Jaarverslag 2008 - Aqua for All

Jaarverslag 2008Resultaten die tellen

Aqua for All werkt aanmillenniumdoelenMillenniumdoelen als leidraad voorontwikkelingssamenwerkingIn 2007/2008 was de wereld (in tijd) halverwege haarvoornemen om in 2015 de armoede in de wereld te hebbengehalveerd, naast zeven andere doelen. De resultatenbleven achter, zeker in Afrika en zeker ruraal. Het ook doorAqua for All ondertekende Akkoord van Schokland, metminister Bert Koenders van Ontwikkelingssamenwerkingals regisseur, wil die achterstanden verkleinen. Dat alleswas nog vóór dat de financiële crisis zich in alle hevigheidmanifesteerde.Al versimpelen ze de complexe werkelijkheid, de millenniumdevelopment goals (MDG’s) zijn naar onze meninghelder, concreet en goed communiceerbaar, zeker op hetvlak van schoon drinkwater en sanitatie. Ze helpen depolitieke agenda te bepalen, geven de burger het gevoelvan concrete, haalbare doelen en ook een gevoel van wemust do it. Ze versterken de solidariteit en geven uitingaan mondiaal rentmeesterschap. Aqua for All werkt zelfmee aan het realiseren van millenniumdoel 7, door kennisen geld van de Nederlandse watersector te koppelen aanwater- en sanitatieprojecten in ontwikkelingslanden.Voor Aqua for All zijn er strategische actiepunten genoeg.Bevordering van lokaal ondernemerschap bijvoorbeeld, hétpunt van 2008, krijgt steeds meer waardering. Niet alleenkleinschalige particuliere initiatieven, maar ook vermogendeprivate fondsen blijken de kleine ondernemer te willenondersteunen met zijn appropriate technology (aangepastaan de lokale situatie) en betaalbare producten voormensen die minder dan vijftienhonderd dollar per jaar tebesteden hebben. Voor Aqua for All dan ook alle reden omjuist voor deze markt de kennis (en ook het geld) van dewatersector te mobiliseren.Een rol voor de publieke watersector?Aangezien we in Nederland honderd jaar nodig hadden omhet niveau te bereiken waarop we nu zijn, zou het haastasociaal zijn om het hoofd af te wenden voor hen die vragen:help ons. De mogelijkheid die Vitens en Evides biedenaan hun klanten, om op vrijwillige basis bij te dragen aanhun stichting Water for Life, slaat aan. De klanten waarderenhet dat hun waterbedrijf een rol speelt in de derde wereld.Maar ook politiek is er draagvlak voor deze vorm vanmaatschappelijk ondernemen. De publieke waterbedrijvenbereikten een akkoord met minister Jacqueline Cramer vanVolkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheerom ongeveer één procent van hun omzet te mogen inzettenvoor ontwikkelingssamenwerking. Daarmee kunnende waterbedrijven hun inzet in water operator partnershipsmeer volume geven.De waterschappen hebben in het verslagjaar een enormestap gemaakt met hun MDG Taskforce. Ze zijn voor diverseSjef Ernes, ingenieur, sinds 2004 directeur Aqua for All: ’In eenvroeg stadium denken we met partijen na over de aanpak. Wij zijninnovatief en creatief in het vinden van oplossingen.’non-gouvernementele organisaties (NGO’s) goede kennispartnersop het gebied van zuiveringsvraagstukken. Dewaterschappen sluiten goed aan op bestaande stedenbandenen bieden veel ondersteuning aan de realisatie vanwaterbeheerplannen. En …in 2008 heeft ook in Nederlandhet denken over nieuwe sanitatie een vlucht genomen.Kennis uit vele proeftuintjes vindt internationale, decentraletoepassingen. Wie alleen nog in termen van rioleringen waterverbruikende toiletten denkt, is ouderwets.Het is duur om arm te zijnEen internationaal geaccepteerde norm is dat men nietmeer dan vier à vijf procent van zijn inkomen besteedt aandrinkwater en sanitatiediensten. In Nederland ligt dat, metonze uitstekende voorzieningen, gemiddeld op tweeëneenhalfprocent. In een ontwikkelingsland betalen de armstenhieraan echter tot wel tien procent van hun inkomen.Ook in absolute zin betalen zij meer per liter dan menigeenin Europa of in de rijkere binnensteden waar huisaansluitingenzijn gerealiseerd. Het is duur om arm te zijn.Ook vanuit dit oogpunt luidt het antwoord op de eerderevraag, of er een rol is weggelegd voor de publieke water-2 JAARVERSLAG 2008

Aqua for All in het kortAqua for All is opgericht in 2002 door de Nederlandse watersector, met alsdoel de allerarmsten op de wereld te voorzien van veilig drinkwater en goedesanitaire voorzieningen. Om dit te bereiken speelt Aqua for All meerdere rollen,gekoppeld aan haar hoofddoelstellingen: het mobiliseren van fondsen in dewatersector en het bieden van ondersteuning bij het realiseren van projectendoor derden. In die verschillende rollen draagt Aqua for All bij aan het realiserenvan de millenniumdoelen, met name millenniumdoel 7.Missie Aqua for AllHoofddoelstelling1Financiële hefboomMakelaarTMF-subsidieWandelen voor Water 2008Fondsenwerving2008/2009: Deelnameaan WASH-bureauMaart 2008: ConferentieWereld WaterdagSeptember 2008:Matchmakingbijeenkomst waterschappenSeptember 2008: Stakeholdersmeeting4 JAARVERSLAG 2008

Resultaten in het kort• In de periode 2006-2008 hebben - met een investeringvan 14,3 miljoen euro - 785.000 mensen direct toegangtot schoon drinkwater gekregen en 180.000 mensentot sanitatie; daarnaast zijn nog eens 275.000 mensentoe te rekenen vanwege de investering in huisfilters.Samen 1,24 miljoen mensen.• De projectenomzet bedroeg 5,3 miljoen euro, wat1,5 miljoen euro meer is dan in 2007. De totale omzetwas 5,9 miljoen euro.• Circa tweederde van de projectenfondsen is besteed insub-Sahara Afrika.Hoofddoelstelling2Creatief partnerKwaliteitsbewakerOnafhankelijk adviseurWaterconserveringNieuwe sanitatieOndernemen tegenarmoedeCoalities smedenTientallen projecten in 2008gestart/in uitvoering/afgerondInzet expertsProjectselectie- enadviescommissieSteekproefcontroleprojectenBegeleiding doorexpertsJAARVERSLAG 2008 5

Aqua for All biedtf nanciële meerwaardeiAqua for All verdubbelt geld van derden dat wordt ingebracht voorVerdubbelingsactie succesvolAqua for All zet de subsidie van het ministerie onder anderein om organisaties te motiveren voor projecten die bijdragenaan het zevende millenniumdoel, door iedere eurote verdubbelen. Dit model wordt ook steeds meer gebruiktdoor de watersector voor projecten die zij zelf beginnen.Dit had tot gevolg dat de steun aan de watersector toenamvan 17 procent in 2007 naar 28 procent in 2008 (van 0,6miljoen naar 1,4 miljoen euro). De verdubbeling is een zeersuccesvolle formule gebleken.Actie Wandelen voor Water groeit onstuimigWandelen voor Water is een sponsorloop voor kinderenuit groep 7 en 8 van de basisschool. De kinderen lopenDick Bouman, hydroloog, sinds 2006 projectenmanager: ‘De watersectorgeeft steeds meer voor eigen projectactiviteiten, waar ze zichbetrokken bij voelt en meerwaarde kan leveren.’water- en sanitatieprojecten in ontwikkelingslanden, als bijdrage aan derealisatie van millenniumdoel 7.een afstand van zes kilometer met zes liter water in eenWandelen voor Water-rugzakje om de praktijk van alledagvoor veel kinderen in ontwikkelingslanden zelf te ervaren.Deze prestatie laten ze sponsoren door familie en kennissen.Wandelen voor Water wordt gehouden in de weekvan Wereld Waterdag (in maart). Elke school loopt vooreen concreet project gericht op drinkwater en/of sanitatie,dat voldoet aan de criteria van Aqua for All. De opbrengstvan de sponsorloop wordt verdubbeld. Belangrijk doelvan Wandelen voor Water is dat de kinderen zich bewustworden van de wereldproblematiek op het gebied vandrinkwater en sanitatie.Met 250 scholen en 9.000 leerlingen was de deelnameaan de actie weer groter dan in 2007. Door landelijke enregionale media zijn zeker twee miljoen mensen bereikt ende actie heeft 560.000 euro voor projecten opgeleverd. Aande groei komt voorlopig nog geen einde, de belangstellingis enorm. In 2009 worden 18.000 leerlingen verwacht ener is ook al belangstelling voor het concept getoond doorenkele scholen net over de grens in Duitsland. Reden voorAqua for All om zich te bezinnen op de organisatie van ditevenement. In een zogenoemde ‘kopgroep’ zijn voor 2009de krachten op het vlak van public relations en communicatie,media en manifestaties gebundeld met Simavi, ZOAVluchtelingenzorg, AMREF Flying Doctors. Aqua for All ende drie partners in de kopgroep besloten een gezamenlijke,externe coördinator aan te stellen.Deze nieuwe opzet en de franchise formule (toegelicht opwww.wandelenvoorwater.nl ) bieden ruimte aan de veleorganisaties die aan de actie meedoen voor eigen projecten.We hopen dat Wandelen voor Water uitgroeit tot hétWereld Waterdag evenement voor basisscholen.Partners, samenwerkingsverbanden en donateursAqua for All bedankt alle partijen die geld, kennis, materialen en bureausteun beschikbaar stelden voor haar werk, alsook de tientallen donateurs die giften uitjubilea, lezingen, sportevenementen et cetera hebben overgemaakt.WaterleidingbedrijvenPWN • Vitens (Water for Life) • Vitens/Evides Internationaal • Waterbedrijf Groningen • Waternet (Wereldwaternet) • WMD • WMLServiceclubsLions IJsselmonde • Lions Amstelveen • RC Bathmen de Schipbeek • RC Amsterdam NAC • RC Den Helder • RC Epe • RC Hoorn • RC HaarlemmermeerRC The Hague Metropolitan • RC Sneek • RC Medemblik • RC Vlaardingen • RC Haaksbergen • JCI (Junior Kamer)FondsenAdessium • Umojafonds • EMF • NOTS FoundationWandelen voor water 2008Deelname door diverse COS-regio’s, Rotary Clubs, waterleidingbedrijven en waterschappen, stedenbanden en NME-centra6 JAARVERSLAG 2008

FINANCIËLE HEFBOOM VOOR DRINKWATER-PROJECTEN IN AFRIKA EN AZIËDe Nederlandse waterbedrijven zien steeds meer mogelijkheden om in ontwikkelingslanden de toegang van armere bevolkingsgroepentot drinkwater te verbeteren. Met het verdubbelingsgeld stimuleert Aqua for All de waterbedrijven om dezeactiviteiten uit te breiden. Twee voorbeelden.De stichting Water for Life is door waterbedrijf Vitensopgericht als een donateursfonds, waarmee projecten kunnenworden uitgevoerd rond de steden waar Vitens EvidesInternational (VEI) actief is. VEI richt zich in het buitenlandop Water Operator Partnerships. Daarmee wil VEI de kwaliteitvan lokale drinkwaterbedrijven institutioneel verbeteren,alsook het beheer van bestaande watersystemen.Voor de watervoorziening van armere groepen buiten hetcentrale bereik van de drinkwatersystemen is echter vaakgeen investeringsgeld beschikbaar.Met de Water for Life-projecten worden mensen in dearmere buitenwijken van steden bereikt, die eerder geentoegang hadden tot drinkwater. Het gaat om het aanleggenvan een leiding en publieke kranen, de oprichting vanwaterverkooppunten, of het opknappen van een vervallenboorput. Simpele quick fix projecten, die zeer effectief zijnen zeer gewaardeerd worden door de doelgroep, de lokaleoverheden en de Nederlandse overheid.Onderstaand staatje laat zien dat de in 2008 door Aquafor All gesteunde Water for Life-projecten 55.000 mensenin de toekomst van water voorzien in Mozambique, Ghana,Jemen en Mongolië.Water for Life projecten, gecontracteerd in 2008 A4A budget* Geschat aantal begunstigdenMozambique Gondola waterzuivering en openbare kranen € 182.500 11.000Mozambique Zuid 4, openbare kranen € 100.000 4.500Mozambique Manica 7 de Abril, openbare kranen € 60.000 4.000Mozambique Tete Cachinke openbare kranen € 80.000 4.000Ghana Zaare kiosks € 18.000 1.500Ghana Cape Coast openbare kranen € 123.000 13.500Jemen Taiz ommelanden verkooppunten € 122.000 10.000Mongolië Ulaanbaatar kiosk aansluitingen € 93.000 6.500Totaal € 778.500 55.000* Klein deel van dit budget kan buiten het verslagjaar vallen; het genoemde bedrag is het verdubbelde bedragHet tweede voorbeeld betreft de financiële steun aan eenactiviteit van drinkwaterbedrijf PWN in het noordwestenvan Rwanda. PWN heeft samen met het Rwandeseingenieursbureau Aquarwanda het eerste private drinkwaterbedrijfopgericht in Rwanda: Aquavirunga. Doel vande samenwerking is het realiseren en exploiteren van eengezond, duurzaam en financieel onafhankelijk waterleidingbedrijf,dat betrouwbaar drinkwater levert tegenacceptabele tarieven. Aquavirunga heeft een contract afgeslotenmet het Rubavu District om gedurende vijftien jaar(2007-2022) twee drinkwatersystemen te beheren en teexploiteren. PWN stelt naast kennis en ervaring ook financiëlemiddelen (in de vorm van een lening) ter beschikkingaan Aquavirunga.Binnen het PWN / Aqua for All-project worden zes dorpen,twee scholen en een kliniek aangesloten op het bestaandewaterleidingsysteem. In totaal worden er vijfentwintigpublieke tappunten aangelegd. Naast tappunten wordener ook negen publieke latrines gebouwd, onder andere bijtwee scholen en een kliniek. Bovendien wordt aandachtbesteed aan het belang van hygiëne.In dit project krijgen 13.050 mensen toegang tot drinkwateren 1.650 leerlingen directe toegang tot sanitatie.Indirect krijgen 11.400 mensen toegang tot sanitairevoorzieningen; verwacht wordt dat een deel van hen zelfeen latrine zal gaan bouwen. In totaal is met dit project180.000 euro gemoeid, waarvan drie procent als bijdragein uren van PWN-medewerkers.Openbare kraan Rwanda Yungwe-Bikore Avironga.JAARVERSLAG 2008 7

Aqua for All koppelt kennisen geld aan projectenAqua for All streeft er voortdurend naar de inbreng uit de publiekeInhoudelijke kennis en financiële hulpDe mogelijkheid om via Aqua for All experts in te zetten,blijkt een sterke drijfveer voor de watersector om deel tenemen aan buitenlandse projecten. Het grootste deel vande projectaanvragen is afkomstig van grote non-gouvernementeleorganisaties (NGO’s) en particuliere organisaties.Hier bewijst Aqua for All haar toegevoegde waarde. Nietalleen door de verdubbeling van bijeengebrachte gelden,maar ook door kennis uit de watersector te koppelen aanparticuliere projecten of aan de programma’s van NGO’sen hun ‘zuidelijke’ partners. Dit jaar stonden ongeveerhonderddertig experts uit de sector ingeschreven in dedatabase van Aqua for All; een aantal dat zich stabiliseert.Door vraag en aanbod op de website te plaatsen, streeftAqua for All ernaar dat het contact tussen experts enprojectorganisaties zonder tussenkomst van de bureaumedewerkerskan plaatsvinden. Deze vorm van bemiddelingis nieuw en werd dit verslagjaar nog onvoldoendebenut, maar de betreffende expertpagina wordt goedbezocht.Inzet experts via sponsorcontractenDiverse partijen steunen Aqua for All door menskracht terbeschikking te stellen in de vorm van sponsorcontracten.Aqua for All kan zo een expert met een passend CV vooreen bepaald aantal uren inzetten op een concreet beschrevenproject.Deelname aan Micro Water Facility (MWF)Aqua for All is betrokken bij de oprichting van MWF, doorgedurende twee jaar voor 25 procent deel te nemen. Dezeorganisatie adviseert ondernemers en projectorganisatiestegen een redelijke vergoeding bij het ontwikkelen vanbusinessplannen en het vinden van financiers. Daardoorwordt bijvoorbeeld een realistischer plan ingediend bijAqua for All.en commerciële watersector in water- en sanitatieprojecten inontwikkelingslanden te vergroten.Makelaar bij WASH(Water, Sanitation and Hygiene)Het multidisciplinaire WASH-secretariaat is ondergebrachtbij het NWP, platform van ministeries en private organisaties.Het NWP is gericht op exportbevordering, maar heeftook een maatschappelijke doelstelling die Aqua for All vanharte ondersteunt. Vanaf begin 2008 adviseert Aqua forAll het WASH-secretariaat met het vormen van coalitiesdie het zogenoemde ‘WASH-Akkoord van Schokland’ moetenwaarmaken. Doel is door intensieve samenwerkingde millenniumdoelen voor water, sanitatie en hygiëne tehalen. Door deelname aan WASH ontstaat synergie: Aquafor All brengt niet alleen haar eigen netwerk in een grotergeheel in, maar krijgt een netwerk in bijvoorbeeld de bancairewereld terug.Matchen op Wereld WaterdagSamen met Unicef en Netherlands Water Partnership(NWP) organiseerde Aqua for All in maart weer het WereldWaterdag symposium. Eregast was Zijne KoninklijkeHoogheid Prins Willem-Alexander, voorzitter van de VNadviseursgroepvoor water en sanitatie. Meer dan tweehonderdbewindslieden, beleidsmakers, bedrijven, donorenen maatschappelijke organisaties waren aanwezig. De bijeenkomstwas gericht op het matchen van projecten aanfinanciers, experts of kennisinstituten. Aan het eind vande conferentie bleek de bundeling van krachten geslaagd:achttien projecten op het gebied van water en sanitatie,met een totaal volume van acht miljoen euro, vonden insoms verrassende coalities een financier of samenwerkingspartner.Symposium Wereld Waterdag, maart 2008.8 JAARVERSLAG 2008

Witboek waterschappen van MDG7-projectenIn mei organiseerde Aqua for All, samen met het WASHsecretariaaten het Nederlandse Waterschaps Bank Fonds(NWB Fonds), een bijeenkomst met elf NGO’s en dertienwaterschappen. Doel was om met concrete, op MDG7gerichte realisatieplannen te komen. In september presenteerdede MDG Taskforce van de waterschappen een‘Witboek’ met factsheets voor projecten, in samenwerkingmet Aqua for All, NWB Fonds en WASH. Voor bijna alleaangeboden projecten is een partner gevonden.Monique de Vries, (toenmalig) voorzitter van het NWB Fonds:‘Het witboek is bewust een losbladig document omdat er nog heelwat initiatieven in de pijplijn zitten.’FINANCIERING EN ADVIES VOOR INFILTRATIE-PROJECT DALASSA (SOEDAN/GEDAREF)Waterschappen zijn steeds meer op zoek naar projecten,waar zij vanuit hun kernactiviteit kunnen bijdragen aanhet 7 e millenniumdoel. Het gaat daarbij vooral om hetinzetten van kennis.De stad Eindhoven is al lange tijd betrokken bij verbeteringvan de drinkwatervoorziening en sanitatie in de stadGedaref in het oosten van Soedan. Hier hebben veel vluchtelingenuit het zuiden onderdak gevonden. De drinkwatersystemenwaren daar echter niet op berekend. Eén vande knelpunten is de beperkte grondwatervoorraad rondde stad. Daaruit is het idee ontstaan om bovenstrooms deinfiltratie van regenwater en afstromend oppervlaktewaterInfiltratie proeven Dalassa.naar een puttenveld te bevorderen. Al eerder was door deaanleg van een klein stuwmeer de productie van het puttenveldtoegenomen, maar door het dichtslibben van hetreservoir was dat effect weer afgenomen.Het infiltratieproject bestaat uit het uitdiepen van tweereservoirs, het aanbrengen van infiltratiesleuven, deaanleg van een aantal kleine dammetjes in het stroomgebieden het nemen van maatregelen om de erosie verderte verminderen. Onder het gebied liggen sterk verbrokenbasalten, die het geïnfiltreerde water kunnen opnemen.Naast financiering vervult Aqua for All hier ook de rolvan makelaar voor advies en vernieuwing. Adviseur indit project is Aart van Wessel van waterschap De Dommel.Hij heeft een onderzoeksprogramma opgezet om deeffectiviteit van maatregelen te kunnen meten, zodat demethodiek ook elders kan worden toegepast. Aart vanWessel: ‘Dit project wordt in nauwe samenwerking methet drinkwaterbedrijf (GSWC) uitgevoerd. Het is goed omte zien dat het besef onder de medewerkers is gegroeiddat drinkwaterwinning niet alleen een pompputtenveld is,maar veel meer inhoudt. Het gaat om het beheersen vanhet hele opvanggebied en daarin zoeken naar samenwerkingmet andere instanties, zoals de gemeente en betrokkenministeries. De opgedane ervaringen worden nu algedeeld en bediscussieerd op nationale waterconferentiesdie jaarlijks worden georganiseerd (met ondersteuning vanVNG-international).’ In 2007 is het project geëvalueerd inhet kader van een kwaliteitssteekproef van Aqua for All .Een van de conclusies was dat de bewijsvoering beter kan.De werkgroep Water Harvesting van Aqua for All treedt opals klankbord.Partners, samenwerkingsverbanden en donateursHoogheemraadschappen en waterschappenHoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier • Rijnland • Stichtse Rijnlanden • Delfl andWaterschap Aa en Maas • Brabantse Delta • De Dommel • Groot Salland • Hollandsche Delta • Rivierenland • Roer en Overmaas • Rijn en IJssel • Regge enDinkel • Vallei en Eem • Velt en Vecht • Zuiderzeeland • Wetterskyp Fryslân • STOWASamenwerkingsverbandenLid NWP-NGO platform • Lid Steering Committee RWSN • AT@Work • Micro Water FacilityJAARVERSLAG 2008 9

Aqua for All is creatiefpartner voor ontwikkelingenAqua for All stimuleert zakelijke ontwikkelingen, waarbij ‘schoner enAqua for All honoreert niet alleen projecten die gebruikmaken van beproefde technieken. Aqua for All is ook innovatief.Westerse concepten kunnen niet vaak een op eenovergezet worden naar ontwikkelingslanden. Techniekenen concepten die aansluiten bij de mogelijkheden terplaatse zijn belangrijk voor duurzame resultaten. Eenvoudis ingewikkeld: in tegenstelling tot wat soms gedachtwordt, gaat het hier vaak om het doorontwikkelen vanhigh tech oplossingen. Dit is Aqua for All op het lijf geschreven:het zoeken van partners, het zoeken van kennisen het mixen van geldstromen. De makelaar in een creatiefjasje.In 2008 besteedde Aqua for All 25 procent van het projectenbudgetaan drie ontwikkelsporen: waterconservering,demonstratieprojecten voor nieuwe sanitatie en ondernementegen armoede. In dit opzicht past de trekkersrol dieAqua for All vervult voor het platform AT@Work, kennisinstituten,NGO’s en bedrijfsleven. Om haar doel te bereikenorganiseert AT@Work met steun van MWF en Aquafor All bijvoorbeeld demonstratieprojecten op het vlak vangezonder’ wordt gekoppeld aan ‘economisch rendabel’, als wapen in destrijd tegen armoede.drinkwaterzuivering bij huishoudens (zogenoemde pointof use systems). Het concept No Mix, waarbij restproducteneen economische functie krijgen in plaats van ze weg tespoelen met water, past beter. Een goed alternatief zienwe in een project in Nepal, waar toiletten worden aangeslotenop een biogasinstallatie, gevoed met dierlijkeuitwerpselen.Ontwikkelingssamenwerking is in beweging. Gaandewegwordt ontwikkelingshulp omgezet in economischehulp, waarbij een mix van financieringsinstrumentenwordt ingezet: microfinanciering, lening, equity ensubsidie. Door businessplannen te subsidiëren hooptAqua for All dat projecten op een gegeven moment voorbanken interessant worden, wat de kans van slagenvergroot.Aqua for All werd als bruggenbouwer tussen ontwikkelingshulp en economische ontwikkeling gevraagd deel te nemenaan de missie van minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking naar Vietnam in maart 2008.10 JAARVERSLAG 2008

ONTWIKKELING SAFI SANA-CONCEPT:ONDERNEMEN TEGEN ARMOEDEEen voorbeeld van zakelijke ontwikkeling is het projectSafi Sana in Ghana. Dit is een franchise concept voorservice units in sloppenwijken met toiletvoorzieningen,douchefaciliteiten en verkoop van drinkwater, die op basisvan no profit, no loss worden geëxploiteerd. Aqua for Allheeft het jubileumgeld uit 2007 ingezet voor deze oplossingsrichtingvoor sanitatie in sloppenwijken.De meeste ontwikkelingsprojecten zijn aanbodgestuurd,vooral als het gaat om nutsvoorzieningen als water ensanitatie. In het Safi Sana-concept is echter gewerktvanuit de optiek van de waarde van het ‘afvalproduct’ vanpublieke toiletten en wasruimtes voor landbouw en lokalebiogasbenutting op industriële schaal. De economische opbrengstis een stimulans voor de ondernemer om klantenaan te trekken, door goede en schone diensten te verlenen.Het concept sluit aan bij de nieuwste ontwikkelingen inhet denken rond sanitatie.Safi Sana is niet alleen een openbare sanitaire voorziening,maar ook een financieringsconcept. Daardoor worden ookandere partijen aangetrokken dan de reguliere ontwikkelingsorganisaties.Bij de initiële ontwikkeling van het ideewaren al een aantal marktpartijen en kennisinstellingenbetrokken.De cirkel werd vergroot tijdens de matchmakingsbijeenkomstop Wereld Waterdag. Inmiddels is de eerste pilot inAccra / Ghana gestart en zijn ook financiële instellingen alsde African Development Bank betrokken. In 2009 wordentien blokken gebouwd. Het project is een compliment voorde donoren en partners. Nu het loopt, trekt Aqua for Allzich weer terug op haar kernrollen als financiële hefboomen makelaar.De grootste uitdaging voor Aqua for All bij een dergelijkeontwikkeling is het interesseren van partijen van buiten dewater- en ontwikkelingssector voor de water- en sanitatieproblematiekin ontwikkelingslanden. Daartoe treedt Aquafor All buiten het terrein van de usual suspects. Bijzonderboeiend, maar het is ook een kunst om elkaars taal teverstaan.Zakelijke ontwikkeling in het Safi Sana project: service units worden geëxploiteerd op basis van no profit, no loss.Partners, samenwerkingsverbanden en donateursProjectsteun bedrijfsleven e.a.Coram • ECVM • Grundfos-Grootscholten • Hatenboer Water • Millennium Stichting Hardenberg • Van der Geijn & Partners • Reststoffenunie • TenQ • TAPPSWavin • Yara • ZOA/Walk4waterJAARVERSLAG 2008 11

Aqua for All biedtonafhankelijk adviesAqua for All adviseert de watersector vanuit haar specifiekeKiosk-avonden voorzien in behoefteDe helft van de projectaanvragen die Aqua for All binnenkrijgt,betreft projecten met een budget van minder dan25.000 euro. Aqua for All heeft hier een speciaal loket vooringesteld, het KIOSK-loket. Uit een onafhankelijk onderzoekvan de universiteit van Nijmegen is gebleken datkleine projecten zeker effectief kunnen zijn als ze geholpenworden door ervaren organisaties als Aqua for All. Om deduurzaamheid van de ingediende projecten te vergroten,is besloten in april en september een informatieavondte houden voor organisaties die een klein project willenindienen. Dit bleek een goed initiatief, want de avondenwerden door circa vijftig personen van enkele tientallenorganisaties bezocht. Behalve informatie over Aqua for Allen de aanvraagprocedure, bood Aqua for All de mogelijkheidom een projectvoorstel te bespreken met een van deaanwezige adviseurs, afkomstig uit de expertgroep. Hierwas grote behoefte aan. Kleine projectorganisaties lopenvaak tegen dezelfde problemen aan: een analyse van decontext ontbreekt, evenals een inbedding in het beleid ende ontwikkeling van het betreffende land. Ervaringscijfersontbreken en men heeft onvoldoende ervaring met monitoringen evaluatie. De aanvragers konden met de tipsvan de adviseurs op de informatieavonden een kwaliteitsslagmaken, wat leidde tot betere projectvoorstellen. Hetdeskundigheid op het vlak van ontwikkelingssamenwerking en overigeorganisaties vanuit haar inhoudelijke kennis van water en sanitatie.KIOSK-loket werd dit jaar uit efficiency overwegingen voorhet eerst gedurende beperkte periodes (een maand na deKIOSK-avond) opengesteld.Elise Brandwijk studeerde milieu-maatschappijwetenschappenen werkt sinds twee jaar bij Aqua for All. Zij is ondermeerverantwoordelijk voor het KIOSK-loket.‘Organisaties krijgen bij ons de kans om eerst een concept-voorstelin te dienen. Gezamenlijk kijken we dan of het project op puntennog verbeterd kan worden.’12 JAARVERSLAG 2008

Aandacht voor genderVeel grote particuliere initiatieven zijn gericht op de technischerealisatie van een project en minder op de socialeaspecten. Aqua for All vraagt de projectpartners ookaandacht te besteden aan gender, de rolverdeling tussenmannen en vrouwen. Aqua for All schreef hierover dit jaar- op verzoek van de Projectselectie- en adviescommissie -een notitie om de positie van Aqua for All te verduidelijken.Aan de ene kant gaat het om praktische verbeteringen:door schoon water uit een waterpomp krijgen vrouwenmeer tijd beschikbaar voor andere zaken dan water halenen zijn er minder zieken. Aan de andere kant is het vanbelang de strategische positie van meisjes en vrouwente verbeteren door scholing, maar ook door ze te lereninspraak en medezeggenschap uit te oefenen (empowerment).Dit kan bijvoorbeeld door deelname aan comités inhun gemeenschap.Elbrich Spijksma heeft Ontwikkelingsstudies gedaan en werktevoorheen bij een grote NGO. Sinds januari 2008 is ze medewerkergrote projecten bij Aqua for All: ’Het is uitdagend om sanitatie nietalleen aan gezondheid en waardigheid te koppelen, maar ook aanondernemerschap, energie en landbouw. Dat stimuleert het denkenin duurzame oplossingen.’ONAFHANKELIJK ADVIES VOORPLAN TANZANIAPlan Tanzania voert in de provincies Mwanza en Geita tenzuiden van het Victoriameer een uitgebreid drinkwater- ensanitatieproject uit, dat Plan Nederland ondersteunt metgeld van Aqua for All. Het project betreft geboorde puttenmet handpompen, twee kleine drinkwatersystemen ende aanleg van latrines. Daarnaast maakt bewustwording,voorlichting en capaciteitsopbouw een belangrijk deel uitvan het project.Vanaf 2006 adviseert Aqua for All in dit project met inbrengvan Royal Haskoning. De advisering betekende nietalleen een verbetering van het planmatig werken, ook desanitatiecomponent werd een groot succes. Halverwegehet project lag er een voorstel om het project te concentrerenop water en de sanitatie te laten vervallen. Op verzoekvan Aqua for All is sanitatie echter teruggekomen in hetvoorstel, waarbij een pilot zou worden gedraaid in tiendorpen met het toepassen van het nieuwe concept vanCommunity Led Total Sanitation (CLTS). In dit concept ligtde nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van dorpsbewonersvoor het vrijmaken van hun dorp van uitwerpselen.De CLTS-benadering is eind 2006 formeel door de Tanzaniaanseoverheid omarmd.Het project werd daarmee een testcase voor de implementatievan het concept, met een adviserende rol vanuit PlanEthiopië en de ontwerper van de methode, de BengaalKamar Kar. De methodiek is in oktober 2007 doorgesprokenmet een consultant van Royal Haskoning voor implementatiein 2008.Aan het eind van 2008 bleek dat door het veranderendbeleid niet alleen de vijftig geplande latrines voor 250mensen waren gebouwd, maar dat 28.000 mensen zijnbereikt die hun eigen sanitatie ter hand hebben genomen.Partners, samenwerkingsverbanden en donateursAdviesbureaus en kennisinstellingenAcacia • DHV • Igrac • IRC • HKV • KWR • LeAF • Luva Advies • MWH • MWF • Practica • Royal Haskoning • Samenwerkende Waterlaboratoria (SWL) • TU DelftWaterPlanetEarth • Wetsus Witteveen + Bos • WURJAARVERSLAG 2008 13

Aqua for All bewaaktkwaliteit projectenAqua for All zet haar brede deskundigheid in om de kwaliteit vanVan projectbeoordeling tot projectbegeleidingAqua for All krijgt projectaanvragen vanuit de publiekewatersector, maar ook van commerciële bedrijven, NGO’s,kleine particuliere organisaties en kennisinstituten. Voorde kleine projecten zijn er de KIOSK-avonden. Bij grote projectengaat Aqua for All in gesprek met elke aanvrager omhet project goed te formuleren en de financiering op ordete krijgen. Dit verslagjaar zagen we de werkzaamhedenvan Aqua for All verschuiven: het werk houdt nietop na goedkeuring van de aanvraag. Gaandeweg zijnwe de grote projecten langere tijd gaan volgen, wat onsde mogelijkheid biedt tot advisering en het volgen vanvraagstukken op het vlak van duurzaamheid. Er is geblekendat de uitvoerende partners behoefte hebben aan deinhoudelijke kennis die Aqua for All kan leveren vanuit heteigen bureau of via de deskundigen uit de expertgroep.Betrouwbaarheid is ook geborgd in duurzame relaties,zoals Wavin–Unicef–Aqua for All, of Waterbedrijf Groningen-BasicWater Needs Foundation–Aqua for All, of WMD/WML–AMREF Flying Doctors–Aqua for All.Wim Langendijk,voorzitter Projectselectie- en adviescommissie:‘Het gender aspect was onderbelicht in projecten.’projecten te verhogen, niet alleen bij de selectie van projecten maarook bij de monitoring ervan. Daardoor is Aqua for All een betrouwbarepartner, zowel voor de overheid als voor particuliere organisaties.Projectselectie- en adviescommissie toetstonafhankelijkDe projectselectie- en adviescommissie vervult een belangrijkerol binnen Aqua for All, te beginnen aan de poort.Twee leden van de commissie voorzien iedere aanvraag diedoor het bureau ontvankelijk is verklaard van een advies.De commissie zag het aantal projecten - en daarmee haarwerk - de afgelopen jaren flink toenemen. Een anderemanier van werken werd noodzakelijk. Voorzitter WimLangendijk hierover: ‘Door te delegeren en ons in vergaderingente beperken tot projecten waarover verschil vaninzicht bestaat tussen de projectbeoordelaars, hebben wede selectieprocedure kunnen versnellen.’Centraal staat dat de commissie een onafhankelijke toetsdoet op de kerncriteria voor projecten en het monitoringprotocol dat met DGIS is afgesproken. ‘Het accent vooronze commissie is verschoven van uitvoering naar beleidsadvisering.Zo hebben we er bijvoorbeeld aan bijgedragendat het gender aspect, dat enigszins onderbelicht was in deprojecten, meer handen en voeten heeft gekregen.’Monitoring protocol bevat concrete indicatorenOm de voortgang op de twee hoofddoelstellingen vanAqua for All te bewaken (mobiliseren van de watersectoren het ondersteunen van derden bij het realiseren vanhun projecten), heeft de stichting een monitoring protocolafgesproken met het ministerie van Buitenlandse Zaken.Concrete indicatoren geven een goed beeld van de voortgang.Aqua for All heeft zich ten doel gesteld in vijf jaar tijd(2006-2010) 1,75 miljoen mensen te voorzien van schoondrinkwater en 750.000 mensen aan goede sanitatie tehelpen, als bijdrage aan MDG7. Eind 2008 stond de MDGtellerop 1,24 miljoen begunstigden.Partners, samenwerkingsverbanden en donateursOndersteuning bureau Aqua for AllAFAS • Deloitte • Maris • Preselecta • Smidt Grondwateradvies • Vivat Marktstrategien • Waterfocus • Waterforum Online14 JAARVERSLAG 2008

Projecten steekproefsgewijs monitorenMet het ministerie van Buitenlandse Zaken is afgesprokendat onafhankelijke experts elk jaar vijf projecten steekproefsgewijsbezoeken en beoordelen. Centraal daarinstaan de realisatie van geplande en gerapporteerde voorzieningenen het bereik van mensen. Het aantal begunstigdenvoor sanitatie nam toe en voor drinkwater namhet wat af. Aqua for All besteedt bovendien aandacht aande risico’s van corruptie en maatregelen om die te voorkomen.In het verslagjaar is gerapporteerd over projectenuit 2006 en is het ministerie akkoord gegaan met de wijzevan rapporteren. Op basis hiervan konden de verwachteuitkomsten uit 2006 worden omgezet in definitieveresultaten, waarbij het aantal begunstigden van water- ensanitatieprojecten toenam. De steekproeven over 2007 zijnuitgevoerd in het voorjaar van 2009.KWALITEIT INTEGRAAL PROJECTKENIAAMREF Flying Doctors is in 1994 gestart met een herstelprogrammavan boorputten voor de afgelegen Maasaidorpenin de regio Kajiado, ten zuiden van Nairobi. Dooreen beleidsverandering waren de dorpen zelf verantwoordelijkvoor het beheren van de watervoorziening, terwijlde installaties meestal versleten waren en de dorpelingenniet voldoende waren opgeleid. Vanaf 1997 heeft WaterleidingmaatschappijDrenthe (WMD) veel geld en energiegestopt in dit programma, waarbij in een laatste fase ookde opbouw van een coöperatieve watervoorzieningsorganisatieis opgezet voor de inmiddels 51 boorputten en driegegraven putten.De langdurige betrokkenheid vertaalt zich in een betereborging van de kwaliteit, vanuit een gedeeld partnerschap.Advies verliest haar incidentele (korte termijn) karakter enleidt tot veranderingen op lange termijn. Ook in monitoringen planning groeien partijen naar elkaar toe.Boomkwekerij.In 2006 heeft AMREF gekozen voor een bredere benaderingdan alleen boorputrehabilitatie, voorlichting en training.Door de toevoeging van sanitatie, boomaanplant enenkele activiteiten die inkomen genereren, werkt men aanenvironmental sanitation als bijdrage aan een betere gezondheid.Op voordracht van Aqua for All is WaterleidingmaatschappijLimburg (WML) in dit geïntegreerde projectgestapt. Niet alleen vanwege de directe bijdrage aan hetzevende millenniumdoel, maar ook vanwege de vraag naarrelevante expertise. In mei 2008 bezocht een adviesmissiehet projectgebied. Op basis van hun advies is de focus verlegdvan boorputten naar de gemeenschap rond de put ende manier waarop mannen, vrouwen en/of kinderen doorde seizoenen heen van de verschillende waterbronnenin het gebied gebruikmaken. Om tot een verantwoordeverbetering van het water- en gebiedsbeheer te komen, ishet nodig al deze waterbronnen in kaart te brengen en teoptimaliseren. Essentieel hierbij is de betrokkenheid van delokale bevolking via een coöperatieve watervoorzieningsorganisatie.‘De kracht van het advieswerk zit in zo vraaggestuurd mogelijk werken.Op deze manier voegt de Nederlandse expertise waarde toe die ook haalbaar isvoor de dagelijkse werkelijkheid van de implementatie van de werkzaamheden’Joris van Oppenraaij /AMREF Flying DoctorsJAARVERSLAG 2008 15

Projectenoverzicht 2008GROTE PROJECTEN (59 contracten)Land Projectbeschrijving Contractorganisatie Sponsoren en deelnemersAlgemeen Micro Water Facility, ondernemingsplannen Aid EnvironementAlgemeen Werkgroep Keramische Pot Waterfi lters A4A, Practica Practica, Waterlaboratoria, TU-Delft, DHV, expertsAlgemeen Safi Sana jubileum project peri-urbane sanitaire units Cluster Water en GezondheidEindhovensponsors 2007; Brabant Water, WS Dommel, Van Geijn & Partners, TNO, IGRAC etcAlgemeen Monitoring en advies A4A Haskoning, DHV, W&B e.a.Bangladesh JAC, Gezondheid en Sanitatie Simavi WvW08Benin Decentralisatie Waten en Sanitatie, Gire Provincie PROTOSBenin Ruraal drinkwater, sanitatie en opzetten grondwaterverkenning in delta Mono rivier Le Pont WML, Universiteit Utrecht, TU-DelftBurkina Faso CREDO rarle drinkwatervoorziening en sanitatie in Sissili provincieWoord en DaadBurkina Faso Schoolsanitatie in Bam provinciePlanEthiopië Wateropslag en zuivering voor vluchtelingen Somali Region ZOA Vluchtelingenzorg RC Vlaardingen; Walk4Water07Ethiopië Regenwateropvang en zanddammen Borama Provincie RAIN Swiss Re co-fi nancieringEthiopië Walal, rurale drinkwatersysteempjes en sanitatie S.O.G. Aktie Ethiopië Janivo, WvW08, Velt en VechtFilipijnen Drinkwateropslag en pilot ecosan in Bohol Women for Water (WfW) HKV Lijn in Water (loop); Co-sponsor Wij/Zij, AgriterraGhana Ruraal drinkwater, sanitatie en ondernemerschap in Chera Pompen = Leven Rijkswaterstaat, RC Epe, Gem Winschoten, pony club WinschotenGhana TPP samenwerking Water en sanitatie IRC, Simavi, ICCO, A4A co-fi nanciering AVRL, African Development BankGhana Schoolsanitatie in Noord Ghana Simavi WvW08Ghana Drinkwaterkiosk in Zaare (Noord Ghana) Water for Life WfLGhana Publieke kranen 10 dorpen langs hoofdlijn Cape Coast Water for Life WfLIndia Bodem en water conservering Andra Pradesh Suria expert groepIndia Doorontwikkeling Dorps drinkwaterfi lters Palmyra Basic Water Needs WBGroningen, jub H.HoogeveenIndia Dorpsdrinkwater, sanitatie/hygiene en infi ltratie Auroville Intl NL Vitens Flevoland (2007)India Promotie en begeleiding dorpsdrinkwaterfi lters BWNF/Avalokita WBGrongingen (2009)Indonesie Dorpsdrinkwater op met pomp op zonne-energie Stichting OrtegaIndonesie Drinkwatervoorziening 5 systeempjes en voorlichting World Vision WMLIndonesie Pilot buitenstedelijke drinkwatervoorziening Simavi WMD en Wittenveen + BosIndonesie School drinkwatervoorziening en sanitatie Java Kinderhulp Indonesie WvW08, RC The Hague MetropolitanJemen 10 waterverkooppunten in ommelanden Taiz Water for Life WfLKenia Water, sanitatie en hergebruik in jongensgevangenis UNEP-WioLab; CDA LeAF, HHNK, KampfKenia Geintegreerd drinkwater, sanitatie en milieu project voor Maasai in Kajiado Provincie AMREF WML, WS Roer en OvermaasKenia SASOL/Kitui zanddammen RCMeppel WvW07 en 08Kenia Capaciteitsopbouw Vereniging van boorput committees Kajiado Provincie AMREF WMDKenia Water en sanitatie 2 meisjesscholen Merti Cordaid MOV-EindhovenKenia Contour trenching voor infi ltratie in Amboseli Olbepe Westerveld Conservation Trust MWHKenia Rurale drinkwater en sanitatie Kitise Dorcas Aid International Community Services en diverse private donateursKenia Verbetering drinkwater, sanitatie en milieu bij bestaande boorputten, Kajiado Regio AMREF Flying Doctors WvW08; Coram/EMFMali School water en sanitatie in Goa/Mopti provincies UNICEF WAVINMongolie Aansluiting waterkiosken in buitenwijken Ulaanbaatar (gers) Water for Life WfLMozambique Waterzuivering en uitbreiding net voor openbare kranen Water for Life WfL + WvW08Mozambique Openbare waterpunten Zuid Mozambique (fase 4) Water for Life WfLMozambique Openbare watervoorziening Cachinke in Tete Water for Life WfLMozambique Openbare watervoorziening in wijk 7 de Abril Manica Water for Life WfLNepal Drinkwatervoorziening Tibetaans Vluchtelingenkamp bij Pokhora Madat Amforaest, ASN, Wereldwinkels; WvW06Nepal Latrines met ecosanitatie en biogas in ruraal Nepal Stichting Ramro WvW08; Umoja fondsNicaragua Stroomgebiedsverbetering en rurale drinkwater en sanitatie; koffi eafvalwaterzuivering LeAF, Dommel, S.Rijnlanden LeAF, WS Dommel en HH Stichtse Rijnlanden; co-fi n NWB fondsNiger Grondwaterputten in strijd tegen Guinea Worm in ruraal Niger Unicef Millennium stichting HardenbergOeganda Drinkwater en sanitatieproject in Noord Oeganda met oog op terugkerende vluchtelingen ZOA Vluchtelingenzorg WvW 08 en Walk4Water08Oeganda Ruraal drinkwater en Sanitatieproject van Socadido in Oost Oeganda Cordaid WBGrongingenPapoea NG Rurale drinkwater en sanitatie in combinatie met scholen in binnenland UNICEF WAVINRwanda Uitbreiding openbaar drinkwaternet in Yungue Bikore en promotie ecosanitatie PWN PWNSenegal Uitbreiding drinkwaternetwerk Abene in ZW Senegal en introductie ecosanitatie Agro Casa VitensSierra Leone Rurale drinkwater en sanitatie voor terugkerende vluchtelingen Dibiyya Development Project WvWSoedan Watermeterwerkplaats Gedaref SPEG Brabant Water; A4A expertSuriname Introductie ecosanitatie in binnenland van Suriname Wereld Waternet WereldwaternetTanzania Gescheiden regenwater en afvalwater systeem in Chaka Chaka UNEP-WioLab ECVMTanzania Mwanza Geita ruraal drinkwater en sanitatie Plan Nederland RC SneekTanzania CBHCC, Ruraal drinkwater en sanitatieproject voor Maasai bij Arusha Simavi PWNTanzania Herstel van zwaartekrachtsysteem in Iringa Regio Simavi TenQVietnam Contour trenching pilot Haskoning HaskoningZambia Watervoorziening Chilonga Ziekenhuis Cordaid GrundfosKLEINE PROJECTEN (43 contracten)Algemeen AT at Work secretariaat Aid EnvironmentAlgemeen AKVO website interactief NWPAlgemeen Water en sanitatieprojecten Soroptimisten Women for Water (WfW) Mw van VeenArmenië Uitbreiding drinkwater vanwege nitraat problematiek in Hyanist dorp NVR/WfW KWRBangladesh Pilot arseen fi lters NOTS TU-DelftBangladesh Rurale drinkwatervoorziening Max donaties via MaxBurkina Faso Waterput in Sokourani ASAP WvW08Curaçao Drinken van de wind; ontzilting met windmolen TU-Delft TU-Delft, Grootscholten, HatenboerEthiopie Debark Schoollatrines Stichting MseleEthiopië Gatse watervoorziening Arsi Negelle WvW08, COS ZeelandEthiopie Sanitatie AbiAdi school Stichting Msele MseleGhana Regenwateropvang tanks Stichting Tuma TumaIndia Drinkwater West Bengalen Soham Baba MissionIndia Toiletten scholen regio Guntur Stichting KeralaAFIndia Pilot waterzuivering Naiade Waste LC Amstelveen/EMFKameroen Asuchu Njinikom watersysteem Holland Helpt Wereldwijd RC Medemblik, Isala en priveKameroen Drinwatersysteem Guzang Holand Helpt Wereldwijd RC Den HelderKenia Waterputten met touwpomp en latrines in Kwale District East African Care KWRKenia Nakuru Water Tanks RC Hoorn RC Hoorn en donateursKenia Makueni Zanddam WCT RC AmsterdamMadagascar Bushproof, onderzoek apparaten voor wassen van handen TU Delft studentenMadagascar Herstel regenwateropvangsheets met PVC liner PracticaMadagascar Training handboringen en touwpomp PracticaMalawi Millennium Village project II Yara Yara, WvW08Nepal Watervoorzieningen in district Nawalparasi Stichting Dipjoti Nepal RC Bathmen De SchipbeekNicaragua Ondersteuning studenten Matagalpa Agua para la VidaNicaragua Nicawater 2 touwpompen RC Haaksbergen RC Haaksbergen sponsorenNigeria Watervoorziening Namu stichting SalekOeganda Regentanks and pit latrines voor 2 scholen Nabuur WvW08Somalië Sanitatie project Burao vluchtelingenkamp Daryeelka Somaliyeed Akvo/TappsSri Lanka Watervoorziening voor 2 tehuizen Kansarmen Sri Lanka WvW08Sri Lanka ruraal drinkwater en sanitatie Kansarmen Sri Lanka WvW08Soedan Latrines voor Gedaref 2008 SPEG WvW08; EindhovenTanzania Onderzoek waterbronnen Usambaras Chamavita PWN expertTanzania Onderzoek studenten Siphon fi lter Connect International TU Delft en ConnectTanzania Regenwater pilot Rundugai CJV SchagenTsjaad Waterpompen voor Tsjaad Woord en Daad WvW08Uganda Water en Sanitatie Kidsgear U4SVietnam Pilot windpompen PracticaZuid Afrika Boorput school Schoemansdal en sanitatie Yebo16 JAARVERSLAG 2008

De organisatieStakeholders meeting: expertise gevraagd ofexpertise aangeboden?Nederland heeft een we are the champion gevoel als hetom water- en sanitatiekennis gaat. Maar of de aangebodenkennis en kunde altijd even effectief terechtkomt, dat isde vraag. Lokaal opportunisme maakt een vraaggedreveninzet van expertise overigens soms net zo discutabel. Ruimnegentig mensen bezochten in september onze jaarlijkseinformele relatiedag. Veel invalshoeken rond het thema‘expertise gevraagd of expertise aangeboden’ kwamen aande orde. De relaties van Aqua for All brachten die invalshoekenop een speelse manier -in de vorm van toneel- ophet podium. Een verrassende, ontspannen dag in hetWatermuseum te Arnhem!Hetty Brunt werkt sinds medio 2008 als secretaresse voorAqua for All.De organisatie op 31 december 2008BureauSjef Ernes, directeurDick Bouman, projectenmanagerElise Brandwijk, projectmedewerkerHetty Brunt, secretaresseElbrich Spijksma, projectmedewerkerTijdens de stakeholders meeting werd Peter Buijinck in het zonnetjegezet als ‘vrijwilliger van het jaar’ vanwege zijn inzet voor hetup-to-date houden van de databank voor experts.Wisselingen in het bestuurDit verslagjaar traden drie bestuursleden af: BjørnHoogwout, Cor Roos en Monique de Vries. Nieuwe toetrederswaren Monique Bekkenutte, Fon Koemans en GerardDoornbos. Bjørn Hoogwout zat namens de KVWN in hetbestuur. Dit verslagjaar gingen KWVN en NVA samen inde vereniging Waternetwerk. Bjørn stelde zijn zetel beschikbaaren beëindigde daarmee een lange periode vanbetrokkenheid en inzet voor Aquafor All. De vrijgekomen zetel werdbestemd voor een voor Aqua for Allbelangrijke stakeholder: de bancairesector. Fon Koemans, oud-directeurvan de Nederlandse Waterschapsbank,werd hiervoor bereid gevonden.In september werd in het bestuur afscheid genomen van BjørnHoogwout, geestelijk vader, onvermoeibaar bestuurslid/penningmeesteren promotor van Aqua for All.BestuurWim van Gelder, voorzitterMonique Bekkenutte, Waternetwerk *Ria Doedel, WMLGerard Doornbos, Unie van Waterschappen *Fon Koemans, ex-directeur NWBJeroen van der Sommen, NWPWim van Vierssen, KWR Watercycle Research InstituteComité van AanbevelingLeoni Jansen, programmamaker en zangeresHanja Maij Weggen, Commissaris van de Koningin in Noord-BrabantThony Ruys, Raad van Bestuur HeinekenJacques Schraven, ex-voorzitter VNO-NCWLodewijk de Waal, directeur HumanitasHerman Wijffels, onder meer ex-voorzitter SERProjectselectie- en AdviescommissieWim Langendijk, voorzitterFred de Bruijn, Witteveen+BosHans Dits, consultantDick Luijendijk, consultantJan Oomen, DHVEri Salomé, VitensJanette Worm, consultant* Monique de Vries droeg begin 2009 haar portefeuille BuitenlandUnie van Waterschappen over aan Gerard Doornbos, dijkgraafRijnland.Cor Roos (NVA) verliet begin 2009 het bestuur en werd opgevolgddoor Monique Bekkenutte, directeur Waternetwerk.JAARVERSLAG 2008 17

Financieel jaarverslagInkomstenDe wijze waarop Aqua for All de TMF-subsidie hanteertals hefboom om particuliere inzet uit de watersector testimuleren, was net als in 2007 succesvol. We zien eenverschuiving optreden van deelnemers (waterleidingbedrijven,financiers van bureaukosten) naar projectdeelnemersen projectsponsors. Steeds meer partijen betrekkenAqua for All in een vroeg stadium om mee te denken inde ontwikkeling van een eigen programma en de hiervoorbenodigde financiering. Deze programma’s sluiten goedaan op de criteria van Aqua for All en met de verdubbelinguit de TMF-subsidie wordt effectief en efficiënt een bijdragegeleverd aan de zevende millenniumdoelstelling vande Nederlandse overheid. Ook de waterleidingbedrijven- als oorspronkelijke deelnemers - vinden hun weg naarAqua for All om MDG7-projecten in de periferie van huneigen water operator partnerships te financieren. In 2008kwamen de waterschappen om vergelijkbare redenen naarAqua for All. Projectorganisaties zoeken samen met Aquafor All naar geschikte sponsors en kennisleveranciers.ProjectverplichtingenHet veranderende inkomstenpatroon betekende tegelijkertijdeen gemis aan vrij door Aqua for All te bestedensponsorbijdragen voor de nog lopende meerjarenprojecten.Het bleek moeilijker om sponsors te vinden voordie in het verleden aangegane verplichtingen. Als gevolghiervan zijn Memorandums of Understanding met enkelevaste NGO-partners herzien. Voor gezamenlijke projectenwerken we nu ook samen in de werving van sponsors, kennisen expertise. In 2008 is een aantal projectverplichtingenuit voorgaande jaren volledig gefinancierd door Aquafor All uit haar eigen subsidiemiddelen en reserves, zonderdat daar een private sponsorbijdrage tegenover stond.Daardoor is de hefboomregel van 50 procent private bijdrage/ 50 procent TMF-bijdrage in 2008 tijdelijk losgelaten.Administratief is het tijdstip van de toegezegde sponsoringgelijkgetrokken met de daadwerkelijke financiële contracteringvan zowel project als inkomsten.Verkoop drinkwater.Beide maatregelen hebben ertoe geleid dat de inzet vanTMF-geld in 2008 ruim 1,3 miljoen euro hoger ligt dan deinkomsten uit fondswerving in 2008. De verhouding komtuit op 39-61 procent in plaats van de nagestreefde 50-50procent. Dit is echter nog altijd ruim boven de afgesprokenondergrens van 35-65 procent in het TMF-contract. Overde totale periode 2006-2010 komt de toepassing van deTMF-hefboom uit op 45-55 procent. Eind 2008 bedroeg deresterende TMF-ruimte 1,56 miljoen euro.Extra TMF-budget in 2009In 2008 werd helder dat de reeds aangekondigde uitputtingvan het TMF- budget voor 2006-2010 sneller danverwacht zou optreden. In goede samenwerking met DGISis gezocht naar een oplossing om Aqua for All niet voortijdig- vanwege deze succesvolle inzet van middelen - in eenslaapstand te dwingen. Op het moment van dit schrijvenwordt de laatste hand gelegd aan een overbruggingsregeling,opdat Aqua for All ook in 2009 en 2010 haar rolals financiële hefboom en makelaar kan vervullen.OverheadDe totale bijdrage aan projecten steeg in 2009 met ruim1,5 miljoen euro, oftewel 43 procent. Dit is bereikt zondernoemenswaardige uitbreiding van de bureaukosten,waardoor de overhead onder de 11 procent uitkomt. Dedirecteur ontving in 2008 een bruto jaarsalaris inclusiefvakantietoeslag van 87.630,-- euro op grond van een volledigeaanstelling. Er zijn geen bonussen uitgedeeld. Debestuursleden doen hun werk voor Aqua for All onbezoldigd.De financiële taken zijn aanvankelijk door eigenpersoneel verricht. Na het vertrek van de administrateur isbesloten de administratie en interne controle in zijn totaliteituit te besteden. Ook is in 2008 een eigen administratiepakketaangeschaft (AFAS) en geïmplementeerd.De organisatie van Wandelen voor Water is dit jaar andersaangepakt. Hierdoor bereikten we een forse bezuinigingin de landelijke coördinatiekosten. De doorgevoerdedecentralisatie in een soort ‘franchise’ concept maakt hetvoor lokale organisaties vrij eenvoudig om deel te nemen,waarbij de opbrengst regelrecht ten goede komt aan hunwater- en sanitatieprojecten met hun zuidelijke partners.Risico-analyseSamen met extern accountant Deloitte voerden directie enbestuur een intensieve risico-analyse uit. Centraal hierinstonden de risico’s rondom inkomstengaranties, imagoschade(voor sponsors, voor de sector, voor Aqua for All)en de resultaatverplichtingen van projecten, die wordengedeeld met de aanvragende en uitvoerende partners.Het monitoringprotocol dat samen met het ministerievan Buitenlandse Zaken is ontwikkeld, blijkt een primainstrument te zijn voor het borgen van de duurzaamheidvan projectresultaat en –impact.Met het oog op de ISO-kwaliteitscertificering in 2009 iseen reeks van maatregelen voorbereid en deels al doorgevoerd.De KIOSK procedure voor kleine projectaanvragen is versimpelden geherstructureerd (zie elders in dit verslag).18 JAARVERSLAG 2008

Staat van baten en lasten 31 december 2008LASTENBATEN2008 2007 2008 2007FondsenwervingProjectbijdragen € 5.311.182 € 3.704.667 Bijdragen van deelnemers € 573.662 € 655.293Vrijval projecten oudere jaren € - € (52.427) Bijdragen projectdeelnemers € 498.957 € 508.899€ 5.311.182 € 3.652.240 Bijdragen sponsors € 709.911 € 458.962Bijdragen donateurs € 73.566 € 203.885OverheadBijdragen acties (WvW) € 280.157 € 420.686Organisatiekosten WvW € 43.349 € 113.009OverheadBijdragen projectaanvragers € 127.056 € -Organisatiekosten WvW 43.349 113.009 € 2.263.309 € 2.247.724ProjectkostenPSAC € 16.156 € 12.493PSAC 16.156 12.493Kosten inhuur personeel € 28.165 € 28.972aOverige opbrengst € 54.765 € 97.285OverigeLoonkostenoverhead€ 344.996 € 305.234KostenOverigeinhuurpersoneelskostenpersoneel €28.1655.146 €28.9727.963LoonkostenHuisvestingskosten (incl. servicek) €344.99631.985 €305.23420.156OverigePR, communicatiepersoneelskostenen representatie € 18.9725.146 € 30.1277.963HuisvestingskostenAutomatiseringskosten(incl. servicek) €31.98541.013 €20.15635.822PR,Advieskostencommunicatie en representatie €18.97251.880 €30.12752.660SubsidiesAutomatiseringskostenStakeholdersmeeting €41.0137.964 €35.82210.875TMF-subsidie € 3.598.641 € 2.247.724AdvieskostenOverige overheadkosten €51.88017.981 €52.66018.688StakeholdersmeetingAfschrijvingskosten €7.9644.305 €10.875-OverigeOnvoorzieneoverheadkostenuitgaven €17.981- €18.6882.102Afschrijvingskosten 4.305 - Financiële baten € 16.641 € 22.607Onvoorziene uitgaven € 552.407- € 512.5982.102 Diverse inkomsten € 542 € 2.102Totale overhead kosten €552.407611.912 €512.598638.100TotaleHogeroverheaddoorgestortkostenactieresultaat611.912 638.1002006 € - € 9.676HogerAfboekingdoorgestortoninbareactieresultaatvorderingen € 10.804 € -2006 9.676AfboekingSaldo van batenoninbareen lastenvorderingen €10.804- € 317.427-SaldoTotaalvanlastenbaten en lasten € 5.933.898- € 4.617.443317.427Balans 31 december 2008 (voor winstbestemming)Totaal baten € 5.933.898 € 4.617.443€ 5.798.128 € 4.617.443 Totaal baten € 5.798.128 € 4.617.443ACTIVAPASSIVA2008 2007 2008 2007Matriële vaste activaReserves en fondsenComputerapparatuur € 17.220 € 0 Besteedbaar vermogen € 477.303 f € 160.718€ 17.220 € 0 Resultaat lopend jaar € - € 317.427€ 477.303 € 478.145VorderingenBijdragen, donaties en acties € 191.283 b € 967.499Nog te ontvangen bedragen € 339.586c€ -Subsidievorderingen € 889.450 d € 552.284 Reservering vakantiegeld € 9.685 € 16.222Overige vorderingen € 16.225 € 22.348Vooruitbetaalde kosten € 4.802 € -€ 1.441.346 € 1.542.131Liquide middelenRabobank RC € 11.420 € 248.089 Kortlopende schuldenRabobank spaarrek. € 801.437 € 332.456 Nog te betalen inzakeprojecten € 1.772.832e€ 1.538.121Rabobank WvW € 21.905 € 219.666 Overige nog te betalenbedragen € 33.508 € 309.853€ 834.762 € 800.211 € 1.806.340 € 1.847.974€ 2.293.328 € 2.342.341 € 2.293.328 € 2.342.341In zijn verslag van 21 april 2009 heeft extern accountant Deloitte de jaarrekening 2008 goedgekeurd (zie www.aquaforall.nl).a) vergoeding WASH-ondersteuning en WML-missieb) afronding Wandelen voor Water 2005-2006, donatie ECVMc) debiteuren dd 311208, ten tijde van opmaak jaarrekening nog 20% openstaandd) TMF-ruimte, verwerkt in liquiditeitsaanvraage) nog lopende projectverplichtingen t/m 2008f) het verschil tussen 2007 en 2008 ad € 842,-- betreft aansluitverschil i.v.m. overgang nieuw financieel pakketJAARVERSLAG 2008 19

Aqua for All in 2009 enverderAqua for All wil ook in de komende jaren een rol spelen opbasis van haar uitgangspunt bij de start in 2002: toegevoegdewaarde bieden, niet doen wat anderen al kunnen,geen organisatie vormen met meer van hetzelfde. Maarwél: versnippering terugdringen door het smeden vancoalities, kansen creëren voor kleine ondernemers in ontwikkelingslandenen zoeken naar een grotere financiëlehefboom! In 2009 en 2010 zal Aqua for All zich tegelijkertijdnog meer concentreren op de vijfentwintig landen, diehet verst van hun millenniumdoelen afzitten, waar onzeinzet dus het hardst nodig is. Steun van de watersector ishier onontbeerlijk.In 2008 is veel geïnvesteerd in sanitatie, een uiterst lastigspeelveld. Met de ontwikkeling van het Safi Sana-concepthebben we evenwel gemerkt dat ketendenken en zoekennaar complementaire partners loont. Daarom gaan we dat(nog) meer doen. Aqua for All is al lang niet meer beperkttot de organisatie met een loket waar projectaanvragenworden beoordeeld op mogelijkheden voor cofinanciering.In een vroeg stadium kijken we samen met partners- inclusief de vragende partij - naar barrières, financieringsconstructiesen mogelijkheden voor self supportingontwikkeling.AmbitiesIn 2009 en 2010 accentueert Aqua for All haar rollenals financiële hefboom, makelaar en creatief partner.We versterken de inzet van de publieke watersector inhun operator partnerships en twinningen met op MDG7gerichte acties. Ter financiering van zakelijke ontwikkelingenin de water- en sanitatieketen, in slums en op hetplatteland, zetten we het ons toegekende subsidiegeldin een financiële mix slim in. Natuurlijk blijven we ook dethematische programma’s van NGO’s steunen, waaraan dekennis en middelen van onze achterban een waardevollebijdrage leveren.‘Nu even niet’ bestaat nietDe huidige crisis zal zonder twijfel de beschikbaarheid vanfinanciële middelen onder druk zetten, zowel bij donateurs,sponsoren als subsidieprogramma’s. Het budget vanOntwikkelingssamenwerking is via de norm van 0,8 procentgekoppeld aan het Nederlandse Bruto Nationaal Product.Dat wordt lager. Des te meer reden om nog kritischerte kijken naar effectiviteit, efficiency en synergie. Maar hethemd mag niet nader worden dan de rok. ‘Nu even niet’is geen optie. De wereldcrisis mag de armoedecrisis nietop de achtergrond schuiven. Zeker niet omdat de ontwikkelingslandennog harder lijden onder de effecten van definanciële crisis dan wij; een rekening die zij op termijnzullen presenteren aan de veroorzakers van de crisis.Zoals elke vorige wereldcrisis leidt ook deze crisis totkansen. Er is weer behoefte aan creativiteit en innovatie,nieuw denken. Crisistijden geven ruimte aan het gevoel‘het moet anders’. Dat vindt Aqua for All ook. We zoekenonvermoede coalities, slimme innovaties krijgen kansen.Hernieuwde aandacht voor de economische wereldorde,nu vanuit een bottom of the pyramid invalshoek, prikkeltde creativiteit. In die omgeving vindt Aqua for All zekerhaar rol.ColofonUitgave:Aqua for AllGroningenhaven 7Postbus 10723430 BB NieuwegeinT 030 6069621F 030 606 9431E info@aquaforall.nlI www.aquaforall.nlRabobank: 38 31 84 584KvK: 27248417ANBIRedactie en productieCouwenbergStrategie & CommunicatieUtrechtFotografie:Aqua for All * Bert BakxIsabel Couwenberg * Robertvan Ginkel * Haskoning *Merel Hoogmoet * JohannesOde * PWN * Aart van WesselOpmaak en druk:Grafisch Bedrijf CrezéeApril 200920 JAARVERSLAG 2008