Info plus – het oude Griekenland - Alles-in-1

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F- verrijking week 4Info plus – het oude GriekenlandHoe het begonAls je met onze ogen naar het oude Griekenland van rond 500 voor Christus kijkt, lijkt hetmaar een primitieve samenleving. Maar we praten dan wel over tweeënhalf duizend jaargeleden! Probeer je eens voor te stellen hoe het daar toen was. De mensen wisten nog nietsover elektriciteit, kalenders, bacteriën, klokken, computers, noem maar op. De bevolkingleefde eenvoudig en men deed wat er van hen gevraagd werd, zonder daar verder al te veelbij na te denken. Deze manier van denken heette Mythos. Mythos verklaarde de dingen diein de wereld gebeurden door ze toe te schrijven aan de goden. Omdat de Grieken nog nietvoldoende wetenschappelijke kennis hadden om dingen te verklaren, grepen ze de mythen[godenverhalen], aan voor een verklaring van de dingen die ze niet konden begrijpen. Demythen vertelden hoe de goden zich gedroegen en ze dienden als verklaring voor alles water gebeurde en als les voor de mens om zich ook zo te gedragen.Totdat…Totdat er mensen kwamen die dieper gingen nadenken over hoe hun leven ereigenlijk uitzag. Socrates, Plato en Aristoteles waren zulke denkers. Samen met anderenontwikkelden ze een manier van denken die later bekend werd als filosofie. De term isafgeleid van het Griekse woord Logos, dat verwijst naar een bepaalde manier van denkenover de wereld. Het is een soort logische analyse die alle dingen verklaart met puur denken.Men dacht dat deze manier van denken tot Sophia [wijsheid]zou leiden. Iemand die zichwijdde aan Logos had een grote Philo [liefde] voor wijsheid. Vandaar de naam filosofie.De filosofen dachten na over hun manier van leven. Ze probeerde antwoorden te vindendoor over vragen na te denken en door er met elkaar over te praten. Ze vroegen zich af:Waar is de wereld van gemaakt? Waar rust de wereld op? Waarom leven we?Waarom gaan we dood? Wat is de zin van het leven?Ze spraken daar veel over met elkaar en ze kwamen al pratend opvernieuwende gedachten, die ze weer deelden met anderen. Veelideeën van filosofen en wetenschappers staan aan de basis vande moderne wis- en natuurkunde, geneeskunde enaardrijkskunde. Je kunt in ons moderne taalgebruik nog steedsveel woorden uit die tijd terug vinden. Woorden als: democratie,theater, atletiek, stadion, marathon, tragedie en komedie komenuit die tijd.Socrates en PlatoSocratesSocrates, de beroemde filosoof, leefde van 469-399 voor Chr. Hij bedacht dat het belangrijkwas om te ontdekken hoe de mens in elkaar stak. Socrates stelde communicatie centraal. Hijbleef maar vragen stellen over hoe de mens de dingen voelde en wat dat betekende. Hijvoerde gesprekken met allerlei mensen, en perste als het ware hun kennis uit hen, om dievervolgens op waarheids- en houdbaarheidsgehalte te onderzoeken. Als de antwoorden opde vraag volgens Socrates niet voldoende onderbouwd waren met argumenten, verwierp hijdie. Men noemde deze verwerping aporia, van het Griekse aporein, wat betekent: geenuitweg meer weten. Als we het heden ten dage hebben over een socratisch gesprek, dan isdat een gesprek waarin doorgevraagd wordt totdat de waarheid gevonden wordt.Een beroemde lijfspreuk van Socrates was: “ Het niet onderzochte leven is de moeite vanhet leven niet waard”. Hij ging de straat op en ondervroeg veel mensen. Hij vroeg hen: “ Watis rechtvaardigheid? Wat is goed? “ als de mensen hem antwoordden, bleef hij doorvragen,om zo achter de waarheid te komen. De belangstelling voor deze bijzondere gesprekken wasgroot. Vooral veel jongeren volgden Socrates overal waar hij heen ging, om maar niets tehoeven missen van zijn wijze woorden en manier van scherp doorvragen. De machthebbersin Athene waren minder blij met Socrates. Ze waren bang dat de mensen in opstand zoudenProject Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 1

komen tegen het gezag, doordat ze steeds meer en kritisch gingen nadenken. Ze sleeptenSocrates voor het gerecht. Hij wees de juryleden van de raad op hun onwetendheid. De raadwerd woedend over deze vernedering. Zo waren ze nog nooit behandeld. De razende juryveroordeelde Socrates ter dood. Hij werd veroordeeld tot de gifbeker. Zijn vrienden wildenhelpen om hem te laten ontsnappen, maar Socrates weigerde. Zonder aarzelen dronk hij degifbeker. Na zijn dood werd Socrates het symbool voor de waarheid en vele van zijnleerlingen zetten zijn werk voort. Plato, een leerling van Socrates stichtte de eerstefilosofische school, “de “Academie”de dood van SocratesHippocrates 460-377 v.Chr. was een wetenschapper die zichbezighield met geneeskunst. Wetenschappers zochten ookantwoorden op waaromvragen. Ze gingen daarin anders te werkdan de filosofen. Ze zochten een verklaring en vanuit dieverklaring gingen ze onderzoeken. Hippocrates was een van deeersten die ontdekte dat ziektes niet gegeven werden door degoden, maar dat het een natuurlijke oorzaak had. Dat was weleven wat anders dan hoe men toen dacht! Hij haalde dus degeneeskunde uit de sfeer van tovenarij en godsdienst.HippocratesHippocrates had een praktijk en een artsenschool op zijngeboorte-eiland Kos, waar hij zijn leerlingen goed en strengopleidde. Hij ontwierp een plechtige eed waarin hij zijn leerlingenliet zweren zich aan de verplichtingen van een goede arts te houden. Als je in Nederlandafstudeert als arts, leg je nog steeds de eed van Hippocrates af. De afgestudeerde artsenbeloven daarin respect voor het leven en de dood.Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 2

eed van HippocratesEen stukje vertaling van de eed van Hippocrates :Ik zweer bij Apollon de genezer, bij Asclepius, Hygieia enPanacea en neem alle goden en godinnen tot getuige, om naarmijn beste oordeel en vermogen de volgende eed te houden:Ik zal naar mijn beste oordeel en vermogen en om bestwil mijnerzieken hun een leefregel voorschrijven en nooit iemand kwaaddoen. Nooit zal ik, om iemand te gerieven, een dodelijk middelvoorschrijven of een raad geven, die, als hij wordt gevolgd, dedood tot gevolg heeft. Ik zal de zuiverheid van mijn leven en mijnkunst bewaren. Mijn leermeester zal ik eren en liefhebben alsmijn ouders. Al hetgeen mij ter kennis komt in de uitoefening vanmijn beroep of in het dagelijks verkeer met mensen en dat nietbehoort te worden rondverteld, zal ik geheim houden en niemandopenbaren. Moge ik, als ik deze eed getrouwelijk houd, vreugdevinden in mijn leven en in de uitoefening van mijn kunst, maar moge het tegenovergesteldehet geval zijn indien ik hem schend. Ik zal mij verre houden van iedere welbewuste slechtedaad.Omdat deze vertaling wat oud is, is er een nieuwe eed geformuleerd, die meer aansluit bij demoderne tijd. De ideeën van Hippocrates zijn er nog wel duidelijk in terug te vinden. Als jeooit medicijnen gaat studeren en je hebt je diploma gehaald, dan moet je de volgende eedafleggen:“Ik zweer/beloof dat ik de geneeskunst zo goed als ik kan zal uitoefenen ten dienste vanmijn medemens. Ik zal zorgen voor zieken, gezondheid bevorderen en lijden verlichten. Ikstel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Ik zal aan de patiëntgeen schade doen. Ik luister en zal hem goed inlichten. Ik zal geheim houden wat mij istoevertrouwd. Ik zal de geneeskundige kennis van mijzelf en anderen bevorderen. Ik erkende grenzen van mijn mogelijkheden. Ik zal mij open en toetsbaar opstellen, en ik ken mijnverantwoordelijkheid voor de samenleving. Ik zal de beschikbaarheid en toegankelijkheid vande gezondheidszorg bevorderen. Ik maak geen misbruik van mijn medische kennis, ook nietonder druk. Ik zal zo het beroep van arts in ere houden”.En vervolgens: “Dat beloof ik” of als je gelovig bent: "Zo waarlijk helpe mij God Almachtig”.Wist je dat…het woord esculaap verwijst naar de Griekse god van de geneeskundeAesklepios?de slang symbool is voor genezing, omdat dit dier zijn huid kanafwerpen, wat genezing betekent en zijn beet de dood?artsen dit symbool achter de voorruit van hun auto hebben om aan tegeven dat ze arts zijn?er een oude plataan met een omtrek van 12 meter op de agora (plein) ophet eiland Kos staat, waarvan men zegt dat Hippocrates daar veel onder zat om te filosoferenen te leren?Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 3

Griekse godenDe Grieken waren erg gelovig, zoals je al hebt kunnen lezen. Ze hadden bijna overal eengod voor. De goden woonden op de berg Olympus. Zeus was de oppergod, de god van dehemel. Hij was getrouwd met Hera. De Grieken vertelden elkaar godenverhalen. Het zijnprachtige verhalen met veel symboliek, maar ook met veel geweld.Hier zie je een lijstje met Griekse goden en hun functie:‣ Aesklepios: geneeskunde‣ Aphrodite: liefde, vruchtbaarheid, beschermster van planten- en dierenwereld‣ Apollo: zon, licht, dichtkunst, waarheid, intellectualisme en beschermer vanherders en hun kuddes en zoon van Zeus‣ Ares: oorlog, krijgslust‣ Artemis: maan, jacht, maagden, wilde dieren‣ Demeter: landbouw en graan‣ Dionysus: wijn en feesten‣ Hades: dood, rijkdom, kostbare metalen en god van de onderwereld‣ Hephaistos: smeedwerk, ambachten‣ Hera: huwelijk en gezin, vrouw van Zeus‣ Hermes: handel, verkeer, welsprekendheid, boodschapper van de goden, vanreizigers, dieven en bedriegers‣ Hestia: vuur/haard en de huiselijkheid‣ Pallas Athene:wijsheid, strategie en het handwerk‣ Pan: woud, herdersleven en de muziek‣ Poseidon: zeeën, aardbevingen en paarden‣ Zeus: oppergod, hemel en bliksemDe god Pan heeft het onderlijf en de hoorns van een geit,maar een menselijk bovenlijf. Hij heeft een lang, smalgezicht . In zijn hand heeft hij de panfluit, die naar hemgenoemd is. Het verhaal waarom de panfluit naar hemgenoemd is gaat als volgt: Pan zat op een keer de mooienimf Syrinx achterna. Syrinx had helemaal geen zin in Panen bad tot de goden of die haar tegen Pan wildenbeschermen. De goden verhoorden haar gebed enveranderden haar in een rietstengel. Pan plukte derietstengel en maakte er een fluit van. Op het plaatjehiernaast kun je zien dat hij de panfluit in zijn hand heeft.Zijn afschrikwekkende uiterlijk maakte de mensen angstig.Zij schrokken als ze hem zagen. Dat is de verklaring vanhet woord pan-iek.Lees de verhalen uit je Alles in 1 boek op blz.69-70Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 4

Olympische spelenIn 776 V. Chr. werden de eerste Olympischespelen in Olympia gehouden. De spelen werdenom de vier jaar gehouden ter ere van de oppergodZeus. De Olympische Spelen waren er ook omjonge mannen hun fysieke kwaliteiten te latentonen. Vrouwen mochten toen nog niet meedoen.Olympia was een heilige plaats waar veletempels, altaren en standbeelden te vindenwaren. Er stond onder meer het 12 meter hogestandbeeld van Zeus, dat een van de zevenklassieke wereldwonderen was.De olympische spelen duurden toen vijf dagen,waarvan drie dagen werden gebruikt voor dewedstrijden. Er waren wagenraces en eenpentatlon, een vijfkamp bestaande uit worstelen, hardlopen,verspringen, speerwerpen en discuswerpen. De andere twee dagenwaren bestemd voor religieuze rituelen. Op de laatste dag was er eenbanket voor alle deelnemers, 100 ossen werden geofferd ter ere vanZeus. De winnaars kregen geen geldprijs, maar een lauwerkrans,gevlochten van de bladeren van een olijfboom die op het terrein groeidevlak bij de tempel van Zeus. Voor de Grieken had de olijfboom eensterke symbolische en religieuze waarde. De Olympische spelenwerden verboden in 394 n. Chr. door de Romeinse keizer Theodosius Iomdat hij de spelen en de verering aan de Griekse goden een heidensfeest vond, dat de verspreiding van het christendom in de weg stond.De Olympische Spelen werden in 1896 opnieuw ingevoerd door BaronPierre de Coubertin. Hij wordt gezien als oprichter van de moderneOlympische Spelen. De Coubertin was voor de bevordering van eenevenwichtige lichamelijke en geestelijke opvoeding van de jeugd en de versterking van devriendschapsbanden tussen de volkeren. Hij was er van overtuigd dat de sportievekrachtmeting edelmoedigheid en ridderlijkheid bij de atleet zou stimuleren, en tevens respectvoor de prestatie van de tegenstander.Het motto en de vlamHet motto van de olympische spelen is: Citius, Altius, Fortius [sneller, hoger, sterker]Het olympisch vuur is het symbool van eeuwige strijd van de mens om tot eenheid enverbondenheid te komen. De eerste keer dat de olympische vlam gebruikt wordt is in 1928tijdens de Spelen in Amsterdam. Tegenwoordig gaat het zo: Het vuur komt uit Olympia waareen fakkel wordt ontstoken door tijdens een ceremonie het zonlicht met spiegels op de fakkelte concentreren. Daarna wordt deze fakkel door een estafetteloop (maar gedeeltelijk ook metsnellere vervoermiddelen) via een groot aantal landen naar het stadion van de Spelengebracht, waar de laatste loper de eer te beurt valt om de Olympische vlam te ontsteken. Hetvuur wordt gedoofd als de spelen voorbij zijn.Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 5

De vlagDe zes gekleurde ringen wit, rood, blauw, groen, geel enzwart werden gekozen omdat de vlag van elk land in dewereld minstens één van deze kleuren bevat. De vijf ringenstaan voor de vijf werelddelen en bovendienvertegenwoordigen ze de eenheid van de continenten bij desportieve bijeenkomst. De vlag werd als symboolaangenomen in 1914, maar werd pas bij de zomerspelen van 1920 in Antwerpen voor heteerst gevoerd.De hymneDe Olympische hymne (lied) werd voor het eerst uitgevoerd op de eerste moderneOlympische Spelen in Athene in 1896. Het was een compositie van de Griek Spiros Samaras(1863-1917), op een tekst van de Griekse dichter Kostis Palamas met de titel:"Ancient eternal and immortal spirit". Deze hymne is dan ook te horen bij deopeningsceremonie van alle Olympische spelen.Wist je dat…in de oudheid soldaten toestemming kregen om het leger tijdelijk te verlaten om deel tekunnen namen aan de Spelen?de mannelijke atleten in hun blootje sportten,en daarom vrouwen niet mochten komen kijkenbij de Spelen?het Griekse woord voor sport gymnastiek, is en afgeleid is van gymnos, wat naakt of schaarsgekleed betekent/voor de vrouwen aparte spelen werden georganiseerd, de Heraia, waar alleen ongehuwdemeisjes aan deel mochten nemen? Ze opgedeeld werden in drie leeftijdsgroepen en integenstelling tot de mannen, ze niet naakt mochten lopen en daarom een tuniek tot boven deknie droegen?de mannen daarom wel mochten komen kijken?Info plus – Opdrachten1. Wat betekent het woord filosofie en waar is het van afgeleid?2. Wat is het verschil tussen Mythos en Filosofie?3. Wat bedoelde Socrates met: “ Het niet onderzochte leven is de moeite van het levenniet waard?4. Wat is een Socratisch gesprek?5. Leg uit wat bedoeld wordt met: Hij [Hippocrates] haalde de geneeskunde uit de sfeervan tovenarij en godsdienst.6. Zoek enkele filosofen en filosofische uitspaken en schrijf ze op.7. Over welke vraag of vragen denk jij vaak na?8. Wat is het verschil tussen een filosoof en een wetenschapper?9. Sport is een medicijn tegen oorlog. Leg uit wat dat volgens jou betekent10. Wat betekent de titel van de Olympische hymne: "Ancient eternal and immortalspirit"? wat vind je van deze titel?11. Als je zelf een titel zou mogen verzinnen voor een Olympische hymne hoe zou dietitel dan zijn? Bedenk daarbij wel, dat de Olympische gedachte er wel in terug tevinden moet zijn.Project Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 6

Overleg met je leerkracht:Zoek op : www.netwijs.nl wereldwonderen en klik op bezoeken van dit blokje2122 De zeven wereldwonderenWebsite over de zeven wereldwonderen: depiramides van Gizeh, de hangende tuinen vanBabylon, de tempel van Artemis in Efese, het beeldvan Zeus, het mausoleum van Halicarnassus, colossusvan Rhodos en de pharos van Alexandrië.aardrijkskunde geschiedeniswereldwonderen wondersBoekentip:Als je de verhalen over de goden en de helden wilt lezen kun je in de bibliotheek de boekenvan Imme Dros lezen, daarin staan de verhalen prachtig opgeschreven.: de mythen vanProject Prehistorie, Grieken en Romeinen F-verrijking week 4 7