Untitled - Emilia Romagna Turismo

Riviera di RiminiTravel NotesProvincia di RiminiAssessorato al TurismoEen tocht langsde spirituele plaatsenin het gebied rond Rimini

INLEIDING

Tot voor kort dachten de meeste mensen wanneer men overRimini sprak voornamelijk aan strandtoerisme: zee, zand, zon en uitgaan.Inmiddels weten velen dat er al op enkele kilometer van hetstrand een gebied ligt dat rijk is aan historische nederzettingen en dus aangeschiedenis, cultuur, natuur en spirituele oorden.U leest het goed, spirituele plaatsen. Hier heeft het wijdverbreideen diepgewortelde geloof een dicht netwerk van allerlei soortengetuigenissen achtergelaten en is de natuur in haar meest authentiekevorm een bron van betovering, verbazing en een object van contemplatieen gebed.Onze reis toont de bezoekers de meest bekende heilige enaanbeden plaatsen in het gebied rond Rimini en Montefeltro: kathedralenen kloosters, heiligdommen en oratoria, plattelandskerkjes en kleine bidcellen,plaatsen waar het godvruchtige volk zich verenigde en feestvierde,en zo samen genoot van voedsel en drank, dans en spel. Deze oordengetuigen van een hechte band met moeder natuur, met haar schepper enmet alle heilige personen die deze cultuur hebben verbreid.7

HOOFDSTUK IDE BISDOMMENVAN HETTERRITORIUM

Het territorium van de provincie Rimini strekt zich uit in dedalen van de rivieren Marecchia en Conca en omvat het bisdom Riminien een gedeelte van het bisdom Montefeltro; dit kreeg in 1977 officieelde naam San Marino-Montefeltro, omdat het behalve het hogeMarecchia-dal en een deel van de Conca- en Foglia-dalen, het hele gebiedvan de Republiek San Marino beslaat. Deze Republiek heeft nooit eenvaste bisschoppelijke zetel willen hebben uit angst voor tussenkomst vande staat.Beide bisdommen zijn zeer oud: de eerste bisschop vanRimini waar men documentatie over vindt is Stemnio (in 313); die van hetbisdom San Marino-Montefeltro is Agatone (in 826).De eerste evangelisatie van het gebied wordt toegeschrevenaan de heiligen Marinus en Leo in de 4 de eeuw, maar heeft mogelijk op eeneerder tijdstip plaatsgevonden, althans in het gebied aan zee dat via dehaven van Rimini invloeden uit het oosten onderging.In Rimini vond in 359 een concilie plaats (het Concilie vanRimini), bijeengeroepen door keizer Constantijn II om de goddelijkenatuur van Jezus vast te stellen, een kwestie waarover het ariaanse oostenen katholieke westen het oneens waren wat tot grote spanningen binnenKerk en keizerrijk leidde.Dit concilie is nooit door de Kerk erkend, maar speelde zichzowel in Rimini als Seleucia af. Zo kwamen maandenlang meer dan 400bisschoppen met hun gevolg naar Rimini, wat aantoont dat de stad nietalleen over godsdienstige structuren en verblijfruimte beschikte, maar ookgrotendeels christelijk was.1. Het bisdom RiminiIn 1604, tijdens een ingewikkelde reorganisatie van de zetelsvan de metropolieten en de suffragane bisdommen van de streek, werdhet bisdom onder de zetel van Ravenna geplaatst, waar het nog steedsonder valt.In 1777 scheidde paus Pius VI (uit Cesena) negen parochiesaf om deze aan zijn bisdom van oorsprong toe te voegen. In 1977 heeftPaus Paulus VI vier parochies (Serravalle, Dogana, Faetano, Falciano)onder het bisdom San Marino-Montefeltro verenigd en een gebied van degemeente Sogliano al Rubicone aan het bisdom Rimini toegewezen.In 1809 ging de status van kathedraal van de Santa Colombaover op de kerk van San Francesco, bekend als de Tempio Malatestiano(Malatesta tempel).Uit dit bisdom komen paus Ganganelli (Clemens XIV, 1769-9

ovenMontefiore Conca,heiligdom van BonoraonderMontescudo, heiligdomvan Valliano1774), geboren in Santarcangelo di Romagna op 31 oktober 1705 en kardinaalGiuseppe Garampi (1725-1792), bekend om zijn moderne indeling van hetVaticaans Geheim Archief.Het bisdom ligt in twee regio’s: Emilia Romagna en Marche,en drie provincies: Rimini, Forlì-Cesena en Pesaro-Urbino. Het beslaat 28gemeentes, waarvan 20 in de provincie Rimini, 5 in Forlì-Cesena en 3 inPesaro-Urbino Hier bevinden zich 115 parochies, 99 in de provincie Rimini,13 in Forlì-Cesena en 3 in Pesaro-Urbino.In het bisdom Rimini is het seminarie naar don Oreste Benzigenoemd. Geboren op 7 september 1925 in San Clemente, zevende van9 kinderen, trad hij op zijn twaalfde tot het seminarie toe. Hij werd op 29juni 1949 tot priester gewijd.Van 1954 tot 1969 was don Oreste geestelijk leider voor dejongeren van het kleinseminarie van Rimini en adjunct-assistent van deplaatselijke Katholieke Jeugd.In 1968 heeft hij met een groep jongeren en enkele priestersde Associazione Papa Giovanni XXIII opgericht, een kerkelijke bewegingdie zowel in Italië als in andere landen actief is. Don Oreste is op 2november 2007 overleden.2. Het bisdom San Marino - MontefeltroVolgens historici bestaat het bisdom sinds de 7 de eeuw ookal dateren de eerste berichten uit de 9 de eeuw, waar in documenten detitel “Montefeltro” verschijnt met expliciete verwijzing naar het bisdomen duidelijk wordt dat een bisschop genaamd “Agato” aan het RomeinsConcilie van 826 deelnam. De eerste zetel was de beroemde enindrukwekkende burcht van San Leo, de “Mons Feretrius”, waarvan denaam Montefeltro komt. Paus Gregorius V onderworp op 7 juli 977 hetepiscopaat van Montefeltro aan de Kerk van Ravenna. In 1050 ontnam PausLeo IX om politieke redenen de bisschoppelijke jurisdictie van Montefeltroaan de aartsbisschop van Ravenna maar na een aantal politieke voorvallenwerd het bisdom opnieuw onder Ravenna gebracht en vervolgens onderde zetel van Rome. In 1563 wees paus Pius IV, met de goedkeuring vanbisschop Massari van Montefeltro het bisdom aan de metropoliete zetelUrbino toe, die net een maand bestond. Vanaf de tweede helft van de 13 de11

HOOFDSTUK IIDEKATHEDRAALVAN HETBISDOMRIMINI14

De eerste kerk die men in Rimini bezoekt is ongetwijfeld demoeder van alle kerken van het bisdom Rimini, en huisvest de kathedraal.We hebben het over de Tempio Malatestiano, de Malatestatempel.Het belang van dit bouwwerk, een mijlpaal in de architectuurvan de vroege renaissance, is alom bekend. Sigismondo PandolfoMalatesta, heer van Rimini, liet tussen 1446 en 1460 een oude franciscaansekerk gewijd aan de heilige Franciscus (maar van oorsprong benedictijnsen aan de Maagd gewijd) uitbreiden en “moderniseren” doorLeon Battista Alberti en veranderde hem zo in “zijn” kerk waar hij zijnvoorvaderen, hovelingen, gezagvoerders en zichzelf en zijn familie konlaten begraven.Het moest een soort groot dynastiek mausoleum en tegelijkertijd“prinsenkerk” worden en er werden kosten noch moeiten gespaardom de gebouwen uit de oudheid in schoonheid te overtreffen; verdermoest de kerk, volgens de intellectuelen aan het hof (in het bijzonder LeonBattista Alberti), een diep godsdienstig concept uitdrukken, en alleen aanGod - of liever - aan de “Diviniteit” zijn gewijd.Daarom verdwenen alle traditionele afbeeldingen van heiligemaagden en bij het volk geliefde heiligen en werden zij vervangen doorkapellen gewijd aan de engelen van de dierenriem en door andere afbeeldingendie de schoonheid van het firmament en de vrije kunsten benadrukken,waarin de profetieën van de antieke Sibillen en de profeten wordenopgeroepen, en de theologische en kardinale deugden en de grote kerkgeleerden(en dus de heilige “intellectuelen”) worden verheerlijkt.1. De Malatesta tempel en zijn ontwikkelde en antieke religieAlles wijst hier op een ontwikkelde, pure en antieke gelovigheid,extra fascinerend vanwege de ontwikkeling die de architectonischevormen en beelden sinds de oudheid hebben doorgemaakt; maar de tempelis ongetwijfeld elitair en beïnvloed door zijn trotse opdrachtgever, dieoveral zijn naam en wapenschilden ten toon spreidt.De tempel, een meesterwerk van het humanisme, bewaarplaatsvan kunststukken van Agostino di Duccio, Piero della Francesca enMatteo de’ Pasti is eerder het resultaat van de ambitie en trots van Sigismondodan van oprechte devotie.Dit verschafte Paus Pius II dan ook een motief om Sigismondoonterecht als heiden te bestempelen, wat samen met andere beschuldigingenleidde tot de excommunicatie en ondergang van de heer van Rimini,de onderbreking van de werken aan de Tempel en het uiteenvallen15

Rimini, TempioMalatestianovan het gezelschap van hovelingen, humanisten en kunstenaars waar hethof van de Malatesta’s zo beroemd om was.Het bouwwerk is duidelijk onvoltooid en op het eerste gezichtlijkt het interieur een grote lege ruimte; het vergt enige tijd en nauwkeurigestudie van de beeldhouwkunst om er de schoonheid en spirituele betekenisvan te ontdekken; deze wordt soms onjuist afgespiegeld als ketters ofheidens of zelfs “erotisch” (vanwege een vermeende toewijding aan Isottadegli Atti, minnares en later derde vrouw van Sigismondo) door de - vaakslechte - literatuur uit de romantische tijd wat daarna werd overgenomenin volkse publicaties.In de Malatesta tempel verdienen twee belangrijke werkenvan voor de verbouwing van Sigismondo bijzondere aandacht: in de absidehangt een kruisbeeld van Giotto uit eind 13 de eeuw, die van een groteconcreetheid en grote humaniteit getuigt; en in de eerste kapel links zietmen een albasten beeldje van de Piëta, een Duits kunstwerk uit beginveertiende eeuw, met de titel “Madonna dell’Acqua”: tot haar richten debewoners van Rimini en van het omliggende platteland bijzondere gebedenin momenten van waternood of watersnood.De Tempel die in 2002 de titel basiliek verkreeg, is sinds 1809de kathedraal van het bisdom Rimini.Vanaf dat moment is hij aan de heilige Colomba gewijd, netals de vroegere zeer oude kathedraal, die meerdere keren is geherstructureerden, na door Napoleon als kazerne te zijn gebruikt, begin negentiendeeeuw is afgebroken.17

HOOFDSTUK IIIDEKATHEDRALENVAN HETBISDOMSAN MARINO-MONTEFELTRO18

De situatie van het bisdom San Marino-Montefeltro is ingewikkeld.Allereerst heeft het bisdom drie kathedralen.De antieke kathedrale kerk is die van San Leo, waaraan in1577 (zonder hierdoor te worden vervangen) een nieuwe kathedraal inPennabilli werd toegevoegd.Verder is ook de basiliek van San Marino een “co-kathedraal”.De huidige zetel van de bisschop bevindt zich in Pennabilli.De reden voor deze situatie ligt in de geschiedenis van hetgebied, dat was verdeeld in kleine “signorie”, heerschappijen, die in onderlingestrijd waren. Deze rivaliteit heeft tot niet lang geleden effect opde parochies gehad.De bisschop van Montefeltro had eeuwenlang geen vastezetel en verplaatste zich tussen San Leo, Valle Sant’Anastasio (nu in deRepubliek San Marino), Talamello, Macerata Feltria en Pennabilli.Rond 1570 werd hij definitief uit zijn historische zetel SanLeo verdreven door graaf Guidobaldo della Rovere, die de aanwezigheidvan de bisschop, de curie, de kathedraal en het seminarie in San Leo alsobstakels voor de verdediging van de staat van Urbino beschouwde.1. San Leo: het oudste bisdomToch zijn de oudste bisschopszetel en kathedraal die van SanLeo. Hier rijst de Kathedraal, gewijd aan San Leone, indrukwekkenden magnifiek met ernaast een grote klokkentoren en een oude en mooie“pieve”, parochiekerk, gewijd aan Santa Maria Assunta.Dit prachtige en interessante architectonische complex voertons terug naar het hart van de pittoreske middeleeuwen. De parochiekerkdateert uit de 11 de eeuw, de kathedraal uit de 12 de -13 de . De imposante enharmonieuze stenen bouwwerken zijn van een romaanse soberheid, enbevatten oudere - Romeinse en romaanse - architectonische elementen.De interieurs zijn bijzonder suggestief: in het schemerdonker nodigen zeuit tot gebed en meditatie. De mystieke sfeer van de middeleeuwen isvooral te bespeuren in de kathedraal met zijn stenen gewelf ondersteunddoor grote pilaren en zuilen, waarvan enkele nog een romaanse basis enkapiteel hebben, met een presbyterium dat op een romaanse crypte ligt.Dit grote bouwwerk, waarschijnlijk in 1173 ingewijd maar zekerlater voltooid, heeft drie schepen en is van zandsteen. Ondanks de restauratiesheeft het zijn originele en plechtige karakter weten te behouden. In decrypte wordt het stenen zadeldakvormige deksel van de sarcofaag bewaardmet het stoffelijk overschot van de heilige Leo. Deze heilige, vriend en collegavan de heilige Marinus, werd volgens de traditie aan het einde 3 de of begin19

ovenSan Leo, kathedraalonderPennabilli, kathedraal4 de eeuw door Gaudentius in Rimini tot priester gewijd. Zijn lichaam zou volgenseen legende die echter niet historisch is bevestigd, door keizer HendrikII in 1014 zijn verwijderd en zou zich nu in Voghenza in de provincie Ferrarabevinden. Meer dan zeshonderd jaar lag het in de stenen sarcofaag van SanLeo totdat de Germaanse keizer, ook wel “de Heilige” genoemd, met toestemmingvan Paus Benedictus VII in ruil voor de overwinning van de keizerop de Grieken en Saracenen bij Rome, het stoffelijk overschot van de heiligemeenam naar zijn stad, Spira, in Duitsland. Maar tijdens de reis begonnen depaarden in de buurt van Ferrara te steigeren en wilden niet verder, waardoorde keizer gedwongen was het beroemde lichaam op die plaats achter telaten, die de naam “San Leo di Voghenza” kreeg. Bij zijn vertrek sprak hij dewoorden: “Op mijn reis wilde ik je met eer behandelen: moge de plaats diejij hebt gekozen je behouden”. Het is waarschijnlijker dat de sarcofaag metzijn relikwieën, die nog steeds in de kerk van San Leo in Voghenza wordt bewaard,hier is achtergebleven tijdens één van de reizen die men in de vroegemiddeleeuwen ondernam door met heilige relieken langs dorpen en stedente gaan die door natuurlijke rampen en de pest waren geteisterd. In elk gevalwerd in 1953 een reliek van de heilige naar San Leo teruggebracht dat nuin een zilveren urn wordt bewaard, samen met het deksel van de sarcofaagdie Hendrik II in de dom achterliet. De kathedraal is perfect “georiënteerd”:zoals bij alle oude christelijke bouwwerken liggen de absides naar het oostenterwijl de ingang aan de zuidkant ligt. De bezoeker die vanaf het pleinaankomt ziet allereerst de drie ronde, met boogjes bekroonde absides en demassieve muren met hun lisenen. Tegenover de ingang bevonden zich ooitbouwwerken van de bisschoppelijke zetel met ernaast de klokkentoren, dienu geïsoleerd staat. De 32 meter hoge toren is vierhoekig aan de buitenkantterwijl hij van binnen rond is. Ook de toren stamt uit de 12 de eeuw. Tijdensde restauraties van 1973 zijn grote delen van een ciborium en een marmerenplaat uit het einde van de achtste eeuw teruggevonden die duidelijk uit eenvroeger heilig bouwwerk afkomstig zijn: deze interessante sculpturen zijn nuin het plaatselijke museum van heilige kunst tentoongesteld.2. San Marino en PennabilliDe andere twee “co-kathedralen” zijn duidelijk heel andersvan vorm en stammen uit andere tijden.21

HOOFDSTUK IVDEBESCHERM–HEILIGEN24

Het is niet duidelijk wie de eerste evangelisten in het gebiedwaren. Volgens een antieke hagiografische traditie zou dit de heilige Gaudentiusvan Efeso zijn, eerste bisschop van Rimini en verbonden aan hetConcilie van Rimini van 359.Verder zijn volgens de legende de heiligen Marinus en Leonede eerste echte evangelisten van Rimini en Montefeltro.De heilige Gaudentius zou in Rimini zijn gearriveerd nadatMarino en Leone met hun preken al veel heidenen hadden bekeerd.Marinus en Leone zouden bisschop Gaudentius hebben bijgestaanin zijn evangelisatie, waarna de eerste tot diaken werd gewijd ende tweede tot priester, voordat ze heremieten en verkondigers van hetNieuwe Woord in het binnenland werden. Hier stichtten ze de gemeenschappendie hun namen dragen, San Marino en San Leo, die respectievelijkop de Monte Titano en de Monte Feltrio liggen.1. De heiligen Marinus en LeoneLeone en Marinus waren afkomstig uit Dalmatië en in de tweedehelft van de derde eeuw in Rimini gearriveerd. Van de diaken Marinus isbekend dat hij in Loparo op het eiland Arbe is geboren, in het huidige Kroatië.Hij overleed in San Marino in 366. Volgens de traditie richtte hij in 301 deoudste republiek ter wereld op, die daarom zijn naam draagt: de RepubliekSan Marino. De legende gaat dat Marinus, steenhouwer, in 257 samen metLeone naar Italië kwam voor de heropbouw van de muren van Rimini en omde vervolging van de christenen, ingesteld door keizer Diocletianus, te ontvluchten.Toen de steenhouwers in Rimini aankwamen werden ze voor driejaar naar de Monte Titano gestuurd om de rots te ontginnen en te bewerken.Hierna gingen Marinus en Leo, of Leone, uit elkaar. De eerste ging terugnaar Rimini, de ander trok zich terug op de Monte Feltrio waar hij op simpeleen duidelijke wijze predikte en een kleine christengemeenschap stichtte, dieuitgroeide tot bisdom. Er werd zelfs een kerk gebouwd en zo ontstond eennederzetting die de naam San Leo kreeg. Leone wordt als eerste bisschopvan Montefeltro beschouwd ook al werd het bisdom pas in 826 erkend (hetomvatte het dal van de Marecchia, de Foglia en de Savio). De heilige stierfaan de pest in 360, een paar jaar voor de dood van Marinus, en momenteelwordt het deksel van zijn sarcofaag in de kathedraal van San Leo bewaard.Marinus bleef meer dan twaalf jaar in Rimini. Naast zijn normale werk verkondigdehij het woord van God en wist veel bewoners van Rimini te bekeren. Indie tijd kwam een vrouw uit Dalmatië naar Rimini die beweerde zijn wettigeechtgenote te zijn, en na een mislukte poging hem te verleiden, wendde zijzich tot de Romeinse autoriteiten. Marinus besloot te vluchten, doorkruiste25

Rimini, kerk van SanGiuliano, de martelingvan de Heilige, vanPaolo Veronesede vallei van de Marecchia naar het noorden en via een zijriviertje, de RioSan Marino, bereikte hij zijn eerste toevluchtsoord, de grot van de Baldasserona.Na een jaar werd hij hier door enkele veehouders ontdekt die hetnieuws van zijn terugvinding verspreidden. De vrouw begaf zich wederomnaar de heilige en sloot zich zes dagen zonder voedsel in zijn toevluchtsoordop. Op de zesde dag zag de vrouw van haar plannen af, keerde terug naarRimini en biechtte op tegen een heilige te hebben gehandeld, en dus, tegende Heer. Hierop verliet Marinus zijn schuilplaats, trok de Monte Titano op enbouwde daar een kleine cel en een kerk die hij aan Sint-Pieter wijdde. Eenman, Verissimo genaamd en zoon van de bezitster van het land waarop deberg rees, protesteerde echter tegen de aanwezigheid van de heilige. Marinusbad God om de man in bedwang te houden, die direct daarop verlamdneerviel. Zijn moeder vroeg de heilige om vergiffenis in ruil voor haar bekeringen doop en voor een stuk terrein waar Marinus begraven wilde worden.Verissimo genas volledig waarna veel van zijn familieleden zich bekeerden.De bisschop van Rimini, Gaudentius, riep Leo en Marinus bij zich om hen tebedanken en wijdde de eerste tot priester en de tweede tot diaken. Volgensde legende trof Marinus bij zijn terugkeer uit Rimini een beer aan die zijnwerkezel had verslonden. Hij beval het dier om voor de rest van zijn leven deplaats van de ezel in te nemen in de zware werkzaamheden. Terwijl zich inRimini een nieuwe vervolging afspeelde, stierf Marinus volgens de legendeop de Monte Titano, op 3 september 301 n.Chr.. Alvorens het aardse levente verlaten, nog steeds volgens de overlevering, verzamelde Marinus de bewonersvan de nederzetting op de Titano om zich heen en sprak als volgt:“Ik laat jullie vrij van beide mannen”. Marinus bedoelde hiermee de keizeren de paus, de één soeverein van het keizerrijk, de andere van de pauselijkestaat. Deze woorden worden van oudsher als de basis van de onafhankelijkheidvan de Republiek San Marino beschouwd. De legende van de heiligeMarinus is een mengsel van historische feiten en fantastische verhalen. Hijwordt beschreven in de Vita Sancti Marini, een hagiografische tekst uit heteinde van het jaar 900. Maar er bestaan ook andere versies van het levenvan de heilige. Zo wordt beweerd dat de beroemde zin Relinquo vos liberosab utroque homine een uiting is van een middeleeuwse opvatting van machten niet uit de 3 de -4 de eeuw stamt, tijd waarin de heilige leefde. De zin zouafkomstig zijn uit een tijd waarin de belangrijkste vrijheden van San Marino27

ovenRimini, kerkvan San GiulianoonderRimini, kerk vanSan Giovanni Battistawerden bedreigd en zou dus zijn uitgesproken door een jurist of patriot dieeen wettelijke basis wilde geven aan de mythe van de eeuwige vrijheid. Inieder geval is de legende door de jaren heen fundamenteel geworden voorde geschiedenis en onafhankelijkheid van deze kleine republiek.2. De heilige GaudentiusSint-Gaudentius, eerste bisschop van Rimini, is de belangrijkstebeschermheer van het bisdom van Rimini, de heilige Leo van het bisdom Montefeltroen de heilige Marinus van de republiek waarvan hij de stichter zou zijn.In Rimini werd de heilige Gaudentius vanaf de vroege middeleeuwenbijgestaan door andere schutspatronen: de heiligen Colomba,Innocenza en Juliaan, alle drie martelaars.De namen van deze heiligen zijn opgenomen in het boek van deantieke statuten van de stad die de feesten en vieringen vastlegden; beroemdekerken zijn aan hen gewijd (in Santa Colomba zelfs een kathedraal) diein de 19 de eeuw zijn verwoest, op de kerk van de heilige Juliaan na.Dit is een oude benedictijnse abdij, herbouwd in de 16 deeeuw, die zijn romp heeft behouden en waar men in de apsis het laatstemeesterwerk van Paolo Veronese (1588) ziet, met de marteling van deheilige. Verder vindt men in een zijkapel een mooi paneel uit 1405 (Bittinoda Faenza) waarop “figuurlijk” de suggestieve legende van de heilige Juliaanwordt weergegeven.In Rimini was er ook een kerk aan de heilige Marinus gewijd;deze staat nu bekend als Santa Rita, waar vier grote schilderwerken vanGiorgio Picchi uit 1595 hangen die een mysterieuze episode uit de legendevoorstellen: die van een bezeten vrouw die zich uitgeeft voor zijn vrouw.De iconografie van de beschermheiligen van Rimini is nietuitgebreid, maar de eerste munten van Rimini waren voorzien van de afbeeldingenvan Gaudentius en Juliaan; ook staan ze samen op een afbeelding.Deze bevindt zich onderaan een altaarstuk dat in 1611 door CosimoPiazza werd geschilderd voor de afgebroken kerk van de kapucijnen enzich nu in de kerk van San Giovanni Battista bevindt: de heiligen Gaudentiusen Juliaan staan op de voorgrond en houden een maquette vande stad omhoog; de andere heiligen staan hierachter, met de zee op deachtergrond, samen met Sint-Antonius van Padua.28

Rimini, tempeltjevan Sant’AntonioDe heilige Antonius van PaduaDeze ‘moderne’ heilige is in 1599 aan de historische beschermheiligenvan Rimini toegevoegd, gevolgd door vele andere (Nicola da Bariin 1633, Nicola da Tolentino in 1672, Filippo Neri in 1703, Francescodi Paola in 1735, Emidio in 1787), maar niemand van hen wordt zopopulair als Antonius.Dit is te wijten aan het feit dat hij volgens de traditie aan het beginvan de 16 de eeuw langere tijd in Rimini verbleef waarin er veelwonderen plaatsvonden. Enkele van de bekendste hiervan zijn die vande vissen die naar de kust kwamen om hem te horen preken en dievan de hongerige ezel die voor de heilige knielde. Het eerste wonderwordt ook beschreven in de Fioretti van de heilige Franciscus enwordt meestal in Rimini geplaatst; het tweede wordt door meerderesteden opgeëist.Het verblijf van Antonius in Rimini wordt over het algemeen in de jaren30 van de 13 de eeuw geplaatst, toen de stad was doordrongen vande patarini ketterij. Op plaatselijk niveau begon de devotie voor dezeheilige aan het begin van de 16 de eeuw, toen de stad in een staat vanchaos verkeerde door zowel de overgang onder de directe heerschappijvan de kerk als door de tegenstand van de familie Malatesta. Bovendienwas de stad onderworpen - net als de rest van de kerkelijke staat - aaneen zeer slecht beleid en aan een onrust die al snel zou leiden tot deverbranding van de dominicaan Girolamo Savonarola (1498) en tot deprotestante reformatie van Maarten Luther (1517).In 1518 werd er in het antieke forum van Rimini (nu piazza Tre Martiri)een kleine tempel gebouwd die aan de heilige Antonius werdgewijd, precies op de plaats waar volgens de overlevering het wondermet de ezel zou hebben plaatsgevonden.Deze tempel bestaat nog steeds, hij is meerdere malen herbouwd (delaatste keer na de aardbeving van 1672) en kijkt uit op de kerk van dePaolotti (de minieme broeders van de heilige Franciscus van Paola),waar in de antieke abside een mooi altaarstuk van Guercino (1659)werd bewaard met de afbeelding van Antonius van Padua (nu in hetStadsmuseum).In de abside van de huidige kerk die na de oorlog is herbouwd vindtmen de twee wonderen van Rimini, naverteld in grote fresco’s vanleerlingen van Achille Funi (1972). Het kerkje dat bij de haven wasgebouwd om het wonder van het gebed van de vissen te herdenken ishelaas in de oorlog verwoest.31

HOOFDSTUK VFRANCIS-CAANSEPLAATSEN

De beste plaatsen voor stilte en gebed zijn ingenomen doorde franciscanenkloosters van de minderbroeders observanten en de kapucijnendie zich praktisch altijd te midden van prachtige landschappenop geïsoleerde plekken bevinden, ideaal voor gebed en contact met denatuur.1. Santa Maria delle Grazie in Covignano di RiminiNet buiten Rimini, op de heuvel van Covignano, ligt het franciscaanseheiligdom van Santa Maria delle Grazie, gebouwd in de 14 deeeuw in de toen aanwezige bossen op de heuvel.Het is eenvoudig met de auto te bereiken, maar het verdientaanbeveling over de Via Crucis te wandelen, die vanaf Via Covignano naarhet kerkhof van de kerk leidt; omgeven door cipressen heeft men van hieruiteen prachtig uitzicht over de stad en de zee. Langs het pad liggen deveertien kapelletjes van de Via Crucis.Deze behoorden tot de oudste ter wereld; in de 18 de eeuwherbouwd met reliëfdecoraties werden ze in de oorlog verwoest, die nietalleen de stad maar ook de heuvel van Covignano hevig heeft getroffen. Inde jaren vijftig van de 20 ste eeuw zijn ze opnieuw herbouwd en hebben nubas-reliëfs in keramiek van de beeldhouwer Elio Morri uit Rimini.2. De franciscaanse nederzettingen in het Marecchia-dalLangs de weg van het Marecchia-dal die van Rimini naarMontefeltro loopt, liggen een groot aantal franciscaanse nederzettingen.Deze weg werd door de heilige Franciscus in 1213 afgelegd waar nogsteeds getuigenissen van bestaan.Volgens de traditie stopte de heilige tijdens zijn reis naar Riminiin een bos aan de voet van de heuvel van Verucchio bij een klein,aan het Heilige Kruis gewijd kluizenaarsverblijf. Hier verrichtte hij enkelewonderen. Zo zwegen bijvoorbeeld de vogels tijdens zijn gebed en deedhij een heilzame bron ontspringen. Het beroemdste mirakel is dat van destaf van Franciscus, die wortel schoot nadat hij in de grond werd gestokenen veranderde in een snelgroeiende cipres. De kluis veranderde in eenklooster waarnaast de kerk Santa Croce werd opgericht.Deze plek in Villa Verucchio is ook nu nog bijzonder suggestiefen vol spiritualiteit dankzij de afgelegen ligging tussen olijfbomen encipressen. Iets verderop ontspringen heilzame wateren die het mirakel vande bron oproepen terwijl men in de kloostergang de door de heilige geplantecipres kan aanschouwen, een enorm natuurmonument dat volgensbotanici - die zo de legende bevestigen - minstens 800 jaar oud is. De33

ovenVilla Verucchio,klooster vanSan FrancescoonderSantarcangelo diRomagna, kloostervan de kapucijnencipres is 25 meter hoog en heeft een stamomtrek van meer dan 7 meter.Een ander klooster dat aan de aanwezigheid van Franciscusherinnert ligt aan de voet van San Leo, in Sant’Igne. Dit kleine kloosterheeft een kruisgang van bescheiden afmetingen waarboven de klokkengevelrijst van het ernaast gelegen aan de Madonna gewijde kerkje.Deze kerk is in 1244 ingewijd en heeft een enkel schip meteen kort transept waarin rechts een stuk van de stam van een iep wordtbewaard die in 1662 is omgehakt en waaronder Franciscus zou hebbengepreekt. De bouwstijl van de kerk is landelijk en sober. De kerk ligt prachtigafgelegen tussen groene velden en glooiende weiden. Ooit was hiereen bos dat “Santegna” heette, en vervolgens “Sant’Igne” werd genoemdvanwege een vuur dat op miraculeuze wijze de weg aan Franciscus zouhebben gewezen naar de Mons Feretrius (de antieke naam van San Leo).Sant’Igne zou dan ook voor “heilig vuur” staan.Er leven nu geen broeders meer in het klooster van Sant’Ignenoch in het mooie franciscanenklooster van Montemaggio, eveneens inde gemeente van San Leo, waar nu een rehabilitatiecentrum is gevestigd.Ook dit laatste klooster heeft een mooie ligging maar kan zich niet op eenbezoek van de heilige Franciscus beroemen omdat het in de 16 de eeuw isopgericht. Met de bouw van de kerk, die een prachtige renaissance zuilengangheeft, werd in 1546 begonnen en hij werd in 1554 ingewijd. Nu ishij gesloten maar intern vindt men prachtige decoraties, een groot cassetteplafonduit het begin van de 18 de eeuw en altaren met houtgesneden envergulde altaarstukken en met mooie antependia van scagliola. Men zieter een polychroom houten kruis uit de 16 de eeuw, een geschenk van eenhertogin van Urbino, waarschijnlijk Lucrezia d’Este, vrouw van FrancescoMaria della Rovere. Ook het klooster met maar liefst twee kruisgangen isde moeite waard. Vanaf de onderste, met zijn achthoekige put in zandsteen,bereikt men de ondergrondse ijskelder, een van de meest suggestieveelementen van het complex.Ook al bestaat hij niet meer, mag de belangrijke franciscaansenederzetting van Santarcangelo di Romagna niet worden vergeten,die een grote gotische kerk met klooster bezat. Het was een bijzondercomplex waarvan na de afbraak de kerk overbleef, die vervolgens ineen pijpfabriek werd veranderd en nu dienst doet als lagere school en op34

Sant’Agata Feltria,kerk van SanFrancesco della RosaSan Francesco della Rosa in Sant’Agata FeltriaDeze kerk rijst naast de Fregoso-burcht in Sant’Agata Feltria waarmeehij via een geheime passage is verbonden. Het verhaal gaat dat erop de plaats van de kerk een kapel stond waar de heilige Franciscusvan Assisi verbleef tijdens zijn reis van Umbrië naar San Leo en waarhij de Monte La Verna van de Heer van Chiusi ontving, die diep wasgetroffen door zijn spiritualiteit; hij vervolgde zijn reis naar Verucchio,waar de cipres die uit zijn staf ontstond nog steeds bestaat, enarriveerde in Rimini om vervolgens naar Bologna te gaan.Zijn verblijf kan een legende zijn, maar het feit op zich is waarschijnlijkomdat Sant’Agata aan de toentertijd drukke doorgangswegen lag.In ieder geval was de devotie voor de heilige dusdanig sterk dat debewoners besloten om de kapel uit te breiden naar de vorm die hijheden heeft.Dit was zeker te wijten aan de aanwezigheid van de franciscanerbroeders in deze streek en in het bijzonder in Cella Fausti.Nadat het klooster verloren ging, wees de gemeenschap in 1781 defranciscanen de Fregoso-burcht toe waar zij tot 1820 bleven. Zijlieten de kerk bouwen, met een enkel schip en met een sobere stenenvoorgevel, waarvoor materiaal van het antieke verlaten klooster werdgebruikt. Zo is er een stenen doopvont waarop het jaar 1532 staat,dat zich eerst in San Francesco ai Piani bevond. De kerk heeft driealtaren en is met barok stucwerk gedecoreerd; interessant zijn debanken met de wapens van oude plaatselijke families en een orgel uitde tweede helft van de 11 de eeuw.Er bestaan verschillende interpretaties met betrekking tot de naamvan de kerk, maar zijn oorsprong blijft een mysterie.41

ovenSaludecio, kloostervan de hiëronymietenonderSant’Agata Feltria,kerk van San GirolamoDe kapucijnen en de “moderne” ordesDe stichter van de kapucijnen was Matteo da Bascio, geborenrond 1495 in Pennabilli.Omdat hij terug wilde naar de primitieve franciscaanse strengheid,verliet hij het klooster en verkreeg van paus Clemens VII het voorrechtom een pij te dragen van een stugge stof - zoals die van Franciscus vanAssisi, maar met een langere en puntigere kap, om strikt de regel vanabsolute armoede te volgen, als heremiet te leven en vrijuit te preken.Hij ontving veel kritiek en werd bestempeld als een excentriekezwervende prediker, maar hij had al snel veel volgelingen die terugwilden naar de oorspronkelijke geest van de franciscanen. Zijnvoorbeeld leidde tot de oprichting van de orde van de minderbroederskapucijnen, die door de paus in 1528 met de bul Religionis zelus werderkend. De “rigoureuze” keuze van broeder Matteo da Bascio werddoor veel mensen betwist, maar speelde een grote rol in de bewegingvan de reformatie van het religieuze leven in de 16 de eeuw.Ooit waren er veel kapucijnenkloosters in de streek; nu zijn alleendie van Rimini, San Marino, Santarcangelo, Montefiore Conca enSant’Agata Feltria overgebleven.In de 16 de eeuw ontstonden er andere ordes zoals de jezuïeten en detheatijnen die grote kloosters in de streek oprichtten, maar door deonderdrukkingen van eind 18 de eeuw verdwenen.In Rimini kan men nu nog de kerk van de jezuïeten aanschouwen,naast het ex-college dat bijna een eeuw lang werd gebruikt alsziekenhuis en nu stadsmuseum is; ook zijn de mooie kerken van dekarmelieten (San Giovanni Battista) en de servieten (SantaMaria dei Servi), in de 18 de eeuw gerenoveerd, te bezichtigen.Er is nog een orde die volledig is verdwenen: de orde van dehiëronymieten. Deze orde had kloosters in alle belangrijke centra,waarvan er twee behouden zijn gebleven, beide gewijd aan de heiligeHiëronymus (of Girolamo). Een ligt in Saludecio, naast de poort vanhet dorp waarvan de kerk met zijn mooie 17 de -eeuwse altaarstukkennog intact is. De andere ligt in Sant’Agata Feltria. De kerk bevatbelangrijke kunstwerken, waaronder een mooi groot altaarstuk van deschool van Pietro da Cortona met de afbeelding van de Madonna methet Kind e de heiligen Hieronymus, Cristina, Franciscus en Antoniusvan Padua, uit circa 1640; dit is het enige echte “barokke” schilderijin de regio en is te danken aan de vrijgevigheid van de markiezen vanFregoso, heren van Sant’Agata sinds 1506.42

HOOFDSTUK VIBENEDICTIJNENENMENDICANTEN44

In de middeleeuwen vond een enorme groei plaats van debedelordes, ordes met een precieze regel die hen onder meer tot de armoedeverplichtte.Zij ontvingen steun van de Kerk om de propaganda voor pauperismevan de katharen en waldenzen te weren en om de onwetendheidvan de arme seculaire clerus en de luiheid van de rijke benedictijnse kloosterordeste compenseren.1. De benedictijnen en de bedelordesDe oudste kloosters zijn die van de benedictijnen, die eeuwenlanghet geloof, de cultuur en de economie in dit gebied beheersten.Op vele plaatsen hadden zij dit gebied ontgonnen door te ontbossen enmoerassen droog te leggen, zoals in het lage deel van het Conca-dal.Aangezien de benedictijnen aan het eind van het eerste millenniumeen crisis doormaakten, werden ze vervangen door modernereordes die zich actief voor het apostolaat inzetten, zoals de franciscanen,augustijnen, dominicanen en de servieten, die alle tot eind 18 de eeuwenorm groeiden.De evangelisatie en ontwikkeling van alle reguliere ordeskwamen tot een halt door de napoleontische wetgeving die hun ontbindinguitvaardigde, waarbij de kloosters en hun bezittingen tot eigendom van deStaat werden gemaakt.Alleen de franciscanen, die meer gebonden aan de plaatselijkegemeenschap waren en dichter bij de mentaliteit en devotie van hetvolk stonden, zijn er vervolgens in geslaagd enkele van de kloosters terugte krijgen na de napoleontische onderdrukking, en later, na de onderdrukkingdie volgde op de Italiaanse eenwording.Van de vele verdwenen benedictijnse kloosters willen wijhier één noemen vanwege de bijzondere plaats waar het was gebouwd enwaardoor het een bezoek waard is.We hebben het hier over het klooster, gewijd aan de heiligeaartsengel Michaël en opgericht in de 12 de eeuw, dat hoog op deSasso Simone in het hogere Marecchia-dal ligt.Deze plek biedt een oneindig uitzicht en is bijzonder suggestiefen ideaal voor contemplatie en gebed. De ondoordringbare en afgelegenligging lijkt eerder geschikt voor een hermitage dan voor een klooster.In iets minder dan een eeuw leidden een aantal bijzonder koude winters,samen met het ontstaan van nieuwe en beter begaanbare pelgrimswegentot het verval van het klooster, waaraan de pest van 1348 de definitievenekslag gaf. Het werd ontbonden door paus Pius II, die het in 1462 bij het45

ovenRimini, kerk van SanGiovanni Evangelista(Sant’Agostino)onderPietracuta di San Leo,dominicanenkloosterVan dezelfde schilders uit Rimini, waarschijnlijk de broersGiovanni, Giuliano en Zangolo uit het begin van de 14 de eeuw, zijn hetKruisbeeld aan de rechtermuur van het schip en een groot fresco met hetLaatste Oordeel, dat nu in het Stadsmuseum wordt bewaard.Door de werken te verenigen kan men de “didactisch” catechistischefunctie ontdekken die de kunstenaars en hun opdrachtgevershieraan wilden geven, evenals de spiritualiteit van de boodschap die viageschilderde beelden werd overgebracht.3. De dominicanen en een bouwwerk uit de late renaissanceWat de dominicanen betreft wijzen wij op het indrukwekkendeen elegante bouwwerk, of liever, op wat van het klooster van Pietracutain de gemeente San Leo is overgebleven, dat over de Marecchiauitkijkt vanaf een smalle vlakke strook, “Il Monte” genaamd.Hiernaast staat de bescheiden kerk “del Monte”, gewijd aande Maagd van de Rozenkrans, die hier op 1 mei gevierd wordt. Het complexmet kerk en klooster met zijn simpele, harmonieuze vormen is eenuitstekende plaats voor meditatie en spiritualiteit.Het klooster waarvan de elegante voorgevel nog bestaat, isaan het begin van de 17 de eeuw gebouwd dankzij schenkingen van GiovanniSinibaldi uit Rimini.Het werd in 1664 voltooid en ontbonden in 1812.48

oven en rechtsonderRimini, fresco van de“Scuola riminesedel Trecento” in SanGiovanni Evangelista(Sant’Agostino)onder, linksMontefiore, 14 de -eeuwsKruisbeeld in de kerkvan San PaoloDe schilderkunst van Rimini van de veertiende eeuwDe muren van veel kerken van de bedelordes waren al in het begin vande 14 de eeuw bezet met prachtige fresco’s van verschillende schildersuit Rimini, die gedurende de eerste helft van die eeuw zeer actief inRomagna en de Marche waren en ook in Emilia en Veneto werkten.Hun schilderkunst is origineel en enorm modern: zij wisten zichnamelijk goed de vernieuwingen van Giotto eigen te maken, die zewaarschijnlijk in Assisi en zeker in Rimini aan het werk hadden gezientoen hij in de kerk van San Francesco het buitengewone Kruisbeeldschilderde dat bewaard is gebleven en uit eind 13 de eeuw dateert (enmisschien een serie fresco’s die verloren is gegaan toen de kerk in deMalatesta tempel werd veranderd).Een van hun grootste en beroemdste schilderwerken is de decoratievan de Kapel van San Nicola in Tolentino en, in Emilia, de decoratievan de refter van de abdij van Pomposa en die van de abdij vande kerk van Santa Chiara in Ravenna, nu bewaard in het NationaalMuseum van Ravenna.Voor een belangrijke decoratie van deze schilders in ons gebiedmoeten we ons naar Rimini begeven, naar de al geciteerde kerk van deheilige Johannes Evangelist (Sant’Agostino genoemd). Deze beschiktover twee series fresco’s die verborgen waren onder een laag verf enpas in de jaren twintig van de 20 ste eeuw werden ontdekt.Ook het Stadsmuseum bevat afgezien van een groot fresco met hetLaatste Oordeel dat eveneens uit de kerk van de heilige JohannesEvangelist komt polyptieken, panelen en kruisbeelden.Tot deze “Scuola riminese del Trecento” behoorden de schilders Neri,Giuliano, Giovanni, Pietro en Baronzio.Hun meesterwerken zijn gedeeltelijk naar grotere musea over dewereld verplaatst, maar er bevinden zich behalve in Rimini nogmeerdere werken in het gebied, en wel in Montefiore, Verucchio enVilla Verucchio, Santarcangelo, Misano Adriatico, Talamello, San Leoen Pennabilli.51

HOOFDSTUK VIIDEVROUWEN–KLOOSTERS54

In het hele territorium van de twee bisdommen liggen nogverschillende franciscaanse kloosters van zowel antieke als moderne afkomst,waarnaast kerken liggen die interessant zijn vanwege hun bouwstijlen religieuze voorwerpen.1. De clarissenNatuurlijk ontbreken ook de vrouwenkloosters niet. Een vande belangrijkste is dat van Santa Maria Maddalena van Sant’AgataFeltria, van de arme zusters van de heilige Clara, oftewel de clarissen.De clarissenzusters vestigden zich in het huidige kloosterin 1561, toen een aardverschuiving het dorp Sant’Agata en hun oudeklooster verwoestte. Zij wisten zich te redden en werden ondergebrachtin het gebouw waar ze nog steeds zijn gevestigd, dat indertijd aan defamilie Fregoso toebehoorde. Door de eeuwen heen kende het kloostereen grote bloei tot aan 1810, toen de zusters vanwege de napoleontischeonderdrukking gedwongen waren naar hun eigen families terug te keren.Het klooster werd ingericht als privéwoning, maar één zuster, AnnaGiordani, huurde de oudste vleugel van het gebouw en kreeg zo het kooren de kerk onder haar beheer. Met de terugkeer van paus Pius VII in Romein 1814 keerden ook de clarissen naar hun klooster terug, waar in 1866opnieuw een moeilijke periode aanbrak vanwege de verbeurdverklaringvan alle kerkelijke eigendom. De clarissen kregen veertig dagen om hetklooster te verlaten maar slaagden erin om te blijven, ook al konden zegeen nieuwe jongeren toelaten tot het noviciaat of de professie, watleidde tot het uitsterven van het claustrale leven. Begin 1900 traden echternieuwe jongeren tot het klooster toe en kwam de orde opnieuw tot leven.In 1930 ging de gemeenschap over op de Eerste Regel van de heiligeClara. In juli 1951 brak er brand in het koor van het klooster uit hetgeenenorme schade aanrichtte: ook een prachtig kruisbeeld van de school vanGiotto werd verwoest. Gelukkig is het belangrijke archief tot op hedenbewaard gebleven, dat verscheidene middeleeuwse documenten vanperkament met betrekking tot het gebied Montefeltro bevat. De laatstejaren is de oudste vleugel van het klooster verbouwd en wordt nu gebruiktals gastenverblijf.De laatste twintig jaar doet zich een bijzonder fenomeenvoor: uit heel Italië arriveren jonge meisjes die tot het klooster toegelatenwillen worden. Dit aparte verschijnsel is ook voorwerp van studie; hetrisico op uitsterving is daardoor verdwenen en het klooster bestaat nu uitongeveer twintig nonnen.Men vindt de clarissen ook in het centrum van Rimini, in het55

ovenValdragone diSan Marino, kloostervan Santa ChiaraonderPennabilli, kloostervan Sant’Antonioda Padovaklooster van San Bernardino. Hiernaast ligt de gelijknamige kerk, doorde architect uit Rimini, Giovan Francesco Buonamici in de 18 de eeuw gebouwd.De kerk heeft aan de buitenkant twee gestucte beelden van CarloSarti en men kan binnenin schilderijen van Donato Creti zien.In de Republiek San Marino, op een stille afgelegen plek inde natuur ligt het huidige klooster van Santa Chiara van Valdrigone inhet kasteel van Borgo Maggiore. Gebouwd rond 1960, heeft dit het oude17 de -eeuwse klooster in de stad vervangen, op het hogere deel van de Titano.De moestuinen die trapsgewijs oplopen en de loop van het terreinvolgen, maken deze plaats bijzonder suggestief. Ook de kerk van het nieuweklooster is gewijd aan de heilige Clara van Favarone di Offreduccio, in1193 in Assisi geboren en oprichtster van de clarissen.De zusters hebben een contemplatieve levenswijze maarhouden zich bezig met de productie van iconen en hosties, borduurwerken het ontvangen van bedevaartgangers.2. De augustinessenHet klooster van Sant’Antonio da Padova van Pennabilliis augustijns. Er zijn nu nog enkele zusters die zich, naast het contemplatieveleven, ook bezighouden met de bereiding van hosties, de reparatievan rozenkransen en lijstjes, de restauratie van iconen en de schilderkunst,de beschildering van paaskaarsen en de ontvangst van groepen en personendie een plaats voor gebed en meditatie zoeken. Het klooster ligt bij deoude Burcht van Billi, dat vroeger als gemeenschap gescheiden was vanhet ertegenoverliggende kasteel van Penna. Uit alle documenten blijkt datGiovanni Lucis de eerste oprichter was van het klooster van de Zustersvan de Stad, zoals op het wapenschild van de poort staat vermeld. Eenschenking van Lucis werd met een akte van 1518 formeel vastgelegd ende feitelijke oprichting van het klooster kan tot 1517 teruggevoerd worden.Het klooster van Sant’Antonio is door meerdere kloosterordes bewoondgeweest: de humiliaten (1517-1571, tot. 54 jaar), de orde zonder regel (1571-1624, tot. 53 jaar), de dominicanessen (1624-1816, tot. 192 jaar), de augustinessen(van 1816 tot heden).56

Saludecio, kerkvan San Girolamo3. De Maestre Pie, de zusters van de heilige Dorotheaen de zusters van de Onbevlekte OntvangenisIn Sant’Agata Feltria ligt het Instituut van de Zustersvan de heilige Dorothea e in Coriano, Rimini en veel andere plaatsenhet Instituut van de Maestre Pie dell’Addolorata (de vromeleraressen van Onze-Lieve-Vrouw van smarten), dat ook in het buitenlandbestaat en zich sinds de oprichting met opvoeding bezighoudt, zoals zijnoprichtster wenste. De moederorde van de Maestre Pie ligt in Coriano,waar de oprichtster, de zalige moeder Elisabetta Renzi, is begraven.In Misano Mare ligt het Instituut van de Zusters vande Onbevlekte Ontvangenis, opgericht door don Domenico Masi, diezich voor kinderen en oudere mensen inzet en een spiritueel centrum beheertin het voormalige klooster van San Girolamo in Saludecio datnaast de gelijknamige kerk ligt.4. De orde van de Maestre Pie dell’Addolorata.Vanuit Rimini naar de rest van de wereldDeze orde werd in 1839 in Coriano opgericht door moederElisabetta Renzi, geboren in Saludecio in 1786 en vervolgens verhuisd naarMondaino. Dochter van Giambattista Renzi uit Saludecio en van VittoriaBoni uit Urbino, trad zij tot het augustijnenklooster toe van Pietrarubbiamaar moest dit in 1810 vanwege de napoleontische onderdrukking verlaten.Men zegt dat de Heer haar naar Coriano riep om een groep vrouwen bijte staan die zich met de opvoeding van jonge meisjes bezighield. Dit wasin 1824. Vijftien jaar later richtte zij haar orde op. Ze overleed in 1859 inCoriano. Met het instituut wilde moeder Elisabetta een structuur creërenom in Romagna de normale en religieuze opvoeding van jonge meisjes,vrouwen en hun families, alsook die van hulpbehoevende kinderen tebevorderen. Haar plan ontstond uit een directe observatie van de sociale,economische en religieuze samenleving. De Kerk gaf onmiddellijktoestemming voor de oprichting van het instituut, waardoor het aantalleden snel groeide, evenals het aantal scholen, oratoria en weeshuizen.In korte tijd werden nieuwe vestigingen in Sogliano al Rubicone,Roncofreddo, Faenza, Savignano sul Rubicone, Cotignola, Mondaino enUrbino geopend. Moeder Elisabetta, die in 1989 zalig werd verklaard, had59

ovenCoriano, klooster eninstituut Maestre Piedell’Addolorata.onderSaludecio, kloostervan de hiëronymietentot doel het bereik van het instituut buiten Romagna uit te breiden en deactiviteiten in iedere plaats uit te voeren waar armen en hulpbehoevendengeen hulp van openbare instellingen kregen. De eerste gelegenheiddiende zich aan toen na de Tweede Wereldoorlog de moeder-overste vande congregatie de bisschop van Louisiana ontmoette en hem voorsteldeeen missionaire groep in de Verenigde Staten op te richten. De bisschophad al langere tijd het idee om een school voor achtergestelde kinderenop te richten en aanvaardde het voorstel. De VS had net een oorlog achterde rug en de opkomst van het Mccarthyisme in de jaren 50 had negatieveeffecten op de interne situatie. De Amerikaanse maatschappij ondervondin die tijd tal van materiële, sociale en ideologische problemen. Hiervanwerden de meest kwetsbare groepen het slachtoffer. En zo vertrok eengroep van 13 zusters vanuit de moederorde in Rimini in 1947 op eenlange en avontuurlijke reis naar Louisiana, een hun totaal onbekendewereld. De Maestre Pie ondernamen vanaf dat moment missies in veeldelen van de wereld waar kinderen de eerste slachtoffers van sociaalonrecht, armoede en analfabetisme waren. Zo arriveerden zij in Mexico,Brazilië, Bangladesh, Zimbabwe, de Filippijnen en Albanië. De multietnischelijn en het streven naar sociale rechtvaardigheid, geïnspireerdop de opvattingen van Johannes XXIII werden ook gedeeld door pausJohannes Paulus II, die Elisabetta in 1989 zalig verklaarde. In Corianokan men de moederorde van de Maestre Pie bezoeken, waar zich eenmuseum bevindt dat aan de hier begraven zalige is gewijd. Hier vindtmen documenten en voorwerpen die aan het instituut toebehoorden enmateriaal dat hier is vervaardigd, waarvan enkele van zilver en goud. Inde kapel van de nabijgelegen kerk van de Madonna dell’Addolorata ligthet stoffelijk overschot van Elisabetta.60

Santarcangelo diRomagna, kloostervan de heiligenCaterina en BarbaraHet klooster van de heiligen Caterina en Barbarain SantarcangeloHet indrukwekkende klooster bedekt een groot deel van het oudecentrum met een oppervlakte van 9900 m 2 en kijkt uit op het mooiePiazza Monache. Het is in verschillende eeuwen tot stand gekomenmaar de verschillende stratificaties waarop de harmonieuze koepelvan de kerk prijkt, gebouwd door Bibiena, zijn herkenbaar.Het klooster van de benedictijnse nonnen Camaldolesi, een geslotenorde, werd in 1505 gesticht en zijn oprichtster, zuster Obbedienzada Rimini, kreeg van de gemeente een al bestaand gebouw.Dankzij het groeiende aantal volgelingen moest dit in 1600 wordenuitgebreid. In 1738 wordt na 5 jaar werkzaamheden de nieuwe,achthoekige kerk ingewijd. De architect Ferdinando Galli Bibiena,die met zijn zoon Antonio samenwerkte, werd de belangrijkstearchitect van het hertogdom Farnese in Parma. Na de napoleontischeonderdrukking werd het gebouw in 1856 geopend door zuster AngelaMolari, stichtster van de congregatie Dochters van de OnbevlekteOntvangenis. Het aangrenzende gebouw Palazzo Fattorini werd bijhet klooster gevoegd dat onlangs is gerestaureerd.Nu zetten de Dochters van de Onbevlekte Ontvangenis, die al 150jaar bestaan, en de franciscaanse zusters van de Heilige Harten(van Jezus en Maria) de spirituele en sociale missie voort. De tweeinstituten waarvan er een van diocesaan en de ander van pauselijkrecht is, hebben zich in 2007 verenigd.Met het oog op de toekomst hebben de zusters besloten het kloosterbeschikbaar te stellen voor de stad en zijn inwoners. Zo is er eenovereenkomst tot stand gekomen met de kliniek Luce sul mare, dieook een vestiging in het Franchini ziekenhuis van Santarcangeloheeft, om de families van de patiënten op te vangen. Verder wordt hetklooster momenteel gerestaureerd om een gastenverblijf te openenvoor bezoekers en toeristen en voor iedereen die het ritme en desfeer van het klooster wil leren kennen.Ook de moestuin, die het hart van het klooster blijft, verandert in eenbotanische moestuin en tuin om scholen, burgers en bezoekers aante trekken. En zoals het de traditie van de nonnen betaamt is er ookruimte voor de gedachte: op vaste tijden kan men in het klooster lezen.63

HOOFDSTUK VIIIDE MARIA-AANBIDDING

In de bisdommen van Rimini en San Marino-Montefeltro is deMaria-aanbidding al zeer lang en sterk aanwezig, wat men ook ziet aan de toewijdingenin de parochiekerken, waarvan een kwart aan de Maagd gericht zijn.Belangrijke, aan de Maagd gewijde gebouwen richten zichzowel in de bewoonde centra als op de velden en bergen op. Het gaat hierom oratoria, kapellen, kluizenaarsverblijven en heiligdommen die plaatsenzijn van grote spiritualiteit waar vaak de herinnering aan mirakels of verschijningenin stand is gebleven. Het is onmogelijk om alle plaatsen op tenoemen waar de Maria-aanbidding leefde en nog steeds leeft, en waarzich wonderen hebben afgespeeld met de Maagd als middelpunt. Hiervermelden wij de belangrijkste plaatsen voor een intense, spirituele tocht.1. De Madonna delle Grazie in Covignano di RiminiIn Rimini moet allereerst het franciscaner heiligdom van deMadonna delle Grazie worden vermeld dat aan de rand van de stadligt, op de heuvel van Covignano.Op een vlakte die over de stad en zee uitkijkt en uitnodigt totstilte en gebed, is in 1290 een simpele kapel gebouwd op de plek waarvier jaar eerder een herder een afbeelding van Maria in een boomstam zouhebben gesneden. Engelen zouden de afbeelding hebben voltooid om deonkunde van de geïmproviseerde beeldhouwer te verhelpen. De afbeeldingzou vervolgens via zee in Venetië zijn aangekomen waar zij vandaagwordt bewaard en vereerd in de kerk van San Marziale als de “Madonnavan Rimini”. Dit heiligdom heeft zijn huidig aanzien in de jaren 60 van de16 de eeuw gekregen; op het hoogaltaar ziet men een mooie Annunciatievan de Umbrische schilder Ottaviano Nelli, geschilderd rond 1430; uit devele ex voto’s blijkt de verering hiervan.De belangrijkste werken van het heiligdom van de Madonnadelle Grazie bevinden zich links in de kerk. Prachtig is het plafond van bewerkthout in de vorm van de romp van een schip. Bij de ingang ziet men een frescovan de Maria-Tenhemelopneming en in de eerste kapel een prachtig altaarstukdat 33 albasten beeldjes had van de apostelen en verschillende personagesvan de Lijdensweg van Christus. Begin twintigste eeuw zijn deze verkocht omde restauratie van het complex te bekostigen. Deze prachtige kunstwerkenbevinden zich nu in Duitsland en zijn de belangrijkste bezienswaardigheid vanhet museum van Frankfurt. In de tweede kapel wordt het 17 de -eeuwse houtenaltaarstuk met de heilige Antonius bewaard. De derde kapel herbergt een15 de -eeuws Kruisbeeld. In het presbyterium bevindt zich rechts de graftombevan Antonio Alvarado, secretaris van keizer Carlo VI en franciscaansderdeordeling, vervaardigd door Carlo Sarti. In het midden van de kerk ziet65

ovenCovignano di Rimini,Ottaviano Nelli, deAnnunciatie, heiligdomSanta Maria delleGrazieonderMontefiore Conca,heiligdom Madonnadi Bonoramen een “Geboorte van Christus” van Giovanni Laurentini, Arrigoni genoemd;op de deur die naar de sacristie leidt de 17 de -eeuwse “Graflegging” van DiegoRodriguez. Het klooster heeft een kleine kruisgang die is herbouwd na deverwoesting van 1943. Aan de wanden ziet men fragmenten van terracotta diein 1700 zijn vervaardigd door de Bolognese kunstenaar Carlo Sarti voor de14 cellen-kapellen van de Via Crucis. Voor het klooster ligt een bouwwerk datAlvarado heeft laten bouwen.2. De Madonna di Bonora in Montefiore ConcaIn het binnenland van het Conca-dal is de Madonna di Bonora,in Montefiore Conca het beroemdste en meest bezochte Mariaheiligdom.Dit is ontstaan rond een afbeelding van de Madonna met hetkind aan de borst, dat de heremiet Bonora Ondidei had laten schilderen ineen kleine cel die hij in de bossen had gebouwd en die hij in 1409 aan defranciscaanse derdeordelingen naliet.De huidige structuur van het heiligdom is voornamelijk tot standgekomen door de devotie van de priesterbroers, Pio en Tommaso Sanchini,die begin twintigste eeuw de cultus van de Madonna verspreidden.Er zijn veel ex voto’s bewaard gebleven die getuigen van eenreeks gebedsverhoringen. Het is onlangs gerestaureerd en ingericht omook grotere groepen bedevaartgangers te kunnen ontvangen.De afbeelding van Maria heeft de archaïsche 14 de -eeuwse sfeerbehouden; boven het hoogaltaar van de kerk herinnert het aan de eeuwenvan aanbidding en gebed, die hier elk jaar 500.000 volgelingen brengen.Het begon allemaal aan het eind van de 14 de eeuw toen Bonora Ondidei uitLevola di Montefiore zich terugtrok op de Monte Auro om zich aan het gebedte wijden. Hij woonde in het dorpje Villa San Martino in een huis met driekamers, waarvan er een tot kapel diende en gedecoreerd was met fresco’svan Jezus, Maria en de heiligen. Deze afbeelding van de Madonna is door deeeuwen heen intact gebleven en voorwerp van devotie geworden. Vereerdals de Moeder van de Goddelijke Gratie, staat ze afgebeeld met het kind aande borst. Ze draagt een rood gewaad met een blauwe mantel en heeft eenschitterende ster op haar borst. Bonora schonk met een notariële akte van 7oktober 1409 het terrein, huis en de kapel aan de derde orde van penitentie66

Pennabilli,heiligdom SantaMaria delle Grazievan de heilige Franciscus. De broeders bleven tot 1652 in de cel van Bonoratoen paus Innocentius X de kleine kloosters ontbond. Het bezit van hetklooster en de kerk werd toegewezen aan het klooster van de nonnen, dieeerst de Convertite (bekeerden) werden genoemd, vervolgens de zustersvan de heilige Maria Magdalena en daarna die van het Hart van Jezus inRimini. In 1796 werden zowel het klooster als de cel van Bonora door denapoleontische wetten gesloten. Toch duurden de pelgrimstochten voort. In1833 gebeurde er iets opmerkelijks wat de plaats nog beroemder maakte:het eerste wonder. Annunziata Rossi was ziek en men verwachtte dat zezou sterven. Zij besloot te gaan bidden voor de afbeelding van de Madonnavan Bonora. Met veel moeite sleepte zij zich erheen, bad intens en kwamvervolgens volledig genezen thuis. De curie van Rimini voerde hierop eenproces van canonisatie uit. Dit was het eerste historisch vastgelegde mirakel.3. Santa Maria delle Grazie in PennabilliIn het bisdom Montefeltro ligt de druk bezochte tempel SantaMaria delle Grazie in Pennabilli, in het hoge Marecchia-dal.Hier bevindt zich de beroemdste Maria-afbeelding van hetbisdom, de Madonna der Tranen, of, van de Genade, van Pennabilli,vanwege de tranen die zij sinds 1489 laat.Het fresco is heel suggestief. De Maagd is bedekt door eenblauwe mantel met gele decoraties; in haar linkerhand houdt ze een kleinedistelvink die symbool staat voor de passie van Jezus terwijl ze met haarrechterhand het kind ondersteunt dat op haar rechterknie staat en sereennaar de aanschouwer kijkt.Erboven zijn de Annunciatie en een bloementuin geschilderd,symbool van de maagdelijkheid van Maria. Nog hoger ziet men de EeuwigeVader en de Heilige Geest in de vorm van een duif.De afbeelding heeft altijd centraal gestaan in veelwonderbaarlijke gebeurtenissen, te beginnen bij vrijdag 20 maart 1489 -herinnerd als de “mooie vrijdag” - toen het rechteroog in het bijzijn van veeltoeschouwers meerdere malen traande. Enkele omstanders probeerdende tranen met doeken te drogen maar deze bleven over de wangen vanMaria lopen waar zij een spoor achterlieten.Hieronder gaan we dieper in op dit fenomeen.69

ovenPennabilli, oratoriumCasa FanchionderPennabilli, kerk vande Torre di BascioDe Madonna delle Grazie in PennabilliIn Montefeltro vindt men de beroemdste Maria-afbeelding inPennabilli, die men op een vrijdag in maart 1489 zag huilen.Het gaat hier om de afbeelding die vereerd wordt met de naam SantaMaria Novissima delle Grazie, of simpelweg Madonna delle Grazie(van de Genade) uit 1432 in de 11 de -eeuwse augustijnenkerkSan Cristoforo.Het wonder van de tranen van Maria wekte veel belangstellingen ontsteltenis in het hele gebied en werd beschouwd als eenmededogende, moederlijke waarschuwing van toekomstigetegenspoed, die zich inderdaad voordeed in de vorm van oorlogen,aanvallen en plunderingen.In 1517 werd Pennabilli tijdens de strijd die was aangespannen doorLorenzo de’ Medici tegen Francesco Maria della Rovere, belegerddoor de Florentijnen, maar op 17 februari verscheen de Madonna opde stadsmuren waardoor de aanvallers op de vlucht sloegen.De Madonna verscheen nog eenmaal op de muren van Pennabilli terbescherming van de bewoners, en wel op 22 februari 1522.Troepen onder aanvoering van Giovanni dalle Bande Nere warenonder de muren gelegerd en stonden op het punt de stad aan tevallen. De hertog van Urbino raadde het volk aan de stad te verlaten.Zelf vluchtte hij naar de burcht van Sassocorvaro. Iedereen vertrok,op 14 soldaten na. Toen de vijand ‘s nachts probeerde de stad binnente komen, zag men een helder licht aan de hemel, waar de Maagdverscheen met het Kind in de arm en een leger engelen. De stad wasopnieuw gered.Na dit laatste wonder breidden de dankbare inwoners van Pennabillide kerk van San Cristoforo uit en brachten om de afbeelding eenmarmeren nis in renaissancestijl aan, die in de 17 de eeuw werd verrijktmet een grotere en imposante barokke omlijsting van bewerkt hout.Door de eeuwen heen, tot aan onze tijd, heeft de Maagd de verzoekenom bescherming meerdere malen vervuld. Tijdens de laatste oorlog,in juni 1944, bad de bevolking tot de Madonna om de evacuatie vande stad te vermijden die was bevolen door de Duitse legerleiding.Het bevel werd ingetrokken. Op 21 september van hetzelfde jaarhad het zich terugtrekkende Duitse leger mijnen geplaatst onderstrategische bruggen van het territorium. De bevolking vroeg deMaagd van de Genade om hulp en beloofde dat het het heiligdom zourestaureren. De Duitsers lieten de mijnen niet ontploffen. Ook zijn er70

ovenPennabilli, kerkvan Miratoioonder, linksCà Romano diPennabilli,La Madonna delRettangolo di neveonder, rechtsPennabilli, kloostervan Sant’Antonioda Padovatalloze getuigenissen van de inwoners van Pennabilli van genezingenen wonderen door toedoen van de Maagd. Een gebeurtenis in hetbijzonder is de moeite van het vermelden waard: die van de genadevan de scheepskapitein Filippo Zappi die in 1928 met Umberto Nobileop exploratie naar de Noordpool ging met de zeppelin “Italia”. Bij deNoordpool gearriveerd kon de zeppelin niet landen. Gedwongen totde terugtocht, botste de zeppelin tegen een ijsrots en scheurde destuurgondel los. Van de 16 bemanningsleden kwamen er tien op hetijs terecht, van de zes aan boord gebleven leden verloor men iederspoor. Na dit vreselijke ongeluk kampeerden de overlevenden in eenrode tent en wachtten op hulp. Maar na een paar dagen verliet Zappimet twee anderen de tent en begon een zware tocht over het ijs omhulp te zoeken. Radeloos door de kou, keerden zijn gedachten terugnaar zijn moeder, Elmira Manduchi, die uit Pennabilli kwam en niet vervan de kerk van Sant’Agostino woonde. Hij dacht aan de wonderen vande Maagd en beloofde haar te komen bedanken als ze zijn leven zouredden. In de tussentijd hadden hulptroepen de rode tent gevondenen de overlevenden in veiligheid gebracht. De andere drie mannenwerden na 48 uur gevonden en gered.De afbeelding wordt nog steeds door velen vereerd. De derde vrijdagvan maart, “mooie vrijdag”, wordt er in Pennabilli feest gevierd.De cultus van de “Madonna der tranen”, uitgeroepen tot “koningin vanMontefeltro”, leeft in het hele bisdom voort. De kerk van Sant’Agostinois in 1950 officieel tot “Mariaheiligdom van het bisdom” uitgeroepen.73

HOOFDSTUK IXDEMARIAHEILIG-DOMMEN

In de 16 de eeuw leefde de verering voor Maria in het helegebied opnieuw op.Dit begon met een bijzonder mirakel dat zich bij Rimini afspeelde,bij de eerste mijlpaal van de via Flaminia. De tussenkomst vanMaria voorkwam dat een ten onrechte beschuldigde pelgrim ter doodwerd veroordeeld. Dit was in 1506.De bewoners van Rimini besloten hierop een heiligdom op terichten om de afbeelding van de Madonna met het Kind, die zich naast degalg bevond en waaraan het mirakel werd toegeschreven, te vereren en tebewaren; dit heiligdom werd de kerk van de Colonnella.Er volgden andere miraculeuze verschijningen van de Madonnain Pennabilli (1517, 1522) en een in 1523 in Maciano, dichtbij Pennabilli.Hier verscheen de Maagd voor een zekere Giovanna van SanLeo, die arm en wat simpel was (half gek, volgens de notaris die haar verklaringopnam) en vroeg haar om op de plaats van haar verschijning eenkerk te laten bouwen. En de kerk werd gebouwd.Twintig jaar later vond een goed gedocumenteerde verschijningvan de Madonna plaats op de grens tussen de bisdommen Rimini enMontefeltro, in Trebbio di Montegridolfo. Ook hier werd volgens de wensvan de Maagd een kerk gebouwd.Het laatste 16 de -eeuwse wonder in de buurt van Rimini vondin 1593 plaats bij Santarcangelo di Romagna, in Casale di San Vito, vooreen bescheiden geschilderde afbeelding van Maria in een kapelletje op hetplatteland dat al snel in een groot heiligdom veranderde (zie verderop).Andere wonderbaarlijke gebeurtenissen volgden waardoorer ook in het centrum van Rimini een plaats van aanbidding ontstond, waaraan de Madonna del Carmine (Maagd van de berg Karmel), de MadonnaAddolorata (Maagd der Smarten) en de Madonna del Rosario (Maagdvan de Rozenkrans) gewijde altaren werden opgericht in de kerken van dekarmelieten (San Giovanni Battista), servieten (Santa Maria dei Servi) endominicanen (verwoest).1. De kerk van de Colonnella in RiminiDit mooie gebouw is in 1514 voltooid en bevat de miraculeuzeafbeelding die aan de gemeente toebehoort. Tot aan de Italiaanse eenwordingnam het stadsbestuur aan alle belangrijke vieringen deel. De tempelwordt Colonnella (Zuiltje) genoemd vanwege de Romeinse mijlpaal, deafbeelding is namelijk op een pilaar of een kleine zuil geschilderd. Het verfijndeportaal dat meteen opvalt is door Giovanni Bernardini van Venetië75

ovenRimini, kerk enafbeelding van deMadonna dellaColonnellaonderMaciano di Pennabilli,klooster en kerk van deSanta Maria dell’olivavervaardigd. De elegante 16 de -eeuwse decoratie van wit baksteen aan demuren is van Bernardino Giuritti uit Ravenna.De 14 de -eeuwse Madonna met Kind van een onbekend auteuris de belangrijkste bezienswaardigheid en hier zijn enkele gedenkstenenin de kerk aan gewijd.2. Santa Maria dell’oliva in Maciano di PennabilliMet behulp van de omliggende gemeenten werd in Maciano,dat nu in de gemeente Pennabilli ligt, een van de mooiste renaissancekerkenvan Montefeltro gebouwd, de Santa Maria dell’oliva di Maciano(Maria van de olijf), precies op de plaats waar Maria was verschenen.Dit monument is om verschillende redenen buitengewooninteressant; de bouwstijl toont dat de harmonieuze vormen van de renaissancestijlvan Urbino in heel Montefeltro wijd verspreid waren.Op het portaal staat de datum 1529, het jaar waarin hij isvoltooid.De kerk werd direct aan de franciscanen toevertrouwd (deminderbroeders) die vanaf 1553 hier een groot klooster naast bouwden,met veel zalen, cellen, opslagplaatsen en een mooie bibliotheek (met eendeur waarop het jaar 1635 staat); de laatste boeken werden minder danhonderd jaar geleden verkocht door een onnozele broeder die hier weiniglires en veel vernederingen, beschuldigingen en processen voor terugkreeg.Het heeft ook een goed verlichte kruisgang met grote bogen.De zuilen hiervan zouden door een zekere gravin Oliva aan de broederszijn geschonken en afkomstig zijn uit haar verblijf in Antico; dit is echtereen recent verhaal dat is ontstaan om een verklaring te geven voor denaam olijf, en voor de architectonische vormen van de kerk die lijken opdie van de kerk van Antico. In de lunetten van de zuilengang vindt menfresco’s met het leven en de wonderen van de heilige Franciscus; helaaszijn er maar enkele van dit imposante werk goed zichtbaar. Toch zijn deresten van de fresco’s van groot belang, omdat ze getuigen dat alle gemeenschappenuit het gebied bij dit werk betrokken waren. Ieder frescodraagt namelijk de naam van zijn schenker; er zijn namen leesbaar vande gemeenschappen van Penna, Maciano en Soanne. Verder werpen ze76

ovenTrebbio diMontegridolfo,heiligdom BeataVergine delle GrazieonderSan Giovanni inMarignano, oratoriumvan Santa Marialicht op een mysterieuze schilder uit Pennabilli, ene Giovanni Bistolli, diede fresco’s in termijnen heeft geschilderd, in 1656, 1657, 1658 en 1659,zoals hij zelf verklaart. Hij was zeker geen slecht schilder wat blijkt uit degoed geconstrueerde en pittoreske afbeeldingen, die echter een aantalrudimentaire elementen bevatten die waarschijnlijk zijn te wijten aan restauratiesuit de 18 de eeuw.3. Het heiligdom van de Beata Vergine delle Graziein Trebbio di MontegridolfoIn de kerk van Trebbio is het altaar gedecoreerd met eenmooi altaarstuk dat de miraculeuze verschijning van Maria voorstelt.Dit werd in 1459 geschilderd volgens getuigenissen van dehelderzienden, Antonia Ondidei en Luca Antonio di Filippo, en dus “in realtime”, door de schilder uit Fano, Pompeo Morganti.Interessant is de achtergrond van het schilderij, waar menMontegridolfo ziet met het kasteel, de muren, toren en omringend land.4. Andere Mariaheiligdommen en -kerken in het Conca-dalHet Conca-dal beschikt over veel Mariaheiligdommen. Wehebben het al gehad over de Madonna di Bonora in MontefioreConca, waar nu nog bedevaartgangers uit heel Italië komen.Ook het heiligdom van de Beata Vergine delle Grazie diMontegridolfo wordt plaatselijk zeer vereerd en is in de 16 de eeuw natwee verschijningen van Maria opgericht.Wij raden aan de tocht voort te zetten naar Saludecio waarhet meest recente heiligdom van de Madonna del Monte ligt.In de gemeente Gemmano wordt de kerk in de heuvels,op de rechteroever van de Conca, het heiligdom van de Madonna diCarbognano genoemd; deze is rond 1260 ontstaan toen een groepfranciscaanse broeders een klein klooster op de resten van de oudeRomeinse tempel bouwden, dat ze aan Franciscus wijdden. In 1500 werdde kerk aan Maria gewijd, die door de jaren heen steeds populairder wasgeworden, en werd door duizenden bedevaartgangers bezocht die tot deMaagd baden. Door de komst van de volgelingen werd er geld ingezamelden kon de kerk worden uitgebreid.79

ovenMontegridolfo, kerkvan San RoccoonderCarpegna, heiligdomvan de Madonnadel FaggioIn de 18 de eeuw werd in San Clemente een achthoekigeMariakapel van steen met lisenen gebouwd.Ook het oratorium van Santa Maria in San Giovanni inMarignano met zijn elegante overdekte bogengang is een bezoek waard.Net buiten de provincie ligt in Carpegna het oudsteMariaheiligdom van het dal van de Madonna del Faggio.5. Het heiligdom van de Madonna di Casale in San Vitodi Santarcangelo di RomagnaOok in Casale ontstond direct na de eerste wonderen die in1596 aanvingen een groot Mariaheiligdom gewijd aan de Visitatie. Het betrofeen grootse kerk, begonnen in 1596 en voltooid in 1605, die door de Duitsersin 1944 werd verwoest en op moderne wijze werd herbouwd in 1964.Hij ligt aan de antieke via Emilia, vlak bij San Vito, in het dorpCasale di Santarcangelo, en is nu in handen van de passionisten. Hierwordt de zalige Pio Campidelli vereerd, een jonge passionist (zie de aanhem gewijde pagina verderop) die zijn leven opofferde voor zijn streekRomagna.6. De Madonna, beschermvrouwe van RiminiNaar aanleiding van de vele miraculeuze gebeurtenissenvoegde de gemeente Rimini Maria toe aan de lijst van haar schutspatronenen plaatste in 1696 een bronzen beeld op de hoek van het stadhuis,met een bronzen baldakijn en een lantaarn die iedere avond door de jongevrouwen van de gemeente werd aangestoken bij het Ave Maria.Het zou te veel tijd kosten om alle plaatsen op te noemenwaar de Mariaverering nog sterk leeft. We noemen hier een paar “minderbekende”, interessante plekken. De meeste liggen in de provincie Rimini,één in de Republiek San Marino.7. Het heiligdom van de Beata Vergine del Carminein Saiano di TorrianaIn Saiano in de gemeente Torriana ligt op een rots, bijnatussen de kiezels van de Marecchia, een klein heiligdom naast een cirkelvormigeromaanse toren.81

oven, linkszalige Pio Campidelliboven, rechtsRimini, piazza Cavour,de Madonna,beschermheilige van destad aan de voorgevelvan palazzo GarampionderSaiano di Torriana,heiligdom van de BeataVergine del CarmineHet is gewijd aan de Beata Vergine del Carmine (heiligeMaagd van de berg Karmel), waarvan het altaar een mooi beeld bevat,waarschijnlijk uit de 15 de eeuw, waaraan vooral de zwangere vrouwen uithet dal hun gebeden richtten. Ook hier zou de Maagd zijn verschenen. Hetheiligdom trekt veel bedevaartgangers en is bereikbaar via een mooie weglangs de rivier. Ooit kwamen hier veel bewoners van nabijgelegen dorpen.Om de rivier over te steken legden ze ladders op karren die zo een brugvormden en om die reden wordt hier ’s zomers een brug over de Marecchiagecreëerd, de Ladderbrug.Bijzondere aandacht verdient de prachtige bronzen toegangspoortvervaardigd door Arnaldo Pomodoro, beroemd beeldhouweruit Morciano di Romagna, en ontworpen door de dichter Tonino Guerradie zich enorm heeft ingezet voor de restauratie van het heiligdom en hetherstel van de zomerse brug.8. De cel van TalamelloIn Montefeltro rijst in Talamello net voor de begraafplaatsvan het dorp een cel die een prachtig voorbeeld is van de laat-gotischekunst.Hij stamt uit 1437 en is overal bedekt met fresco’s van AntonioAlberti uit Ferrara. Deze landelijke cel werd gebouwd op verzoek vaneen franciscaan, de bisschop van Montefeltro Giovanni Seclani, die hierstaat afgebeeld aan de voeten van de Maagd met Kind, naast beelden vanheiligen en scènes van de Annunciatie, de Aanbidding der Koningen ende Presentatie in de Tempel. Ooit bevond zich voor de cel een vierkantezuilengang waar reizigers en pelgrims konden overnachten. Veel van henhebben hun naam en de datum op de muren geschilderd en soms hunplaats van afkomst of bestemming, hetgeen ons belangrijke aanwijzingenheeft verschaft om te begrijpen in hoeverre de cel werd bezocht.9. De kerk en het klooster van Santa Mariain Valdragone di San MarinoIn het territorium van de Republiek San Marino kan men hetheiligdom en ernaast gelegen klooster van Santa Maria in Valdragonebezoeken, dat aan de voet van de Monte Titano ligt.82

ovenTalamello, fresco’svan Antonio Albertiin de celonderValdragone diSan Marino, heiligdomvan Santa MariaDe naam verwijst naar een middeleeuwse legende over deaanwezigheid van een draak in het dorp.In de kerk die een mooie renaissancegang heeft en samenmet het klooster is gebouwd, wordt een 14 de -eeuwse Maagd vereerd metdaaromheen een polyptiek van de eeuw erna van het atelier Coda uitRimini, die later is versierd met houtsnijwerk en verguldsels.De afbeelding van de Madonna, tussen de heiligen Barbaraen Caterina in, vormt al eeuwenlang object van devotie.Zij wordt “Madonna van de peer” genoemd omdat de Maagdeen peer aan Jezus gaf, wat symbool staat voor Gods liefde voor de mens,iconografisch gezien afkomstig uit Noord-Europa, waar ook het mirakelvan de rozen over gaat.Het verhaal gaat dat tot aan 1442 Maria niet werd genoemdin gebeden in San Marino en dat er daarom geen rozen in dit gebiedgroeiden. Volgens een vrome monnik was de oorzaak hiervan dat ergeen klooster was gebouwd, ook al was daar voldoende geld voor. Deargumenten van de broeder werden aanhoord en er werd een oratoriumgebouwd. Toen het werk voltooid was, schonk de monnik de kerk eenschilderij met de Madonna met het Kind. Dit gebaar werd zeer op prijsgesteld en al snel trok de cultus van de Maagd massa’s mensen aan. Ditwas niet naar de zin van de Malatesta’s die altijd bang voor opstandenwaren, en die daarom de priester lieten ontvoeren om hem naar Rimini tebrengen. ‘s Nachts vulden de bergtoppen zich echter met rozenstruikenwaardoor de soldaten in de war raakten. Toen ze besloten de broederop te hangen, mislukte dit omdat het touw in de doorns bleef haken.Geschiedenis en legende verenigen zich in een gedenksteen op het pleinen in de oude gewoonte om in juni op bedevaart naar Valdragone te gaanmet een bos witte rozen. De broeders van de servietenorde die de bouwvan de kerk en het klooster hebben voltooid, hebben zich altijd ingezetvoor de cultus van de Maagd.In 1692 onderging de kerk grote veranderingen en werd in1710 aan de Madonna der Smarten gewijd, die sinds enige tijd tot schutspatroonvan de servietenorde was verklaard, en aan de heilige FilippoBenzi. Nu is het klooster verkozen als vestiging van de president van deFederatie van de servieten van Maria in Italië en Spanje.85

ovenValdragone di SanMarino, Madonna dellapera in het klooster vanSanta Mariaonder, linksValdragone diSan Marino, kloostervan Santa Mariaonder, rechtsRomagnano diSant’Agata Feltria,kerk van de Madonnadi Romagnano10. De kerk van de Madonna di RomagnanoIn het bisdom San Marino en Montefeltro wordt vooral deMadonna di Romagnano vereerd. In Romagnano, dat tegen de stadSarsina aanligt maar deel uitmaakt van Sant’Agata Feltria, bestond al voorhet jaar duizend een christelijke gemeenschap rond de parochiekerk, diein de loop van de 16 de eeuw in verval raakte en tijdens de overstromingvan 1557 definitief werd verwoest. Alleen de apsis is overgebleven diemen nu nog kan bezichtigen, samen met bouwstenen en stenen uit hetoorspronkelijke bouwwerk die zich nu in de nieuwe kerk bevinden. In1563 verscheen op donderdag 8 april de Maagd aan het herderinnetjeAgata. Vanaf dat moment werd de plaats druk bezocht en na vierenhalveeeuw is de herinnering aan het grootste wonder van het dal van de Savionog sterk aanwezig. Zo werd in 1564-1565 de kerk, die na de kathedraalvan Sarsina de grootste van het bisdom was, herbouwd. Deze werdhet belangrijkste Mariaheiligdom van het bisdom en is nu eveneens dekerk van de parochie Sapigno-Romagnano. Vanwege problemen vaninstabiliteit werd de kerk rond 1805 geherstructureerd en gereduceerd.Belangrijke restauratiewerken zijn in 1963 uitgevoerd ter gelegenheidvan de vierhonderdjarige herdenking van de verschijning, waarbij depastorie en het presbyterium volledig zijn herbouwd. In 1971 is de moderneklokkentoren toegevoegd. Kerk en pastorie zijn vervolgens begin 2000volledig gerenoveerd om de talloze volgelingen en de vieringen van deheilige verschijning te ontvangen.86

ovenPennabilli, Madonnadelle Grazieonder, linksTrebbio diMontegridolfo,heiligdom vande Beata Vergine delleGrazie, Verschijningvan de Maagdonder, rechtsRimini, Santa Mariadella Misericordia(Santa Chiara)Andere miraculeuze Madonna-afbeeldingenIn juli 1796 begon een bescheiden afbeelding van de Beata Verginenell’aspettazione del parto (Heilige Maagd in afwachting van debevalling), een werk van Costa dat in het oratorium van het oudebroederschap van San Girolamo in Rimini werd bewaard (nu in hetoratorium van San Giovannino) “met haar ogen te bewegen”.Dit fenomeen werd vastgesteld door vertrouwenspersonen van debisschop en vervolgens door de bisschop zelf en leidde in het helebisdom tot verwondering, enthousiasme en grote uitingen van geloof.Ook een Maagd gewijd aan Sant’Agata Feltria, in de kerk van dekapucijnen bewoog haar ogen. De Onbevlekte Maagd, van de schilderAngelo Angeloni van Pennabilli uit 1786, bekend als de Madonna derKapucijnen, bewoog meerdere keren haar ogen tussen september 1796en juni 1850. Vanaf dat moment heeft zij veel volgelingen aangetrokkendie haar blijven aanbidden. Van haar wonderen werd een procesopgemaakt in een document van 224 pagina’s dat naar Rome naarde Congregatie voor de Riten werd gestuurd die toestemming gaf totpublicatie. Een kopie van dit document wordt in het kapucijnenkloostervan Sant’Agata Feltria bewaard.In dezelfde periode vonden soortgelijke mirakels in Rome en in andereplaatsen van de pauselijke staat plaats: er werden er meer dan 120geteld en met canonisatieprocessen goedgekeurd. Dit verschijnselduurde vele maanden waarop Pius VI de dag 9 juli tot specialefeestdag uitriep, die van de “Wonderen van de Zalige Maagd Maria”.De komst van de troepen van Napoleon in Rimini in februari 1797verhinderde de verspreiding van reproducties van deze miraculeuzeMadonna’s evenals de cultus hiervan.In 1850 bewoog ook een reproductie van de Madonna di San Girolamo, inde kapel van het voormalig klooster van de clarissen in Rimini, haar ogen.Opnieuw laaiden na de voltrekking van het wonder de geloofsuitingen op;de faam en devotie voor de Maagd groeiden snel omdat het mirakel zichacht maanden lang bleef herhalen. Het gaat hier om de zeer vereerdeMadonna met de titel Heilige Maria van de Barmhartigheid, diezich op het hoogaltaar van het gelijknamige heiligdom, ook Santa Claragenoemd, bevindt dat in 1852 in haar eer werd gebouwd.Hoe kunnen deze wonderen verklaard worden? Het lijkt of de Maagdnet voor de inval van het napoleontische leger en voor de eventraumatische inval van de Piemontese troepen, haar aanwezigheid enmoederlijke bescherming heeft willen aantonen.89

HOOFDSTUK XKUNSTENGELOOF

1. Musea en collectiesKunst is altijd een trouw dienaar van godsdienst geweest, netzoals artiesten hier doeltreffende vertalers van waren.Vaak zijn plaatsen met een rijke spiritualiteit ook rijk aankunst.De heilige afbeeldingen die zijn overgebleven zijn belangrijkegetuigenissen, behalve van devotie en religie, van de cultuur, samenlevingen geschiedenis.Hoewel niet het onderwerp van deze publicatie, is het interessantom nog enkele aanwijzingen te geven met betrekking tot kunstwerkenin het gebied. We willen in het bijzonder op enkele musea en kerkenwijzen omdat het merendeel van de heiligdommen en kerken met hunkunstwerken al behandeld zijn, zij het in grote lijnen.In het gebied liggen maar liefst vijf musea die een groot aantalbelangrijke sacrale kunstwerken bezitten: deze bevinden zich in San Leo,Pennabilli, San Marino, Saludecio en Rimini. Ook maken enkele bijzonderspirituele plekken deel uit van het verspreide museum De plaatsen vande ziel, ontworpen door Tonino Guerra. Het gaat hier om Het toevluchtsoordvan de verlaten Madonna’s van Pennabilli in de Tuin van de vergetenvruchten waar men afbeeldingen van de Maagd vindt van plaatselijke kunstenaarsdie doen denken aan de afbeeldingen in de oude votiefkapellenop het platteland. Een andere bezienswaardigheid, ook naar een idee vanTonino Guerra, is de kerk van de Madonna van de rechthoek van sneeuw inCa’ Romano, in de gemeente Pennabilli, herbouwd na een aardbeving opde plaats die door de Madonna zelf werd aangegeven, en wel in de vormvan een sneeuwbui.2. Museum van Sacrale Kunst in San LeoIn San Leo bezit het Museum van Sacrale kunst, naast enkeleinteressante schilderijen uit verschillende periodes, een groot aantalstenen sculpturen uit de vroege middeleeuwen, afkomstig uit de streek enuit de kathedraal en parochiekerk.Hier leert men meer over de geschiedenis en verhalen vanhet gebied. Het Lapidarium bevat antieke resten van beelden van de stad(8 ste -13 de eeuw). De Zaal van de beschilderde panelen toont de begintijdvan de schilderkunst in het territorium: een 14 de -eeuws kruisbeeld, het paneelmet de Madonna van de Appel van Catarino di Marco van Venetië(1375 circa) en het paneel van Luca Frosino met de Madonna met het Kind(1487-1493). De Zaal van het tabernakel ontleent zijn naam aan het grotehouten kunstwerk, afkomstig uit het franciscanenklooster van Sant’Igne91

oven, linksSan Leo, Museumvan Sacrale Kunstboven, rechtsPennabilli,BisschoppelijkmuseumA. BergamaschionderSant’Agata Feltria,Verspreid museum‘A rivedere le stelle’dat, met zijn fijne bewerkingen en schilderingen een van de meest bijzonderekunstwerken van de renaissance in Montefeltro vormt. Aan de meestvertegenwoordigde periode, de 17 de eeuw, is de zaal gewijd met tallozeschilderijen die voornamelijk te danken zijn aan de liturgische voorschriftenvan het Concilie van Trento.3. Bisschoppelijk museum A. Bergamaschi in PennabilliHet Bisschoppelijk museum “A. Bergamaschi” van Pennabillibeschikt over kostbare voorwerpen verspreid over een vijftien zalen:meubels, doeken, altaarstukken, schilderlijsten, keramiek, vazen, reliekhouders.Samen vormen zij een waardevolle collectie en dit is te dankenaan bisschop Antonio Bergamaschi die in 1962 begreep dat het dringendnodig was de kunstwerken in de streek van het bisdom van Montefeltro teverzamelen, omdat ze vaak verloren gingen door achteloosheid, vooral inde meer afgelegen kerken en kapellen. Een vooruitziende blik waarmeede fundamentele elementen van de cultuur van een volk werden gered.In het nieuwe museum vindt men werken van kunstenaars alsBenedetto Coda, Giovan Francesco da Rimini, Guido Cagnacci, NicolòBerrettoni, Carlo Cignani, Giovanni Francesco Guerrieri da Fossombroneen medewerkers van de ateliers van Casteldurante, en van die uit Romeen Romagna.Verder bevat het museum een groot aantal liturgische voorwerpenen paramenten, beelden, majolica en zilver. Alles is op een originelemanier tentoongesteld om zo de woorden van Johannes PaulusII te verwezenlijken: “Kerkelijke musea zijn geen opslagplaatsen van levenlozevoorwerpen maar eeuwige kwekerijen, die door de tijd heen hetscheppende vernuft en de spiritualiteit van de gelovige gemeenschapdoorgeven”.4. Verspreid museum A rivedere le stelle in Sant’Agata FeltriaEen andere spirituele tocht die uit bijzondere diorama’sbestaat, oftewel scènes van religieuze beschouwing, biedt het museumdat in drie jaar tijd in Sant’Agata Feltria tot stand is gekomen, onderleiding van de meester van kerststallen, Marco Fantini. We hebben hethier over het originele verspreide museum A rivedere le stelle (de sterren93

ovenSant’Agata Feltria,Verspreid museum‘A rivedere le stelle’onderSan Marino,Museum-Pinacotheekvan San Francescoterugzien), dat enkele van de meest belangrijke werken van Italiaanse enSpaanse beeldhouwers van beeldjes voor kerststallen toont.De meeste van deze “etappes van beschouwing” bevindenzich in Sant’Agata.Men kan de tocht beginnen bij de zalen naast de mooie kerkvan San Francesco della Rosa, die op zich al een bezoek waard is, omdatzich hier de resten bevinden van een kerk-kluizenaarsverblijf waar deHeilige van Assisi in 1213 verbleef. Een ander onderdeel is het PalazzoFregoso, vroeger stadhuis, waar men op de begane grond het 17 de -eeuwsetheater Mariani vindt. Een ander fascinerend bouwwerk is het kloostervan San Girolamo. En buiten de stad maken de interessante plaatsjesRosciano, Pereto, Maiano en Badio Mont’Ercole deel uit van het project.5. Museum-pinacotheek van San Francesco in San MarinoHet Museum-pinacotheek van de heilige Franciscus in SanMarino bevat veel liturgische voorwerpen en schilderijen van franciscaanseoorsprong waaronder twee mooie 16 de -eeuwse altaarpanelen vanGirolamo Marchesi da Cotignola. Het bevindt zich in de loggia’s die dekruisgang van het oude franciscanenklooster vormden, opgericht in 1361en gebouwd door de maestri comacini (meesters van Como). Geopendin 1966 is het in de afdelingen sacrale kunst en pinacotheek verdeeld.Enkele van de meest belangrijke exemplaren van het artistieke erfgoedvan het klooster en andere franciscaanse kerken zijn hier tentoongesteld:schilderijen op paneel en doek, een kostbaar fresco afkomstig uit de aangrenzendekerk, meubilair, religieuze voorwerpen en paramenten van de14 de tot en met de 18 de eeuw getuigen van het bestaan van de kloosterlingenen hun rol in de ontwikkeling van kunst en cultuur in de Republiek.Bijzonder mooi zijn een wierookbrander en wierookhoudervan zilver, uit begin 16 de eeuw, beide van de beroemde goudsmid AntonioFabbri, (1450-1529), graveur, ambassadeur bij de Heilige Stoel, die metCellini en Raffaello samenwerkte.Ook het prachtige fresco met de Aanbidding der Koningenvan Antonio Alberti da Ferrara verdient de aandacht; dit is een van de oudstewerken van de Republiek, en is tussen 1430 en 1437 vervaardigd voorhet “Altaar van de Koningen” van de kerk, dat deel uitmaakte van een gro-94

ovenSan Marino,Museum-Pinacotheekvan San FrancescoonderSaludecio, Museumvan Saludecio envan de zalige AmatoRonconiter werk dat echter verloren is gegaan tijdens de herbouw in de 18 de eeuw.De collectie omvat ook twee kostbare altaarpanelen van GirolamoMarchesi da Cotignola (Ravenna, ca. 1472 - Rome ca. 1540), die deOntvangenis met de heiligen Augustinus en Anselmus (1512) en de Maagdop de troon en de heiligen (1540) afbeelden. Het eerste paneel is een vande meest antieke afbeeldingen van de Monte Titano, het andere een vande eerste afbeeldingen van de heilige Marinus, die staat afgebeeld terwijlhij de stad opheft en “beschermt”. De twee kleine panelen met goudenachtergrond zijn aan Niccolò di Liberatore, de Leerling genoemd, toegeschreven(ca.1430 - 1502), die beide twee heiligen afbeelden en welBonaventura en Antonius van Padua, en paus Nicolaas II en Franciscus.6. Museum van Saludecio en van de zalige Amato RonconiIn Saludecio bevat het Museo di Saludecio e del beato Amatowerken die voornamelijk uit het dorp komen en aan de cultus van de zaligeAmato zijn verbonden; vooral de moeite waard zijn twee 17 de -eeuwsealtaarstukken van Guido Cagnacci en Centino.In een zaal zijn schilderijen, beelden, reliekhouders, liturgischevoorwerpen en processielantaarns tentoongesteld, afkomstig uit deparochiekerk en de oude lekenkloosters, die wijzen op het belang van hetgeloof en het dorp in het Conca-dal in de 17 de en 18 de eeuw. Bijzondermooi zijn de zilveren kelken en schilderijen, waaronder de Heilige PausSixtus en de processie van het Allerheiligste Sacrament van Guido Cagnacci(1628), de Heiligen Abt Antonius en Antonius van Padua van GiovanFrancesco Nagli, Centino genoemd (ca. 1650) en De Onthoofding vanJohannes de Doper van Claudio Ridolfi (ca. 1630). Een tweede zaal isaan de schutspatroon van het dorp gewijd, Amato Ronconi (13 de eeuw),wiens lichaam wordt vereerd in de rechterkapel van de parochiekerk. Hiervindt men ook zilverwerken uit de 17 de -18 de eeuw en een grote hoeveelheid“historische” ex voto’s. Ook de kerk maakt deel uit van het museum; decrypte is een mooi souterrain met antieke liturgische paramenten, devotiebeeldenvan kunstenaars uit Faenza en wat schilderijen. Het door engelenondersteunde “pannarone” (parament) op het hoogaltaar van de crypte ishet werk van de beeldhouwer Antonio Trentanove die tussen 1798 en 1800het pleisterwerk van de kerk heeft verzorgd.97

100

Rimini,StadsmuseumSismondo en de Tempel te danken zijn. Hier wordt vrijwel de hele serieMalatesta-medailles bewaard die Pisanello en Matteo de’ Pasti, meestersin de muntslag, voor hem sloegen en een Jonge Vaandeldrager van Agostinodi Duccio afkomstig uit de Malatesta tempel, net als het juweel vanhet museum, de Piëta, door Giovanni Bellini rond 1470 geschilderd. Tweeprachtige schilderijtjes van Francesco Maffei stammen uit de 16 de eeuwnet als enkele meesterwerken van Simone Cantarini, Guercino en tweeplaatselijke schilders: Guido Cagnacci (1601-1663) en Giovan FrancescoNagli, beter bekend als il Centino (ca. 1605-1675). Van de eerste beschikthet museum over bijzonder suggestieve werken als Sant’Antonio Abate enDe roeping van de heilige Matteo, een Cleopatra en een schitterend Portretvan een aartsmonnik; van de tweede over enkele doeken en altaarstukkenin een simpele en devote stijl.101

HOOFSTUK XIVANAF HETJAARDUIZENDTOT DETWINTIGSTEEEUW102

Deze eeuwen zijn van enorm belang voor de sacrale kunstgeweest in het gebied rond Rimini en hebben een rijk en kostbaar erfgoedachtergelaten dat men in de dalen, steden en dorpjes kan bezichtigen.Deze kunst is een getuigenis van een oude, diep gewortelde spiritualiteit.Aangezien het niet mogelijk is hier een volledige lijst te verschaffen,staan we stil bij de werken die belangrijk zijn vanwege hun devoteaspect en historische en artistieke waarde.1. Parochiekerken en romaanse kunstDe oude parochiekerken van Santarcangelo di Romagna,Verucchio, San Leo en Ponte Messa di Pennabilli zijn de moeite van eenbezoek waard.Alle zijn ontstaan tijdens de snelle verspreiding van het christendomin de Malatesta- en Montefeltro-gebieden, dankzij de belangrijkerol van de haven van Rimini in de handel met Afrika en het Oosten in delaat-Romeinse tijd en de nauwe banden van de stad met het binnenland.Middeleeuwse documenten getuigen van een dicht netwerk van parochiekerkenvoor de 10 de en 12 de eeuw, in de drukst bevolkte plaatsen, die langsbelangrijke verbindingswegen stonden: de grote en beroemde consulairewegen Emilia en Flaminia, de via Aretina (nu Marecchiese), de FlaminiaMinor, of Via Regalis (richting Marche) Een groot deel van deze kerkenis verwoest, maar de in stand gebleven kerken moeten hier worden vermeld.De oudste en interessantste kerk is die van Santarcangelo diRomagna, gewijd aan de Aartsengel Michaël. Deze bevindt zich op éénkilometer van het dorp en bestaat uit een enkel schip met evenwichtigeafmetingen en een goed verlicht interieur, met de typische kenmerken vande 6 de -eeuwse Ravennatisch-Byzantijnse kunst, zoals de polygonale apsis,de muren van smalle baksteen en de boogramen. Dat hij voortdurend ingebruik is geweest ziet men aan de klokkentoren uit de 12 de -13 de eeuw en degedenksteen waar het enige blad van het altaar op steunt: een beeldhouwwerkin barbaarse stijl uit de vroege middeleeuwen versierd met bladerenen een roofvogel die een kleine viervoeter optilt.In Villa Verucchio ligt de parochiekerk van San Martino,een rustiek romaansgotisch bouwwerk, op de voet van een rots ondermooie olijfbomen, waar de hoofdstad van de Malatesta’s en ooit van deVillanova’s, Verucchio rijst.De meest karakteristieke romaanse parochiekerk ligt in SanLeo. Deze is gewijd aan Santa Maria Assunta. Hij dateert uit de 11 de eeuw,maar is gebouwd op een ander heilig bouwwerk dat minstens 200 jaarouder is, wat blijkt uit het elegante ciborium. Aan het plein gelegen, heeft103

ovenSantarcangelo diRomagna, Pieve vanSan Michele Arcangeloonder, linksVerucchio, Pievevan San Martinoonder, rechtsSan Leo, interieurvan de Pieve van SantaMaria Assuntahet drie geboogde absides in Longobardische stijl en de toegangsdeur ligtaan de zijkant. De voorgevel, net als die van de aangrenzende prachtigekathedraal die aan San Leone is gewijd, kijkt namelijk op het oosten uiten ligt stijl boven een afgrond. Intern heeft het drie schepen met pilarenen zuilen en romaanse kapitelen. Op het verhoogde presbyterium is hetciborium van graaf Orso in witte kalksteen geplaatst dat is ondersteunddoor vier zuilen met kapitelen en versierd met een lange tekst die de heleomtrek beslaat en de naam van de opdrachtgever, graaf Orso, en de periode881-882 bevat.Stroomopwaarts van de Marecchia vinden we de parochiekerkvan Ponte Messa in de gemeente Pennabilli, een mooi voorbeeldvan romaanse architectuur uit het einde van de 12 de eeuw. Deze aan Sint-Pieter gewijde kerk is ook op een heilig bouwwerk opgericht dat minstenstwee eeuwen ouder is. Hij werd tot minstens de helft van de 16 de eeuwals doopkapel gebruikt, waarna hij in verval raakte. De schepen werdenvoor landbouwactiviteiten gebruikt, de abside, het dak, de klokkentorenen het bovendeel van de voorgevel gingen verloren, maar werden laterherbouwd. De kerk is nu lang en smal en wordt door pilaren met puntbogenin drie schepen opgedeeld; hij heeft een hoog presbyterium metonderliggende crypte; het blad van het enige altaar in het presbyteriumwordt door een Romeinse gedenksteen ondersteund. Bijzonder interessantis de voorgevel met zijn horizontale kantstenen en pilasters die eenvierkant raster vormen, en met zijn mooie deur met portiek. Deze portiekheeft net als enkele kapitelen in de kerk, sculpturen in “barbaarse” stijl metfantastische en monsterlijke dieren.Van de overige nog goed geconserveerde kerken van romaansebouwstijl moet het oratorium van de Santa Maria a Novafeltriauit 1191 worden genoemd dat met zijn mooie gestileerde vormen op eenrots ligt.In dezelfde gemeente, in Secchiano Marecchia, ligt deantieke parochiekerk Pieve di Santa Maria in Vico.In Casteldelci zijn twee kerken het noemen waard, de SantaMaria in Sasseto met zijn mooie fresco’s van de school van Rimini en depieve van Casteldelci, die nu privé-eigendom is.Als we het Marecchia-dal verlaten en naar dat van de Con-104

105

106

ovenPennabilli, Pievevan San Pietroin Ponte Messaonder, linksNovafeltria,oratorium vanSanta Marinaonder, rechtsSan Leo, Pievevan Santa MariaAssuntaca gaan, mag een bezoek aan de romaanse kerk van San Salvatoreniet ontbreken. Deze ligt in de provincie Rimini op het platteland langsde weg naar Ospedaletto en Cerasolo Ausa. Hij is tussen de 8 ste en 9 deeeuw gebouwd en heeft helaas de afgelopen eeuwen heel wat ingrepenondergaan. Maar binnenin vindt men nog een abside uit de 13 de eeuw metstenen kapitelen die typisch byzantijnse kenmerken hebben. Tot eind 13 deeeuw werd het gebied rond Coriano bestuurd door de Kerk van Ravenna.Op weg naar Montescudo bij Trarivi treft men de resten vande oude middeleeuwse kerk, een voormalige benedictijnse abdij uit de 9 deeeuw. Deze is ernstig beschadigd geraakt tijdens de Tweede Wereldoorlogen doet nu dienst als Museum van de Oostelijke Gotische Lijn.In Onferno, in de gemeente Gemmano, ligt de pieve vanSanta Colomba, die nu ontheiligd is. Hier bevindt zich het Natuurmuseumvan het reservaat van Onferno en van de grotten.Bij Mondaino, in het dorpje Pieggia, vindt men de parochiekerkvan Sant’Apollinare uit de 6 de eeuw.2. Reis door de sacrale kunst tussen de 13 de en 18 de eeuwDe oudste schildering van het gebied bestaat uit een fragmentvan het gezicht van Christus van een monumentaal kruisbeeld in dekathedraal van San Leone, geschilderd in 1205, dat zich nu in het Museumvan Sacrale Kunst bevindt.Wat de 14 de eeuw betreft, verwijzen we naar het Kruisbeeldvan Giotto in de Malatesta tempel en naar de werken van de “Scuola riminesedel Trecento”, waarover we het eerder hebben gehad.De 15 de eeuw is natuurlijk vertegenwoordigd door de TempioMalatestiano van Rimini en de hierin bewaarde werken, waaronder hetonvergetelijke fresco van Piero della Francesca uit 1451 met SigismondoPandolfo Malatesta geknield voor de heilige Sigismondo.Maar men mag ook de prachtige keramiek in de Santa Mariad’Antico van Maiolo niet vergeten, met een Madonna met het Kind vanAndrea della Robbia: een relatief onbekend meesterwerk uit het eind vande 15 de eeuw.Het “beste” van de 16 de eeuw zijn de schilderijen van GiorgioVasari, in de voormalige abdij van Scolca (San Fortunato) en de Tempio107

ovenTrarivi di Montescudo,resten van debenedictijnse abdijonder, linksMaiolo, kerk vanSanta Maria di Antico,Madonna met Kind,van Andrea of Lucadella Robbiaonder, rechtsMaiolo, kerk vanSant’ApollinareMalatestiano, terwijl de 17 de eeuw vertegenwoordigd is door werken vanCagnacci en Centino, die verder ook in musea van Rimini, Saludecio enPennabilli aanwezig zijn.De “barokke” 17 de eeuw brengt een kunstwerk voort dat menniet mag missen, het altaarstuk van Pietro da Cortona in de kerk van SanGirolamo in Sant’Agata Feltria, in het hoge Marecchia-dal.De 18 de eeuw beschikt over een aantal mooie kerken, vooraldie in Rimini van de augustijnen (San Giovanni Evangelista), de karmelieten(San Giovanni Battista), de jezuïeten (van het kiesrecht), en deservieten (Santa Maria in Corte); deze laatste heeft verguld pleisterwerkvan Antonio Trentanove en mooie altaarstukken van Albani, Massari enGandolfi.In het Conca-dal verdienen twee werken speciale aandacht.Een vindt men in de gemeente Monte Colombo, waar in de kerk SanMartino een interessant 18 de -eeuws schilderij met de heilige van Brancaleoniwordt bewaard.De andere is in San Clemente in de gelijknamige kerk uit1836. Hier vindt men een doek van Giovanni Battista Costa, beroemdschilder uit Rimini uit de 18 de eeuw, van de Sacra Famiglia.In het Marecchia-dal zijn er talloze artistieke getuigenissenuit de 17 de -18 de eeuw. Aangezien we deze niet allemaal kunnen opnoemen,verwijzen we naar de altaarstukken en beelden in de parochiekerk van SanBiagio in Sartiano di Novafeltria en de doeken in de kapittelkerken vanSantarcangelo di Romagna en Verucchio.3. Een heiligdom in San Marino met kenmerken van decontemporaine architectuur en van het Tweede Vaticaans ConcilieSan Marino beschikt over een moderne kerk die interessantis vanuit geschiedkundig-architectonisch oogpunt. We hebben het over hetheiligdom van de Beata Vergine della Consolazione, ook bekend als kerkvan de Zalige Maagd, in Borgo Maggiore in de antieke Republiek. Dezebehoort toe aan het gelijknamige broederschap en functioneert nu ook alsparochiekerk.De architect van de kerk is één van de beroemdste uit degeschiedenis van de Italiaanse en Europese architectuur. We bedoelen108

109

110

Borgo Maggioredi San Marino, kerkvan de Beata Verginehiermee Giovanni Michelucci, architect en urbanist. Hij is vooral bekend inde 20 ste eeuw om zijn ontwerp van het station van Santa Maria Novella inFlorence en de kerk van de Autostrada del Sole.De kerk van Michelucci in Borgo Maggiore valt onder dewet op bescherming van erfgoed en wordt in universiteiten bestudeerdomdat hij nog ouder is dan die van de beroemde Autostrada in de buurtvan Florence.Michelucci valt met zijn kerk van San Marino in een preciezehistorische context: alles wat er na het Vaticaans Concilie II gebeurt. Volgensde voorschriften van het concilie is de mis niet langer in Latijn enwendt de priester zich niet richting kruis, maar naar het podium; hij isniet langer tussenpersoon tussen God en mens maar is deel van de gemeenschap.Dus heeft de architect het altaar naar het podium gericht enbestaan de lange gangen die naar het kruis lopen niet meer. De kerk wordtgezien als een samenkomst van de gemeenschappen; de kerk van de RepubliekSan Marino is een van de eerste ter wereld die geheel voor dezeopvatting heeft gekozen.De bouw werd in februari 1964 begonnen en de kerk werdop 11 juni 1967 ingewijd. Het geheel heeft een trapezoïdale onregelmatigevorm met een aantal interne paden die rond het hoofdschip liggen.Men gaat de kerk binnen via een voorpoortaal met twee paden:een voert rechtstreeks naar de vrouwenverdieping terwijl de anderevia een overdekte trap naar het kleinere schip leidt.De bedekking van het bouwwerk, oorspronkelijk van lood ennu van koper, bestaat uit twee lagen die op parabolische bogen steunen.Het ligt niet geïsoleerd maar is opgenomen in een ruimereomgeving en opent zich voor de buitenwereld, juist omdat het een plek isdie is bestemd voor sociale relaties: een soort kleine stad die de interneen externe dialoog bevordert.111

HOOFDSTUK XIIDEHEILIGENVAN HETGEBIED112

Uit de vroege middeleeuwen stammen een aantal heiligenwaarvan de kennis die we van hun hebben, is gebaseerd op oude onzekerelegendes. Zo bestaan er bijvoorbeeld over Santa Paola uit Roncofreddo,een jonge herderin, alleen wat poëtische legendes, of weten we vanSant’Arduino en San Venerio, respectievelijk priester en abt, dat zein de 10 de eeuw in Rimini zouden hebben geleefd.1. In RiminiDe door de kanunniken aangestelde Sant’Aldebrandokomt uit de 13 de eeuw en zette zich volgens de hagiografie in voor de strijdtegen de patari ketters; waarschijnlijker is dat hij de voorrechten en materiëleeigendom van de kerk van Rimini wilde verdedigen tegen de aanmatigingenvan de gemeente. Aldebrando was gedwongen om de stad te verlatenmaar werd bisschop van Fossombrone waar hij rond 1250 overleed.De zalige Amato uit Saludecio komt uit dezelfde eeuw;landbouwer, pelgrim en oprichter van een hospitium voor bedevaartgangers,overleed hij rond 1300 na één van zijn devote reizen naar Santiago deCompostella. In de vorige pagina’s is verwezen naar het aan hem gewijdemuseum.Uit een iets latere tijd stammen Gregorio Celli en GiovanniGueruli van Verucchio, de eerste augustijns heremiet en de tweede kanunnik,en de zalige Simone Balacchi uit Santarcangelo, dominicaan.De kanunnik Gregorio Celli, geboren in Verucchio in 1225,die nog steeds veel volgelingen heeft, overleed op 118-jarige leeftijd. Eenvan zijn beroemdste volgelingen was paus Ganganelli, Clemens XIV, aanwie hij zijn zaligverklaring dankt. Volgens de legende verscheen er nazijn dood een ezel die zijn lichaam naar het klooster van Sant’Agostino inVerucchio bracht, waar Galeotto Malatesta een boog en kapel voor de heiligerelieken liet bouwen, die zich nu in de Collegiale kerk van Verucchiobevinden. Sinds de 17 de eeuw zijn er veel wonderen vastgesteld.Van belang is de zalige Clara uit Rimini, overleden in1326: een begijn zonder regel, ijverig en boetvaardig na een onverwachtebekering volgend op een bandeloos leven, mystiek en actief in liefdadigheid,oprichtster van een klooster voor arme vrouwen, Santa Maria Annunziata,dat in 1797 werd ontbonden.Door de verspreidingen en verplaatsingen van de relieken vanheiligen en zaligen naar aanleiding van de napoleontische onderdrukkingen de Tweede Wereldoorlog, worden nog maar enkele hiervan vereerd.Hieronder vallen de zalige Gregorio Celli uit Verucchio, de zalige SimoneBalacchi van Santarcangelo, wiens relieken worden bewaard in een kapel113

ovenSantarcangelo diRomagna, Collegialekerk, kapel van dezalige Simononder, linksSaludecio, Museumvan de zalige Amatoonder, rechtsZalige Gregorio Cellivan de Collegiale kerk, bestemming van vele volgelingen die hem om beschermingvragen vanwege zijn capaciteit om wonderen te verrichten, ende zalige Amato, die wordt vereerd in de parochiekerk van Saludecio, envoor wie een canonisatieproces is geopend. Aan hem is het interessanteen rijke museum naast de kerk gewijd, die hier ook deel van uitmaakt.Het schijnt dat de Kerk van Rimini zich er na de 14 de eeuwen praktisch tot onze tijd, niet om heeft bekommerd om andere figurenom hun spiritualiteit en heiligheid aan haar gelovigen voor te stellen. Menvindt dan ook geen andere heiligen en zaligen tot aan de moderne tijd,met uitzondering van de oudste broer van Sigismondo Malatesta, GaleottoRoberto, heer van Rimini van 1429 tot 1432. Galeotto die zeer actiefwas op het religieuze vlak verwaarloosde zijn bestuursproblemen enmoest door de paus op zijn taken worden gewezen. Toch werd hij na eenvroege dood (hij was net twintig) door het volk zalig verklaard. We wetenniet in hoeverre de invloed van de familie Malatesta en de franciscanenhiermee te maken heeft (hij was franciscaans derdeordeling), maar hijwas voorwerp van een uitgebreide cultus die werd versterkt door meerderemirakels. Deze cultus verzwakte na de verplaatsing van zijn stoffelijkoverschot naar de kerk van San Francesco (in 1687) om begin 19 de eeuwdefinitief te verdwijnen.2. In het bisdom MontefeltroOok het bisdom van Montefeltro heeft zijn eigen heiligen.In Miratoio, gemeente van Pennabilli, kan men nog steeds derelieken van de zalige Rigo (Enrico) vereren. Deze bevinden zich in hetoude augustijner klooster-kluizenaarsverblijf waar hij lange tijd eenzaamen boetvaardig leefde en in 1347 overleed.Ook uit de gemeente Pennabilli stamt de nog steeds vereerdebroeder Matteo da Bascio, oprichter van de kapucijnen en in 1625zalig verklaard (zie hieronder).In Montecerignone, nog steeds in Montefeltro maar net buitende provincie Rimini, wordt het lichaam van de dominicaanse broederDomenico Spadafora bewaard en vereerd, meester in theologie en oprichtervan het lokale dominicanenklooster, waar hij dertig jaar leefde en in1521 overleed. Hij werd precies vier eeuwen later, in 1921, zalig verklaard.114

115

116

Villa Verucchio,klooster vanSan Francesco3. Matteo da Bascio, stichter van de kapucijnenordeGeboren in 1495 in de buurt van het kasteel van Bascio, dat nutot de gemeente Pennabilli behoort, wordt Matteo in een handgeschrevendocument beschreven als “een lange jongen, met een smal en lang gezicht,die niet veel lachte”. En een kapucijner verslaggever die hem in 1543 had lerenkennen beweerde dat “hij stug in de omgang en zeker niet sociabel was en datdit was veroorzaakt zijn natuurlijke inborst die naar melancholiek neigde”. Dezekaraktertrekken stemmen overeen met de Regel van de kapucijnen die hij wildeinstellen. In 1515 trad hij toe tot het franciscanenklooster van Montefiorentinowaar hij tot priester werd gewijd. Hier zette hij zich in voor de evangelisatie vande dorpen van Montefeltro en predikte met een apocalyptische en boetvaardigetoon die hem beroemd in het gebied maakte. In het bijzonder drong hij aan opde inachtneming van de franciscaanse regel en beklaagde hij zich vaak overde niet-naleving hiervan van zijn medebroeders. In 1525 besloot hij nadat zijnontevredenheid en onrust groeiden, het klooster te verlaten en in Rome aanpaus Clemens VII toestemming te vragen om het voorbeeld van Franciscuste mogen volgen in een leven van armoede en prediking. De paus verleendehem toestemming om als heremiet buiten de kloosters te leven waarbij hij defranciscaanse regel letterlijk diende te volgens, en zonder vaste woonplaats teprediken in een nieuw habijt met een puntige kap zonder scapulier. De enigeverplichting die de paus hem oplegde was dat hij zich ieder jaar ter gelegenheidvan het kapittel moest melden bij de provinciale minister van de observantenals teken van gehoorzaamheid. Toen de franciscanen uit de Marche in april1525 hun bijeenkomst hielden, werd Matteo hier gearresteerd vanwegegeloofsafval. Na zijn bevrijding hervatte hij zijn evangelisatie en kreeg steedsmeer volgelingen, maar zijn problemen met de kerkelijke instellingen warennog niet voorbij. Hij zette echter zijn leven als boetvaardig predikant voort. Hijgebruikte simpele ritmische zinnen die iedereen eenvoudig kon begrijpen enliet devote liedjes zingen, hij “predikte het kruis” en eindigde zijn preken onderhet schreeuwen van de woorden “Mogen de zondaars naar de hel gaan”. Hijstierf op 6 augustus 1552 in Venetië, terwijl hij uitrustte in de klokkentoren vande kerk van San Moisè, waar hij onderdak voor de nacht had gekregen. Hijwerd op een normale plaats begraven maar op 3 oktober werd zijn lichaamopgegraven en verplaatst naar de kerk van de observanten van San Francescodella Vigna, waar men hem als heilige begon te vereren.117

118

Pennabilli,de klok uit Lhasanaast drie TibetaansegebedsrollenPadre Orazio Olivieri uit Penna, “Lama Testa Bianca”Padre Orazio Olivieri uit Pennabilli is nog niet zalig verklaard, maarzijn evangelisatie onder de bevolking is van groot belang geweest.De kapucijner broeder verliet de Malatesta-stad waar hij in 1680 wasgeboren en ging op de eerste missie naar Tibet. In Lhasa kreeg hij eenuitstekende band met de monniken en de bevolking. Hij werkte aan eenItaliaans-Tibetaans woordenboek dat in het Engels werd vertaald.Het respect van de Tibetaanse religieuzen was dusdanig groot dat zehem “Lama Testa Bianca” noemden. Het woordenboek is sinds kortteruggevonden maar was jarenlang verdwenen; het was ook bekenddat padre Orazio een klok had meegenomen. Deze werd in 1994teruggevonden en het klokkenspel hiervan werd opgenomen en naarPennabilli gebracht. Op 15 juni 1994 luisterde Tenzin Gyatso, XIV DalaiLama, tijdens een bezoek aan Pennabilli ter gelegenheid van de 250 steherdenking van de dood van de missionaris, naar het klokkenspel vande klok. In ballingschap sinds 1959, kon hij op deze manier dankzij deherdenking van padre Orazio, de klokken van zijn geliefde vaderlandhoren. Op zijn huis in via Olivieri ziet men twee gedenkstenen die dekapucijner missionaris en het bezoek van de Dalai Lama herdenken.Beato Amato, van Saludecio tot Santiagoin de sporen van Sint-FranciscusAmato Ronconi is in 1226 geboren en bezocht het franciscanenklooster vanFormosino in Mondaino; net als Franciscus koos hij voor een zwervendleven en bezocht maar liefst vijf keer het heiligdom van Sint-Jacobus inSantiago di Compostella in Spanje. Hij droeg een pelgrimshabijt met eenleren koord waaraan een buidel hing voor aalmoezen. Om zijn nek droeghij de pelgrimsschelp van Santiago. Wanneer hij niet op reis was werdzijn huis een herberg voor pelgrims die hij ontving en voedde. En als devoedselvoorraad op was, vond er een wonder plaats, zoals het wondervan de rapen. Deze waren ‘s morgens vroeg gezaaid en waren na noggeen dag al van enorme afmetingen. Tijdens zijn vijfde tocht naar Santiagovoorspelde een engel hem zijn dood. Bij zijn terugkeer schonk hij zijnbezit waarna hij stierf. Dit was in 1292. Veel zieke mensen genazen doorzijn niet-ontbonden lichaam aan te raken en daarom begon men hem zaligte noemen. In 1776 werd hij door de Kerk zalig verklaard. Een van zijnwonderen bestond uit de bescherming van de stad tijdens de oorlog. Hetonderzoek omtrent de heiligverklaring is nu voltooid met een afdruk van dePositio van de Congregatie voor de Heilig- en Zaligsprekingsprocessen.119

HOOFDSTUK XIIIDE MODERNEHEILIGEN120

Het gebied rond Rimini heeft altijd veel spirituele figuren gekend.In de 17 de en 18 de eeuw besteedde de lokale Kerk echter weinig aandachtaan deze personen, ook al bestonden er van enkele gedrukte biografieën.Pas aan het eind van de 18 de eeuw werden deze heilig verklaard.Dankzij de pausen uit Romagna, Clemens XIV uit Santarcangelo(paus Ganganelli die de jezuïetenorde ontbond, aan wie de stad dePiazza Grande en de Triomfboog heeft gewijd), Pius VI en Pius VII, werdenze in het register van de zaligen ingeschreven nadat de lange geschiedenisvan hun cultus was vastgesteld.In de naoorlogse periode begon men het nut in te zien, vanuitpastoraal oogpunt, van het tot voorbeeld stellen van personages die zichonderscheidden door hun exemplaire manier van leven; zo zijn niet langgeleden enkele leken en religieuzen officieel zalig verklaard.1. De moderne zaligenIn de provincie Rimini vindt men veel moderne zaligen, waaronderPio Campidelli, een jonge passionist gestorven in 1889 en zaligverklaard in 1985. Hij kwam oorspronkelijk uit Poggio Berni waar men nunog zijn huis kan bezoeken. Zuster Elisabetta Renzi, opvoedkundige,geboren in Saludecio in 1786, gestorven in 1859 en zalig verklaard in 1989,waarover we het op pag. 59 hebben gehad; zuster Maria Rosa Pellesi,franciscaanse derdeordeling uit Sant’Onofrio, gestorven in 1972 enin 2007 zalig verklaard; en een leek, ingenieur Alberto Marvelli, gestorvenin 1946 en zalig verklaard in 2004.Veel anderen zijn zalig verklaard en momenteel zijn er canonisatieprocessengeopend met betrekking tot Amato Ronconi, Pio Campidellien Alberto Marvelli: deze laatste was vooral bekend en vereerd omzijn inzet op sociaal gebied en als organisator van liefdadigheidsacties.2. Padre Agostino da Montefeltro, beroemdwetenschapper en predikant uit de 19 de eeuwPadre Agostino da Montefeltro leefde in de tweedehelft van de 19 de eeuw in het bisdom San Marino en Montefeltro. Hij werdgeboren als Luigi Vicini in Sant’Agata Feltria op 1 maart 1839, waar men nunog zijn huis in via Giannini kan bezoeken. Deze beroemde franciscaansewetenschapper en predikant werd beschouwd als sponsor van hetRisorgimento omdat hij de idealen van vrijheid en vaderland ondersteunde.Hij is van groot belang geweest, niet alleen als man van de kerk, maarvooral om zijn betrokkenheid in de politieke situatie die zich tijdens deeenwording van Italië voordeed. Beroemd om zijn preken, was hij niet121

ovenSantarcangelo diRomagna, HistorischArcheologisch Museumonder, linkszuster Elisabetta Renzionder, rechtspadre Agostinoda Montefeltrobang om lastige argumenten aan te gaan zoals het vaderland en de politiek,waardoor hij vaak aan kritiek en beschuldigingen blootstond. Geboren in1839 als oudste zoon van een welgestelde familie, werd hij priester op22-jarige leeftijd. In 1867 maakte hij een diepe morele en religieuze crisisdoor, waardoor hij eerst met een meisje uit zijn dorp naar Florence enMilaan vluchtte, om zich vervolgens alleen in Zwitserland terug te trekken,waar hij een poging tot zelfmoord deed.Deze crisis eindigde in 1870 en nadat hij zijn roeping hervond,besloot Luigi om tot de orde van de minderbroeders toe te treden, waarhij de naam padre Agostino da Montefeltro aannam. En hier raaktehij bekend om zijn grote spreekvaardigheid, waarmee hij mensen vanverschillende sociale en intellectuele niveaus aantrok. Zijn beroemdstepreken hield hij tijdens de Vastentijd in 1889 in Rome, in de kerk van SanCarlo al Corso, die groot opzien baarden en zelfs werden gepubliceerd.Op sociaal gebied hielp hij met zijn toespraken de weg te banen voor hetRerum Novarum van paus Leo XIII en startte hij verschillende initiatievenin Pisa en provincie, waar hij een Volksschool stichtte, een aantal normalescholen en het Instituut van de Marine van Pisa voor weesmeisjes. Ookrichtte hij een zustercongregatie op, de Dochters van Nazareth, die deRegel van de reguliere Derde Orde van de heilige Franciscus propageert.Hij overleed in Pisa in 1921. Een paar jaar later, in 1939,werd de procedure voor zijn zaligverklaring gestart welke echter in eersteinstantie werd afgewezen vanwege een negatief oordeel met betrekkingtot zijn jeugd. In 2007 hebben de zusters Dochters van Nazareth opnieuween verzoek ingediend op basis van nieuwe documenten afkomstig uit debibliotheek van de franciscaanse paters in Florence.3. Pasquale Tosi van San Vito,missionaris en ontdekkingsreizigerDit is een jezuïet die als missionaris en ontdekkingsreizigernaar de indianen in Amerika en de eskimo’s in Alaska reisde. Hij werdin 1837 in de parochie van San Vito di Santarcangelo geboren. In 1861werd Tosi tot priester van het bisdom gewijd en het jaar daarna tradhij tot de jezuïeten toe. Hij heeft twintig jaar tussen de indianen van deRocky Mountains geleefd en twaalf jaar bij de eskimo’s in Alaska, waar122

123

124

San Vito diSantarcangelo diRomagna, heiligdomvan de Madonnadi Casalehij tientallen lokale dialecten leerde, en zelfs een Eskimo grammaticaen Eskimo-Engels woordenboek samenstelde, die vervolgens zijngepubliceerd door de federale regering van de Verenigde Staten. Ookondernam hij een lange reis naar de Beringstraat, waar nooit eerder eenEuropeaan was aangekomen. Door ziekte overleed hij in Alaska in 1898.4. De zalige Pio, passionist op veertienjarige leeftijdIn het bisdom Rimini is Pio Campidelli een van de meestgeliefde en gevolgde figuren van het zuiden van Romagna. In 1868 geborenin Poggio Berni, dat deel uitmaakt van Trebbio, was hij de vierde vanzes kinderen. Al in zijn kinderjaren werd zijn goede karakter duidelijk enwijdde hij zich aan gebed en studie.Op 12-jarige leeftijd leerde hij de passionisten kennen enbesloot direct hun weg te volgen, maar hij moest wachten omdat hij te jongwas. In 1882 trad hij eindelijk tot het klooster toe en droeg het habijt van depassionisten; hij was voor iedereen een voorbeeld vanwege zijn coherente,vreugdevolle leven en onderscheidde zich door zijn uitzonderlijke devotievan de eucharistie, Jezus en de heilige Maagd. Hij is nooit tot priestergewijd omdat hij tuberculose kreeg. Hij stierf op 2 november 1889 toen hij21 was, zoals hij zelf had voorspeld. Tijdens zijn ziekte had hij meerderemalen herhaald: “Ik geef mijn leven voor de Kerk, de paus, de congregatie,de bekering van de zondaars en vooral voor mijn geliefde Romagna”. Hijwerd begraven in het kerkhof van San Vito maar uiteindelijk werd hetlichaam van “de heilige van Casale” in 1923 naar het heiligdom van Casalegebracht. Op 21 maart 1983 heeft paus Johannes Paulus II hem tot Piode “Eerbiedwaardige” benoemd, zo erkennend dat zijn leven tekenenvan heiligheid vertoonde. Op 6 december 1984 is het mirakel van zusterMaria Foschi door middel van interventie van Pio erkend. In 1985 is menovergegaan tot de herkenning van zijn botten, die perfect bewaard zijngebleven. Op 17 november 1985 is hij door de paus zalig verklaard. DeKerk huldigt hem op 2 november, terwijl de passionisten zijn cultus op 3november vieren.125

HOOFDSTUK XIVFEESTEN ENEVENEMENTEN126

1. Feesten ter ere van de schutspatroon en religieuze vieringenIn Bellaria Igea Marina wordt op 9 februari het feestvan Sant’Apollonia gevierd, beschermheilige van de stad. De officiëleopening is op zaterdag, vervolgens vinden er twee weken lang cultureleevenementen plaats, waaronder de Palio tussen de stadsdistricten en Denachtwake van de heilige Apollonia met traditionele dansen en muziek.Er wordt ook een gelijknamige jaarmarkt gehouden die veel bezoekersaantrekt. Het uitgebreide programma voorziet tevens de viering van SanValentino ter ere van alle verliefde paren.Casteldelci viert op 2 september het Feest van de Madonnamet processie en liturgische vieringen.In Cattolica, dat in het Grieks “parochiekerk” betekent,wordt op 30 april het religieuze feest gevierd dat is gewijd aan de beschermheiligevan de stad, de heilige Pius V; zijn naam was MicheleGhisleri, in 1504 geboren in een dorpje bij Tortona in de provincie Alessandria.Het eerste wat hij deed toen hij paus werd was geld onder de armenverdelen, dat normaal gesproken werd gebruikt voor de viering van de verkiezingtot paus. Aan hem zijn liturgische hervormingen als het Tridentijnsemissaal en brevier te danken. Na zijn verkiezing verkoos hij, als teken vannederigheid, het habijt van zijn dominicaanse orde te blijven dragen. En hijveranderde het pauselijk gewaad van rood in wit.In Coriano en omgeving zijn er diverse religieuze feesten. Inaugustus in Passano een antiek feest ter ere van de zalige Emmerikvan Hongarije, die hier op 1 augustus overleed in een onbepaald jaar inde 13 de eeuw. Deze dag trekt veel bezoekers en op het programma staanverschillende heilige rituelen en een avondmaaltijd.In Ospedaletto in september het Feest van de Madonnavan de Barmhartigheid, een traditioneel religieus feest met plechtigeprocessie en vermaak, zoals folkloremuziek, dans, spelen en gastronomischestands.In Cerasolo en Mulazzano in september twee apartefeestdagen ter ere van de Madonna van de Zon, herdenkingen metheilige rituelen en vermaak.In oktober in Sant’Andrea in Besanigo, Feest van deMadonna van de Heilige Rozenkrans met als hoogtepunt de plechtigeprocessie.In Gemmano, evenals in Coriano, rond 20 januari Feestvan de Heilige Sebastiaan Martelaar, beschermheilige van het dorp.Het feest in Carbognano in de gemeente Gemmano wordtsinds 1982 jaarlijks op 1 mei gehouden en is aan de Heilige Vincent ge-127

ovenNovafeltria, kerkvan Ca’ RoselloonderSartiano diNovafeltria, oratoriumvan San Biagiowijd. De processie eindigt met een mis, waarna men de gastronomischestands bezoekt op de muziek van een orkest uit Romagna.In Misano Adriatico en in Maiolo wordt op 3 februari hunbeschermheilige, Blasius van Armenië, gevierd. Deze heilige is beschermheervan de keel en stembanden. Daarom worden op Sint-Blasiusin veel kerken de kaarsen gezegend, zoals ook tijdens de Maria-Lichtmisvan de dag ervoor. De priester plaatst twee gezegende kaarsen kruislingsonder de kin van wie gezegend wenst te worden. Deze knielen voor hetaltaar, terwijl de priester de volgende woorden uitspreekt: ‘Moge God uop voorspraak van de heilige Blasius bevrijden van keelziekten en anderekwalen. In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Amen”.In Misano Adriatico viert men Paasmaandag het Feestvan Agina. Heilige missen ‘s morgens, ‘s middags gastronomischestands, muziek en dans. Het feest bestaat al eeuwenlang: het was in eenbepaalde periode afgeschaft waarop een groep inwoners onder leidingvan de pastoor getracht heeft het zijn antieke en sterk religieuze karakterterug te geven. Het wordt voorafgegaan door de processie van GoedeVrijdag na afloop waarvan er wijn en “ciambella” (soort donut) wordengenuttigd.Misano Monte kent een andere belangrijke religieuze afspraak,op 26 augustus wordt het Feest van het Kruis gevierd.Op 29 september viert Mondaino zijn schutspatroon, deheilige aartsengel Michaël, aan wie de parochiekerk is gewijd. Deze kerkuit de 18 de eeuw bevat enkele belangrijke doeken van de Marchigiaanseschool uit de 15 de en 16 de eeuw. Hier stond de aan Diana gewijde tempel.Op 5 augustus wordt in Mondaino ook de Madonna vande Sneeuw bij de kerk van Tavollo gevierd.29 September is aan de beschermheilige van Morciano, deheilige aartsengel Michaël gewijd.Een aantal dagen in maart, vanaf de tweede week, wordt deduizend jaar oude traditie opgepakt die de lente aankondigt met de Jaarbeursvan San Gregorio, die vroeger in het klooster van San Gregorioin Conca werd gehouden, rond 1060 door Pier Damiani gebouwd.Monte Colombo viert op 11 november zijn schutspatroonSint Maarten van Tours aan wie de parochiekerk is gewijd, die zwaar129

131

132

ovenSan Leo, kloostervan Sant’IgneonderPoggio Berni, kerkvan Sant’AndreaGod, de toekomstige ramp voorziend en bewogen door medelijden methaar volk, liet haar tranen lopen die zich na drie, vier keer te zijn gedroogd,hernieuwden, zoals documenten van ooggetuigen bevestigen, in het jaarvan de Heer 1489, 20 maart». Hier vinden een door de bisschop gediendeHeilige Mis en processie plaats.Op 5 maart wordt de Heilige Pius V gevierd, schutspatroonvan Pennabilli, met een groot feest in de aan hem gewijde kathedraal.Tijdens Goede Vrijdag vindt in het suggestieve oudecentrum de Processie van de Joden plaats van de Broederschap vanBarmhartigheid. De processie vertrekt vanuit het oude oratorium van deSanta Maria della Misericordia.Op 15 augustus wordt in de kerk van Sant’Agostino de misdoor de bisschop gediend met homilie en toespraak van de burgemeesterter ere van geëmigreerde bewoners van Pennabilli. Deze viering heet danook Feest van de terugkeer.Ook de kleine dorpjes van de gemeente Pennabilli vierenvan oudsher hun antieke religieuze feesten. Zo viert Maciano op dezondag die het dichtst bij 1 mei valt Sint-Paschalis, met religieuze enlekenceremonies.In Ponte Messa zet het hele dorp zich in voor het Feestvan de Pieve di San Pietro in Messa, de zondag na Ferragosto (15augustus).Ook in Scavolino dient de bisschop de Heilige Mis enzegent de landbouwwerktuigen op 1 augustus tijdens het Feest van deGemeenschap.Poggio Berni viert zijn schutspatroon, Sint-Joris, op 23april.In Rimini vinden het hele jaar door religieuze feesten plaats.De beschermheilige Gaudentius wordt elk jaar op 14 oktober gevierd.Maar om de twee jaar heet dit het Feest van Borgo di Sant’Andrea,waar zich de aan de heilige gewijde kerk bevindt. Tijdens dit feest richtde stad zich op zijn oorsprong en tradities en viert eveneens zijn geschiedenis.Er staan talloze activiteiten op de agenda: ‘s morgens de herdenkingsdienstenwaaronder de processie met het standbeeld en relieken vande heilige, geleid door de bisschop van het bisdom Rimini. Vervolgens133

ovenTalamello, kerkvan PoggioloonderVerucchio,Collegiale kerkmuziek, tentoonstellingen, bezoeken met gids, stands, gastronomie.In het district van de Colonnella wordt de Zalige Maagdvan de Colonnella (kleine zuil) op 25 maart, dag van de Annunciatie,gevierd. De gemeente Rimini die het patronaat op de kerk heeft stuurdein het verleden twee raadsleden als vertegenwoordiging, maar deze gewoonteis na de Italiaanse eenwording uit gebruik geraakt.In Covignano, bij het Heiligdom van de Genade, naastde 16 de -eeuwse franciscaanse kruisgang, worden alle feesten ter ere vanMaria gevierd en op Goede Vrijdag vindt een belangrijke Via Crucis plaatsdie vertrekt vanaf het marmeren kruis aan de voet van de heuvel en deweg volgt langs de 14 keramieken nissen van meester Elio Morri uit Rimini.Net als in andere franciscanenkloosters wordt op 2 augustushet Feest van de vergeving van Assisi gevierd.Ieder jaar viert men in de eerste helft van juni in Riminihet feest van Sint-Antonius van Padua. Een religieus volksfeest dattwee dagen duurt en de aanwezigheid van de heilige in Rimini en zijnwonderen herdenkt. De brug waar Sint-Antonius voor de vissen gepreektzou hebben, is het middelpunt van de festiviteiten. De vieringen beginnenop vrijdagavond met optochten langs plaatsen die bij de heilige geliefdwaren, zoals de kerk van de Paolotti (minderbroeders van Sint-Franciscusvan Paola) en de cel van de heilige in piazza Tre Martiri waar hij het wondervan de ezel verrichtte. Op zaterdag volgt een drukke agenda, excursies,tentoonstellingen, bijeenkomsten, workshops, muziek, stands en eengrand finale met een fonteinenspektakel.De schutspatroon van Riccione is Sint-Maarten, 11 november.Drie dagen van feesten en religieuze ceremonies met processieen Heilige Mis waaraan de bisschop deelneemt.In Riccione Paese in de parochie San Martino wordt heteerste weekend na Pasen Alessio Monaldi gevierd, die eind 15 de eeuwleefde en vereerd wordt als een zalige. In werkelijkheid is zijn zaligverklaringsprocesnooit tot stand gekomen. Hij wordt door de gelovigen als zaligbeschouwd vanwege de talloze wonderen die hij heeft verricht.Het feest van 8 mei is een van de oudste religieuzeherdenkingen van de provincie, gewijd aan de zalige Amato Ronconi,franciscaan van de Derde Orde die in de 13 de eeuw in Saludecio leefde en134

135

ovenSan Giovanni inMarignano, kerkvan Santa LuciaonderSan Leo, klokkentorenen kathedraalwiens lichaam wordt vereerd in de parochiekerk. Dit feest bestaat al sinds1448, zoals beschreven door Giuseppe Malatesta Garuffi in het “Leven vande Zalige”, gepubliceerd in 1693. Het feest gaat de zondag na 8 mei verdermet de processie van de Tombe van Pesaro, een bedevaarttocht die aleeuwen bestaat. De gelovigen van het dorp van Tavullia (de oude Tombe,in de provincie Pesaro en Urbino) dragen een afbeelding van Maria uit hunkerk naar het heiligdom van de zalige Amato in Saludecio. Iedere dertigjaar vindt er in Saludecio een bijzonder en schitterend feest ter ere vande heilige plaats en wordt de urn met zijn resten op een door runderengetrokken kar van de kerk naar zijn geboortehuis gebracht.Nog steeds in Saludecio, in de kerk van Santa Maria delMonte speelt zich iedere tweede zondag na Pasen het Feest van Sint-Vincent af.Iedere dertiende dag van de maand gaat men van mei tot enmet oktober bij Santa Maria del Monte op bedevaart om de verschijningvan de Madonna van Fatima op te roepen, die hier op de 13de dagplaatsvond, zoals stipt vanaf begin twintigste eeuw gebeurde.Op 23 november viert San Clemente zijn gelijknamigebeschermheilige Clemens, bisschop van Rome, derde opvolger van Petrusvan 88 tot 97 n.Chr., aan wie de parochiekerk is gewijd. Hier is in 1925 donOreste Benzi geboren, oprichter van de Comunità Papa Giovanni XXIII,overleden in 2007.In San Giovanni in Marignano verenigen twee feestenhet heilige en het profane, het ene is gewijd aan de patroon, de heiligeJohannes de Doper, het andere aan de heilige Lucia.Rond 13 december viert het dorpje drie dagen feest met deJaarmarkt van Santa Lucia, de oudste viering van Marignano ensinds de 19 de eeuw een van de belangrijkste afspraken van het jaar in hetConca-dal. Dit wordt ook het feest “van het licht” genoemd, dat in spiritueletermen het eind van de duisternis en de geboorte van de Verlosseraankondigt. Op de agenda van de jaarmarkt staan religieuze riten, gastronomischeproeverijen en opvoeringen in het Massari theater.Ook wordt in San Giovanni in Marignano ieder jaar rond24 juni, de dag van de heilige, het feest van de gelijknamige patroon Johannesgevierd dat meerdere dagen duurt en de Heksennacht wordt ge-137

ovenSant’Agata Feltria,kerk van de Madonnadel Soccorsoonder, linksMontefiore Conca,kerk van San Paoloonder, rechtsTorriana, kerkvan San Vicinionoemd omdat het de oude tradities van Romagna doet herleven, waar hetheilige en profane zich verenigen om de angst voor demonen en tegenspoedte verjagen.San Leo viert op 1 augustus zijn schutspatroon San Leoneen gelijktijdig het Feest van het bisdom van Montefeltro. De kathedraal,een prachtig exemplaar van romaanse kunst, is aan hem gewijd. De heledag door spelen zich naast de godsdienstige vieringen, evenementen afmet muziek, vuurwerk vanaf de burcht van Francesco di Giorgio Martini enmiddeleeuwse schouwspelen.Eveneens wordt in San Leo ieder jaar op 2 augustus in hetfranciscanenklooster van Sant’Igne het Feest van de vergeving vanAssisi gevierd, zoals in alle franciscaanse plaatsen traditie is.Sant’Agata Feltria viert in september de Madonna vande Kapucijnen met een plechtige processie door de straatjes van hetdorp en vuurwerk. Men draagt het bas-reliëf dat ook de “Madonna vande zwaluw” wordt genoemd, mee in de processie. Dit bevindt zich normaalgesproken in de kerk Beata Vergine delle Grazie, gewijd aan Sint-Hiëronymus, waar het is terechtgekomen nadat een boer het in zijn veldenvond, niet ver van het klooster. De legende gaat dat de runderen bij hetzien van de afbeelding neerknielden en op deze manier de processie naarSan Girolamo ontstond.Op 5 februari wordt in deze plaats ook de beschermheiligeSant’Agata gevierd. Een heilige mis, processie en feest, met het verbod,dat al eeuwen bestaat, om te werken of uit te gaan. Men blijft thuis enbidt met de gemeenschap om een intercessiegebed van de heilige en debescherming van de stad. Haar cultus is hier altijd sterk aanwezig geweestvanaf het moment dat de heren van Fregoso een waardevol reliek kochtendat wordt bewaard in de Collegiale kerk. Het lichaam van de heiligebevindt zich in Catania, waar Agata in 230 werd geboren en als martelaresin 251 stierf.Nog steeds in Sant’Agata Feltria speelt zich op de zondagvoor Ferragosto het Feest van de Madonna del Soccorso (letterlijk,van de hulp) af in de gelijknamige kerk die afgelegen op een hoogvlaktetussen Mont’Ercole en Sant’Agata ligt. Oorspronkelijk was dit een kapel,de “serre van de nederlaag”, gebouwd omdat de bevolking van Sant’Agata138

139

140

ovenTalamello, kerkvan San Lorenzoonder, linksSaiano di Torriana,heiligdom van deMadonna di Saianoonder, rechtsMontefiore Conca,kerk van San Paolodankzij de intercessie van de Maagd de vijand wist te verslaan. Hier komtook de naam van de nieuwe kerk van 1520 vandaan, die een Madonna bevattewaaraan meerdere wonderen zijn toegeschreven.Santarcangelo di Romagna kent twee traditionele feesten:Sint-Michaël, de aartsengel en Sint-Maarten. Het eerste feestwordt op 29 september en het weekend ervoor of erna gehouden en is aande aartsengel gewijd. Het wordt ook de Vogelmarkt genoemd vanwege devele vogels die bij zonsopgang worden tentoongesteld. Het tweede valtrond 11 november. Het feest van Sint-Maarten, beschermheilige van destad, wordt ook in de nabijgelegen gemeentes van het Marecchia-dal gevierd:Poggio Berni, Verucchio en Torriana. Tijden beide feesten vinden erreligieuze en profane evenementen plaats die dankzij de diepgeworteldetraditie de naam van Jaarmarkt aannemen. Beide zijn zeer oud en zijnontstaan uit de noodzaak, al vanaf de Romeinse tijd, om de seizoensveranderingen,en dus veranderingen van het leven en werk in de velden, hethoofd te bieden. De Jaarmarkt van Sint-Maarten is vervolgens uitgebreidmet Europese volkstradities, zoals de duivelbezwering en het beschimpenvan overspel. Hier komt de tweede naam van de markt vandaan, het Feestvan de gehoornden. Een paar hoorns worden onder de aan paus Ganganelligewijde boog gehangen, en zouden bewegen wanneer een bedrogenechtgenoot onder de boog passeert. Ook de barden houden hier hun nationalebijeenkomst en zingen verhalen uit Italië en de rest van de wereld.In Talamello wordt op 10 augustus Sint-Laurens gevierd,schutspatroon aan wie de kerk is gewijd, en op Pinkstermaandag hetFeest van het Heilige Kruis. Het 14 de -eeuwse Kruis van de “Scuolariminese del Trecento” wordt in een processie meegedragen die zeer populairis bij de gelovigen uit het omliggende gebied. Het houten kruis metGiotto-invloeden bevindt zich normaal gesproken op het hoogaltaar van deparochiekerk van San Lorenzo, waar ook een 15 de -eeuwse Madonna metKind en een ander houten kruisbeeld uit de 16 de eeuw hangen. Dit kruis isuit de kerk van Poggiolo afkomstig, die momenteel in slechte staat verkeerten waarnaast ooit een 14 de -eeuws augustijnenklooster lag.Torriana vereert zijn beschermheilige San Vicinio tijdenshet laatste weekend van augustus met herdenkingsdiensten, Heilige Misen plechtige processie en verder met muziek, dans en spelen.141

143

144

Rimini, kerkvan San GiovanniEvangelista (bekendals Sant’Agostino)Buiten de provincie wordt in Monte Carpegna op dezondag na Ferragosto het Feest van de Madonna del Faggio (Maagdvan de eik) gevierd, met processie op de berg, Heilige Mis en spelen,muziek en momenten van samenzijn.2. EvenementenIn Rimini komen ieder jaar tussen april en mei de ledenvan het Rinnovamento nello Spirito Santo (Vernieuwing in de HeiligeGeest) samen, de katholieke ecclesiastische beweging die tot deCharismatische Vernieuwing behoort, die uitgaat van de ervaring van deopenbaringen van God. Ontstaan na het Tweede Vaticaans OecumenischConcilie van 1967, is dit een privévereniging, die is erkend door de ItaliaanseBisschoppenconferentie en voornamelijk uit leken maar ook gewijdebedienaren bestaat. De bijeenkomst in Rimini is hun belangrijkstevergadering, het gaat hier om de jaarlijkse Nationale Convocatie vanGroepen en Gemeenschappen: vier dagen in april of mei waaraangemiddeld twintigduizend mensen deelnemen, waaronder gasten en sprekers,leiders van kerkelijke bewegingen, getuigen van de Vernieuwing, kardinalenen bisschoppen, burgerlijke en politieke autoriteiten en vertegenwoordigersvan christelijke kerkgenootschappen. Het programma van dedagen is onderverdeeld in het charismatisch gemeenschappelijk gebed,het intercessiegebed voor genezing en verlossing, de dagelijkse eucharistie,de belijdenissen, in momenten van eucharistische aanbidding en intoespraken, rondetafelconferenties over culturele thema’s, opvoeringen,concerten, tentoonstellingen, enz. Rinnovamento nello Spirito Santo - Viadegli Olmi, 62 - Rome.In Rimini wordt verder in de laatste week van augustus jaarlijksde Meeting per l’amicizia fra i popoli (meeting voor vriendschaptussen de volkeren) gehouden. Ontstaan in 1980 op initiatief van enkelevrienden uit Rimini die de christelijke ervaring deelden, had deze tot doelde uitwisseling van ervaringen te bevorderen van gelovigen uit verschillendeculturen. Vanaf dat moment komen hier ieder jaar personen uit depolitiek, economische deskundigen, vertegenwoordigers van religies enculturen, intellectuelen en kunstenaars, personen uit de sportwereld eninternationaal beroemde personen samen. Verhalen van mensen te mid-145

ovenMontefiore Conca,kerk van San Simeoneonder, linksMorciano di Romagna,ruïnes van de abdijvan San Gregorioonder, rechtsGemmano, heiligdomvan de Madonna diCarbognanoden van bijeenkomsten, tentoonstellingen en sportieve initiatieven tijdensdit 7-daagse evenement dat in de loop van de jaren een van de drukstbezochte festivals ter wereld is geworden. Vanaf zijn oorsprong is de Meeting,een stichting, gericht op het verlangen naar schoonheid, waarheid,rechtvaardigheid; idealen die don Luigi Giussani, stichter van de bewegingvan Comunione e Liberazione (Gemeenschap en Bevrijding) de elementaireervaring noemde. Ieder jaar komen duizenden vrijwilligers uitItalië en de rest van de wereld naar Rimini die deze Meeting organiseren,waaraan vertegenwoordigers van veel verschillende kerkgenootschappendeelnemen waaronder joden, boeddhisten, orthodoxen, moslims en ookatheïsten. De meetings zijn door 800.000 mensen uit meer dan 20 landenbezocht, waarvan 4000 vrijwilligers; circa 100 bijeenkomsten met meerdan 250 sprekers, tientallen tentoonstellingen, opvoeringen, sportieveevenementen op een oppervlakte van 170.000 m 2 , 1.000 erkende persagentschappenen meer dan 200 partners en sponsors. Meeting Rimini- Via Flaminia, 18 - Rimini.146

147

ovenSartiano diNovafeltria, kerkvan San Biagioonder, linksRimini, romaansePieve van SanSalvatoreonder, rechtsSaludecio, ClaudioRidolfi, Madonnadella Misericordia148

oven, linksRimini, kloosterNatività di Maria(San Bernardino)boven, rechtsCovignano di Rimini,klooster en heiligdomvan Santa Maria delleGrazieonder, linksRimini, klooster van dePaolotti en heiligdomvan Sant’Antonio daPadovaonder, rechtsRimini, resten van dekathedraal van SantaColomba149

Agenda van de feestenDatum Plaats Feestverschillende data Covignano (Rimini),Alle aan Maria gewijde feestenvolgens Mariakalender santuario delle Grazie20 januari Gemmano San Sebastiano Martire25 januari Montefiore Conca San Paolo3 februari Misano Adriatico San Biagio l’Armeno3 februari Maiolo San Biagio l’Armeno5 februari Sant’Agata Feltria Sant’Agata5 februari Republiek San Marino Sant’Agata9 februari Bellaria Igea Marina Sant’Apollonia2 de week van maart Morciano di Romagna San Gregorio3 de vrijdag van maart Pennabilli Venerdì Bello,Madonna delle Grazie25 maart Rimini, kerk van de Colonnella Beata Vergine della ColonnellaGoede VrijdagCovignano (Rimini),Via Crucissantuario delle GrazieGoede Vrijdag Montefiore Conca Reënactment in kostuumGoede Vrijdag Pennabilli Processie van de JodenPaasmaandag Misano Adriatico Feest van Aginazondag na PasenSecchiano Marecchia,Madonna delle GrazieCa’ Rosello (Novafeltria)zondag na Pasen Riccione - Dorp Beato Alessio Monaldi2 de zondag na Pasen Saludecio San Vincenzo2 de zondag na Pasen ValdragoneFeest van de Madonna(Republiek San Marino)23 april Poggio Berni San Giorgio30 april Cattolica San Pio Vtussen april en mei Rimini Nationale bijeenkomstVernieuwing in de HeiligeGeest1 mei Carbognano (Gemmano) San Vincenzo5 mei Pennabilli San Pio V8 mei Saludecio Beato Amato Ronconi13 de dag van iedere maandvan mei t/m oktoberzondag in de buurtvan 16 meiSaludecio, kerk vanSanta Maria del MonteMaciano (Pennabilli)Madonna di FatimaSan Pasqualelaatste zondag van mei Verucchio Beato Gregorio CelliPinkstermaandag Talamello SS. Crocifisso1 ste helft juni Rimini, brug van deSant’Antonio da PadovaResistenza en oude stad24 juni San Giovanni in Marignano San Giovanni Battista,Heksennacht29 juni Novafeltria De heiligen Pietro en Paoloaugustus Miniera di Perticara (Novafeltria) Madonna di Miniera150

HOOFDSTUK XVROUTES152

Maria-routeBellariaIgea MarinaPoggio BerniSantarcangelodi RomagnaRiminiTorrianaVerucchioSant’Agata FeltriaCasteldelciARTalamelloNovafeltriaSan LeoMaioloPennabilliCarpegnaMontefiore ConcaMondainoRiccioneCorianoRepubblicadi San MarinoMisano AdriaticoMontescudoMonte ColomboCattolicafiume ConcaSan ClementeGemmano MorcianoSan Giovannidi Romagnain MarignanoSaludecioMontegridolfofiume MarecchiaCarpegna- Heiligdom Madonna del FaggioGemmano- Heiligdom Madonna di CarbognanoMontefiore Conca- Heiligdom Madonna di BonoraMontegridolfo- Heiligdom Beata Vergine delle Grazie in TrebbioPennabilli- Heiligdom Madonna delle Grazie- Kerk van Santa Maria dell’Oliva in MacianoRiminiPoggio Berni- Klooster en heiligdom Santa Maria delle Grazie- Kerk van de ColonnellaTorriana- Heiligdom Madonna della Misericordia(Santa Chiara)- Oratorium San GiovanninoSant’Agata FeltriaCasteldelciARTalamelloNovafeltriaPennabilliSan LeoMaioloSantarcangelodi RomagnaSaludecio- Heiligdom Madonna del MonteSan Giovanni in Marignano- Oratorium Santa MariaSan MarinoBellaria- Heiligdom Igea Santa Marina Maria in ValdragoneSant’Agata Feltria- Kerk Madonna di Romagnano- KapucijnenkerkSantarcangelo di Romagna- Heiligdom Madonna in Casale di San VitoTalamello Rimini- De CelTorriana- Verucchio Heiligdom Madonna in SaianoMontefiore ConcaMondainoRiccioneCorianoRepubblicadi San MarinoMisano AdriaticoMontescudoMonte ColomboCattolicafiume ConcaSan ClementeGemmano MorcianoSan Giovannidi Romagnain MarignanoSaludecioMontegridolfofiume Marecchia153

ovenPetrella Guidiin Sant’AgataFeltria, kerk vanSant’Apollinareonder, linksSan Giovanni inMarignano, kerkvan San Pietroonder, rechtsMontefiore Conca,kerk van San Paolo154

fiume MarecchiaFranciscaanse routeCarpegnaMondainoSaludecioMontegridolfoBellariaIgea MarinaPoggio BerniSantarcangelodi RomagnaRiminiTorrianaVerucchioSant’Agata FeltriaCasteldelciARTalamelloNovafeltriaSan LeoMaioloPennabilliMontefiore ConcaMondainoRiccioneCorianoRepubblicadi San MarinoMisano AdriaticoMontescudoMonte ColomboCattolicafiume ConcaSan ClementeGemmano MorcianoSan Giovannidi Romagnain MarignanoSaludecioMontegridolfofiume MarecchiaMondaino- Clarissenklooster (bezoek niet mogelijk)Rimini- Klooster en heiligdom Santa Mariadelle Grazie- Klooster Santo Spirito- Klooster Natività di Maria Vergine(San Bernardino)- Klooster Minimi Paolottien heiligdom Sant’Antonio da PadovaSan Leo- Klooster Sant’Igne- Klooster Montemaggio (bezoek niet mogelijk)Sant’Agata Feltria- Klooster Santa Maria MaddalenaSan Marino- Klooster Santa Maria in ValdragoneSantarcangelo di Romagna- Klooster en kerk San Francesco(verloren gegaan)- Klooster Padri Cappuccini- Klooster Suore Francescane dei Sacri CuoriVerucchio- Klooster San Francesco155

HOOFDSTUK XVIBISDOMMEN,KATHEDRALENEN CULTUS-PLAATSEN156

Katholieke kerkDe bisdommenBisdom Riminivia IV Novembre, 35 - Riminiwww.diocesi.rimini.itBisdom San Marino-Montefeltropiazza Giovanni Paolo II - Pennabilliwww.diocesi-sanmarino-montefeltro.itDe kathedralenBasiliek - Tempio Malatestianovia IV Novembre, 35 - RiminiBasiliek van San Marinopiazzale Domus Plebis, 1 - San MarinoKathedraal van Pennabilli, Parrocchia San Pio V Papapiazza Vittorio Emanuele II - PennabilliKathedraal van San Leonepiazza Dante Alighieri - San LeoIn Rimini kunnen buitenlandse katholieke gemeenschappenliturgische diensten houden in de volgende zetels:- Roemeense gemeenschap: in via Bonsi bij de nonnen van Sant’Onofrio;- Senegalese gemeenschap: de kerk van de Colonnella- Oekraïense, Filippijnse en Latijns-Amerikaanse gemeenschap: de kerkvan de Madonna della Scala.Gebouwen van andere kerkgenootschappenEvangelische Christelijke Kerkvia Portogallo, 3 - Riminivia Jano Planco, 9 - RiminiKerk van de Zevendedagsadventistenvia delle Piante, 28/a - Rimini (Celle)157

159

ovenNovafeltria, kerkvan Uffoglianoonder, linksMontefiore Conca,kerk van het Ospedaledella Misericordiaonder, rechtsRimini, heiligdomMadonna dellaMisericordia(Santa Chiara)160

ovenMondaino, kerkvan San MicheleArcangeloonder, linksMondaino, kloostervan de Clarissenonder, rechtsMonte Colombo,kerk van San Martino161

Beknopte bibliografieA. Emiliani, Chiesa città campagna,Rapporto della Sopr. per i BeniArt. e Stor., n. 27, Alfa ed.,Bologna, 1981C. Curradi, Pievi del territorioriminese fino al Mille. Luisè ed.,Rimini, 1984Arte e santuari in Emilia Romagna.Silvana ed., Milano, 1987P. G. Pasini, Guida per Rimini.Maggioli ed., Rimini, 1989Storia illustrata di Rimini, I-IV.Nuova Editoriale Aiep, Milano,1990Il Santuario delle Grazie diPennabilli, atti del convegno.Pennabilli, 1991P. G. Pasini, La pittura del Seicentonella Romagna meridionale e nelMontefeltro, in La pittura in Emiliae in Romagna. Il Seicento. NuovaAlfa ed., Bologna, 1992R. Giannini, T. Mosconi, I Sentierimagici della Valmarecchia, TouringClub, Milano, 1995Il Montefeltro, 1, Ambiente, storia,arte nelle alte valli del Foglia e delConca. A c. di G. Allegretti e F. V.Lombardi, Comunità Montana delMontefeltro, Pesaro, 1995P. G. Pasini, Arte in Valconca, I-II.Silvana ed., Milano, 1996-1997Medioevo fantastico e cortese. Artea Rimini fra Comune e Signoria. Ac. di P. G. Pasini, Musei Comunali,Rimini, 1998Il Montefeltro, 2, Ambiente, storia,arte nell’alta Valmarecchia. A c.di G. Allegretti e F.V. Lombardi,Comunità Montana dell’Alta ValMarecchia, Pesaro, 1999P. G. Pasini, Arte e storia dellaChiesa riminese. Skira ed., Milano,1999E. Brigliadori, A. Pasquini,Religiosità in Valconca. Silvana ed.,Milano, 2000P. G. Pasini, Il Tempiomalatestiano. Splendore cortesee classicismo umanistico. Skira ed.,Milano, 2000A. Venturini, I. Rinaldi, Monumentidi Fede, Segreteria di Stato per ilTurismo, RSM, 2000P. G. Pasini, Il Museo di Stato dellaRepubblica di San Marino, Motta,Milano, 2000Arte ritrovata. Un anno di restauriin territorio riminese. A c. di P. G.Pasini, Silvana ed., Milano, 2001162

B. Cleri, Antonio Alberti daFerrara: gli affreschi di Talamello.San Leo, 2001P. G. Pasini, Presenze d’artenegli edifici sacri di Rimini e delRiminese. Provincia di Rimini,2003Seicento inquieto. Arte e culturaa Rimini. Cat. a c. di A. Mazzae P. G. Pasini, Motta ed., Milano,2004Arte per mare. Dalmazia, Titano eMontefeltro. Cat. a c. di G. Gentilie A. Marchi, Silvana ed., Milano,2007L. Liuzzi, San Leo Città Fortezza,Arti Grafiche Ramberti, Rimini,2008L. Giorgini, La bellezza e la fede.Itinerari storico-artistici nelladiocesi di San Marino-Montefeltro.Castel Bolognese, 2009R. Giannini, Musei nel riminese traarte, storia e cultura. Provincia diRimini, 2011R. Giannini, Malatesta &Montefeltro: in viaggio nelle collineriminesi. Provincia di Rimini, 2011163

164

Waar zijn wijTrentoDublinoLondraParigiMadridOslo HelsinkiStoccolmaAmsterdam VarsaviaBruxellesBerlino PragaViennaMonacoBudapestMilanoBucarestRiminiRomaMoscaKijevAnkaraTorinoMilano VeneziaBolognaGenovaRavennaRiminiFirenzePerugiaAnconaRomaNapoliCagliariBariCatanzaroAlgeriTunisiAtenePalermoPiacenzaParmaFerraraReggio EmiliaModenaBolognaRavennaForlìCesenaRiminiSan MarinoAfstandenAmsterdam 1.405 kmBerlijn 1.535 kmBrussel 1.262 kmBoedapest 1.065 kmKopenhagen 1.770 kmFrankfurt 1.043 kmLonden 1.684 kmMünchen 680 kmParijs 1.226 kmPraag 1.089 kmStockholm 2.303 kmWarschau 1.533 kmWenen 887 kmZürich 645 kmBologna 121 kmFlorence 165 kmMilaan 330 kmNapels 586 kmRome 325 kmTurijn 447 kmVenetië 270 km