Brzo 1999 & Arie; Een kennismaking (Folder | 2010 ... - Inspectie SZW

InleidingGevaarlijke stoffen kunnen leiden tot ongevallen.Hiervan kunnen we veel leren. We kunnen de oorzakenachterhalen en daarna maatregelen treffen om herhalingte voorkomen. Grote ongevallen met gevaarlijkestoffen, zoals die in de jaren zeventig plaatsvonden bijFlixborough en Seveso, hebben de Europese Commissieertoe bewogen in de jaren tachtig de eerste Sevesorichtlijnop te stellen die inmiddels is opgevolgd door‘richtlijn 96/82/EC’ of ‘de Seveso II-richtlijn’.Deze laatste richtlijn is met het Besluit risico’s zwareongevallen 1999 (Brzo 1999) en de Regeling risico’szware ongevallen 1999 (Rrzo 1999) in de Nederlandsewetgeving verwerkt. Ze zijn op die manier gekoppeldaan de Wet milieubeheer, de Arbeids omstandig hedenwet,de Brandweerwet en de Wet rampen en zware ongevallen.Er is ook een groep bedrijven die weliswaar veelgevaarlijke stoffen in huis heeft, maar die ‘buiten depoort’ geen schade geven en daarom niet onder hetBrzo 1999 valt. Voor hen bestaat de zogenoemdeArie-verplichting. Deze Aanvullende verplichtingenrisico-inventarisatie en -evaluatie zijn opgenomen inhet Arbeidsomstandigheden besluit. Zowel het Brzo1999 als de Arie zijn bedoeld om de risico’s van deopslag en verwerking van gevaarlijke stoffen in beeldte krijgen en er goede maatregelen tegen te treffen.Zo blijft Nederland veilig.Deze informatiefolder is bedoeld voor bedrijven dievoor het eerst in aanraking komen met het Brzo 1999en/of de Arie.Brzo 1999 en Arie 3

Het Brzo 1999 en de Arie op hoofdlijnenHoofdlijn van het Brzo 1999Het Brzo 1999 gaat over het voorkómen van ongevallen en over de beheersingvan effecten voor het geval ze zich toch voordoen. Als in het Brzo 1999 sprakeis van risico’s, dan zijn dat de risico’s voor mensen binnen en buiten hetbedrijf en voor het milieu. De bedoeling van de wetgeving is de kans opzware ongevallen te verkleinen, maar zij besteedt bovendien aandacht aande beperking van de gevolgen. Veilige inzet en taken van bedrijfs- enoverheidsbrandweer zijn daarom ook van groot belang.Als uw bedrijf onder de werkingssfeer van het Brzo 1999 valt, moet u degevaren van gevaarlijke stoffen inventariseren, de risico’s inschatten die bijdie gevaren horen en alle maatregelen treffen om die risico’s te beheersen,zowel technisch als organisatorisch. Dat betekent in de praktijk dat udaarvoor beleid formuleert en een veiligheidsbeheerssysteem invoert omhet beleid te kunnen uitvoeren. Het beleid en het beheerssysteem vormensamen het veiligheidsmanagementsysteem (VMS). Het VMS waarborgt dat:• alle noodzakelijke passende maatregelen zijn of worden getroffen;• de maatregelen blijven werken;• de stand van de techniek en de wetenschap worden bijgehouden.Hoofdlijn van de ArieDe Arie heeft dezelfde doelstelling en voor een groot deel dezelfdeverplichtingen als het Brzo 1999. Het verschil is dat bij Arie-plichtigebedrijven het effect van een ongeval met een gevaarlijke stof binnen depoort blijft. Dat betekent dat vooral degenen die zich op het bedrijfsterreinbevinden, risico’s lopen en moeten worden beschermd.4Brzo 1999 en Arie

Waar valt uw bedrijf onder?Uw bedrijf valt onder het Brzo 1999Of uw bedrijf onder de werkingssfeer van het Brzo1999 valt, is afhankelijk van de soorten en dehoeveelheden gevaarlijke stoffen die u in devergunning Wet milieubeheer (de milieuvergunning)zijn toegestaan. U moet hier zelf op letten; u moetaan de overheid meedelen dat u Brzo-plichtig bent.Als dit het geval is, zal het bevoegd gezag Wetmilieubeheer dit schriftelijk aan u bevestigen.De hoeveelheid gevaarlijke stof die u in de milieuvergunningis toegekend, bepaalt onder welkecategorie uw bedrijf valt; er zijn er namelijk twee.Er bestaan PBZO-bedrijven en VR-bedrijven.U bent onder andere VR-plichtig als u 50 ton ofmeer zeer licht onvlambare vloeistoffen volgens devergunning mag hebben. Als u bijvoorbeeld 10 tonof meer, maar minder dan 25 ton chloor maghebben, bent u PBZO-plichtig.PBZO-bedrijvenElk PBZO-bedrijf moet aan de algemene eisen vanhet Brzo 1999 voldoen.In het Brzo 1999 zijn deze opgenomen in paragraaf 2.VR-bedrijvenElk VR-bedrijf moet aan dezelfde verplichtingenvoldoen als de PBZO-bedrijven. Ze moeten alsaanvulling daarop ook aan de eisen voldoen die inparagraaf 3 van het Brzo 1999 zijn opgenomen.Uw bedrijf valt onder de ArieDe Arie gaat niet uit van vergunde hoeveelhedengevaarlijke stoffen zoals het Brzo 1999 maar vandaadwerkelijk aanwezige hoeveelheden in eenafgebakende installatie. Deze waarde wordtvergeleken met grenswaarden die in de beleidsregel2-2*, ‘Verplichtstelling Aanvullende eisen risicoinventarisatieen -evaluatie, aanwijzing installaties’,zijn opgenomen. Informatie hierover vindt u op dewebsite van de Arbeidsinspectie,www.arbeidsinspectie.nl, onder het onderwerp‘Grote risico’s gevaarlijke stoffen’. Afhankelijk vande omstandigheden − installatie in een gebouw ofbuiten, druk, temperatuur en dergelijke − wordt eencorrectiefactor toegepast. Zo valt een bedrijf datbewerkingen op gevaarlijke stoffen loslaat, eerderonder de Arie dan een bedrijf dat diezelfdegevaarlijke stoffen alleen maar in een verpakkingopslaat. Een ander voorbeeld is dat een installatie ineen gebouw risicovoller is voor werknemers dan eeninstallatie die buiten staat. Een installatie binnenzal daarom eerder onder de Arie vallen.U moet als bedrijf zelf vaststellen of u onder de Arievalt en als dat zo is, moet u dit melden aan deArbeidsinspectie.Verderop in deze folder vindt u terug wat al dezeverplichtingen voor beide categorieën inhouden.* Deze beleidsmaatregel komt mogelijk te vervallen. Informatie daarover vindt u te zijner tijd op de website van deArbeidsinspectie (www.arbeidsinspectie.nl).Brzo 1999 en Arie 5

Wat alle Brzo- en Arie-bedrijven moeten doenBedrijven kunnen zowel Arie-plichtig als Brzo 1999-plichtig zijn. Mocht datvoor u het geval zijn, dan worden de verplichtingen die gelden zoveelmogelijk gemeenschappelijk bekeken, zodat u geen last hebt van ‘stapeling’van regels. Zo wordt ook voorkomen dat u informatie twee keer moetaanleveren. U zult merken dat, indien bij een Brzo 1999-inspectie hetveiligheidsbeheerssysteem uitgebreid is geïnspecteerd, dit niet wordtovergedaan bij een Arie-inspectie.Het Brzo 1999 en de Arie hebben veel gemeen. Dat ziet u in de tabelhieronder. In geval van overlappende eisen behoeft uiteraard geen dubbelwerk te worden gedaan.De kleuren in de tabel corresponderen met de kleuren van de pagina’shierna. Daar vindt u de toelichting bij de desbetreffende onderwerpen.Algemene eisenMaatregelenPBZOVBSExtra takenVeiligheidsrapport opstellenOngevalscenarioIntern noodplanStoffenlijstDominoWaarschuwen omgevingBrzo 1999PBZO-bedrijven VR-bedrijvenArieIn alle gevallen moet een bedrijf aantoonbaar de juiste maatregelen treffenen onderhouden, een preventiebeleid zware ongevallen (PBZO) voeren eneen veiligheidsbeheerssysteem (VBS) hebben. Wat deze algemene eisen vooru betekenen, lichten we hierna toe.6 Brzo 1999 en Arie

MaatregelenDe gevaarlijke stoffen zitten in installaties ofverpakkingen (omhullingen). De gevaarlijke stoffenmogen niet onbedoeld naar buiten kunnen komen.Daarvoor zijn technische en/of organisatorischemaatregelen noodzakelijk. Welke maatregelen datmoeten zijn, is afhankelijk van de risico’s die methet VMS worden vastgesteld. Met die maatregelenworden de risico’s afdoende beheerst. Een voorbeeldvan een organisatorische maatregel is een procedure.Een technische maatregel is bijvoorbeeld eenovervulbeveiliging. Combinaties zijn denkbaar,bijvoorbeeld dat een operator volgens procedureingrijpt als een niveaumeter aangeeft dat eenbepaald niveau is overschreden.Preventiebeleid zware ongevallen (PBZO)Het beleid van een bedrijf maakt duidelijk welkedoelstellingen er zijn als het gaat om het voorkomenvan zware ongevallen en het beperken van degevolgen ervan. Kortom, wat het bedrijf nastreeft.Dit beleid wordt beschreven in het PBZO-document.Wat er allemaal in een PBZO-document moet staan,kunt u vinden op de website www.brzo99.nl. Zoekop ‘PBZO-document’.Er wordt van u verwacht dat u de volgendeonderwerpen definieert in het PBZO-document:• doelstellingen (SMART * geformuleerd);• de beginselen (principes) van het beleid;• risico’s op hoofdlijnen;• beginselen van het veiligheidsbeheerssysteemuitgewerkt in de zeven VBS-elementen(zie rechterkolom);• de gehanteerde risicocriteria;• de samenhang tussen risico’s en maatregelen.Als alle zes hoofdaandachtsgebieden beschrevenzijn, moet het PBZO-document actueel wordengehouden en op het bedrijf voor intern gebruik enten behoeve van inspecties beschikbaar zijn.Veiligheidsbeheerssysteem (VBS)Op de website www.brzo99.nl vindt u uitgebreideinformatie over de inhoud van een VBS. Er is voorde opzet van een VBS een Nederlands TechnischeAfspraak, NTA 8620, opgesteld. Deze NTA 8620 iste downloaden van de website van het NederlandsNormalisatie-instituut NEN (www.nen.nl,zoekopdracht ‘nta 8620’. Op de websitewww.brzo99.nl vindt u, als u de zoekopdracht‘nta 8620’ ingeeft, een voorbeeld van de invoeringvan een VBS bij een opslagbedrijf voor gevaarlijkestoffen.Het veiligheidsbeheerssysteem is erop gericht zwareongevallen te voorkomen en heeft allerlei relatiesmet andere systemen binnen het bedrijf. Daaromwordt eerst beschreven welke delen van hetalgemene beheerssysteem binnen een bedrijf voorhet PBZO en VBS van belang zijn. Daarna volgen nogzeven elementen.a. Algemene onderdelen van het beheerssysteem dierelevant zijn om het PBZO te kunnen vaststellenen uitvoeren.b. Organisatie en werknemers.c. Identificatie van de gevaren en beoordeling vande risico’s.d. Beheersing van de uitvoering.e. De wijze waarop wordt gehandeld bij wijzigingen.f. Planning voor noodsituaties.g. Toezicht op de prestaties.h. Audits en beoordeling.Het PBZO en het VBS vormen samen het veiligheidsmanagementsysteem,VMS. Door hiermee bewust tewerken, bereikt u dat het systeem steeds verbetert.Ook is in een goed systeem ingebouwd dat de standvan de techniek en de stand van de wetenschapworden gevolgd.Bij de opzet van het PBZO en het VBS laten bedrijvenzich soms bijstaan door ingenieursbureaus en doorbrancheorganisaties. Zorg er wel voor dat het uwaanpak is, u en uw werknemers moeten hier per slotvan rekening mee aan het werk!* S = specifiek, M = meetbaar, A = acceptabel, R = realistisch en T = tijdgebonden.Brzo 1999 en Arie7

Extra taken voor PBZO-bedrijvenEen PBZO-bedrijf moet aantoonbaar de juiste maatregelen treffen enonderhouden, een preventiebeleid (PBZO) voeren en een veiligheidsbeheerssysteem(VBS) hebben. Maar behalve dat, moet het rekeninghouden met de consequenties van de dominoaanwijzing als dieconsequenties door een ander Brzo-bedrijf kenbaar zijn gemaakt (zie blz. 11).Extra taken voor VR-bedrijvenBedrijven die meer dan de bovengrens aan gevaarlijke stoffen vergundhebben gekregen − VR-plichtige bedrijven − moeten een aantal extra takenuitvoeren. Behalve dat een VR-bedrijf aantoonbaar de juiste maatregelenmoet treffen en onderhouden, een preventiebeleid (PBZO) moet voeren eneen veiligheidsbeheerssysteem (VBS) moet hebben, heeft het de volgendeextra taken:• een veiligheidsrapport (VR) opstellen;• ongevalscenario(’s) maken;• een intern noodplan opstellen;• stoffenlijsten opstellen;• rekening houden met dominoaanwijzing;• waarschuwen omliggende bedrijven.Hierna leggen we uit wat dat betekent.Veiligheidsrapport (VR)VR-bedrijven moeten met een veiligheidsrapport (VR) aantonen dat ze derisico’s beheersen. De inhoud van het VR moet met de werknemers zijn8Brzo 1999 en Arie

esproken. Bovendien moet het rapport ingezien kunnen worden doorwerknemers (medezeggenschapsorgaan) en door de betrokken deskundigenen/of arbodiensten.In het VR is in hoofdlijnen de informatie opgenomen waarmee wordtaangetoond dat:• een beleid om zware ongevallen te voorkomen en een veiligheidsbeheerssysteemzijn ingevoerd;• de gevaren van zware ongevallen zijn geïdentificeerd en maatregelen zijngetroffen om ongevallen te voorkomen en de gevolgen ervan voor mensen milieu te beperken;• het ontwerp, de constructie, de exploitatie en het onderhoud van alleinstallaties, opslagplaatsen, apparatuur en infrastructuur die samenhangenmet de gevaren van een zwaar ongeval binnen de inrichting, veilig enbetrouwbaar zijn;• een intern noodplan is gemaakt.In Publicatie Gevaarlijke Stoffen nummer 6 (PGS 6) is de opzet van het VRuitgebreid beschreven. U kunt dit document downloaden vanwww.publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl.OngevalscenarioEen ongevalscenario beschrijft wat er misgaat binnen een installatievoordat de gevaarlijke stof er onbedoeld uitkomt. Tevens beschrijft hetscenario wat de gevolgen (effecten) kunnen zijn van het vrijkomen van degevaarlijke stof(fen). Een ongevalscenario beschrijft bovendien demaatregelen die zijn getroffen om het zware ongeval te beheersen.Het scenario wordt gepresenteerd als ‘vlinderdas’ (zie afbeelding).Het centrum bestaat uit het onbedoeld uit de omhulling komen van degevaarlijke stof of stoffen, het zogenoemde LOC (loss of containment). Linksvan het LOC zijn, in de vorm van een foutenboom, de oorzaken weergegeven,vanaf de mogelijke basisoorzaken tot de directe oorzaak die leidt tot hetfalen van de omhulling. Er wordt een pad gegeven langs de maatregelen dieingevoerd zijn maar die uiteindelijk niet werken waardoor de gevaarlijkestof toch vrijkomt. Als dat gebeurt, kan de stof in brand raken of eenexplosie veroorzaken of als giftige stof in de lucht, de bodem of het waterkomen en zo gevaar voor de mens en milieu opleveren. Rechts van het LOCis in een ongevalscenario de zogeheten gebeurtenissenboom gegeven. Hierwordt duidelijk dat het effect van de vrijgekomen stof naarmate steeds meermaatregelen falen ook steeds ernstiger wordt. Een voorbeeld is de opvangbakdie overloopt waardoor de gevaarlijke stof zich over een groter oppervlakverspreidt en in een gebied kan komen waar gevaar voor ontsteking groteris dan vlakbij de tank, enz.Brzo 1999 en Arie 9

Schematisch weergegeven ongevalscenarioMogelijke oorzaakMaatregelBasisoorzakenFoutenboomLOCIdentificerenborgenGebeurtenissenboomEffectenDeze manier van beschrijven helpt het ontstaan van ongevallen beter tebegrijpen zodat de juiste maatregelen kunnen worden getroffen.Intern noodplanEen intern noodplan beschrijft de maatregelen die in werking treden om deeffecten van het vrijkomen van gevaarlijke stoffen te beperken, als diesituatie zich voordoet. Het intern noodplan bevat de volgendeonderwerpen.• De maatregelen ter beheersing van voorzienbare omstandigheden ofgebeurtenissen die tot een zwaar ongeval kunnen leiden inclusief deveiligheidsuitrusting en -middelen. Het betreft vooral maatregelen in derechterkant van de ‘vlinderdas’.• Regeling om eigen personeel op te leiden dat de noodzakelijke taken tentijde van nood adequaat moet uitvoeren.• Wie is bevoegd om noodprocedures in werking te stellen?• Wie heeft de leiding en wie coördineert de noodmaatregelen?• Wie is verantwoordelijk voor contacten met externe autoriteiten?• Regeling om de autoriteiten in te lichten.• Regeling voor verlening van steun aan externe bestrijdingsmaatregelen.Het interne noodplan wordt actueel gehouden en regelmatig beproefd,geëvalueerd en zo nodig gewijzigd. Het interne noodplan en de wijzigingenworden opgesteld in overleg met de werknemers. Meer informatie over hetintern noodplan kunt u vinden op de website www.brzo99.nl (zoekopdracht‘intern noodplan’).10 Brzo 1999 en Arie

StoffenlijstenEen VR-bedrijf moet twee stoffenlijsten bijhouden. De openbare lijst is vooriedereen opvraagbaar en bevat ten minste de chemische stofnaam of dehandelsnaam van de gevaarlijke stoffen (producten, tussenproducten eneindproducten).De tweede lijst is specifiek opgesteld voor de hulporganisaties die in gevalvan een zwaar ongeval of ramp op het terrein hun functie komen uitoefenen.Deze lijst bevat per installatie de gevaarlijke stoffen met minimaal dechemische stofnaam of handelsnaam, de maximaal aanwezige hoeveelheid,het CAS-nummer, het UN-nummer en het GI-nummer. De informatie overde identificatie van de stof en de gevaarsaspecten moet door de leveranciervan de gevaarlijke stoffen worden verstrekt.Als deze informatie niet beschikbaar is, dan moet het gevaarsaspect van degevaarlijke stof of het mengsel worden aangeduid (‘ontplofbaar’, ‘brandbaar’en/of ‘gevaar voor ontstaan van een toxische wolk’).DominoaanwijzingVR- en PBZO-bedrijven die vlak bij elkaar liggen, kunnen elkaars risico’sversterken en elkaars gevaren vergroten. Een explosie bij het ene bedrijf kanbijvoorbeeld tot brand of explosie bij het andere bedrijf leiden. Dit wordthet domino-effect genoemd. Afhankelijk van de omstandigheden kunnenVR- (maar ook PBZO-)bedrijven worden aangewezen door het bevoegdgezag Wet milieubeheer. Het gevolg van de dominoaanwijzing is dat diebedrijven relevante gegevens moeten uitwisselen over de gevaren en derisico’s. Het PBZO-document en het interne noodplan moeten rekeninghouden met die verkregen gegevens.Waarschuwing omliggende bedrijvenEen VR-bedrijf moet communiceren met alle omliggende bedrijven die temaken zouden kunnen krijgen met de gevolgen van een zwaar ongeval bijdat bedrijf. De inhoud van de communicatie betreft de algemene gegevensdie noodzakelijk zijn voor de beoordeling van het risico voor de veiligheidvan de werknemers in het naburige bedrijf. Deze bedrijven moeten zich ookvoorbereiden op de beheersing van die risico’s.Brzo 1999 en Arie11

Extra taken voor Arie-bedrijvenVoor een Arie-bedrijf is de regelgeving strenger dan voor een PBZO-bedrijf.De reden daarvoor is dat een goede bescherming van de werknemers bijdeze bedrijven vooropstaat. Een Arie-bedrijf moet aantoonbaar de juistemaatregelen treffen en onderhouden, een preventiebeleid (PBZO) voerenen een veiligheidsbeheerssysteem (VBS) hebben. Aanvullend moet eenArie-bedrijf ongevalscenario’s beschrijven en een intern noodplan opstellen.Bij het beschrijven van de ongevalscenario’s moeten de risico’s vangevaarlijke stoffen worden geïdentificeerd en waar mogelijk gekwantificeerd.Deze activiteiten moeten regelmatig herhaald worden om veranderingen teverwerken.Ook moet een Arie-bedrijf omliggende bedrijven waarschuwen. Dezeverplichtingen zijn in het hoofdstuk van VR-bedrijven weliswaar uitgewerkt,maar zitten voor Arie-bedrijven net wat anders in elkaar. Meer informatiehierover vindt u op de website van de Arbeidsinspectie,www.arbeidsinspectie.nl (zoek op ‘grote risico’s gevaarlijke stoffen’).Regelmatige identificatie risico’s gevaarlijke stoffenDe risico’s van ongevallen met gevaarlijke stoffen moeten systematisch enregelmatig worden geïdentificeerd en geëvalueerd aan de hand vanvastgestelde procedures. Die regelmaat zorgt ervoor dat dat gebeurt bijnormale werking en bij abnormale werking van de installatie of hetchemische proces. Hierbij wordt rekening gehouden met aanwezigheid vanandere stoffen die in een specifieke situatie het risico op een zwaar ongevalzouden kunnen vergroten.Kwantificering risico’sDe scenario’s voor mogelijke zware ongevallen worden beschreven.De ongevalscenario’s houden rekening met externe gevaren voor deinstallatie. De kans op een zwaar ongeval en het effect ervan worden in descenario’s zoveel mogelijk gekwantificeerd. (Zie verder onder Ongevalscenarioop blz. 9);Aanvulling intern noodplanHet intern noodplan houdt rekening met de risico’s van zware ongevallen(dus niet alleen met de effecten van vrijkomende gevaarlijke stoffen).Bovendien wordt het ten minste eenmaal per drie jaar beproefd engeëvalueerd. Natuurlijk wordt het aangepast als de uitkomsten dat nodigmaken. Bovendien krijgen alle relevante belanghebbenden (bijvoorbeeldwerknemers) een exemplaar.12 Brzo 1999 en Arie

Vragen?We kunnen ons voorstellen dat u vragen hebt nadat udeze folder hebt gelezen. Veel antwoorden vindt u opwww.brzo99.nl. Deze website bevat informatie over dewetgeving (het Brzo 1999) en over de rol en werkwijzevan de overheden. Als u niet vindt wat u zoekt, kunt uterecht bij het Agentschap NL als het gaat om hetBrzo 1999 en bij het ministerie van SZW als u meer wiltweten over de Arie. De contactgegevens staan hieronder.Agentschap NL, LAT bureauPostbus 931442509 AC Den HaagTelefoon (070) 373 55 80Een e-mail stuurt u via www.brzo99.nlOnder de knop ‘Contact’ vindt u een contactformulier.Ministerie van Sociale Zaken en WerkgelegenheidEen e-mail stuurt u via www.szw.nlOnder de knop ‘Contact’ vindt u een contactformulier.Postbus 908012509 LV Den HaagTelefoon 0800-8051 (gratis)Op de websites van het ministerie van SZW, www.szw.nlen van de Arbeidsinspectie, www.arbeidsinspectie.nlvindt u uitgebreide informatie over de beleidsterreinen,zoals het Brzo 1999 en de Arie.Aan deze folder kunt u geen rechten ontlenen.Brzo 1999 en Arie13

ColofonDeze publicatie is uitgegeven doorMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid/ArbeidsinspectiePostbus 908012509 LV Den HaagRedactieZij van boven, BussumVormgevingGrafisch Buro Van Erkelens, Den HaagDrukVijfkeerblauwBestelnummerS07-281058© mei 201014 Brzo 1999 en Arie

Deze brochure is een uitgave van:ArbeidsinspectieMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid