkers zijn te vinden waar gedeelten braakliggen. In feite is het een pioniersoort die afhankelijk iskruiden die tijdelijk massaal optreden maar snelovervleugeld worden door ander kruiden. De vlindersvliegen overdag bij zonnig weer en bezoeken bloemenvan slangenkruid en klaver; ze schieten vaak snel van deene bloem naar de andere. De vlinders zijn ook ´s nachtsactief en komen op licht.De viervlakvlinder (Lithosia quadra) is een zeer zeldzametrekvlinder die zich soms enige jaren kan handhaven. Hetaantal waarnemingen per jaar varieert sterk. In 2006 waser spraken van een forse influx van deze beer; ze werdop veel plaatsen in heel Nederland waargenomen. Dewaardplanten bestaan uit korstmossen en algen opbomen, vooral op eik. De soort komt goed op licht. Er iser een gevonden.De weegbreebeer (Parasemia plantaginis) is een zeerzeldzame soort die vroeger enkele populaties had in hetuiterste zuidoosten van Limburg. Na 1983 is de soortverdwenen. In 2005 en 2009 dook er eentje op in hetBovenste Bos bij Terziet. Hetbiotoop bestaat uit kruidenrijke,enigszins ruige graslanden enmantelvegetaties van loofbossen.De waardplanten bestaan uitdiverse kruidachtige en houtigeplanten, waaronder weegbree,dophei, geel zonneroosje, kleinepimpernel, silene,dagkoekoeksbloem en kruiskruid.Het is een dagactieve nachtvlinder die alleen vliegt als dezon schijnt. Daarna kruipt de vlinder bovenop een bladmaar door zijn fraaie tekening kan de vlinder snelopgespoord worden. Het is een goede vlieger dierazendsnel door de begroeiing heen en weer schiet. In2010 is een exemplaar gefotografeerd in hetPoppelmondedal. De soort was nog niet bekend van deberg.De bonte beer (Callimorpha dominula) is een zeerzeldzame soort die alleen in het uiterste zuiden vanLimburg inheems is. Daarnaast duiken er af en toe eldersin Nederland vlinders op. Dit deed zich bijvoorbeeld ookvoor bij het Ter Haar/ Snellenweekend in 2009 inDrenthe. In Zuid-Limburg is het voorkomen beperkt toteen paar gebieden. Dewaardplanten zijn zeerdivers van aard zoalsgewone smeerwortel,koninginnenkruid,brandnetel, braam, wilg,kamperfoelie enmoerasspirea. Somsworden de vlindersoverdag waargenomen;met een wilde vlucht. Zeverschijnen vooral in het begin aan de avond op licht. Erzijn er vijf gevonden.14

9.3 Zeldzame macro-nachtvlindersHet lindeherculesje (Selenia lunularia) is een zeldzamesoort die in de duinen en op andere plaatsen langs dekust geregeld wordt waargenomen; op de zandgrondenin het binnenland komt deze soort ook zeer lokaal voor.De biotoop bestaat uit open bossen en struwelen en dewaardplanten zijn diverse loofbomen. De soort komtgoed op licht maar het is een laatvlieger; pas ver namiddernacht komen ze te voorschijn. Er zijn er vijfgevonden.Het vals witje (Siona lineata)dankt zijn naam aan deuiterlijke overeenkomst metde dagvlindergroep de witjes.Taxonomisch is het een echtenachtvlinder, zoals te zien isaan de sprieten. De verwarringwordt vooral te weeg gebrachtdoor het feit dat zowel demannetjes als de vrouwtjesoverdag vliegen en bij zonnigweer bloemen bezoeken; net als de echte witjes. Devrouwtjes kunnen overdag ook ei-afzettend wordenwaargenomen. De mannetjes patrouilleren in deschemering op zoek naar vrouwtjes. De areaalsgrens vandeze zeldzame soort loopt dwars door Midden-Limburg;daarbuiten wordt de soort nauwelijks gezien. Toch is hetin het Limburgse geen algemene verschijning. De soortprefereert droge, warme schraallanden, bij voorkeur opkalk en omgeven door struwelen of houtwallen. Er zijn er30 gevonden.De tere zomervlinder (Hemistola chrysoprasaria) is eenzeldzame soort dieverspreid over het landvoorkomt. De soort iszeldzamer dan de kaartenvan Vlindernet laten zienwant de soort wordtregelmatig verwisseld metde appeltak (Campaeamargaritaria). Debelangrijkstevoedselplanten zijn bosrank en clematissoorten. In Zuid-Limburg is het een vrij zeldzame soort van hellingbossen.Er zijn er acht gevonden.De oranjerode oogspanner (Cyclophora puppillaria) iseen zeldzame trekvlinder uit Midden-Europa dieverspreid over het land slechts af en toe wordtwaargenomen. De vlinder heeft een voorkeur voorbosranden en warme, droge open landschappen. Dewaardplant is eik. Er is er een gevonden.De seringenvlinder (Apeira syringaria) is een zeldzamesoort die lokaal verspreid over het land voorkomt. InLimburg is het een zeer schaarse verschijning. Het is nietduidelijk of de soort voor- of achteruit gaat. De biotoopbestaat uit loofbossen met een gevarieerde structuurvan paden, open en grazigeplekken, bij voorkeur met bosop een vochtige bodem eneen wilde kruidengroei. Dewaardplanten zijn gewonevlier, kamperfoelie, gewonees, liguster en sering. Zekomen redelijk goed op licht en gaan vaak in de buurttussen de begroeiing zitten. Er is er één gezien.De oranje berkenspanner (Archiearis parthenias) is eenzeldzame spanner die uitsluitend voorkomt nabij berk.Het is een overdag vliegende soort die alleen met zonnigweer tevoorschijn komt. Dan fladderen de vlinders vaakmet meerdere tegelijk op 5-12 meter hoogte langs detoppen van berken. Een enkele keer komen ze omlaagom op de grond te gaan zonnen of te drinken maar alsechte luchtacrobaten blijven ze hoog in de bomen zitten.De soort gaat door voor zeldzaam maar ze isvermoedelijk veel algemener dan men denkt. Op demeeste plaatsen waar berkenbos staat, is de soort vooreen geoefende waarnemer goed te ontdekken. Inheidegebieden met berkenopslag kunnen er op eenzonnige middag soms tientallen gezien worden. In 2009en 2010 zijn er elf gezien en de soort was al van de bergbekend.De zwartstipspanner (Scopula nigropunctata) is eenzeldzame soort die lokaal en zeer verspreid over hetland voorkomt; de meeste waarnemingen komen uitGelderland, Noord-Brabant en Limburg. De soort kanmakkelijk verward worden met andere soorten van ditgeslacht. De soort komt goed op licht en vliegt vooral inde schemering. Kamperfoelie en bosrank behoren tot dewaardplanten. Er zijn er vijf gevonden.De ligusterstipspanner (Scopulaimitaria) is een zeldzame soort dievrijwel alleen voorkomt in de duinentussen Den Haag en de Belgischegrens. Daarbuiten slechts op eenenkele plek. De biotoop bestaat uitopen plekken in de duinen, struwelenen loofbossen. De waardplanten zijnwilde liguster of haagliguster. De soort komt goed oplicht. Er zijn er vier gevonden.De satijnstipspanner (Idaea subsericeata) is eenzeldzame soort die vooral voorkomt in het zuiden vanhet land, met name in het zuidwesten. De soort is zijnareaal vanuit het zuiden aan het uitbreiden en wordt opsteeds meer plaatsen in Limburg en Noord-Brabantgezien. De biotoop is zeer divers: bossen, ruigtes,heidevelden en, schraallanden terwijl er diversekruidachtigen voor de rups op het menu staan. Er zijn er62 gevonden.De egale bosrankspanner (Horisme tersata) is een weerzo’n spannersoort die in Nederland exclusief gebonden15

is aan het voorkomen van bosrank. Zekomt bijna uitsluitend voor in Zuid-Limburg maar ook op een enkele plekin Oost-Brabant. Deze zeldzame soortvliegt vooral in de schemering en kannet als de bruine bosrankspanneropgespoord worden door in de schemeringbosrankstruwelen met een zaklamp af te zoeken. Er zijner 109 gevonden.De sporkehoutspanner (Philereme vetulata) is eenzeldzame soort die verspreid over het land lokaalvoorkomt. De soort gaat langzaam achteruit. De biotoopbestaat uit vochtige bossen en struwelen op kalkrijkegrond en in de duinen. De waardplanten zijn wegedoornen sporkehout. De laatste plant is vrij algemeen maardat geldt niet voor de wegedoorn. Deze staat in kalkrijkeduinen, de Achterhoek, Zuid-Limburg en in de beekdalenvan Drenthe en Midden-Brabant. In die gebieden is desporkehoutspanner dan ook te vinden. De vlindersvliegen in de schemering en komen goed op licht. Desoort zit overal op de Sint-Pietersberg. Er zijn er 89gevonden.De wegedoornspanner (Philereme transversata) is in deduinstreek van Noord- en Zuid-Holland lokaal vrij gewoon maardaarbuiten is ze tegenwoordigzeer zeldzaam. Buiten deduinen is het aantalvindplaatsen sterk afgenomenen in Oost-Nederland en Zuid-Limburg is ze vrijwelweggevaagd. Het was vroeger ook al een zeldzameverschijning. De enige waardplant is de wegedoorn. DeSint-Pietersberg is momenteel de beste vindplaats vanNederland. De spanner is er overal te vinden en devlinders kwamen met tientallen tegelijk op het licht af. Erzijn er 98 gevonden.De streepblokspanner (Aplocera plagiata) is eenzeldzame soort die verspreid over het land lokaalvoorkomt. Het kaartje opVlindernet geeft echter geengoed beeld van het voorkomenwant plagiata is beslist veelzeldzamer dan de kaartsuggereert. Ongetwijfeld zijn erdeterminatiefoutenopgetreden ten opzichte vande sterk gelijke soortefformata. Op de Sint-Pietersberg zit een goedepopulatie. De waardplant is Sint-janskruid en de soortkomt ’s nachts goed op licht. Er zijn er 23 gevonden.De koekoeksbloemspanner (Perizoma affinitata) is eenzeldzame soort die verspreid over het land lokaalvoorkomt. De biotoop bestaat uit open bossen,struwelen en wegbermen. De waardplanten bestaan uitdagkoekoeksbloem en anderesilenesoorten. De rupsen van dekoekoeksbloemspanner leven gedurendehun hele ontwikkeling in een rijpendevrucht van een silenesoort. De vlinders vliegen vanaf deschemering vaak in de buurt van de waardplant enkomen goed op licht. Er zijn er tien gevonden.De ratelaarspanner (Perizoma albulata) is een kleinspannertje dat is te vinden op natte hooilanden metratelaar, de enige waardplant van deze soort. Hetverklaart direct waarom het toch een zeldzame soort ishoewel hij in de duinen vaak gewoon is. Daarbuiten zijner hele streken waar de soort ontbreekt. Ook in Zuid-Limburg is een zeldzame verschijning. De vlinder kanoverdag makkelijk opgejaagd worden en af en toe gaater eentje vanzelf rondvliegen. De soort komt goed oplicht. Er zijn er 12 gevonden.Het boterbloempje (Pseudopanthera macularia) iszeldzaam in Nederland maar kan op devliegplaatsen bij zonnig weer somsmet honderden tegelijk vliegen. Zekomt bijna uitsluitend voor inbosachtige gebieden in Gelderland,Noord-Brabant en Limburg;daarbuiten slechts af en toe eenwaarneming. De belangrijkste en inNederland vermoedelijk de enige waardplant, is valsesalie. Het is een dagactieve vlinder die uitsluitend metzonnig weer rondvliegt. Zodra de zon weggaat, kruipenze weg in de begroeiing of gaan aan de onderkant vanhet blad van valse salie zitten. Begin mei 2008 zijn er driein het Observantbos, op de grens met België, gezien.Het wit spannertje (Asthena albulata) is een zeldzamesoort die verspreid voorkomt in het midden, het zuidenen het oosten van het land. In Zuid-Limburg komt devlinder voor in de meesteboscomplexen. Het is een soort vanoude bossen en de waardplantenbestaan uit hazelaar en berk; somshaagbeuk. De vlinders vliegen vooral inde schemering en komen goed op licht.Overdag laat de vlinder zich makkelijkuit de begroeiing opjagen. Er zijn er tien gezien, zowel bijde Observant als bij het bos bij de Kannerheide.De geblokte zomervlinder (Thalera fimbrialis) is eenzeldzame soort die voorkomt op zandgronden, verspreidover het land; op sommige vliegplaatsen is ze zelfsgewoon. De biotoop bestaat uit heiden en (kalk)graslanden.De waardplanten zijn vooral struikhei, dophei entormentil. Ze komen matig op licht en zijn vooral in deschemering actief. Ze kunnen dan goed met een zaklampopgespoord worden door laag over de begroeiing teschijnen; ze hangen vaak ondersteboven aan de toppenvan een heidestruik. Er is er één gezien op deKannerheide.De geelpurperen spanner (Idaea muricata) is eenzeldzame soort van de duinen en lokaal op niet te drogezandgronden; op sommige plaatsen lijkt desoort vrij algemeen voor te komen. Debiotoop bestaat uit vochtige en vrij drogeheiden, moerassen en natte graslanden. Dewaardplanten zijn diverse kruidachtige16

planten. Ze komen goed op licht maar ze zijn ookoverdag makkelijk op te jagen en fladderen vaak laag inde kruidlaag, tussen de grassprieten door. Er is er éénoverdag gezien op de Kannerheide.De vroege walstrospanner (Colostygia multistrigaria) iseen zeldzaam spannertje dat vroeg in het jaar actief is.Ze vliegt van begin maart tot eind april en kan met dezaklamp opgespoord worden als ze in de donkere nachtlaag over de begroeiing fladdert. De vlinder heeft eenmerkwaardig verspreidingsgebied: de duinen, de Veluween Zuid-Limburg. In deze laatste regio is de soort vrijwelgeheel verdwenen. Het is een Midden-Europese soortdie in Nederland de noordgrens van haar areaal bereikt.Het voedsel van de rups bestaat uit walstrosoorten ingrazige vegetaties zoals kalkgraslanden en schralebermen. In 1948 is de soort op de Sint Pietersbergontdekt en veel waarnemingen zijn nadien niet bekendgeworden. Op 19 maart 2011 is een exemplaargevonden op de Kannerheide.De donkergroene korstmosuil (Cryphia algae) is eenzeldzame soort die lokaal voorkomt inhet zuiden en het oosten van het land.Een halve eeuw geleden was de vlindernog zeer zeldzaam. De vlinder is zijnverspreidingsgebied gestaag naar hetnoorden aan het opschuiven. De biotoopbestaat uit loofbossen maar de soort isook goed te vinden in het stedelijk gebied. De rups leeftop korstmossen, vooral op bomen maar vermoedelijk opkorstmossen die op beschaduwde stenen voorkomenzoals in steden en dorpen. De soort komt goed op lichten op smeer maar het betreft altijd lage aantallen. Er zijner drie verspreid over de berg aangetroffen.Het vlasbekuiltje (Calophasia lunula) is een zeldzamesoort die nu nog voorkomt in het westen en op deVeluwe. De soort gaat langzaam achteruit. Dewaardplanten bestaan uit vlasbekje en gestreepteleeuwenbek. Dat blijkt ook uit de biotoop van duinen,schorren, kwelders, heiden en wegbermen. De rupsfoerageert overdag op de bloemen van de waardplant;de waardplant wordt ook gebruikt om op te rusten en tezonnen. De soort overwintert als pop, soms meerderejaren achtereen, in een stevige ovale cocon tussen dezaaddozen van de waardplant. Er zijn er twee gevonden.De diana-uil (Griposia aprilina) is een zeldzame soort metdrie kerngebieden: de Veluwe, het oosten van Frieslanden het zuiden van Limburg. Binnen ditgebied nemen de waarnemingen toe maardaarbuiten blijft ze zo goed als ontbrekenof de vlinder is er zelfs verdwenen. Hetblijkt een erg honkvaste soort te zijn. Desoort komt uitsluitend voor in eikenbossen.Als najaarsuil valt op dat ze zowel op lichtals op smeer verschijnen. Er is er een op stroopgevonden in het kalkhellingbos naast de Kannerheide.Het bont halmuiltje (Oligia versicolor) is een soort metveel determineerproblemen. Er zijn meerdere gelijkendesoorten en de variatie in kleur en tekening bij versicoloren de gelijkende soorten bemoeilijken de determinatie.Een goede Nederlandse verspreidingskaart is er niet; erzit nog veel te veel ruis in de waarnemingbestanden. Hetbont halmuiltje is ongetwijfeld een zeldzame soort. Zekomt voor in droge biotopen in bossen, heides enschraallanden. Als waardplanten worden diversegrassoorten opgegeven. Over de feitelijke biologie vande soort is amper iets bekend. Zowel de verspreiding alshet zeldzame voorkomen zijn moeilijk te duiden. De Sint-Pietersberg is ongetwijfeld de beste vindplaats vanNederland. In de weekenden zijn er tientallen gezien. Devlinder komt goed op licht. Er zijn er 70 gevonden.De grijze herfstuil (Eugnorismaglareosa) is een zeldzame soortdie voorkomt in het midden,zuiden en zuidwesten van hetland. De biotoop bestaat uitheiden, ruige graslanden,moerasachtige gebieden en openbossen. De afgelopen vijftien jaar hetverspreidingsgebied naar het noorden opgeschoven. Dewaardplanten bevatten een groot palet aanplantensoorten met grassen, weegbree, zuring,havikskruid, struikhei, walstro en soms ook berk en wilg.De soort komt goed op licht. Er zijn er zes gevonden.De schaaruil (Hada plebeja) is een vrij zeldzame uil dievooral voorkomt in de duinen en lokaal op dezandgronden in het noorden en het midden van hetland. In Zuid-Limburg ontbreekt de soort echter zo goedals geheel. In 2006 werden toch op verschillendeavonden in totaal zeven exemplaren waargenomen. Dewaardplanten zijn diverse kruidachtige planten,waaronder klein streepzaad, muizenoor en luzerne.De eenstreepgrasuil (Mythimna conigera) is eenzeldzame soort die verspreid over het hele land kanworden waargenomen. Bijna altijd gaat het om éénexemplaar. Vermoedelijk betreft het dan een zwerver;van vaste populaties is bijna nergens meer sprake. Op deSint-Pietersberg is de soort in aantal en in meerderejaren waargenomen en datduidt er op dat dit een vanenige echte vindplaatsen vanons land is. Als waardplantenstaan diverse grassoorten ophet menu. De vlinder komt goedop smeer en kan in deschemering bloembezoekendwaargenomen worden.17

10. Microlepidoptera: zeldzame soortenTijdens de twee juniweekenden in 2006 en 2008 zijn 132 soorten microlepidoptera vastgesteld met in totaal 402 vlinders. Inbijlage 2 zijn alle soorten vermeld. Frans Groenen heeft aangegeven dat tenminste 11 soorten als bijzonder of zeerbijzonder zijn te beschouwen. Op basis van de website www.microleipdoptera.nl en www.ukmoths.org.uk zijn bijgaandeteksten gemaakt en zijn de kaartjes met toestemming van de beheerders van de Nederlandse site gekopieerd.Er zijn geen micro’s die op de Habitatrichtlijn staan zoals dat wel het geval is bij de dag- en nachtvlinders.foto: S. CorverBonte eikenvouwmotDe bladmineerder (Pyllonoryter roboris) komtvooral in Zuidoost-Nederland voor met eenzwaartepunt in Zuid-Limburg. De laatste jaren is ersprake van een lichte toename. De soort is in heelEuropa te vinden. De soort zit alleen opverschillende soorten eik waar hij in de bladerenmijnen maakt, zogenaamde vouwmijnen. Datbetekent dat een mijn bekleed wordt met spinselwaardoor het blad op een typische manierverkreukeld.foto: R. HeemskerkPantserspitsknopmotDe Ypsolopha sequella is een zeldzame soort die uithet zuiden opruikt en in 1992 gevonden is inMaastricht. Daarna is de soort vaker gevonden inZuid-Limburg en vanaf 1996 is de soort geregeldwaargenomen in Gelderland. De soort komt voor opkleigronden, vooral langs rivieren. In Nederlandvooral op spaanse aak (A. campestre) en noorseesdoorn (A. platanoides). Voor andere delen vanEuropa geldt ook wilg (Salix) en linde (Tilia).Grauwe spaandermotDe Blastobasis phycidella is pas in 1930 bijOverveen (NH) in Nederland ontdekt. Thans komtde soort in het hele duingebied voor. Ook inZuidoost Nederland wordt dit motje opgemerkt.Niettemin is het een vrij zeldzame verschijning. Hetbiotoop bestaat uit bosachtige gebieden en delarve voedt zich met dood hout.foto: T. Muus18

foto: R. van der RolDoornspinnertjeDe bladmineerder Scythropia crataegella is bijmeidoornstruwelen algemeen maar ontbreektelders. De waardplant bestaat uit meidoorn(Crataegus), dwergmispel (Cotoneaster salicifolia)en vlakke dwergmispel (Cotoneaster horizontalis).De soort gaat licht achteruit.De larven maken zeer kleine (≤ 3 mm) gang- ofblaasmijntjes in een blad. Al vrij spoedig verlaten delarven de mijn en leven daarna in spinsel waar zeook overwinteren.bron foto: bugguide.netPerzikscheutboorderDe perzikscheutboorder is beslist geen algemenesoort; ze ontbreekt in vele gebieden. In Zuid-Limburg is de soort plaatselijk niet zeldzaam.Anarsia lineatella heeft als waardplanten: appel(Malus sylvestris), pruim (Prunus domestica),spaanse aak (Acer campestre) en sleedoorn (Prunusspinosa). De rupsen eten van jong blad en in tweedeinstantie ook van de vruchten. Ze kunnen zich totplaag in de fruitteelt ontwikkelen. De soort gaat lichtvooruit.KoperrandbladrollerDe Cochylis hybridella heeft een verspreidingsgebieddat je vaker ziet: de duinstreek, een beetjerivierengebied en Zuid-Limburg. Dat ligt in dit gevalaan de belangrijkste waardplant: echt bitterkruid.Die groeit op zonnige plaatsen op drogekalkhoudende grond. Ze is vrij algemeen in deduinen, het rivierengebied en in Zuid-Limburg.Elders zeer zeldzaam.foto: B.Haasnootfoto : T. SchreudersStalkruidvedermotMarasmarcha lunaedactyla is in Nederland zeerzeldzaam en wordt tegenwoordig uitsluitendgevonden in het zuiden van Zuid-Limburg. De soortis overdag vrij gemakkelijk op te jagen en komt goedop licht. De rups leeft van de bloemen en jongescheuten van kruipend stalkruid (Ononis repens),geel stalkruid (Ononis natrix), rond stalkruid (Ononisrotundifolia) en kattendoorn (Ononis spinosa). Desoort kent een stabiele verspreiding en is honkvast.Er zijn er meer dan 20 gezien.19

foto: Frank ŠARŽÏKMarjolijnvedermotDe Merrifieldia baliodactylus is alleen bekend uitZuid-Limburg en de Zeeuwse en Zuid-Hollandseeilanden. In Limburg in het kalkgebied en inZuidwest-Nederland vooral langs dijken. Devoedselplant is wilde marjolein (Origanum vulgare)die alleen in deze gebieden vrij algemeen is; daarbuiten ontbreekt ze of is zeldzaam. De vlinder zethaar eitjes af aan onderzijde van de bladeren. Derupsen leven van de bladeren en later van bloemenen zaden. Overwintering mogelijk in de stengel ofwortels.PrachtmotOncocera semirubella is een behoorlijk zeldzamesoort, die vooral op de kalkgronden in Zuid-Limburgwordt gezien. Vroeger kwam de soort ook algemeenvoor in de duinen, hier komt zij nog maar heel lokaalin lage aantallen voor. Er is dus sprake van eensterke afname. Daarbuiten wordt ze sporadischwaargenomen. Als waardplanten heeft ze klavers,vooral witte klaver (Trifolium repens) en met namegewone rolklaver (Lotus corniculatus).foto: A. WijkerZwartbruine vlakjesmotCatoptria verellus is een zeer zeldzame soort uitZuidoost-Nederland. De soort leek eind jarenzeventig zo goed als uitgestorven maar ze is delaatste jaren toch weer in het oude verspreidingsgebiedopgedoken.De larve zit in het voorjaar op mossen die groeienop appel (Malus), prunus (Prunus) en populier(Populus).foto: S. Corverfoto: W. MoerlandGegolfde lichtmotEbulea crocealis heeft twee bolwerken inNederland. Recent is gebleken dat de soortlangzaam zijn areaal naar het noorden aan hetuitbreiden is. De vlinder zit in vochtige biotopen. Datblijkt ook uit de voedselplanten als heelblaadjes(Pulicaria dysenterica) en donderkruid (Inula conyza)die op natte plekken voorkomen. Beide plantenkomen vooral voor in kalkrijke omstandigheden.zowel op kalkrijke bodem als bij kalkrijke kwel. Ookhebben beide planten een voorkeur voor hellingenlangs sloten, dijken en graslanden in Zuid-Limburg.20

11. DagvlindersHet voorkomen en de verspreiding van dagvlinders op deberg is buitengewoon goed gedocumenteerd in eenvlinderspecial van het Natuurhistorisch Maandblad uitapril 2008. In dit vlinderverslag wordt daaropvoortgeborduurd. Deze paragraaf is te beschouwen alseen update van het voorkomen van dagvlinders op deSint-Pietersberg tot en met 2010. Er is niet alleengebruik gemaakt van onze eigen waarnemingen maarook van de waarnemingen die bij de Vlinderstichtingbekend zijn. Guido Smeets, een waarnemer die al jareneen monitorroute loopt op de Sint-Pietersberg heeft deteksten aangevuld op basis van zijn ervaring. Voor deinbreng van de dagvlinderdata van Ter Haar/ Snellen enoverige excursiegegevens, zoals genoemd in paragraaf 6,wordt verwezen naar bijlage 3.In 2008 is de balans opgemaakt van anderhalve eeuwdagvlinders waarnemen op de berg met een nadruk opde periode 2000-2007. Anno 2011 zijn er weer successente melden. In de periode 2000-2010 zijn er 39 soorten opde berg vastgesteld. Hiervan zijn 22 soorten algemeentot vrij algemeen in Nederland en ze zijn inheems op deberg. Er zijn zeven zeldzame tot zeer zeldzamedagvlinders die een populatie op de berg hebben en vanal deze soorten wordt een korte beschrijving gegeven. Erzijn zes soorten die de afgelopen jaren regelmatig inkleine tot zeer kleine aantallen vanuit het Belgischeachterland opduiken zonder dat er sprake is van eenvaste populatie. Niettemin zijn het soorten waarvanvestiging zeer kansrijk is. Er zijn vier trekvlindersoortendie regelmatig tot vrij onregelmatig op de berg wordengezien maar die elk jaar opnieuw het gebied vanuit hetzuiden moeten zien te bereiken. Naast deze 39 soortenzijn er nog een vijftal andere soorten die ooit op de bergzijn gezien en die een reële kans maken zich weer op deberg te gaan vestigen.11.1 Algemenere soortenIn totaal zijn er 22 soorten aangetroffen die algemeen ofvrij algemeen in Nederland zijn, tabel 2. Het is een groepvan soorten die bijna overal op de zandgronden inbosachtige natuurgebieden zijn aan te treffen. Het zijnsoorten die op de Rode Lijst dagvlinders uit 2006omschreven worden als “thans niet bedreigd”. Nietteminzitten er een paar aandachtssoorten bij waar extrabelangstelling voor bestaat omdat ze landelijk hetafgelopen decennium met meer dan 50% achteruit zijngegaan zoals het citroentje, klein en groot koolwitje,kleine vos, dagpauwoog en met name hetzwartsprietdikkopje. Het zijn soorten die volgens deIUCN-normen al een voorplaatsing krijgen richting RodeLijst vanwege de sterke teruggang in populatiegroottemaar ze zijn nog steeds in voldoende aantallen in veelgebieden aan te treffen.Al deze soorten zijn goed op de berg vertegenwoordigdwaarbij vooral het sterke optreden van heticarusblauwtje en het bruin zandoogje genoemd kunnenworden, soorten van droge, kruidenrijke graslanden meteen lage vegetatie. In het vrije agrarische gebied zijn zeuit de graslanden verdwenen en in hun voorkomen zijnze teruggedrongen tot wegbermen en reservaten.tabel 2: algemeen tot vrij algemeen inNederland. Populatie op Pietersberg1 Thymelicus lineola. Zwartsprietdikkopje2 Thymelicus sylvestris. Geelsprietdikkopje3 Anthocharis cardamines. Oranjetip4 Pieris brassicae. Groot koolwitje5 Pieris rapae. Klein koolwitje6 Pieris napi. Klein geaderd koolwitje7 Gonepteryx rhamni. Citroentje8 Lycaena phlaeas. Kleine vuurvlinder9 Neozephyrus quercus. Eikenpage10 Callophrys rubi. Groentje11 Celastrina argiolus . Boomblauwtje12 Polyommatus icarus, Icarusblauwtje13 Inachis io. Dagpauwoog14 Aglais urticae. Kleine vos15 Polygonia c-album. Gehakkelde aurelia16 Araschnia levana. Landkaartje17 Pararge aegeria. Bont zandoogje18 Lasiommata megera. Argusvlinder19 Coenonympha pamphilus. Hooibeestje20 Pyronia tithonus. Oranje zandoogje21 Aphantopus hyperantus. Koevinkje22 Maniola jurtina. Bruin zandoogjeoranjetip, mannetje21

11.2 Zeldzame tot zeerzeldzame soortenEr zijn zeven soorten vastgesteld die in Nederlandzeldzaam tot zeer zeldzaam zijn (tabel 3). Het gaat hierbijom soorten met een populatie op de Sint-Pietersberg.Soms is sprake van een pril begin, bij een ander eennaderend einde en van een enkeling is een krachtigepopulatie aanwezig. Alle zeven soorten worden hierbesproken. Zes van de zeven soorten staan vermeld opde Nederlandse Rode Lijst. Inmiddels begint het bekendte raken dat de Sint-Pietersberg “the hottest place to be”is voor zeldzame dagvlinders. Bij bezoeken in 2009 en2010 viel op hoeveel mensen voor een paar rariteitenvanuit de Randstad naar Maastricht afreizen. Als je ermet een net rondsjokt, heb je gelijk vijf fotografen in deslipstream hangen.tabel 3: zeldzaam tot zeer zeldzaam inNederland. Populatie op Sint-Pietersberg23 Erynnis tages. Bruin dikkopje24 Papilio machaon. Koninginnenpage25 Leptidea sinapis. Boswitje26 Thecla betulae. Sleedoornpage27 Aricia agestis. Bruin blauwtje28 Polyommatus semiargus. Klaverblauwtje29 Melitaea cinxia. VeldparelmoervlinderHet bruin dikkopje (Erynnis tages) is een specialist vandroge graslanden. Het bruin dikkopje kan evenwel indroge en vochtige graslanden leven, mits de vegetatiemaar laag en open is. Voorbeelden zijn schralekruidenrijke graslanden in heiden op zand- en kalkgrond.Tot 2000 was het een uiterst zeldzame standvlinder diein ons land zeer sterk achteruit was gegaan. Rond 2000leek het doek te zijn gevallen voor deze soort alsNederlandse standvlinder maar uitsterven is soms eentaai proces. De vlinder wordt nadien elk jaar in hetuiterste zuiden van Limburg gezien in droog kalkgraslandop zuidhellingen. Hier groeien ook de waardplanten alsgewone rolklaver, bont kroonkruid of moerasrolklaver.Ook op de Pietersberg dook de soort af en toe op. In2007 leek het nog geen blijvertje te zijn, in 2010 ziet heter naar uit de soort zich op de Kannerweide enPoppelmondedal heeft gevestigd. Het is afwachten of desoort zich kan handhaven. Op de Rode Lijst van 2006wordt de soort aangeduid als “ernstig bedreigd”. Op Europese schaalis het bruin dikkopje niet bedreigd. Desoort staat op de Waalse Rode Lijst enin Duitsland staat hij in de categoriebijna bedreigd. Voor Vlaanderen staathij als verdwenen op de Rode Lijst,maar recent zijn er weer populatieslangs het Albertkanaal, niet ver vande Sint-Pietersberg.D.Groenendijk, De koninginnenpage 21 mei 2010 (PapilioSt.Pietersbergmachaon) is in Nederland een vrijschaarse standvlinder. De page profiteert van warmezomers en breidt zich de laatste jaren flink noordwaartsuit. De schraallanden van de Sint-Pietersberg bieden eengoed biotoop voor deze fraaie page. Het is een van deweinige vindplaatsen in Nederland waar de soort zichweet voort te planten. Vanuit de berg worden anderegebieden bezocht maar door het ontbreken vanoverhoeken met waard- en voedselplanten en intensiefmaaibeheer, wordt aan de ontwikkeling van ei naarvlinder vaak een halt toe geroepen. Waardplanten zijnvooral peen en schermbloemigen, zoals bevernel,engelwortel, pastinaak en venkel. De meeste pagesvliegen op de Kannerweide maar ze zijn ook aan tetreffen op de Westhelling en het Plateaux Noord. Daar isook balts, copula en ei-afzetting geconstateerd. Het leidtgeen twijfel dat de Sint-Pietersberg een waar bastion isvoor deze soort. Tot 2006 stond de page op de Rode Lijstdagvlinders als “gevoelig”. Inmiddels is de vlinder gezaktnaar “thans niet bedreigd”. Dat geeft aan dat het goedgaat met deze soort. Europees gezien is het geenbedreigde soort.Het boswitje (Leptidea sinapis) is sinds 2002 weer eenzeer zeldzame standvlinder in Nederland die vooralvoorkomt op de Sint-Pietersberg en enkele groeves inZuid-Limburg. Pas recent is ontdekt dat het boswitjegesplitst kon worden in Leptidea sinapis en Leptideareali. Circa 20% van deoudere vangsten vanboswitjes in Nederlandbetrof de nieuw ontdektesoort Leptidea reali maarinmiddels is duidelijkgeworden dat deze soortniet meer in Nederlandvoorkomt. Op de Sint-Pietersberg heeft honderdjaar geleden deze soortnog rondgevlogen. Desoort die nu op de Sint-Pietersberg voorkomt, is Leptidea sinapis. De habitatbestaat uit kruidenrijke randen en gevarieerde, zonnigebosranden en struwelen. De waardplanten zijn gewonerolklaver, veldlathyrus en andere vlinderbloemigen. Opde berg heeft het boswitje een grote en krachtigepopulatie en kan tot de meest algemene dagvlinders22

gerekend worden. Op de Rode Lijst van 2006 is de soortopgenomen als “gevoelig”. Europees gezien is het geenbedreigde soort. In de omringende landen staat de soortnog op Rode Lijsten maar ook daar gaat het goed methet boswitje. De Sint-Pietersberg is voor deze soort hetbelangrijkste leefgebied van Nederland.De sleedoornpage (Thecla betulae) is een zeldzamestandvlinder die vooral voorkomt langs de randen van deVeluwe, in Zuid-Limburg en op de Utrechtse Heuvelrug.Het verspreidingsgebied is in minder dan een eeuwaanzienlijk afgenomen. Over het algemeen zijn hetgeïsoleerd liggende vindplaatsen waartussen nauwelijksuitwisseling plaatsvindt. De sleedoornpage is de enigebedreigde vlindersoort in Nederland die vooral buitennatuurgebieden voorkomt; met name in stedelijk gebiedworden populaties gevonden. De biotoop bestaat uithoutwallen,sleedoornstruwelen enbosranden. De enigewaardplant is sleedoorn; devlinders fladderen rond dewaardplant en zitten vaakverscholen tussen de takkenen de bladeren waardoor zezelden gezien worden. Desoort kan al overleven bijeen handvol sleedoornstruiken.De soort overwintert als ei. De eitjes zijn wit enogen als een minigolfballetje. Ze zijn in de winter in deoksels van sleedoorntakken te vinden en dit is dan ookde beste methode om de soort op te sporen. In Zuid-Nederland zit de soort alleen op een paar plekken in hetuiterste zuiden van Limburg. De page is al van oudsherbekend van de berg maar de situatie is er verre vanrooskleurig. Een twintigtal jaren geleden was de soortnog te vinden op verschillende plekken op de berg maarer zijn bijna geen waarnemingen meer gedaan na 2006.De laatste vondsten stammen uit het Poppelmondedal.Het is niet uitgesloten dat de soort inmiddels het loodjegeeft gelegd maar het zou ook kunnen dat er nog eenkleine populatie op één sleedoornstruik zit, wachtend opontdekking. Op Europese schaal is de soort nietbedreigd. De sleedoornpage staat als “bedreigd” op deRode Lijst maar komt ook voor op de Vlaamse en eenenkele Duitse Rode Lijst.Het bruin blauwtje (Aricia agestis) is een vrij schaarsestandvlinder die voorkomt in de duinen en inopspuitterreinen in het westen van het land. Langs degrote rivieren is het bruin blauwtje op veel plaatsenverdwenen maar lokaal komt hij daar nog wel voor. InZuid-Limburg heeft de soort enkele populaties, dieaansluiten bij het voorkomen in Duitsland en België. Debiotoop bestaat uit droge, zandige, open, kruidenrijke enschrale graslanden en kalkgraslanden.De waardplanten zijn kleine ooievaarsbek en gewonereigersbek. De vlinders besteden relatief veel tijd aan hetzoeken van nectar waardoor ze goed te zien zijn. Devlinders brengen de nacht door in groepjes, waarbij zemet de kop naar beneden in de vegetatie hangen. In deavond kunnen ze dan in het strijklicht van een zaklampgevonden worden. Het voorkomen op de berg is vrijwelgeheel beperkt tot de Kannerheide en -weide en hetPoppelmondedal. Na jaren van een kwakkelendvoorkomen zit de soort weer in de lift, in 2009 en vooral2010 was de vlinder goedvertegenwoordigd. De soortheeft een sterke populatieop de berg. De soort gaatachteruit als de grasmatverrijkt en verruigd. Juist opplaatsen waar de grond openis en een lage vegetatiesaanwezig zijn, leeft devlinder. Uit onderzoek is ookgebleken dat de vlinder positief reageert op extensievebegrazing waardoor weer open plaatsen ontstaan. Op deRode Lijst van 2006 wordt de soort aangeduid als“gevoelig”.Het klaverblauwtje (Cyaniris semiargus) is een sinds 1974uit Nederland verdwenen standvlinder. Sinds de jarennegentig van de twintigste eeuw is deze soort eenonregelmatige standvlinder; recentere vestigingen inZuid-Limburg bleken telkens slechts tijdelijk te zijn. Dehabitat bestaat uit droge schrale graslanden,kalkgraslanden, schrale hooilanden, kruidenrijkewegbermen en kruidenrijke, extensief begraasdeweilanden. De waardplanten zijn rode klaver en somswondklaver. De soort overwintert alshalfvolgroeide rups in de strooisellaag.Jonge rupsen eten vooral van debloemen en de zaden. Al meer dan tienjaar worden er klaverblauwtjes op deberg gezien en de aantallen nemen elkjaar toe. Inmiddels is er ook al een fotobeschikbaar van een ei-afzettendvrouwtje op de Kannerheide. Gezien detoevloed aan waarnemingen,waaronder zeer verse exemplaren, kanaangenomen worden dat er anno 2010 sprake is van eenpril begin van een populatie klaverblauwtjes op de Sint-Pietersberg. De kern wordt gevormd door deKannerweide. Op de Rode Lijst van 2006 wordt de soortnog aangeduid als “verdwenen”.De veldparelmoervlinder (Melitaea cinxia) is sinds 1995officieel als standvlinder uit Nederland verdwenen maarde afgelopen jaren duikt hij weer op in Zuid-Limburg. Debiotoop bestaat uit kruidenrijke, droge en schralegraslanden met een open, lage, rommeligemozaïekstructuur. De waardplant is vooral smalleweegbree. De vlinderszijn alleen actief bijzonnig weer en zijn tevinden op plaatsenmet veel nectar. In2004 werd de vlinderna vele jaren vanafwezigheid, weer opde berg ontdekt; erwerd zelfs eenrupsennest gevonden.Sindsdien nemen de waarnemingen elk jaar in aantaltoe. Het is nog niet duidelijk of deze soort voet aan de23

grond heeft gekregen op de Sint-Pietersberg. Er zijn welveel waarnemingen maar vondsten van rupsennestenzijn niet meer gedaan. Aan de Belgische zijde van deSint-Pietersberg bevindt zich een sterke populatie vanwaaruit voortdurend verse zwervers naar hetPoppelmondedal vliegen. De veldparelmoervlinder staatals “ernstig bedreigd “ op de Rode Lijst uit 2006 en isbeschermd volgens de Flora- en Faunawet. In hetaangrenzende Vlaanderen en Duitsland is het eenbedreigde soort op de Rode Lijsten.11.3 Potentiële vestigersEr is een groepje van zes soorten die de afgelopen tienjaar incidenteel op de Sint-Pietersberg is gezien, tabel 4.Eén ding is zeker, ze hebben geen populatie op de bergmaar weten de berg regelmatig te bereiken, vooralvanuit het Belgische achterland. De berg lijkt als biotoopnog niet geschikt voor een vestiging maar bij sommigesoorten is daar nog maar weinig voor nodig. Helaas is bijcirca drie soorten niet helder wat er in de biotoopveranderd moet worden om een definitieve vestiging opde berg mogelijk te maken.tabel 4: vrij algemeen tot zeer zeldzaam inNederland. Incidenteel gezien op Sint-Pietersberg, potentiële vestiger30 Ochlodes faunus. Groot dikkopje31 Carcharodus alceae. Kaasjeskruiddikkopje32 Cupido minimus. Dwergblauwtje33 Lysandra coridon. Bleek blauwtje34 Issoria lathonia. Kleine parelmoervlinder35 Melanargia galathea. DambordjeHet groot dikkopje (Ochlodes faunus) is een algemenestandvlinder. De soort vliegt op zand- en veengrondenen in grote delen van de duinen. In Zuid-Limburg is hijvrij schaars. De biotoop bestaat uit beschutte, vrijvochtige graslanden en ruigten, open plekken in bossenen bosranden. De waardplanten bestaan uit grassenzoals breedbladige zwenkgrassen en beemdgrassen,kweek, witbol en pijpenstrootje. Op de Sint-Pietersbergheeft vermoedelijk nooit een populatie gezeten, af entoe komt er een zwerver van ver aanwaaien. Eenbiotoop met hoog opgeschoten grassen ontbreekt op deberg maar de bosjes bij de Westhelling en de Observantzouden kansen kunnen bieden. Het is onduidelijkwaarom deze algemene standvlinder de berg mijdt. Hetgroot dikkopje staat als gevoelig op de Rode Lijst.Het kaasjeskruiddikkopje (Carcharodus alceae) was inNederland een onregelmatige standvlinder maar is sinds1953 niet meer in Nederland waargenomen. De biotoopbestaat uit droge, warme, schaars begroeide plaatsen opgraslanden, hellingen, ruderale terreinen en bermen. Dewaardplanten zijn diverse soorten kaasjeskruid enheemst. Ruim een halve eeuw geleden is de soort nog opde Sint-Pietersberg gezien. In mei 2009 deed zich eengrote verrassing voor, op de berg werd een prachtig versmannetje waargenomen en dat kan betekenen dat hetdier ter plekke uit de pop is gekomen. De waarneminghaalde alle kranten. In datzelfde jaar werden op eenschraallandje bij Eijsden enkele exemplarenwaargenomen. In augustus was het weer raak op deberg, twee exemplaren waaronder een eiafzettendvrouwtje. Ook zijn er rupsen gevonden. In 2010 is desoort weer op een tweetal plaatsen in Zuid-Limburggezien, waaronder de Sint-Pietersberg. Het kaasjeskruiddikkopjeprofiteert van de opwarming van het klimaat.De soort was de afgelopen jaren in België en Duitsland almet een opmars bezig en Luik was inmiddels bereikt. Hetwachten was op het overschrijden van de landsgrens.Gezien deze waarnemingen lijkt de soort terug te zijn inNederland maar hoe lang dat zal duren, is niet tevoorspellen. Vaste populatiesheeft de soort in Nederland inhet verleden nooit gehad. Inwarme jaren vestigden devlinders zich hier, vooral in Zuid-Nederland, en in koelere jarenverdwenen ze weer. De Sint-Pietersberg biedt goede kansenvoor een eigen populatie wanthet biotoop is zeer geschikt enkaasjeskruid is volop aanwezig.Op Europese schaal is hetkaasjeskruiddikkopje nietbedreigd.H. Reumkes, 1 mei 2009, PietersbergHet dwergblauwtje (Cupido minimus) is sinds 1984 alsstandvlinder uit Nederland verdwenen, maar wordt noggeregeld in het zuiden van Limburg waargenomen endaar plant ze zich incidenteel voort. Ze zit In België opnauwelijks 100 meter van de Nederlandse grens. Debiotoop bestaat uit structuurrijke, droge graslanden opkalkrijke gronden. De belangrijkste waardplant iswondklaver, een plant die nauwelijks op de berg is tevinden. Jonge rupsen voeden zich met hetvruchtbeginsel en de zaden; grotere rupsen eten ook vande bloemen. De soort overwintert als rups in destrooisellaag. De afgelopen tien jaar wordt er regelmatigeentje op de berg gezien. Hetlage aantal duidt er op dat er noggeen sprake is van een begin vaneen populatie zoals dat wel hetgeval is bij het klaverblauwtje. Opde Rode Lijst van 2006 wordt desoort aangeduid als “verdwenen”en ze is beschermd volgens deFlora- en Faunawet.Het bleek blauwtje (Polyommatus coridon) is een sinds1959 verdwenen onregelmatige standvlinder. Debiotoop bestaat uit open kalkgraslanden. De Sint-Pietersberg lijkt als biotoop niet geschikt vanwege hetontbreken van paardenhoefklaver, de enige waardplantvan de vlinder. De plant is zeer zeldzaam in hetHeuvellanddistrict. Indien deze plant zich op of aan devoet van de berg weet te vestigen, ontstaat een heelandere situatie want het bleek blauwtje is een24

makkelijke soort. De soort staat bekend als een goedezwerver en kan daardoor snel een geschikt gebiedkoloniseren. Dat bleek bijvoorbeeld bij hetmiljoenenlijntje nabij Landgraaf. Voor de aanleg vandeze spoorlijn is kalkrijke grond uit Duitsland gebruiktwaarop paardenhoefklavergroeide. Op deze plaats is desoort diverse jaren achtereengezien, ook vrouwtjes die eitjesafzetten en er is een rupsgevonden. Voor de aanleg vaneen weg in 1959 is deze grondweer afgegraven en dat waseinde voor het bleek blauwtjein Nederland. Dedichtstbijzijnde vliegplaatsenliggen tegenwoordig in de Eifel en Wallonië. In Walloniëis hij zeldzaam, in Duitsland staat hij op de Rode Lijst. Inaugustus 2009 deed zich op de Sint-Pietersberg eengrote verrassing voor met een waarneming op tweeverschillende dagen van een bleek blauwtje. In dezelfdeperiode werd er ook een gezien in het aangrenzendeBelgië. Een zwaluw maakt nog geen lente maar optermijn is vestiging op de Sint-Pietersberg kansrijk.De kleine parelmoervlinder (Issoria lathonia) is een zeermobiele soort die tot voor kort alleen inheems was inhet duingebied. In de zomermaanden kan ze over groteafstanden zwerven; vandaar dat ze regelmatig in hetbinnenland wordt gezien. Het biotoop bestaat uit openpioniervegetaties waaronder akkers en schrale warmegraslanden met kale grond. Waardplanten zijn diversesoorten viooltjes, waaronder duinviooltje, akkerviooltjeen driekleurig viooltje. Sinds een paar jaar is de vlinder inLimburg terug van weg geweest.Op braakliggende akkers metviooltjes weet de vlinder zich tehandhaven of tijdelijk tevestigen. Ook op deSintPietersberg zijn de afgelopenjaren enkele zwervers gezien.Zodra er een akkercultuurontwikkeld kan worden waarbijdelen ervan een jaar braakliggen, zullen akker- endriekleurig viooltje devoedselplant kunnen zijn voorzowel deze als andere parelmoervlindersoorten. OpEuropese schaal is de kleine parelmoervlinder nietbedreigd. De soort staat op de Waalse, Vlaamse enDuitse Rode Lijst.Het dambordje (Melanargia galathea) is een zeerzeldzame onregelmatige standvlinder; tegenwoordigworden alleen nog af en toe zwervers waargenomen inZuid-Limburg. De biotoop bestaat uit warme, schrale,droge graslanden en ruigten. De waardplanten zijndiverse grassoorten, waaronder zwenkgras, dravik enkamgras. Nederland ligt aan de noordrand van hetverspreidingsgebied. Tot de jaren dertig van de vorigeeeuw heeft de soort zich op tal van plaatsen tijdelijkgevestigd, maar na een aantal jaren verdween zo´npopulatie weer. De meeste waarnemingen kwamen ooktoen al van de Zuid-Limburgse kalkgraslanden. Ook in dejaren negentig heeft de soort zich vermoedelijk zo nu endan in Nederland voortgeplant en er zijn in Zuid-Limburgtweemaal grotere aantallen van deze vlinders gezien,wat wijst op voortplanting. Daarnaast zijn er verspreidover het hele land, maar vooral in Zuid-Limburg,zwervende individuen gevonden. De dichtstbijzijndestabiele populatie is te vinden op het Belgische deel vande Sint-Pietersberg, op minder dan één kilometer van deNederlandse grens. De afgelopen tien jaar zijnverscheideneexemplaren op de berggezien. Het isonbekend waarom hetdambordje geenpermanentepopulaties inNederland heeft ofheeft gehad. Wellichtkan deze soortprofiteren van hetwarmer wordende klimaat. Op Europese schaal is hetdambordje niet bedreigd. In België gaat de soortachteruit en staat op de Vlaamse en Waalse Rode Lijst.Ook in Duitsland gaat hij achteruit, maar in de Eifel vliegthij bijvoorbeeld nog in hoge dichtheid.11.4 TrekvlindersEr zijn vier algemene tot vrij algemenetrekvlindersoorten op de berg te zien, tabel 5. Deatalanta en de distelvlinder komen er elk jaar inwisselende aantallen voor. De beide luzernevlinders zijnveel zeldzamer en ontbreken in de meeste jaren. Tochdoet zich ook hier af en toe een verrassing voor. Het jaar2009 was een zeer goed jaar voor de oranjeluzernevlinder. Ook op de Sint-Pietersberg zijn ertientallen gezien. In juli hebben ze zich voortgeplant,met name op de Kannerweide en de nakomelingenvlogen er nog tot eind oktober.tabel 5: algemene tot vrij zeldzametrekvlinder in Nederland. Regelmatig gezienop Sint-Pietersberg36 Colias hyale. Gele luzernevlinder37 Colias croceus. Oranje luzernevlinder38 Vanessa atalanta. Atalanta39 Vanessa cardui. Distelvlinder25

11.5 Mogelijke nieuwkomersEen laatste groep van dagvlinders zijn die soortenwaarvan het mogelijk is dat ze de komende tien tottwintig jaar op eigen kracht de Sint-Pietersberg weten tebereiken en een populatie kunnen stichten. Soorten diehiervoor in aanmerking komen, hebben in het verledenooit de berg bevolkt of zijn er gezien en hun biotoopweet zich in goede zin te ontwikkelen. Er zijn vijfpotentiële kandidaten, tabel 6, maar de lijst kan naarbelieven uitgebreid worden met bijvoorbeeld deheivlinder en het heideblauwtje. Waarschijnlijk is voordeze laatste twee soorten de oppervlakte geschiktbiotoop veel te klein voor een levensvatbare populatie.Het groot geaderd witje, uitgestorven in Nederland, zitop een kilometer afstand op het Belgische gedeelte vande Sint-Pietersberg maar een definitieve oversteekwordt nog niet gemaakt. Ook hiervoor geldt misschiendat het biotoop nog te klein in oppervlakte is. Dat geldtook voor andere uitgestorven soorten: hetkalkgraslanddikkopje, het dwergdikkopje en hettijmblauwtje waarvan Belgische populaties niet al te vervan de berg verwijderd zijn. De respectievelijkewaardplanten zijn gevinde kortsteel, kleine pimpernel entijmsoorten en deze moeten ruim voorradig zijn.Daarvoor dienen de graslanden in oppervlakteuitgebreid en verder verschraald te worden zodat er eenlaagblijvende kruidenlaag groeit, kale zandige plekkenzijn en waar alleen een zeer extensieve begrazing kanplaatsvinden.tabel 6: uitgestorven in Nederland. Mogelijkenieuwkomers, ooit op Sint-Pietersberg gezien1 Spialia sertorius. Kalkgraslanddikkopje2 Thymelicus acteon. Dwergdikkopje.3 Pyrgus malvae. Aardbeivlinder.4 Maculinea arion. Tijmblauwtje5 Aporia crataegi. Groot geaderd witjeSpialia sertoriusfoto 4: steile kalkgraslandhelling26

12 Positie Sint-Pietersberg voor de vlinderfauna12.1 SoortenrijkdomIn de periode 2006-2010 zijn door leden van de secties Ter Haar en Snellen 521 vlindersoorten aangetroffen (tabel 7).Groepsoorten vastgestel d op Incluis bekende verwacht op percentageNederland Sint-Pietersberg data Sint-Pietersberg gevondenDagvlinders 71 39 39 42 92 %Macrolepidoptera 779 350 358 ca 450-525 68 % - 80 %Microlepidoptera 1362 132 407 ca 700-800 50 % - 58 %Totaal 2212 521 804 ca 1.190-1.360 59 % -68 %tabel 7: aantal vlindersoorten in Nederland en Sint-PietersbergIn het tijdvak 2000-2010 zijn 39 dagvlindersoorten inhet gebied vastgesteld (tabel 7). Qua soortenrijkdom ishet het allerbeste dagvlindergebied van Nederland. Naarschatting kunnen er de komende tien jaar nog een vijftalsoorten bijkomen en het is niet uitgesloten dat er alvertegenwoordigers van die soorten op de berg zijngeweest zonder dat ze ontdekt zijn. Het gaat om soortendie op niet al te grote afstand van de berg populatieshebben. De laatste paar jaar bezoeken veelvlinderliefhebbers de berg. Ze worden aangetrokkendoor het voorkomen van dagvlinders die vrijwel nergensanders in Nederland voorkomen. De extra toeloop aanbezoekers levert niet alleen waarnemingen op van degezochte soorten maar er worden en passant ooknieuwe soorten gezien. Misschien dat op die manier ookhet dwergdikkopje en het kalkgraslanddikkopje ontdektworden. Er is een harde kern van 29 soorten die de bergals leefgebied hebben, er zijn een viertal trekvlinders ener zijn zes soorten die de berg incidenteel bezoeken endie kans maken de berg op termijn te gaan koloniseren.Dankzij het hoge aantal bezoekers is het vrijwel zekerdat soorten die de berg incidenteel bezoeken een grotekans maken opgemerkt te worden.Bij de macronachtvlinders is een aantal van 350 hoog tenoemen (tabel 7), zeker gezien het beperkte aantalbezoeken en het feit dat het leeuwendeel van dewaarnemingen uit de maand juni stamt. Om eencompleet overzicht te krijgen van de nachtvlinderfaunamoet gedurende drie jaar, minstens eenmaal per week,een gebied met goed weer te worden bezocht. Dat ishier niet gebeurd. Voor een beschrijving van desoortenrijkdom vallen wij terug op de data die zijnverzameld zoals beschreven in paragraaf 6. De ouderedata die via Natuurbanken en gegevensbestand Noctuabeschikbaar zijn gesteld, tellen veel minder soorten. Hundata zijn voor 95% jonger dan 2000; oudere dataontbreken. In deze bestanden zijn ca 210 soortenbekend van de berg waarvan er acht bij zijn die niet doorons zijn gevonden. Dat betekent dat wij in de periode2006-210 circa 140 soorten meer hebben gevangen danreeds bekend was. Bovendien stijgt het totale aantalbekende soorten tot ca 358.Op basis van professional judgement wordt geschat,gezien het aantal van door ons gevonden 350 soorten,dat het werkelijke aantal soorten tussen de 450 en 525zou kunnen liggen. Dat is voor Nederlandse begrippenzeer hoog, zeker gezien het kleine oppervlakte van 122hectare. Hierbij wordt een voorschot genomen op debijzondere biotopen, die in principe garant staan vooreen hoge verscheidenheid aan soorten. Indien dat juistis, dan is 68% - 80% van het werkelijk aanwezige aantalsoorten gevonden. Toch is een aarzeling op zijn plaats.De rijkgeschakeerde schraallanden met een rijke bloeiaan kruiden bleken opvallend arm aan soorten te zijn envan veel zeldzame soorten is er maar een enkelinggezien. Wie zoals de auteur wel eens in juni door dekalkgraslanden op de grens van Wallonië en Frankrijkheeft rondgebanjerd, zal het verschil direct beamen. Hetgebied in Wallonië is echter veel groter, er is eenrommelig beheer en er zijn vele overhoeken met eeneigen niche aan kruiden en structuren. Maar het isopvallend dat schraallandsoorten op het Nederlandsedeel van de Sint-Pietersberg ontbreken die tweekilometer verderop in Belgische wel aanwezig zijn. Datgeldt ook op populatieniveau voor de meeste bijzonderedagvlinders maar dat zal mutatis mutandis ook vantoepassing zijn voor nachtvlinders. Een conservatieveschatting komt uit op ca 450 soorten, een zeer positieveschatting op ca 525 soorten. Voor een oppervlakte vanslecht 125 ha is zowel de conservatieve als deoptimistische schatting een hele hoge soortenrijkdom.Van de microlepidoptera zijn door ons slechts 132soorten gevonden (tabel 7). Hier wreekt zich het feit dater nauwelijks microdeskundigen bij de excursies op deberg waren en dat bovendien een deel van de gegevensniet zijn afgestaan. Uit de gegevens die beschikbaar zijngesteld door Natuurbanken en Noctua blijkt dat er in diebestanden al 389 microsoorten zijn opgenomen. Er zijnin totaal 16 soorten nieuw aan toegevoegd. Daarmeekomt het aantal bekende microsoorten op 407. Voormicro’s is het waarschijnlijk een rijker gebied dan voor27

HabitatrichtlijnRode LijstverdwenenRode LijstErnstig bedreigdRode LijstbedreigdRode Lijstgevoeligde macro’s omdat de grote verscheidenheid aan planten,ook al is de dichtheid aan planten soms laag, voormicro’s gunstiger uitpakt dan voor macro’s. Er zijn onderde micro’s veel soorten die gespecialiseerd zijn inbepaalde kruiden en daar hoeven er vaak niet eenszoveel van aanwezig te zijn. Een conservatieve schattinggeeft aan dat nog 40% opgespoord moet worden, deoptimistische variant laat zien dat nog 50% opgespoordmoet worden. Ook hier geldt dat beide schattingen nogsteeds inhouden dat er sprake is van een grote rijkdomaan soorten.Het totale aantal vlindersoorten dat nu bekend is, komtop 804 stuks (tabel 7) en dat is naar schatting 59%-68%van het werkelijk aanwezige soorten. Maar hetvoorgaande moge duidelijk maken dat dag- enmacronachtvlinders hoog scoren en dat het potentieelvoor het totale aantal als voor de nog te ontdekkenmicro’s, hoog is. De conclusie blijft gerechtvaardigd datde Sint-Pietersberg een zeer hoge rijkdom aanvlindersoorten kent en qua biodiversiteit een hotspot inNederland is.12.2 Bijzondere soortenBeleidssoortenBeleidssoorten hebben via wet- en regelgevingbescherming gekregen, zie tabel 8. In de eerste plaatsgebeurt dat via EU-wetgeving. Hiervoor is deHabitatrichtlijn van belang. In speciale bijlagen van derichtlijn zijn soorten genoemd. Indien een soort opbijlage II staat vermeld dan moeten specialebeschermingsgebieden worden aangewezen voor diesoort. De bescherming die overal in Nederland geldt,betreft soorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn.Van de Nederlandse dagvlindersoorten staan er zes opde Habitatrichtlijn. Geen van deze soorten komen op deSint-Pietersberg voor. Van de in Nederlandvoorkomende nachtvlinders staan er twee op deHabitatrichtlijn. Beide soorten hebben populaties op deSint-Pietersberg, zie tabel 8. De spaanse vlag staat opbijlage II; de Sint-Pietersberg is mede om die reden alsHabitatrichtlijngebied aangewezen. Deteunisbloempijlstaart staat op bijlage IV en hiervoordienen inrichtingsmaatregelen op de berg genomen teworden.Een tweede categorie van beleidssoorten zijn soortendie voorkomen op Rode Lijsten. Het zijn vaak zeldzamemaar in ieder gevoelige en kwetsbare soorten die in hunvoortbestaan bedreigd worden. Het zijn nationale lijsten.In Nederland staan 48 van de 71 dagvlinders op de RodeLijst. Hiervan komen er acht op de Sint-Pietersberg voor,zie tabel 8. Van de overige Nederlandse vlinders zijn noggeen Rode Lijsten.Zeldzame soortenIn totaal zijn 12 zeldzame tot zeer zeldzame dagvlinderswaargenomen (gebaseerd op alle waarnemingen 2000-2010). Er zijn 22 zeer zeldzame en 29 zeldzamemacronachtvlinders aangetroffen (gebaseerd op onsmateriaal 2006-2011) en elf zeldzame tot zeer zeldzamemicrovlinders (gebaseerd op ons materiaal van 2006 en2008). Dat zijn indrukwekkende cijfers. Het betekent datde berg onderdak biedt aan een groot aantal zeldzameen karakteristieke vlindersoorten.tabel 8: Habitatsoorten en Rode Lijstsoorten op deSt.PietersbergSOORTteunisbloempijlstaartspaanse vlagdwergblauwtjeklaverblauwtjebruin dikkopjeveldparelmoervlindersleedoornpageboswitjebruin blauwtjegroot dikkopje••••••••••12.3 Bijzondere biotopenWat is nu de bijzondere betekenis voor de vlinderfaunavan de verschillende biotopen die op de berg zijn tevinden? Voor een indeling in biotopen wordtteruggegrepen naar het overzicht dat is gehanteerd in devlinderspecial van het Natuurhistorisch Maandblad uitapril 2008; het is gebaseerd op materiaal vanNatuurmonumenten. Een aantal biotopen issamengevoegd zoals bossen en landschapselementen.Per biotoop is gekeken hoeveel van de beleidssoorten,zeldzame en zeer zeldzame soorten in de biotopen zijnaangetroffen. Alle beleids- en zeldzame soorten zijntoegewezen aan één biotoop ondanks het gegeven datsommige soorten in meerdere biotopen zijn gevonden(tabel 9). In de praktijk heeft elke vlindersoort éénkernbiotoop maar wordt van andere biotopen vaakgebruikt gemaakt bij foerageren en baltsvluchten.Vanwege het hoge aantal nog te ontdekken soorten isduidelijk dat de aantalsverhoudingen relatief zijn engeen absolute betekenis hebben. De verdeling is een28

indicatie van het onderlinge belang van de verschillendenatuurtypen.Voor de betekenis voor de vlinderfauna is eveneens eenrelatieve waardering toegepast, zie tabel 10. akkers en soortenarme graslanden scoren zeerlaag. Er zitten geen bijzondere soorten. bossen en landschapselementen zijn alsgemiddeld beoordeeld. Ondanks de groteoppervlakte zitten er relatief weinig bijzonderesoorten. De spaanse vlag is aan dit biotooptoegedeeld hoewel die soort ook sterkaanwezig is in de struwelen. heischrale graslanden, soortenrijke graslandenen kalkgraslanden kennen een groot aantalbeleids- en zeldzame soorten. Ondanks degeringe oppervlakte zijn ze van groot belangals schuilplaats en leefgebied voor bijzonderesoorten. In sommige gevallen zijn vlindersgebonden aan het voorkomen van éénbepaalde plantensoort zoals ogentroost ofwondklaver. Toch is een nuancering op zijnplaats. De zeldzame soorten zijn vaak in lageaantallen aangetroffen, meestal is er maareentje van een soort gezien. Sommigevlindersoorten horen bijna exclusief tot ditbiotoop. Het is onduidelijk of het zwervers zijndie uitrusten in hun favoriete biotoop of dathet een kleine populatie betreft.struwelen springen er dik uit. In de waarderingzou het zelfs hoger moeten uitvallen dan derijke graslanden. Op landelijk niveau behorende struwelen tot de absolute top. Niet alleenzitten er veel (bijzondere) soorten maar vaakblijkt uit de gevonden aantallen dat er sprakeis van goede populaties.Het is als in het land der blinden waar de eenoog koningis. De vlinderfauna in Nederland is verarmd en dieverarming heeft ook de berg getroffen. Maar er is nogveel rijkdom aanwezig. Vergeleken met de zwareachteruitgang elders in Nederland, kan de berg als eendagvlinderwalhalla gekenschetst worden. De struwelenen de schraallanden bieden onderdak aan een keur vankarakteristieke soorten.Natuurtypebos enlandschapselementeneikenhaagbeukenhakhoutkalkhellingbosoppervlaktein hectaresbeleidssoorten : Bzeldzame soorten : Z46,4 beleidssoort : 1zeldzame soorten : 8betekenisvlindersstruweel ca 4 beleidssoort : 1++zeldzame soorten : 21grasland soortenarm 9 beleid/zeldzaam : 0 --grasland heischraal 8,7 beleidssoort : 1+zeldzame soorten : 6grasland soortenrijk 35,8 beleidssoort : 3+zeldzame soorten : 9kalkgrasland 2,7 beleidssoort : 6++zeldzame soorten : 10akker 5,6 beleid/zeldzaam : 0 --overig 10,0 n.v.t n.v.tTotaal 122,20statuswaardezeer hoog ++hoog +gemiddeld 0laag -zeer laag --tabel 10: waardebeoordelingtabel 9: betekenis natuurtypenvlinders St.Pietersberg29

12.4 Ecologische relaties met BelgiëDe vlinderrijkdom op de Sint-Pietersberg kan niet losgezien worden van zijn omgeving. De afgelopentientallen jaren is de berg steeds kleiner gewordenwaardoor alle biotopen in omvang zijn gemarginaliseerd.Maar de berg is een voorpost van een kalkrijke brug methellingen die acht kilometer ver naar het zuiden reikt, totaan de Belgische plaats Wezet. Tot nu toe fungeert hetachterland als bron voor bijzondere vlinders en overigeinsecten, figuur 3. Het is bekend dat er bijvoorbeeld nogeen aantal in Nederland uitgestorven dagvlindersaanwezig zijn in het aangrenzende Belgische gebied zoalshet kalkgraslanddikkopje (Spialia sertorius), hetdwergdikkopje (Thymelicus acteon) en het Dambordje(Melanargia galathea). Deze soorten kwamen begintwintigste eeuw algemeen voor op de kalkgraslanden inZuid-Limburg. In het Belgische is er veel aandacht voornatuurbescherming en natuurbeheer. Het is later opgang gekomen dan in Nederland, minder systematischvan aanpak en meer versnipperd qua uitvoering. Heteffect is evenwel dat dit ten gunste heeft uitgepakt voorhet voorkomen van bijzondere insecten waaronder dagennachtvlinders. De kalkbrug is veel groter van omvangdan de kleine Sint-Pietersberg. Ze fungeert als bron voorrondzwervende dieren en insecten.zijn er nog meldingen geweest, waarschijnlijk uit het dalvan de Jeker, van dagvlinders als veenhooibeestje(Coenonympha tullia), een soort van hoogveenbulten,moerasparelmoervlinder (Euphydryas aurinia) enzilvervlek (Boloria euphrosyne) die thuishoren bijblauwgraslanden. Deze biotopen zijn sindsdienonomkeerbaar ontgonnen, drooggelegd en omgeploegden kans op herstel is zo goed als nihil. De bijbehorendeentomofauna is in een straal van tientallen kilometersniet meer aanwezig.De vooruitzichten voor de ontwikkeling van devlinderfauna op de Sint-Pietersberg zijn in ieder gevalgoed te noemen. De ecologische band met Belgiëverzekert de berg van een constante aanwas vanbijzondere soorten waardoor bijvoorbeeldklaverblauwtje en veldparelmoervlinder al vaste voet opde berg hebben gezet. Ongetwijfeld profiteren velemacronachtvlinders en micro’s van deze ecologischebron maar data ontbreken om dit te bewijzen. Zodra deleefomstandigheden voor vlinders op het Nederlandsegebied op orde zijn, kan de berg zelf een bronfunctiegaan vervullen voor andere kalkgraslanden in Zuid-Limburg.Een tweede ecologische relatie met hetaangrenzende België is de afgelopen eeuwgeheel verdwenen. Bijna een eeuw geledenfiguur 3: aanvoergebied bijzondere insecten naarSt.Pietersberg30

13 Adviezen voor beheer13.1 Doelen en maatregelenVoor het beheer van de natuurwaarden op de Sint-Pietersberg spelen twee strategieën een rol die elkaarsoms bijten: behoud van waarden versus ontwikkelingvan waarden in relatie tot ruimte en tijd. Dat is hetspanningsveld waar de beheerder voor staat.Bijvoorbeeld, een verruigd en dichtgegroeid kalkgraslandtelt nu een aantal zeer zeldzame vlindersoorten ofandere ongewervelden. Met kappen, maaien endrukbeheer met schapen zal er op termijn een rijkereflora tot stand komen door het afvoeren van organischmateriaal en het openleggen van de bodem voorzoninstraling. De vlinders en andere insectensoorten ophet bewuste perceel zijn over het algemeen niet in staateen ronde met drukbeheer met schapen te overleven.Dit is in het veld vastgesteld. Daardoor is er steeds eennieuwe instroom van insecten nodig, direct grenzendaan het perceel of van elders om het bewuste perceelweer te doen bevolken. Het beheer aan de Nederlandsekant van de Sint-Pietersberg profiteert ongewild van hetverschil in beheer aan de Belgische zijde. Het Belgischegedeelte is groter, robuuster en gevarieerder van aardmaar het beheer is versnipperd en soms ad hoc vanaard. Op botanisch vlak moet je dan langer wachten opresultaten maar daar staat tegenover dat in allerleiniches bijzondere insectensoorten zich weten tehandhaven en die als bron gaan functioneren voor denieuw ontwikkelde schraallanden, met name opNederlands gebied.Dat is het dilemma op de berg: de afgelopen jaren zijn erprille initiatieven van herstellende of terugkerendepopulaties van insectensoorten maar de gewenstebiotopen voor flora en fauna hebben nog niet degewenste basiskwaliteit bereikt. Een verdergaandeontwikkelingsstrategie voor de flora kan behoud enherstel van de fauna belemmeren of teniet doen.In tabel 11 is voor de biotopen uitgewerkt wat dealgemene aanpak zou moeten zijn voor inrichting enbeheer. Daarbij is een koppeling gemaakt met het belangvan deze biotopen voor vlinders zoals aangegeven intabel 10.tabel 11: doelen en beheersmaatregelen voor vlinderfauna op de St.Pietersberg.Natuurtype ha Doelen en maatregelen voor versterken entomofaunabos en bosjeseiken-haagbeukenhakhoutkalkhellingbos46,4 Doel: aanbrengen van structuur met microbiotopen waardoor bosrandsoortenterugkerenMaatregelen: verjonging bos, aanleg meer leeftijdsklassen; regelmatig terugzettenbosrand; ontwikkeling rand en zoomvegetaties van 20-50 meter breedstruweel ca 4 Doel: behoud van zeldzame, honkvaste vlindersMaatregel: zeer kleinschalig terugzetten, bepaalde oude struwelen nooitterugzetten, per jaar weinig ingrepengrasland soortenarm 9 Doel: creëren soortenrijke kruidlaag voor versterking areaal kruidenrijk graslandMaatregel: bovenlaag afvoeren, paar jaar drukbegrazinggrasland heischraal 8,7 Doel: behoud van prille en zich vestigende populaties van vlindersMaatregel: zeer terughouden met drukbegrazing, niet alle percelen tegelijkdrukbegrazing, extensieve aanpakgrasland soortenrijk 35,8 Doel: behoud van prille en zich vestigende populaties van vlindersMaatregel: zeer terughouden met drukbegrazing, niet alle percelen tegelijkdrukbegrazing, extensieve aanpakkalkgrasland 2,7 Doel: behoud van prille en zich vestigende populaties van vlindersMaatregel: zeer terughouden met drukbegrazing, niet alle percelen tegelijkdrukbegrazing, extensieve aanpakakker 5,6 Doel: vergroten nectaraanbod en creëren van hoekjes met overblijvende viooltjesvoor parelmoervlinders.Maatregel: delen van percelen 1-2 jaar braak laten liggen.overig 10,0 n.v.t.Totaal 122,231

13.2 Verhogen natuurwaarden ongewervelden1. Vergroting oppervlakte schraallanden enkalkgraslandenDe oppervlakte aan schraallanden, kruidenrijkegraslanden en kalkgraslanden is te laag om bijzondereinsectensoorten duurzaam onderdak te bieden.Versnippering en isolatie is het gevolg. Bepaaldemicrolepidoptera zullen genoegen nemen met eenhandvol planten om te overleven maar voor de groterevlinders is dat geen optie. Dat worden terminalesituaties van net wel of net niet verdwijnende enterugkerende soorten. De oppervlakte schraallanden zalmoeten groeien naar tenminste 50 ha in 2020 tot 100 hain 2025. Aankoop van lager gelegen landbouwgronden iseen eerste stap. Op termijn kan de binnenkant van deENCI-groeve ruimte bieden voor de meest schralebiotopen.2. Samenhangend beheer tussen Nederland enBelgië voor aaneengesloten kalkhellingenDe entomofauna is voor haar voortbestaan afhankelijkvan de totale kalkrug van Maastricht tot Bassenge inBelgië. Overleg, samenwerking, uitwisseling van ideeën,stroomlijnen van onderzoek en monitoring zijn weinigkostende maatregelen om meer samenhang, verbindingen integraliteit te bereiken bij het beheer. Gezamenlijkebeheersinspanningen en afspraken over het bereikenvan doelen waardoor hulp van derden meer rendementoplevert. Dit is niet alleen in technische zin bedoeldmaar ook in financiële zin. Soms is het natuurrendementop een ander terrein hoger met lagere kosten danelders. Dit soort afwegingen moeten mogelijk zijn.3. Drastische herstelmaatregelenDe afgelopen jaren zijn veel hectaren landbouwgrond inhanden gekomen van Natuurmonumenten. Dit biedt degelegenheid om gradiënten vanaf de hoogste rand vande berg, het plateau, tot aan het dal in ere te herstellen.Het teveel aan voedingsstoffen moet radicaal aangepaktworden. Er zijn vrijwel geen bestaande natuurwaardendie een belemmering vormen om de toplaag af tegraven. Door variatie in afgraafdiepte bestaat er de kansdat een eventueel aanwezige zaadbank geactiveerdwordt. Een vervolgactie is het uitleggen van hooi,afkomstig van Belgische of Duitse percelen kalkgrasland.Zorgvuldig maaien, niet te hoog opslaan en nog dezelfdedag vervoeren en uitrijden op de Sint-Pietersberg biedtde meeste kansen op terugkeer van zowel flora alsongewervelden.4. Meer tijd nemen om natuurdoelen flora enfauna te bereikenVeel van de zeldzame macronachtvlinders en dagvlindersoverwinteren als pop of individu in de strooisellaag.Soms ook als eitje of larve, ingesponnen of vastgeplaktaan de vegetatie. In juni 2006, juni 2008 en december2009 is geconstateerd dat het drukbeheer met schapenzeer intensief is. Grote delen van de vegetatie wordenvolledig weggevreten en op bijna elke vierkantecentimeter grond heeft een schapehoef de grondaangedrukt. Ook het afvoeren van hooi en strooisel innajaar en winter leidt tot problemen bij de overlevingvan insecten. Dat is al eens vastgesteld met eenbegrazingsexperiment bij de veldparelmoervlinder(Melitaea cinxia). Door faseren en compartimenterenvan drukbeheer op voor de entomofauna waardevollepercelen schraalland, worden de eigen populaties vanbijzondere insecten op de Sint-Pietersberg versterkt enontzien. Er moet een betere afstemming plaatsvindenmet de levenscycli van de karakteristieke soorten. Ermoeten continue nectarbronnen en schuilmogelijkhedenvoor de fauna in het terrein aanwezig blijven.Dit leidt wel tot vertraging in het bereiken vanbotanische doelstellingen. Datzelfde geldt voor het latenbraak liggen van flinke delen van akkers voor één oftwee jaar want de hoeveelheid organisch materiaal blijftdan langer ter plaatse. Daar staat een entomologischeverrijking tegenover. Datzelfde geldt ook voor destruwelen. Deze blijken – niet geheel onverwacht – totde rijkste leefgebieden van bijzondere soorten tebehoren. Toch is de oppervlakte struweel gering.Bepaalde struiken zijn van cruciaal belang voor deoverleving van een enkele soort zoals bij desleedoornpage het geval is. De aaneengesloten rijstruweel aan de westkant van de berg tot aan deObservant toe biedt aan vele soorten een onderdak.Vanwege het geringe oppervlak wordt aanbevolen hierzeer prudent mee om te gaan.32

14 Vergelijking eerdere excursies Ter Haar/SnellenIn 1999 organiseerde Ter Haar haar eerste excursie,vanaf 2000 wordt de jaarlijkse excursie tezamen met desectie Snellen gehouden. In dit overzicht is te zienhoeveel waarnemers aan de weekenden hebbendeelgenomen en hoeveel vlindersoorten er zijnwaargenomen.In onderstaande tabel staat wat er alleen in dit eneweekend van 21 juni 2008 is waargenomen, inclusief devondsten in het Savelsbos en de Horstergrub: 182macronachtvlinders, 13 dagvlinders en 132 micro’s.Het totale aantal soorten dat in dit verslag aan de ordekomt, ligt met 521 een stuk hoger dan de genoemde323 maar dat komt omdat ook de bezoeken buiten hetofficiële weekend van 21 juni 2008 zijn meegerekend. Opbasis van deze aantallen valt niet op te maken ofbepaalde gebieden “rijker” zijn dan andere gebieden.Variatie in landschappen, vegetatietypen en een rijkeflora zijn een eerste voorwaarde voor een hogediversiteit aan vlindersoorten. De ligging in Nederlandspeelt ook een rol. Zelfs voor het kleine Nederland geldtdat hoe zuidelijker je komt, hoe hoger het aantal teverwachten soorten is. Doorslaggevend voor het aantalvlindersoorten bij de weekenden is evenwel het aantaldeelnemers dat zich met micro’s bezighoudt. Het aantalmicrosoorten is 75% hoger dan dat van de macro’s enhet aantal deelnemers dat zich aan micro’s wijdt, wisseltsterk per jaar. De constatering na tien jaar metinventarisatieweekenden is dat er nog veel te doen is endat er veel rijke gebieden zijn waar het goed toeven is .2000 Bakkeveen e.o., Friesland, 25 deelnemers, 383 soorten2001 Doetinchem e.o., Gelderland, 28 deelnemers, 472 soorten2002 Gorssel e.o., Gelderland, 28 deelnemers, 422 soorten2003 Bergen op Zoom e.o., Noord Brabant, 29 deelnemers, 462 soorten2004 Bargerveen, Drenthe, 18 deelnemers, 423 soorten2005 Eersel e.o., Noord Brabant, 29 deelnemers, 448 soorten2006 Koudekerke e.o., Zeeland, 30 deelnemers, ± 280 soorten2007 Kuinre e.o., Flevoland, 18 deelnemers, 317 soorten2008 Sint-Pietersberg, Limburg 22 deelnemers, 323 soorten2009 Drentse Aa gebied, Drenthe 38 deelnemers, 522 soorten2010 Texel, 33 deelnemers, 313 soorten15 DankwoordEen woord van dank is gericht aan alle deelnemers diehun vrije tijd gestoken hebben in de weekenden enexcursies. Vanuit het noorden van Friesland naarMaastricht rijden is geen kattepis. Daarna werd iedereenachter de veren gezeten om zijn resultaten digitaal doorte geven. Ook dat is gelukt. Dank ook aan SandraLamberts die vele foto’s maakte waarvan slechts eenklein deel in dit rapport is beland. Tim Faassen stuurdede gegevens van het NJN-kamp uit 2007 door.Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer hebbenvergunningen en kaarten verstrekt. Vooral Leen Bakkervan NM heeft zich veel moeite getroost. HetNatuurhistorisch Genootschap heeft via Natuurbankenoude data beschikbaar gesteld. Andere oude dataverkregen via W.Ellis uit bestand Noctua dat in beheer isbij de Werkgroep Vlinderfaunistiek en deVlinderstichting. Guido Smeets heeft dedagvlinderteksten becommentarieerd. Foto´s: F.Postblz. 0, 8, 9, 10, 11, 26, 29, 32. Overige foto’s metnaamvermelding. Indien geen naam vermeld dan vaninternet geplukt.16 LiteratuurAdams, J., R.Ketelaars & G.Smeets, 2008. 150 jaar dagvlinders op de Sint-Pietersberg.Natuurhistorisch Maandblad 97 (4): 101-110.Bink, F.A. & H. Siepel, 1986. Life history tactics and strategies in butterflies. Proceedings of the 3rd European Congress ofEntomology 1986. Amsterdam. Nederlandse Entomologische Vereniging, Haarlem.Mabelis, A.A. & H. Turin, 1982. Beheer. De invertebratenfauna van de Zuidlimburgse kalkgraslanden. NatuurhistorischMaandblad 71(12): 199-206.Smits, N.A,C. & J.H. Schaminée, 2004. Heischrale hellingen in Zuid-Limburg. Een inventarisatie van bodem en vegetatie.Alterra-rapport 1010. Alterra,WageningenSmits, N.A.C., R.Bobbink, J.Willems, T.van Noordwijk, H.Esselink, H.Siepel, R.Huiskes, L.Kuiters & J.H.Schaminée 2006.Herstel van schrale hellinggraslanden in Zuid-Limburg. Natuurhistorisch Maandblad 95 (8): 181-185Willems, J.H., A. Kobus, R. Bobbink & L. Addink, 1993.Restoratiebeheer van soortenrijke graslanden op de Sint-Pietersberg:een eerste evaluatie. Natuurhistorisch Maandblad 82 (5): 99-108.33

Bijlage 1Soortenlijst macronachtvlinders Sint-PietersbergTriodia sylvina8 ex.Epione repandaria2 ex.Korscheltellus lupulina9 ex.Pseudopanthera macularia1 ex.Hepialus humuli3 ex.Apeira syringaria1 ex.Apoda limacodes15 ex.Ennomos autumnaria1 ex.Zygaena filipendulae5 ex.Ennomos alniaria1 ex.Sesia apiformis1 ex.Ennomos erosaria3 ex.Paranthrene tabaniformis1 ex.Selenia dentaria1 ex.Synanthedon myopaeformis3 ex.Selenia lunularia5 ex.Synanthedon tipuliformis5 ex.Crocallis elinguaria6 ex.Synanthedon vespiformis15 ex.Ourapteryx sambucaria1 ex.Cossus cossus1 ex.Angerona prunaria41 ex.Zeuzera pyrina8 ex.Apocheima hispidaria3 ex.Malacosoma neustria2 ex.Apocheima pilosaria15 ex.Lasiocampa quercus4 ex.Lycia hirtaria3 ex.Macrothylacia rubi2 ex.Biston strataria2 ex.Euthrix potatoria1 ex.Biston betularia21 ex.Mimas tiliae8 ex.Agriopis leucophaearia1 ex.Smerinthus ocellata17 ex.Agriopis marginaria1 ex.Laothoe populi11 ex.Peribatodes rhomboidaria25 ex.Sphinx ligustri7 ex.Alcis repandata21 ex.Hyloicus pinastri1 ex.Hypomecis roboraria5 ex.Proserpinus proserpina6 ex.Hypomecis punctinalis49 ex.Deilephila elpenor21 ex.Ectropis crepuscularia35 ex.Deilephila porcellus1 ex.Parectropis similaria5 ex.Thyatira batis53 ex.Aethalura punctulata1 ex.Habrosyne pyritoides53 ex.Cabera pusaria113 ex.Tethea ocularis24 ex.Cabera exanthemata41 ex.Tethea or22 ex.Lomographa bimaculata59 ex.Tetheella fluctuosa4 ex.Lomographa temerata55 ex.Achlya flavicornis1 ex.Aleucis distinctata8 ex.Watsonalla binaria6 ex.Theria primaria9 ex.Watsonalla cultraria2 ex.Campaea margaritata347 ex.Drepana curvatula4 ex.Hylaea fasciaria1 ex.Drepana falcataria10 ex.Charissa obscurata1 ex.Cilix glaucata1 ex.Siona lineata78 ex.Archiearis parthenias11 ex.Alsophila aescularia10 ex.Abraxas grossulariata2 ex.Geometra papilionaria6 ex.Calospilos sylvata2 ex.Hemithea aestivaria97 ex.Lomaspilis marginata48 ex.Thalera fimbrialis1 ex.Ligdia adustata22 ex.Hemistola chrysoprasaria8 ex.Stegania trimaculata6 ex.Jodis lactearia2 ex.Macaria notata18 ex.Cyclophora albipunctata4 ex.Macaria alternata22 ex.Cyclophora puppillaria1 ex.Macaria liturata11 ex.Cyclophora punctaria6 ex.Macaria wauaria3 ex.Cyclophora linearia1 ex.Chiasmia clathrata59 ex.Timandra comae11 ex.Isturgia limbaria1 ex.Scopula nigropunctata5 ex.Itame brunneata30 ex.Scopula imitaria4 ex.Cepphis advenaria10 ex.Scopula immutata1 ex.Plagodis dolabraria2 ex.Scopula floslactata14 ex.Opisthograptis luteolata96 ex.Idaea muricata1 ex.34

Idaea biselata79 ex.Eupithecia intricata2 ex.Idaea fuscovenosa5 ex.Eupithecia absinthiata3 ex.Idaea seriata1 ex.Eupithecia goossensiata1 ex.Idaea dimidiata3 ex.Eupithecia vulgata4 ex.Idaea subsericeata67 ex.Eupithecia subfuscata1 ex.Idaea aversata68 ex.Eupithecia icterata1 ex.Idaea straminata3 ex.Eupithecia succenturiata6 ex.Lythria cruentaria1 ex.Eupithecia subumbrata5 ex.Scotopteryx bipunctaria2 ex.Eupithecia nanata11 ex.Scotopteryx chenopodiata6 ex.Eupithecia virgaureata10 ex.Xanthorhoe biriviata1 ex.Eupithecia lariciata1 ex.Xanthorhoe designata3 ex.Eupithecia tantillaria1 ex.Xanthorhoe spadicearia11 ex.Gymnoscelis rufifasciata63 ex.Xanthorhoe ferrugata30 ex.Chloroclystis v-ata52 ex.Xanthorhoe montanata15 ex.Rhinoprora rectangulata20 ex.Xanthorhoe fluctuata9 ex.Chesias legatella5 ex.Epirrhoe alternata43 ex.Aplocera plagiata28 ex.Epirrhoe rivata5 ex.Aplocera efformata10 ex.Camptogramma bilineata101 ex.Euchoeca nebulata3 ex.Anticlea badiata7 ex.Asthena albulata15 ex.Anticlea derivata4 ex.Hydrelia flammeolaria11 ex.Mesoleuca albicillata2 ex.Pterapherapteryx sexalata1 ex.Cosmorhoe ocellata20 ex.Thaumetopoea processionea214 ex.Eulithis prunata10 ex.Clostera curtula1 ex.Ecliptopera silaceata5 ex.Furcula furcula2 ex.Chloroclysta truncata74 ex.Notodonta dromedarius11 ex.Cidaria fulvata11 ex.Notodonta ziczac1 ex.Pennithera firmata10 ex.Drymonia ruficornis5 ex.Thera obeliscata13 ex.Pheosia tremula17 ex.Thera britannica1 ex.Pheosia gnoma3 ex.Electrophaes corylata5 ex.Pterostoma palpina17 ex.Colostygia multistrigaria1 ex.Ptilodon capucina1 ex.Colostygia pectinataria124 ex.Phalera bucephala10 ex.Hydriomena furcata5 ex.Stauropus fagi4 ex.Hydriomena impluviata8 ex.Harpyia milhauseri1 ex.Horisme vitalbata13 ex.Acronicta psi8 ex.Horisme tersata111 ex.Acronicta aceris3 ex.Melanthia procellata116 ex.Acronicta leporina11 ex.Pareulype berberata1 ex.Acronicta megacephala9 ex.Hydria undulata1 ex.Acronicta rumicis5 ex.Triphosa dubitata5 ex.Craniophora ligustri79 ex.Philereme vetulata89 ex.Cryphia algae6 ex.Philereme transversata98 ex.Cryphia domestica1 ex.Epirrita dilutata3 ex.Cryphia muralis1 ex.Operophtera brumata100 ex.Herminia tarsicrinalis23 ex.Perizoma affinitata10 ex.Herminia grisealis28 ex.Perizoma alchemillata10 ex.Zanclognatha tarsipennalis8 ex.Perizoma bifaciata4 ex.Catocala sponsa1 ex.Perizoma blandiata1 ex.Catocala nupta3 ex.Perizoma albulata10 ex.Lygephila pastinum2 ex.Perizoma flavofasciata5 ex.Callistege mi10 ex.Eupithecia tenuiata2 ex.Euclidia glyphica100 ex.Eupithecia haworthiata58 ex.Scoliopteryx libatrix1 ex.Eupithecia centaureata9 ex.Hypena proboscidalis365 ex.35

Hypena rostralis3 ex.Oligia fasciuncula11 ex.Rivula sericealis92 ex.Mesoligia furuncula44 ex.Parascotia fuliginaria1 ex.Mesapamea secalis27 ex.Diachrysia chrysitis69 ex.Luperina testacea13 ex.Macdunnoughia confusa6 ex.Amphipoea oculea3 ex.Plusia festucae6 ex.Discestra trifolii16 ex.Autographa gamma359 ex.Anarta myrtilli1 ex.Chrysodeixis chalcites1 ex.Lacanobia w-latinum2 ex.Abrostola tripartita6 ex.Lacanobia oleracea38 ex.Abrostola triplasia32 ex.Lacanobia thalassina2 ex.Protodeltote pygarga143 ex.Hada plebeja7 ex.Deltote deceptoria1 ex.Aetheria bicolorata5 ex.Deltote bankiana20 ex.Hadena bicruris2 ex.Trisateles emortualis12 ex.Hadena compta1 ex.Cucullia umbratica5 ex.Melanchra persicariae3 ex.Calophasia lunula2 ex.Mamestra brassicae33 ex.Amphipyra pyramidea46 ex.Polia nebulosa8 ex.Amphipyra berbera1 ex.Mythimna conigera8 ex.Diloba caeruleocephala3 ex.Mythimna ferrago2 ex.Panemeria tenebrata5 ex.Mythimna albipuncta213 ex.Pyrrhia umbra5 ex.Mythimna straminea1 ex.Elaphria venustula10 ex.Mythimna impura59 ex.Caradrina morpheus2 ex.Mythimna pallens2 ex.Paradrina clavipalpis7 ex.Mythimna obsoleta10 ex.Hoplodrina octogenaria46 ex.Mythimna l-album1 ex.Hoplodrina blanda3 ex.Mythimna sicula1 ex.Hoplodrina ambigua26 ex.Orthosia incerta25 ex.Charanyca trigrammica3 ex.Orthosia gothica15 ex.Rusina ferruginea5 ex.Orthosia cruda100 ex.Trachea atriplicis9 ex.Orthosia cerasi50 ex.Euplexia lucipara19 ex.Orthosia munda50 ex.Phlogophora meticulosa43 ex.Panolis flammea1 ex.Parastichtis ypsillon9 ex.Cerapteryx graminis7 ex.Cosmia affinis5 ex.Tholera cespitis4 ex.Cosmia pyralina1 ex.Tholera decimalis1 ex.Cosmia trapezina177 ex.Axylia putris104 ex.Atethmia centrago11 ex.Ochropleura plecta106 ex.Agrochola circellaris10 ex.Diarsia mendica4 ex.Agrochola macilenta5 ex.Diarsia brunnea6 ex.Eupsilia transversa268 ex.Diarsia rubi40 ex.Conistra vaccinii108 ex.Noctua pronuba305 ex.Conistra rubiginosa92 ex.Noctua comes27 ex.Conistra rubiginea24 ex.Noctua fimbriata13 ex.Lithophane ornitopus4 ex.Noctua janthina1 ex.Dichonia aprilina1 ex.Noctua janthe23 ex.Apamea monoglypha52 ex.Noctua interjecta4 ex.Apamea lithoxylaea8 ex.Lycophotia porphyrea10 ex.Apamea remissa3 ex.Paradiarsia glareosa6 ex.Apamea unanimis12 ex.Xestia c-nigrum408 ex.Apamea sordens12 ex.Xestia triangulum11 ex.Apamea ophiogramma5 ex.Xestia baja1 ex.Oligia strigilis16 ex.Xestia xanthographa12 ex.Oligia versicolor70 ex.Cerastis leucographa14 ex.Oligia latruncula124 ex.Peridroma saucia1 ex.36

Agrotis puta30 ex.Cybosia mesomella5 ex.Agrotis ipsilon5 ex.Pelosia muscerda1 ex.Agrotis exclamationis136 ex.Atolmis rubricollis182 ex.Agrotis clavis6 ex.Lithosia quadra5 ex.Agrotis segetum18 ex.Eilema griseola5 ex.Calliteara pudibunda51 ex.Eilema lurideola9 ex.Orgyia antiqua1 ex.Eilema complana11 ex.Euproctis similis9 ex.Eilema sororcula96 ex.Leucoma salicis1 ex.Phragmatobia fuliginosa5 ex.Arctornis l-nigrum6 ex.Spilosoma lutea19 ex.Meganola albula3 ex.Spilosoma lubricipeda46 ex.Nola cucullatella1 ex.Diacrisia sannio4 ex.Nycteola revayana11 ex.Callimorpha dominula5 ex.Bena bicolorana13 ex.Euplagia quadripunctaria13 ex.Pseudoips prasinana11 ex.Earias clorana6 ex.Miltochrista miniata13 ex.feromoon in dispenserfoto 5: F.Post heeft uren besteed aan een nulwaarneming van deklaverwespvlinder (Bembecia ichneumoniformis).foto: S.Lamberts 21 juni 200837

Bijlage 2Soortenlijst microlepidoptera Sint-Pietersbergjuniweekend in 2006 en 2008, gezien door leden secties Ter Haar en SnellenAdela violella 1Emmetia marginea 1Psyche casta 2Phyllonorycter roboris 1Scythropia crataegella 1Yponomeuta evonymella 2Yponomeuta irrorella 3Swammerdamia pyrella 2Prays fraxinella 5Argyresthia pruniella 1Argyresthia bonnetella 1Ypsolopha sequella 2Plutella xylostella 7Agonopterix ocellana 1Elachista subalbidella 1Dasytroma salicella 3Borkhausenia minutella 1Batia lunaris 2Coleophora flavipennella 4Coleophora serratella 1Coleophora frischella 1Coleophora deauratella 3Coleophora mayrella 1Coleophora anatipennella 1Coleophora glaucicolella 1Coleophora versurella 1Coleophora striatipennella 1Blastobasis phycidella 1Bryotropha senectella 1Recurvaria nanella 1Teleiodes vulgella 1Agapeta hamana 11Agapeta zoegana 23Cochylis hybridella 2Tortrix viridana 3Aleimma loeflingiana 29Acleris forsskaleana 3Acleris hastiana 1Cnephasia stephensiana 5Cnephasia incertana 1Pseudargyrotoza conwagana 2Epagoge grotiana 1Archips oporana 1Archips podana 2Archips crataegana 9Archips xylosteana 5Pandemis cerasana 5Pandemis heparana 2Cacoecimorpha pronubana 1Clepsis spectrana 1Clepsis consimilana 2Endothenia marginana 4Endothenia ericetana 1Endothenia quadrimaculana 1Eudemis profundana 1Apotomis lineana 1Apotomis betuletana 0Apotomis sororculana 0Hedya nubiferana 33Celypha rufana 1Celypha striana 4Celypha lacunana 5Lobesia abscisana 1Spilonota ocellana 1Epinotia abbreviana 0Epinotia demarniana 1Zeiraphera isertana 7Eucosma cana 3Gypsonoma dealbana 2Epiblema foenella 5Notocelia cynosbatella 1Notocelia uddmanniana 6Notocelia roborana 1Notocelia rosaecolana 2Notocelia trimaculana 1Cydia compositella 1Cydia fagiglandana 4Lathronympha strigana 1Pammene fasciana 1Pammene regiana 1Cnaemidophorus rhododactyla 3Marasmarcha lunaedactyla 20Merrifieldia baliodactylus 1Emmelina monodactyla 4Aphomia sociella 2Galleria mellonella 1Aglossa caprealis 1Hypsopygia costalis 1Orthopygia glaucinalis 3Endotricha flammealis 1Cryptoblabes bistriga 2Oncocera semirubella 6Dioryctria abietella 1Phycita roborella 2Conobathra repandana 3Trachycera marmorea 1Acrobasis consociella 2Myelois circumvoluta 138

Homoeosoma nebulella 4Scoparia basistrigalis 0Scoparia ambigualis 5Eudonia mercurella 1Calamotropha paludella 2Chrysoteuchia culmella 4Crambus pascuella 1Crambus lathoniellus 1Crambus perlella 7Agriphila tristella 2Agriphila straminella 3Catoptria pinella 1Catoptria verellus 2Cataclysta lemnata 1Parapoynx stratiotata 1Evergestis extimalis 1Evergestis limbata 2Evergestis pallidata 1Pyrausta despicata 3Pyrausta aurata 2Perinephela lancealis 4Phlyctaenia coronata 2Ostrinia nubilalis 2Ebulea crocealis 1Anania verbascalis 1Eurrhypara hortulata 6foto 6: de zeer zeldzame rozenvedermot(Cnaemidophorus rhododactyla) werddriemaal gezien.foto: S.Lamberts 21 juni 200839

Bijlage 3Soortenlijst dagvlinders Sint-Pietersbergperiode 2006-2010, 32 soorten gezien door leden secties Ter Haar en SnellenErynnis tagesThymelicus lineolaThymelicus sylvestrisPapilio machaonLeptidea sinapisAnthocharis cardaminesPieris brassicaePieris rapaePieris napiColias croceusGonepteryx rhamniLycaena phlaeasNeozephyrus quercusCallophrys rubiCupido minimusCelastrina argiolusAricia agestisPolyommatus semiargusPolyommatus icarusVanessa atalantaVanessa carduiInachis ioAglais urticaePolygonia c-albumAraschnia levanaMelitaea cinxiaPararge aegeriaLasiommata megeraCoenonympha pamphilusPyronia tithonusAphantopus hyperantusManiola jurtina8 ex.3 ex.8 ex.41 ex.84 ex.2 ex.2 ex.25 ex.20 ex.51 ex.1 ex.2 ex.2 ex.3 ex.1 ex.5 ex.19 ex.7 ex.213 ex.14 ex.53 ex.6 ex.4 ex.1 ex.4 ex.15 ex.8 ex.2 ex.1 ex.4 ex.6 ex.10 ex.40

Bijlage 4 Vlinderwaarnemingen Savelsbos juni 2008Het Savelsbos is een zes km lange, smalle gordel van hellingbossen opde steile oostelijke maasdalhelling oostelijk van Maastricht. Deoppervlakte bedraagt ca 240 ha . Het bos kent zeer steile, vaakeroderende hellingen. Het gebied wordt gekenmerkt door deaanwezigheid van "grubben", smalle, steile en meest rechte droogdalendie haaks op de maasdalhelling staan en die zich kilometers veruitstrekken over het plateau. Grubben zijn ontstaan omdat zijregenwater afvoerden in tijden van extreme regenwateroverschotten.Vaak werden en worden ze gebruikt als verbindingswegen of paden.Voorkomende bomen zijn zomereik, gladde iep,beuk, gewone esdoorn,acacia en de paardekastanje. Het bos is onder meer bekend om despectaculaire, massale bloei van de daslook, een ui-achtige plant dievooral op eroderende plaatsen groeit. Het bosgebied is de meestnoordelijke plaats waar de plant amandelwolfsmelk voorkomt.Zeldzame diersoorten zoals hermelijn, bunzing, eikelmuis en hazelwormkomen er voor. Een gebied met een oppervlakte van 360 ha isaangemerkt als Natura 2000-gebied. Het gebied is in eigendom bijStaatsbosbeheer.foto: Rien BouwHet gebied is op vrijdagavond 20-6-2008 van 22.00-01.00 uur bezocht met een lichtinstallatie, in het noordelijke gedeeltevan het bos. Er zijn in totaal 57 vlindersoorten vastgesteld waarvan 21 micro’s en 36 macro’s. Aantallen zijn niet genoteerd.Conclusie: geen bijzondere vlindersoorten waargenomen.tabel 12: vlindersoorten Savelsbos 20 juni 2008MicrolepidopteraMacrolepidopteraA. pruniella T. batis H. proboscidalisB. hellerella L. marginata R. sericealisA. lineatella M. liturata D. chrysitisA. hamana M. wauaria P. pygargaA. zoegana O. luteolata T. emortualisA. loeflingiana A. prunaria P. meticulosaA. podana P. rhomboidaria O. latrunculaA. xylosteana H. punctinalis L. oleraceaA. betuletana P. similaria M. impuraA. sororculana L. temerata A. putrisC. striana C. margaritata O. plectaZ. isertana H. aestivaria N. pronubaG. dealbana I. aversataN. uddmanniana C. bilineataC. fagiglandana E. prunataA. sociella C. truncataP. roborella M. procellataC. perlella G. rufifasciataU. olivalis C. v-ataP. stachydalis C. vinulaE. hortulata H. grisealis41

Bijlage 5 Vlinderwaarnemingen Horstergrub te Mheer juni 2008Deze graslanden en graften liggen in het droogdal van Terhorst. Door erosie is de lösslaag van de helling verdwenen en eenkalkrijke bodemlaag aan de oppervlakte gekomen. Hierdoor groeien er bijzondere planten als knolsteenbreek,rapunzelklokje en wilde marjolein. Het gebied is belangrijk voor amfibieën als alpenwatersalamander, kleinewatersalamander en bruine kikker.foto: Michiel Purmer (website NM).Het Horstergrub is op zaterdagmiddag 21 juni 2008 doorenkele deelnemers bezocht. We vonden het eenlandschappelijk fraai gebied met oude hagen en graften.De graslanden zijn sterk verruigd en verrijkt. Hoogopgeschoten grassen, distels en brandnetels bepaaldenhet beeld.Er zijn negen algemene dagvlinders vastgesteld die vooralthuishoren bij bosranden.Conclusie: geen bijzondere vlindersoorten waargenomen. Op dit moment zijn de graslanden niet aantrekkelijk voorbijzondere vlindersoorten vanwege de kruidenarme, hoog opgeschoten grasmat.Beeradvies: (1) op ca 25% van de graslanden toplaag afgraven, (2) drukbeheer met schapen inzetten op 50% van degraslanden, (3) randen van bosjes terugsnoeien.tabel 13 : vlindersoorten overdag Horstergrub te Mheer juni 2008Microlepidoptera Macrolepidoptera: dagvlinders Macrolepidoptera: nachtvlindersB. lunaris 1 T. sylvestris 1 H. proboscidalis 6C. lacunana 1 P. icarus 3A. fabriciana 2 V. atalanta 4C. culmella 1 I. io 11C. perlella 1 A. urticae 3P. stachydalis 1 P. c-album 2E. hortulata 1 A. levana 2A. hyperantus 8M. jurtina 1842