<strong>Het</strong> zijn vooral jonge mannelijke e<strong>de</strong>lherten die allereerst op zoek gaan naar nieuwe leefgebie<strong>de</strong>n. Foto Eline Verwoerdrond 1850, is het e<strong>de</strong>lhert ook verdwenen<strong>uit</strong> oostelijk, zui<strong>de</strong>lijk en centraal Ne<strong>de</strong>rland.Vanaf die tijd is <strong>de</strong> Veluwe het enigeleefgebied. Sinds die tijd heeft <strong>de</strong> Veluweals refugium gefungeerd voor ons grootstein het wild leven<strong>de</strong> landzoogdier.Voor Oost-Ne<strong>de</strong>rland zijn – voor z<strong>over</strong> teachterhalen –meer <strong>de</strong>tailgegevens in bijgevoeg<strong>de</strong>ka<strong>de</strong>rs te vin<strong>de</strong>n.Recentelijk zijn waarnemingen van eenhin<strong>de</strong> of smaldier (vrouwelijk hert intwee<strong>de</strong> levensjaar) gedaan op <strong>de</strong> stuwwalvan Hoge Hexel, ten noor<strong>de</strong>n van Almelo.Ook zijn in 2010 waarnemingen gedaan oplandgoed Lankheet (Haaksbergen), land-TwenteSinds 2007 wor<strong>de</strong>n regelmatig e<strong>de</strong>lherten,zowel mannelijke als vrouwelijke exemplaren,in Twente gezien (figuur 1). In 2009 ishet aantal meldingen het grootst. Uit <strong>de</strong>reeks meldingen van 2009 is een trekrichtingaf te lezen van<strong>uit</strong> het Dinkeldal tenzui<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> snelweg A1, via het landgoedBoerskotte <strong>met</strong> het gelijknamige ecoductals veilige <strong>over</strong>steek, in noor<strong>de</strong>lijke richtingvia <strong>de</strong> landgoe<strong>de</strong>ren rondom Ol<strong>de</strong>nzaalrichting Ootmarsum. Er zijn zelfsmeldingen van een mannelijk e<strong>de</strong>lhert tennoor<strong>de</strong>n van het Kanaal Almelo-Nordhorn.<strong>Het</strong> kanaal vormt kennelijk geen barrière.Figuur 1 Waarnemingen e<strong>de</strong>lherten in Oost-Ne<strong>de</strong>rland op basis van <strong>de</strong> in <strong>de</strong> tekst genoem<strong>de</strong>historische documenten en recente waarnemingen.<strong>Zoogdier</strong> 21-3 pagina 4
goed Twickel (Del<strong>de</strong>n) en op het NationaalPark Sallandse Heuvelrug.De meldingen zijn voor het <strong>over</strong>grote <strong>de</strong>elals betrouwbaar ingeschat op basis van <strong>de</strong>herkomst (waarnemers), vanwege <strong>de</strong> samenhang<strong>met</strong> an<strong>de</strong>re waarnemingen en/ofvanwege beschikbaar fotomateriaal.De herkomst van <strong>de</strong> e<strong>de</strong>lherten in Twenteis goed verklaarbaar. In 2008 is een reconstructiegemaakt van <strong>de</strong> trekroutes dieherten van<strong>uit</strong> het leefgebied van het ForstBentheim on<strong>de</strong>rnemen, ook richting Ne<strong>de</strong>rland(figuur 2). Die laatste trek lijkt <strong>de</strong>laatste jaren geïntensiveerd als gevolg van<strong>de</strong> aanleg van twee snelwegen, <strong>de</strong> A1/E30en E31, en daarbij opgerichte grofwildkeren<strong>de</strong>rasters. Hierdoor ging een aantalou<strong>de</strong> trekroutes van<strong>uit</strong> Forst Bentheimnaar het noor<strong>de</strong>n en zui<strong>de</strong>n toe verloren.Als gevolg van <strong>de</strong> aanleg van <strong>de</strong> oost-westlopen<strong>de</strong> snelweg A1/E30 werd allereerst <strong>de</strong>trek van<strong>uit</strong> het leefgebied van het ForstBentheim naar het noor<strong>de</strong>n toe onmogelijkgemaakt. Door <strong>de</strong> recente aanleg van<strong>de</strong> snelweg E31 (Bottrop–Em<strong>de</strong>n) verviel<strong>de</strong> van oudsher aanwezige trekroute van <strong>de</strong>e<strong>de</strong>lherten <strong>uit</strong> het Forst Bentheim richtinghet oosten en zui<strong>de</strong>n. Die laatste trekrouteliep naar het leefgebied van het Dämmerwald/ <strong>de</strong> Üfter Mark. Alleen een trek westwaarts,richting Ne<strong>de</strong>rland, bleef <strong>uit</strong>ein<strong>de</strong>lijkmogelijk.AchterhoekIn 2007, 2008 en 2009 zijn er verschillen<strong>de</strong>waarnemingen van e<strong>de</strong>lherten in <strong>de</strong> Achterhoekgedaan, meestal ten zui<strong>de</strong>n vanWinterswijk, in <strong>de</strong> omgeving van Kotten / ’tWool<strong>de</strong> (figuur 1). De waarnemingen in2007 betreffen een vrouwelijk kalf. Dat kalfis in 2008 een smaldier gewor<strong>de</strong>n (twee<strong>de</strong>levensjaar) en in 2009 een hin<strong>de</strong> (ou<strong>de</strong>rdan twee jaar). Sommige streekbewonersgaven aan dat <strong>de</strong>ze hin<strong>de</strong> weer een kalfgehad zou hebben in 2009, maar dat kanniet <strong>met</strong> zekerheid bevestigd wor<strong>de</strong>n. <strong>Het</strong>is ook mogelijk dat het dier tegelijk op eenlocatie <strong>met</strong> een ree gezien is. Eveneens isopvallend dat in augustus 2008 opeens driemannelijke herten opduiken, allemaaljonge dieren.Ondanks dat <strong>de</strong> waarnemingen zich beperkentot een gering aantal e<strong>de</strong>lherten, ishierbij toch sprake geweest van twee aanrijdingen(bron: Stichting Groen Netwerk).De eerste aanrijding vond plaats op <strong>de</strong>Misterweg (Winterswijk–Miste) op 24maart 2008 (een circa vierjarig mannelijke<strong>de</strong>lhert). Voor een twee<strong>de</strong> hert dat gelijktijdigwas gesignaleerd is door <strong>de</strong> provincieGel<strong>de</strong>rland een ontheffing verstrekt omhet dier te schieten. De twee<strong>de</strong> aanrijdingvond wel plaats in <strong>de</strong> directe omgeving vaneer<strong>de</strong>r waargenomen e<strong>de</strong>lherten op 26september 2009 aan <strong>de</strong> Veenweg te Kotten(ten zui<strong>de</strong>n van Winterswijk). <strong>Het</strong> zou gaanom een mannelijk e<strong>de</strong>lhert, niet na<strong>de</strong>r omschreven.De aanrijding bleek niet fataal;later is het hert nog gezien en leek toengezond in zijn voorkomen.De e<strong>de</strong>lherten in <strong>de</strong> Achterhoek zijn hoogstwaarschijnlijk afkomstig van<strong>uit</strong> tweeD<strong>uit</strong>se leefgebie<strong>de</strong>n ten noor<strong>de</strong>n van hetRuhrgebied in D<strong>uit</strong>sland: het Dämmerwal<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Üfter Mark. Bei<strong>de</strong> leefgebie<strong>de</strong>n vor-Historische gegevens TwenteAls standwild is het e<strong>de</strong>lhert sinds hetmid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw <strong>uit</strong>Twente verdwenen. Hoekstra vermeldtevenwel al in <strong>de</strong> KNNV-<strong>uit</strong>gave ‘De zoogdierenvan Twente’ (1967) dat het nadienaf en toe als wisselwild van<strong>uit</strong> het Bentheimerwoudin Twente verscheen. Rond1788 zou zelfs het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong>hertenstand van<strong>uit</strong> Bentheim naar Ne<strong>de</strong>rlandgetrokken zijn, <strong>over</strong>igens zon<strong>de</strong>ropgave van re<strong>de</strong>n. Na 1900 wor<strong>de</strong>nook nog enkele waarnemingen gedaanin het Lutterzand, nabij Haaksbergen, oplandgoed Twickel (1915 en 1938) en op<strong>de</strong> Holterberg (1936). In 1947 werd eene<strong>de</strong>lhert waargenomen in het Nijreesbosbij Almelo. In <strong>de</strong> zomer van 1952werd een e<strong>de</strong>lhert op landgoed Lankheetten zui<strong>de</strong>n van Haaksbergen gezien,terwijl al in 1951 regelmatig eenmannelijk hert werd gezien op het Lossersezand (ten oosten van Losser). In1953 wordt daar een e<strong>de</strong>lhert geschoten,volgens <strong>de</strong> <strong>over</strong>levering hetzelf<strong>de</strong>dier als <strong>uit</strong> 1951. In 1954 wordt een hertten zui<strong>de</strong>n van Haaksbergen geschotenen in 1955 wordt een hert op landgoedSingraven bij Denekamp gezien. Dan ishet tot 1963 rustig <strong>met</strong> waarnemingen.In 1963 wordt een mannelijk hert in <strong>de</strong>buurt van Har<strong>de</strong>nberg (Vechtdal) gezien.In 1964 duikt bij Boekelo, ten westen vanEnsche<strong>de</strong> ook een e<strong>de</strong>lhert op. In 1964is nog een aantal waarnemingen gedocumenteerd.WaarnemingengebiedAchterhoek/’t Wool<strong>de</strong>Tij<strong>de</strong>lijke leefgebie<strong>de</strong>ne<strong>de</strong>lhertenOfficiële leefgebie<strong>de</strong>ne<strong>de</strong>lhertenGereconstrueer<strong>de</strong> trekroutese<strong>de</strong>lhertenFiguur 2 Trekroutes van<strong>uit</strong> Forst Bentheim naar Ne<strong>de</strong>rland inclusief waarnemingene<strong>de</strong>lherten t/m 2008. De ro<strong>de</strong> pijlen geven <strong>de</strong> door <strong>de</strong> ontwikkelingvan <strong>de</strong> snelwegen verloren gegane historische trekroutes. De groene pijlengeven <strong>de</strong> trekroutes zoals die nog gebruikt wor<strong>de</strong>n (bron: me<strong>de</strong><strong>de</strong>lingen DetlevHey<strong>de</strong>n, Forst Bentheim).Figuur 3 Gereconstrueer<strong>de</strong> trekroutes van e<strong>de</strong>lherten van<strong>uit</strong> <strong>de</strong> D<strong>uit</strong>se leefgebie<strong>de</strong>nvan het Dämmerwald en <strong>de</strong> Üfter Mark naar <strong>de</strong> Achterhoek toe (bron: ChristophBeemelmans, Regionalverband Ruhr).<strong>Zoogdier</strong> 21-3 pagina 5
Change language