BUURTKRANT De Plantage Weesper - WCOB

G.F.Westerman, oprichter
van Artis
Gerard Frederik Westerman (8 december
1807 - 9 mei 1890) was samen met de
heren Werlemann en Wijsmuller in
1838 oprichter van Artis, de eerste
dierentuin van Nederland en de zevende
in Europa. Westerman was tevens de
eerste directeur van de Amsterdamse
dierentuin.
De naam van de voormalige Plantage
Prinsenlaan (oorspronkelijk
een deel van Nieuwe Prinsengracht,
welke doorliep tot het Entrepotdok
en na 1864 werd gedempt)
werd in 1963 bij het 125-jarig jubileum
van Artis gewijzigd in Plantage
Westermanlaan, vernoemd naar G.F.
Westerman.
Artis is misschien wel de bekendste
dierentuin in Nederland. Er zullen
maar weinig Nederlanders zijn, die
nog nooit van Artis hebben gehoord.
Het zoölogische genootschap, Natura
Artis Magistra, zoals
Artis bij de oprichting
werd genoemd,
had als
hoofddoel het bevorderen
van de
kennis der natuurlijke
historie. Het
begon allemaal erg
bescheiden rond-
G.F. Westerman.
om het terrein
waar nu de huidige
kinderboerderij zich bevindt. Tussen
1838 en 1877 breidde Artis zich uit tot
een oppervlakte van 10 hectare. Waar
nu in de dierentuin de drie vijvers liggen
met onder andere het Gibbon-eiland,
stroomde vroeger de Nieuwe
Prinsengracht. Door middel van een
pontje werden de bezoekers naar de
overkant gevaren. Het aanbod van dieren
was in het begin niet echt bijzonder.
Slechts enkele papegaaien, apen
en een Surinaamse boskat behoorden
tot de collectie.
Reizend circus
Toen het reizende circus van de heer C.
van Aken werd overgenomen, breidde
Het graf van Westerman is een rijksmonument.
de collectie zich uit en mocht Artis zich
een echte dierentuin noemen. De
overgenomen dieren waren een panter,
poema, tijger, zebra, gnoe, kangoeroe,
drie leeuwen, hyena’s, bruine beren,
ijsberen, een boa constrictor en
als klapper olifant Jack! Artis was alleen
toegankelijk voor leden van het
Genootschap, een selecte groep Amsterdammers.
Vanaf 1852 mochten
‘gewone’ burgers Artis enkele dagen
per jaar bezoeken. Pas rond 1900 werd
de dierentuin voor iedereen opengesteld.
Veel van de leden van Artis waren
scheepvaartondernemers. Hun schepen
namen regelmatig dieren mee of
andere voorwerpen die aan de collectie
konden worden toegevoegd. Naast de
vele levende dieren bestond de collectie
vooral ook uit dode voorwerpen,
waaronder opgezette dieren, skeletten
en fossielen. Hiervoor werd in 1855
een speciaal museum gebouwd. Naast
dit museum waren er in Artis op diverse
plaatsen gebouwen te vinden om alle
paleontologische, mineralogische
en de geologische schenkingen een
plaats te geven.
Ook de dierentuinbibliotheek uit
1867 werd steeds verder uitgebreid met
verschillende soorten (natuur)boeken.
In het jaar 1879 werd er begonnen
aan de bouw van het Aquarium, dat in
december 1882 werd geopend. In die
tijd iets heel bijzonders. Het was bo-
vendien het grootste en modernste
aquarium ter wereld. Met terugkerende
stoomschepen haalde men water
uit de oceanen, dat in de haven werd
overgepompt en vervolgens naar Artis
gebracht.
Begin vorige eeuw begon de collectie
dode voorwerpen Artis boven het
hoofd te groeien. De opgezette dieren,
de schelpen, en mineralen en andere
natuurhistorische bijzonderheden
gingen naar de Universiteit van Amsterdam.
De Etnografische collectie
verhuisde naar het Tropenmuseum en
het Museum voor Volkenkunde in Leiden.
Hollandsche Schouwburg
G.F. Westerman nam vele initiatieven
die het aanzien van Amsterdam zouden
veranderen. Hij was medeoprichter
van de sociëteit Arti et Amicitiae
(1839), de Amsterdamsche Omnibus
Maatschappij (1875) en de Panorama
Maatschappij. Zelfs na zijn dood gaf
hij nog de aanzet tot de bouw van de
Artis Schouwburg, later de Hollandsche
Schouwburg, doordat hij bij testament
zijn woonhuis met grond Plantage
Middenlaan 24 hiervoor beschikbaar
had gesteld. Westerman ligt op de
Nieuwe Ooster in Amsterdam begraven.
• yvonne simons •
september 2010 • de plantage-weesperbuurtkrant • 15