KOEKELBERG - Monumenten & Landschappen

AV. DPLACR. DE LA CARRIÈREAV. DU CHÂTEAUCIMETIERE DEMOLENBEEK-ST-JEANBOULEVARD LOUIS METTEWIECHATEAU-FERME DU KARREVEKOEKELBERGà la carteKoekelberg

KENPLEINKoekelbergEMILE BOJULES BESMESTR.à la carteBELGISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSLNSEGHERSLNJULES BESMESTR.NORMANDIESTR.à la carte: uw gemeente in de kijkerPANTHEONLNBekijk uw gemeente met nieuwe ogen, ontdek alde pareltjes van het erfgoed dat u dagelijksomringt, leer ongekende hoekjes kennen,volg het parcours en speel het spel mee.In deze collectie worden de Brusselse gemeentesin de kijker gezet in een rijk geïllustreerde enpraktische wandelbrochure, waarmee u op stapkan gaan of die u gezellig thuis kan doorbladeren.Koekelberg à la carteL R20DAPPERENSTR.VRIJHEIDSLN VRIJHEIDSLNFÉLIX VANDE SANDE STR.(TRAD?)Koekelberg ligt letterlijk en figuurlijk in de schaduw van deBasiliek van het Heilig Hart. Maar als we dit alomtegenwoordigemonument nu eens links lieten liggen en op zoek gingen naarde andere rijkdommen die deze gemeente te bieden heeft?In het eerste deel van deze wandelkaart reizen we terug naarde tijd toen er op het plateau van Koekelberg nog schaapjesgraasden, we zien hoe de industrie zich in de gemeenteinstalleert en een spoorlijn haar grondgebied in twee snijdt.Vervolgens verschijnt Leopold II op het toneel die de gemeentezal integreren in zijn groots stedenbouwkundig project.FRANS GASTHUISLNLANDSROEMLNWAPENSTILSTANDSTR.STEPMANSTR.NEEPSTR.P. PIERMEZSTR.LEOPOLD II-TUNNELEUGENE SIMONISPLEINWandelingenPARK ELISABETHSTR.GANSHORENSESTR.L. AUTRIQUE STR.KUBISMESTR.>zVAFELIX VANDE SANDESQUAREJULES DEBECKERSTR.JEAN JACQUET STR.HUIDVETTERIJSTR.ANTOINE COURTSTR.GEORGE-DIT-MARCHALSTR.ALBERT DILLIESTR.WEVERSSTR.SINT-ANNA-KERKSTR.WAPENSTILSTAHERKOLIERSSTR.VAN BERGENSTR.LÉON FOUREZ LN (TRAD)LEOPOLD II-LNH. VANHUFFELPLEINSCHMITZSTR.STEENWEG OP GENTSINT-ANNAKERKSTR.JETSE STEENWEG1. In het hart van oud KoekelbergVertrek: Deschampheleerstraat - metro Ribaucourt (lijnen 2 en 6)Aankomst: Victoriaplein - bus 20Duur: ongeveer 1u30a>>e-à>FRANCOIS DELCOIGNESTR.2. Koninklijke wandelingHERKOLIERSSTR.FAKKELLOOPSTR.VEILIGHEIDSSTR.VAN HOEGAERDESTR.EMILE ERGIJSELSSTR.VAN HOEGAERDENPLEINENGELENBERGSTR.HOUZEAU DE LEHAIESTR.JETSESTEENWEGSAINT-JULIENSTR.V Vertrek en A Aankomst: hoek Vrijheidslaan en PantheonlaanBus 20 (Vrijheid), tram 19 (Besme), metro SimonisDuur: ongeveer 1u30ç>) !Vè§&DE NOVILLESQUARE(&é>STRIJDERSGANGHOEVENIERSTR.>DESCHAMPHELEERSTR.JETSELNKLEIN BERCHEMSTR.BASILIEKLNKASTEELLNBEGRAAFPLAATS VANST-JANS-MOLENBEEKM. L.UYTROEVER STR.BASILIEKLNEMILE DEROOVER STR.OMER LEPREUXSTR.HANDELSKANTOORSTR.KASTEELLNPANTHEONLNDe wandelingen nemen ons mee langs lanen met ronkendenamen en prachtige huizen maar evengoed langs oudesteenwegen met restanten van arbeiderswoningen, ateliersen estaminets. We maken ook kennis met de opmerkelijkerealisaties van enkele modernistische architecten in opdrachtvan de Koekelbergse haard.Het spel op de middenpagina zoomt dan weer wel in op debasiliek, nodigt u uit om haar zowel van binnen als vanbuiten te gaan bekijken en test uw kennis van objectendie je enkel in kerken terugvindt.Ik wens u veel wandelplezier.ST-AGATHA-BERCHEMSELNRudi VervoortMinister-President van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,bevoegd voor Monumenten en LandschappenSTEENGROEFSTR.BASTENAKENPLEINLOUIS METTEWIELNVREDELNKARREVELDLNBASILIEKVOORPLEINçEMILE BOSSAERTLN>EMILE BOSSAERT LNBELGISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSLNJULES BESMESTR.LEOPOLD II-TUNNELELISABETHPARKç!àSEGHERSLN SEGHERSLN)>-PANTHEONLNè( §>-JULES BESMESTR.VRIJHEIDSLNNORMANDIESTR.VANDERBORGHTSTR.ELISABETHPARKDAPPERENSTR.FÉLIX VANDE SANDESTR.De oplossingen van het spel (zie middenpagina’s). In wijzerzin, te beginnen in de linkerbovenhoek:2B, 3C, 9I, 5E, 7F, 4D, 10J, 1G, 6A, 8H.>>éa a&zV

Koekelbergà la carteIn het hart van oud KoekelbergDeze wandeling zet ons op het spoor van hetindustriële verleden van de wijk en het dagelijkseleven van de arbeiders van vroeger: hun cafés,scholen, huizen, enz.Duur: ongeveer 1u30LANDSROEMLNWijk in de kijkerFRANS GASTHUISLNLANDSROEMLNKLEIN BERCHEMSTR.KASTEELLNBASILIEKLNOMER LEPREUXSTR.HANDELSKANTOORSTR.PANTHEONLNOMER LEPREUXSTR.BASILIEKVOORPLEINTUNNEL R20EMILE BOSSAERT LNLEOPOLD II-TUNNELELISABETHPARKVANDERBORGHTSTR. PARK ELISABETHSTR.JETSELNBOOGSCHUTTERSSTR.JETSE STEENWEG JETSE STEENWEGM. L. UYTROEVER STR.Een ruraal landschapTussen twee steenwegenEen middeleeuws gehuchtOntstaan van een industriële voorstadSteegjes en arbeiderswijkenVictoria, koekjes en chocoladeHet plateau van KoekelbergDe spoorlijn, breuklijnin het stedelijk landschapDe Leopold II-laan, een nieuwe stadsasMeer weten?BASILIEKLN• CABUY, Y., DEMETER, S., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel.11. Koekelberg. Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Koninklijke Museavoor Kunst en Geschiedenis, Brussel, 1995.• SUTTER, D., Koekelberg. Au fil du temps… Au cœur des rues…, Drukker, 2012.• TONDEUR, F., Koekelberg, Guides des communes de la région bruxelloise, CFC-Éditions, Brussel, 2000.EMILE DEROOVER STR.KASTEELLNST-AGATHA-BERCHEMSELNSTEENGROEFSTR.LOUIS METTEWIELNKoninklijke wandelingVREDELNBASTENAKEN-PLEINKARREVELDLNEMILE BOSSAERTLNBELGISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSLNEen wandeling in een wijk die oorspronkelijk deresidentie moest worden van koning Leopold IIen de hoge burgerij. Op dit parcours ontdekkenwe talrijke herenhuizen en burgerwoningen,maar ook huizen van meer bescheiden allureof recentere datum.Duur: ongeveer 1u30JULES BESMESTR.SEGHERSLN SEGHERSLNPANTHEONLNJULES BESMESTR.NORMANDIESTR.ELISABETHPARKDAPPERENSTR.VRIJHEIDSLN VRIJHEIDSLNFÉLIX VANDE SANDESTR.TUNNEL R20STEPMANSTR.NEEPSTR.P. PIERMEZSTR.WAPENSTILSTANDSTR.GANSHORENSESTR.L. AUTRIQUE STR.KUBISMESTR.JEAN JACQUET STR.EUGENE SIMONISPLEINFÉLIXVANDE SANDESQUAREJULES DEBECKERSTR.DE NECKSTR.HUIDVETTERIJSTR.ANTOINE COURTSTR.VAN BERGENSTR.GEORGE-DIT-MARCHALSTR.ALBERT DILLIESTR.WEVERSSTR.SINT-ANNA-KERKSTR.WAPENSTILSTANDSTR.HERKOLIERSSTR.LÉON FOUREZLNLEOPOLD II-LNH. VANHUFFELPLEINSCHMITZSTR.STEENWEG OP GENTSINT-ANNAKERKSTR.FRANCOIS DELCOIGNESTR.HERKOLIERSSTR.FAKKELLOOPSTR.EMILE ERGIJSELSSTR.VEILIGHEIDSSTR.DE NOVILLESQUAREVAN HOEGAERDESTR.VAN HOEGAERDENPLEINENGELENBERGSTR.HOUZEAU DE LEHAIESTR.JETSESTEENWEGSAINT-JULIENSTR.STRIJDERSGANGHOEVENIERSTR.DESCHAMPHELEERSTR.

Koekelbergà la carteKoekelberg,industrieel en koninklijkIn de 13de eeuw was Koekelberg eenlandelijk dorpje, gelegen in de vallei vande Paruckbeek rond de heerlijkheid vanKoekelberg. Landbouw en veeteelt warende voornaamste bronnen van bestaan.Onder de Franse bezetting werd Koekelbergsamengevoegd met Sint-Agatha-Berchem,een situatie die duurde tot 1841, toen heteen zelfstandige gemeente werd.In tegenstelling tot Sint-Agatha-Berchem, dat grotendeelslandelijk bleef, ontwikkelde Koekelberg zich in de tweedehelft van de 19de eeuw tot een industriële en ambachtelijkegemeente, vooral in zijn lage gedeelte. Een snel groeiendearbeidersbevolking woonde dicht op elkaar in een wirwarvan straatjes, binnenhoven en doodlopende gangen. Hetinwonersaantal steeg van 1.900 in 1841 tot 5.000 in 1880.Onder het bewind van koning Leopold II zette de verstedelijkingzich voort in westelijke richting. Op het plateau van Koekelberg,dat een schitterend uitzicht biedt over Brussel, werd in 1880de ontwikkeling van een chique woonwijk gepland rond eenuitgestrekt park, het huidige Elisabethpark. Deze groene longvan de gemeente ligt aan de voet van de nationale basiliekvan Koekelberg, een monument dat alle Belgen kennen.Met zijn 20.000 inwoners is de tweede kleinste gemeente van hetBrussels Gewest (1,17 km 2 ) vandaag vooral een woongemeente.Wandelen door Koekelberg is op zoek gaan naar de sporenvan het industriële verleden maar ook zeer uiteenlopendewijken ontdekken met een verrassend rijk bouwkundig erfgoed.Redactie, opzoekingen en iconografieAnne-Marie PirlotAdviescomitéAnne-Sophie Walazyc,kabinet van de Minister-PresidentAude Stordeur en Gaëtan Van der Smissenvan de gemeente KoekelbergCoördinatiePaula Dumont, Directie Monumenten en LandschappenVertalingGitracomHerlezingHarry Lelièvre, Directie Monumenten en LandschappenFoto’s en andere illustratiesAlgemeen Rijksarchief, kaarten en plannen – © AGRArchief van de gemeente JetteArchives d’Architecture ModerneKaarten: Brussel URBIS ®© – Distributie CIBG,Kunstlaan 20, 1000 BrusselPhilippe de Gobert © AAMAlfred de Ville de Goyet © MRBC-MBHGWim Robberechts © MRBC-MBHGMarcel Vanhulst © MRBC-MBHGVerzameling Belfiusbank – Académie royalede BelgiqueBedankingenHet College van Burgemeester en Schepenenvan de gemeente KoekelbergGraphismewww.generis.beDrukwerkJCBGAM printing© Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Directie Monumenten en Landschappen,CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel – verantwoordelijke uitgever A. Verkruyssen, Directeur-generaalWettelijk depot D/2013/6860/008. Deze wandelbrochure wordt gratis verspreid.

Koekelbergà la carteOntstaan van een industriële voorstadIn de 19de eeuw vestigden fabrieken (steenbakkerijen, metaalgieterijen) en diversenijverheden (weefateliers, ververijen, leerlooierijen, distilleerderijen, brouwerijen)zich in de omgeving van de Paruckbeek en de vijvers. Deze ambachtelijke enindustriële activiteiten trokken een gestaag toenemende arbeidersbevolking aan.De sterke demografische groei leidde in 1841 tot de splitsing van de dorpen Koekelbergen Sint-Agatha-Berchem, die sinds de Franse bezetting één bestuurlijk geheel vormden.Koekelberg moest voortaan alleen instaan voor de administratieveen financiële gevolgen van deze immigratiegolf.KLEIN BERCHEMSTR.KASTEELLNFRANS GASTHUISLNM. L. UYTROEVER STR.BASILIEKLNOMER LEPREUXSTR.PANTHEONLNLANDSROEMLNBASILIEKVOOR-PLEINTUNNEL R20EMILE BOSSAERT LNLEOPOLD II-TUNNELELISABETHPARKLANDSROEMLNVictoria, koekjes en chocoladeIn 1896 vestigde zich een industriële koekjesbakkerij, opgericht door drieBrusselse pasteibakkers, op het plateau van Koekelberg. Onder de naamManufacture de biscuits et desserts Victoria produceerde ze naar Engelsvoorbeeld diverse soorten koekjes: boudoirs, makarons, petits-beurre, …In 1908 werd ook chocolade aan het assortiment toegevoegd. Na deEerste Wereldoorlog maakte het succes van de chocolade de bouwnodig van een nieuwe productievestiging in de Wapenstilstandstraat(architect Arthur Pladet, 1921). De befaamde grenadier, het embleem vanhet merk, ontstond in 1938 en het meest bekende product, de Big Nuts,in 1953. Op de Expo 58 verwelkomde het paviljoen vanVictoria meer dan 230.000 kinderen in vijf maanden!De Victoriafabriek sloot haar deuren in 1970. Een deelvan de gebouwen werd verkocht aan chocolade- ensnoepproducent Godiva terwijl de oude koekjesbakkerijaan de De Neckstraat zal worden omgevormd totchocolademuseum het Belgium Chocolate Village.JETSELNBOOGSCHUTTERSSTR.BASILIEKLNEMILE DEROOVER STR.HANDELSKANTOORSTR.ST-AGATHA-BERCHEMSELNSTEENGROEFSTR.VREDELNBASTENAKEN-PLEINEMILE BOSSAERTLNSEGHERSLN SEGHERSLNBELGISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSLNPANTHEONLNJULES BESMESTR.ELISABETHPARKVANDERBORGHTSTR. PARK ELISABETHSTR.VRIJHEIDSLNTUNNEL R20EUGENE SIMONISPLEINJETSE STEENWEG JETSE STEENWEGDE NECKSTR.WAPENSTILSTANDSTR.LÉON FOUREZLNJETSE STEENWEGKASTEELLNLOUIS METTEWIELNSteegjes en arbeiderswijkenDe instroom van arbeiders en ambachtslui leiddetot een aanzienlijke verdichting van de bebouwing,en het ontstaan van talrijke arbeiderswijken.Kroostrijke gezinnen leefden er opeengehoopt in kleineongezonde huizen, gelegen in smalle straten en steegjesdie uitgaven op de Jetse Steenweg, in gesloten woonblokkenmet een binnenkoer of in arbeiderscités gegroepeerd rond eengemeenschappelijke ruimte. De toenemende verpaupering bevorderdede verspreiding van ziekten. De cholera-epidemies van 1832, 1849 en1866 troffen Koekelberg bijzonder hard.KARREVELDLNJULES BESMESTR.NORMANDIESTR.VRIJHEIDSLNDAPPERENSTR.FÉLIX VANDE SANDESTRSTEPMANSTR.NEEPSTR.P. PIERMEZSTR.WAPENSTILSTANDSTR.GANSHORENSESTR.KUBISMESTR.JEAN JACQUET STR.FELIX VANDE SANDESQUAREJULES DEBECKERSTR.L. AUTRIQUE STR.HUIDVETTERIJSTR.ANTOINE COURTSTR.VAN BERGENSTR.GEORGE-DIT-MARCHAL STR.ALBERT DILLIESTR.WEVERSSTR.SINT-ANNA-KERKSTR.HERKOLIERSSTR.H. VANHUFFELPLEINSCHMITZSTR.STEENWEG OP GENTLEOPOLD II-LNSINT-ANNAKERKSTR.FRANCOIS DELCOIGNESTR.HERKOLIERSSTR.FAKKELLOOPSTR.EMILE ERGIJSELSSTR.VEILIGHEIDSSTR.DE NOVILLESQUAREVAN HOEGAERDESTR.VANHOEGAERDENPLEINENGELENBERGSTR.HOUZEAU DE LEHAIESTR.JETSESTEENWEGSAINT-JULIENSTR.STRIJDERSGANGHOEVENIERSTR.DESCHAMPHELEERSTR.In de tijd dat Koekelberg brouwde …Vroeger dronken mensen liever bier danwater dat vaak onzuiver was en verdachtwerd aan de oorsprong te liggen vanepidemies zoals pest en cholera. Bier wasde volksdrank bij uitstek en werd dan ook ingrote hoeveelheden gedronken door alleBrusselaars.Het staat vast dat in Koekelberg al in de 13deeeuw bier werd gebrouwen. In de 17de eeuwtelde men acht brouwerijen. Maar vooral de19de eeuw was de bloeiperiode van deKoekelbergse bieren met de vestiging vantwee brouwerijen die op korte tijd eenspectaculaire groei kenden en overschakeldenvan ambachtelijke op industriële productie.De brouwerijen De Boeck, gebouwd tussen1877 en 1897, produceerden lambiek, faro,huishoudbier, bruin bier en blond bier.Hun specialiteit was oude lambiek. Hetdestijds omvangrijk en homogeen complex –brouwerij, mouterij, biermagazijn, kantoren,enz. – werd omsloten door de Delcoignestraat,de Van Hoegaerdestraat en de Schmitzstraat.Van dit industriële geheel blijft vandaagalleen nog het huis van de brouwmeestersover op de hoek van de Delcoignestraat en deVan Hoegaerdestraat.De Grande Brasserie de Koekelberg, in bedrijfsinds 1887 op het plateau van Koekelberg(Vrijheidslaan), was een van de eerstebrouwerijen, naast Wielemans-Ceuppens inVorst, die ‘pilsner’ of pilsbier begon tebrouwen. Het toenemende succes van deTsjechische en Duitse bieren bij de consumentzetten ondernemende industriëlen er toe aanom ook bij ons bieren van lage gisting op demarkt te brengen.De topproducten van deze brouwerij warenMunich, Petite Bavière (huishoudbier) en vooralde Bock van Koekelberg.

Koekelbergà la carteDeHet plateau van KoekelbergIn december 1868 keurde de gemeenteraad de bouw goed van een nieuwe wijk rondeen centraal gelegen Nijverheidspaleis, naar het plan van Victor Besme. Dit projectwerd in 1872 vervangen door het idee voor een ‘Koninklijke wijk’ bestaande uit eengroot park waarin een koninklijk verblijf zou worden gebouwd, omringd door villa’s. Ookdit plan vond geen doorgang. Koning Leopold II stelde daarop de bouw voor van eennationaal pantheon om de 50ste verjaardag van de Belgische onafhankelijk heidte vieren. Dit pantheon zou worden opgericht in een park van 17 hectare,op het grondgebied van de gemeenten Koekelberg en Ganshoren.Rond dit park zouden meerdere lanen worden aangelegd zoalsde Pantheonlaan, de Landsroemlaan, de Onafhankelijkheidslaan,enz. Dit nieuwe plan werd uitgevoerd vanaf 1880maar het pantheon zou in 1903op vraag van Leopold IIworden vervangen dooreen basiliek ter ere vanhet Heilig Hart.KLEIN BERCHEMSTR.KASTEELLNFRANS GASTHUISLNM. L. UYTROEVER STR.BASILIEKLNOMER LEPREUXSTR.PANTHEONLNLANDSROEMLNBASILIEKVOOR-PLEINTUNNEL R20EMILE BOSSAERT LNLEOPOLD II-TUNNELELISABETHPARKLANDSROEMLNLALeopold II-laan, een nieuwe stadsasIngenieur Victor Besme plande vanaf 1861 de aanleg van een laan in het verlengdevan de Antwerpselaan, die het noorden van Brussel zou verbinden met het plateau vanKoekelberg. Als sluitstuk van het perspectief wou hij in de as van de nieuwe laaneen groot Nijverheidspaleis bouwen. Het ontwerp werd in augustus 1864bij koninklijk besluit goedgekeurd, de laan zelf werd pas in 1891 voltooid.Ze bevorderde de ontwikkeling van een nieuwe wijk op de hoogte en gafeen belangrijke impuls aan de bevolkingsgroei van de gemeente. LangsVANDERBORGHTSTR.de laan werden geleidelijk herenhuizen en burgerwoningen gebouwd.In 1956, met de komst van miljoenen bezoekers aan de Expo 58 in hetvooruitzicht, werd het wegennet gemoderniseerd en de metbomen beplante laan omgevormd tot een stads autowegom de Heizelvlakte beter bereikbaar te maken.Het perspectief van de basiliek werd verminktJETSELNBOOGSCHUTTERSSTR.door een viaduct die pas in 1986 zou wordenontmanteld en vervangen door een tunnel.BASILIEKLNEMILE DEROOVER STR.HANDELSKANTOORSTR.ST-AGATHA-BERCHEMSELNSTEENGROEFSTR.VREDELNBASTENAKEN-PLEINEMILE BOSSAERTLNSEGHERSLN SEGHERSLNBELGISCHE ONAFHANKELIJKHEIDSLNPANTHEONLNJULES BESMESTR.ELISABETHPARKVRIJHEIDSLNTUNNEL R20EUGENE SIMONISPLEINDE NECKSTR.WAPENSTILSTANDSTR.LÉON FOUREZLNDe spoorlijn,breuklijn in het stedelijk landschapDe aanleg van de westelijke ringspoorweg tussen het Noordenhet Zuidstation in 1871-1872 vertraagde de stadsuitbreidingnaar het westen toe en verscherpte de verschillen tussen hethart van Koekelberg, een dichtbevolkte en volkse industriëlevoorstad, en hoog-Koekelberg waar de meer gegoede klassenwoonden. Bovendien bleef het Simonisplein gedurende bijnavijfentwintig jaar een stedenbouwkundig vacuüm door de gebrekkigesynchronisatie tussen de opening van de ringspoorweg en het projectvoor stadsuitbreiding op het plateau van Koekelberg.KASTEELLNLOUIS METTEWIELNKARREVELDLNJULES BESMESTR.NORMANDIESTR.VRIJHEIDSLNVANDERBORGHTSTR. PARK ELISABETHSTR.DAPPERENSTR.FÉLIX VANDE SANDESTRSTEPMANSTR.NEEPSTR.P. PIERMEZSTR.WAPENSTILSTANDSTR.GANSHORENSESTR.KUBISMESTR.JEAN JACQUET STR.FELIX VANDE SANDESQUAREJULES DEBECKERSTR.L. AUTRIQUE STR.HUIDVETTERIJSTR.ANTOINE COURTSTR.JETSE STEENWEG JETSE STEENWEGVAN BERGENSTR.GEORGE-DIT-MARCHAL STR.ALBERT DILLIESTR.WEVERSSTR.SINT-ANNA-KERKSTR.HERKOLIERSSTR.H. VANHUFFELPLEINSCHMITZSTR.STEENWEG OP GENTLEOPOLD II-LNSINT-ANNAKERKSTR.FRANCOIS DELCOIGNESTR.HERKOLIERSSTR.FAKKELLOOPSTR.EMILE ERGIJSELSSTR.VEILIGHEIDSSTR.DE NOVILLESQUAREVAN HOEGAERDESTR.VANHOEGAERDENPLEINENGELENBERGSTR.HOUZEAU DE LEHAIESTR.JETSESTEENWEGSAINT-JULIENSTR.STRIJDERSGANGHOEVENIERSTR.DESCHAMPHELEERSTR.De Nationale basiliek van het Heilig Hart, meesterwerk van art decoDe eerste opdracht voor de bouw van eenbasiliek ging in 1904 naar de Leuvense architectPierre Langerock. Hij ontwierp een gebouw inflamboyante neogotische stijl ge ïnspireerdop de ‘ideale kathedraal’ van Viollet-le-Duc.De eerstesteenlegging vond plaats in 1905 ende funderingen werden gelegd in 1908.De Eerste Wereldoorlog onderbrak de bouwechter. Na heel wat discussie kreeg architectAlbert Van huffel in 1920 opdracht een nieuwontwerp te maken, dat minder duur zou uitvallendan het eerste. Zijn plannen voor een gebouw ingewapend beton werden goedgekeurd. Op deExposition des Arts décoratifs van Parijs in 1925presenteerde hij een maquette die de grote prijsvoor architectuur behaalde. Voor de technischeuitvoering deed Van huffel een beroep opingenieur Raphaël Verwilghen en de specialistin gewapend beton Gustave Magnel. In 1930kregen ze versterking van ingenieur-architectPaul Rome. Tussen 1926 en 1930 werden nieuwefunderingen gelegd en in 1930 werd begonnenmet de bouw van de apsis.Na het overlijden van Van huffel in 1935 werdde bouw door Rome voortgezet op basisvan de zowat 2.500 nagelaten tekeningen. Debasiliek werd in 1951 ingewijd maar was pasvolledig voltooid in 1970. Ze beantwoorddeaan de wens van kardinaal Mercier die eencentrale opstelling wou voor het altaar. Doorde plaatsing onder de koepel is het zichtbaarvan op de 4.000 voorziene zitplaatsen.Het interieur van de basiliek ademt een uniekesfeer uit die mee te danken is aan de deco ra tieveblokken van okerkleurig aardewerk die zowel eenesthetische als een functionele rol vervullen.De blokken die de zuilen en de ge welfribbenbekleden, zijn hol en gevuld met ge wapendbeton om de betonnen draag structuur tever sterken. Visueel verlenen deze gegla zuurdeblokken een op merkelijke eenheid aan dedecoratie van het interieur en maken ze vandit gebouw een bouwkundig unicum.

Wandeling 1In het hart van oud KoekelbergDeze wandeling zet ons op het spoor van het industriëleverleden van de wijk en het dagelijkse leven van de arbeidersvan vroeger: hun cafés, scholen, huizen, enz.˜‘ (VAParcours: zie omslagVertrek: Deschampheleerstraat – metro Ribaucourt (lijnen 2 en 6)Aankomst: Victoriaplein – bus 20Duur: ongeveer 1u30Fernand, Victor, Albert of ArthurHier ziet u vier details van gebouwen van De Koekelbergse Haard, gelegenaan de Antoine Courtstraat. Fernand Brunfaut is de architect van hethoekgebouw, daarna komen de gebouwen ontworpen door Victor Bourgeois(nrs 1-3), Albert de Valeriola (nrs 5-7) en Arthur Pladet (nr. 9). Kunt u elkdetail toewijzen aan hun ontwerper?& Deschampheleerstraat 26, 1866Hier bevonden zich destijds de Anciensétablissements Adolphe Delhaize et Cie.Het neoclassicistische gebouw aan destraatzijde huisvestte de kantoren.Wandel gerust door de ondergrondsedoorgang. Aan de achterzijde, binnenin het huizenblok, ontdekt u devroegere ateliers en opslagplaatsen.De onderneming had zo veel succesdat ze in 1895 op de hoek van deDeschampheleerstraat en deHovenierstraat een opbrengsthuisVan links naar rechts: Albert de Valeriola, Arthur Pladet, Fernand Brunfaut, Victor Bourgeois.bouwde met een grote kruidenierswinkelAdolphe Delhaize op de beganegrond (nr. 34). In 1900 zette ze haaruitbreiding voort met de bouw vanstallen in de Hovenierstaat (nrs 82-102)die plaats boden voor meer dan 70paarden! In 1919 werden de gebouwenovergelaten aan de Grandes Laiteriesréunies en verhuisde Delhaize naarde maritieme wijk. In 2001 werdende ateliers aan de binnenzijde vanhet huizenblok gerestaureerd doorde Antwerpse architecte Inge Sleutel.é Deschampheleerstraat 16-22, 1886De onderneming Adolphe Delhaizebouwde voor haar directeurs ook vierwoonhuizen. Bekijk ze aandachtig:de huizen, in neoclassicistische stijl,zijn volledig identiek.“ Strijdersgang, 1840-1880In de 19de eeuw waren er aan deJetse Steenweg heel wat steegjes ofdoodlopende gangen. Als gevolg vanhun ongezonde leefomstandighedenzijn de meeste in de loop der jarenverdwenen. Deze gang, die tot 1918‘Keizersgang’ heette, is een van deweinige die nog bestaan. Zoals u kuntzien, zijn de huizen allemaal volgenshetzelfde plan gebouwd: twee traveeënen één verdieping. In totaal tellen zevier kamers en een zolder onder hetpannendak waar volledige gezinnenleefden. De huisjes van deze gang,een rustige en charmante enclave inde stad, zijn vandaag zeer gegeerd!‘ Jetse Steenweg 107, 19de eeuwDe ligging van dit huis, dat uit de rooilijnspringt, herinnert eraan dat de JetseSteenweg een zeer oude verbindingswegis die al eeuwen een dichte en hoofdzakelijkvolkse bewoning kent. In velewoningen waren ateliers van ambachtsluigevestigd maar vooral herbergen, zo ookin dit huis dat lange tijd een café was.Nog andere gebouwen langs de JetseSteenweg zijn al van oude datum. Zezijn gemakkelijk te herkennen doordatze maar één verdieping hebben.Nr. 110, nr. 115 en verder de nrs 145-147en de nrs 151-153-155-157.( Jetse Steenweg 117-119,arch. J. Costermans, 1913Dit opbrengthuis verbergt een reeksoude werkplaatsen. Toen dit gebouw inaanbouw was langs de Jetse Steenweg,vroeg de eigenaar namelijk toelatingom achteraan op het terrein ateliers temogen bouwen, langs weerszijden vaneen doodlopende gang die toegankelijkwas via een inrijpoort aan de straatkant.Deze zeer primitieve kleine werkplaatsenwerden verhuurd aan ambachtslui.In het voorbijgaan werpen weeen blik op de drie eclectische huizenop de nummers 139, 141 en 143.Ze dateren van het einde van de19de eeuw en hadden alle drieeen café op de benedenverdieping.In die tijd werd overigens bijna éénhuis op twee aan de Jetse Steenwegals café uitgebaat.§ Jetse Steenweg 149, arch.Maurice Van Cauwelaert, 1930In deze wijk met zijn eerder oudebebouwing zijn modernistischegebouwen zeldzaam. Dit strengegebouw in donkere baksteen, datboven de naburige huizen uitsteekt,springt direct in het oog. De zeereenvoudige gevel is geïnspireerdop voorbeelden uit Nederland.Het contrast tussen de horizontaalgeplaatste vensters en de verticaleas van het trappenhuis brengen levenin de gevelopstand. Zwarte keramiektegelsherinneren aan de commerciëlefunctie van de benedenverdieping.Tot in de jaren 1960 was hier namelijkeen café gevestigd.& & é( §

Wandeling 1è! ! !à )è Jetse Steenweg 184,arch. Hilaire Schoeps, 1906Dit opbrengsthuis in eclectische stijltrekt de aandacht met zijn veelkleurigegevel, waarin wit geglazuurde enoranjekleurige bakstenen elkaarafwisselen. De architect heeft vooral devensteromlijstingen op kleurrijke wijzebenadrukt. Bewonder de centrale traveedie twee balkons heeft met gietijzerenbalustrade en een bebloemd keramiekpaneelonder het bovenste venster.! De Koekelbergse Haard, JetseSteenweg 190 en Veiligheidsstraat51, arch. Auguste Roussel, 1954De sociale woningbouwmaatschappijDe Koekelbergse Haard, opgericht inapril 1921, was zeer actief tussen detwee wereldoorlogen. Tijdens deTweede Wereldoorlog vielen haaractiviteiten stil. Pas in 1954 werdenweer nieuwe woningen gebouwd.Dit gebouw van vier verdiepingenbevat zestien appartementen, acht peringang. Het is een vrij goed voorbeeldvan modernistische architectuur, dehorizontale lijnen zijn zeer uitgesprokenen worden beklemtoond door de opéén rij geplaatste vensters, terwijl deuitspringende trappenhuizen in glastegelsde geometrische compositie van hetgeheel versterken. Architect Rousselontwierp datzelfde jaar nog een gelijk -aardig hoekgebouw in de buurt (Herkoliersstraat30 en Fakkelloopstraat 24.)Aan de overkant van de straatbevindt zich een ander gebouw vanDe Koekelbergse Haard, ontworpendoor de architecten Arthur Pladet enAlbert de Valeriola (Herkoliersstraat 4-6-8,Veiligheidsstraat 30, Fakkelloopstraat 27).Vergelijk de twee gebouwen die twintigjaar in leeftijd verschillen.ç Herkoliersstraat 35-37,arch. Henri Jacobs, 1907We staan hier voor de vroegeregemeentelijke meisjesschool,bestaande uit twee gebouwen in gelebaksteen met sierelementen in hardsteen.Ze zijn gelegen rond een overdektespeelplaats die versierd is met eenspectaculair fries van sgraffiti ontworpendoor Adolphe Crespin. Het stelt de vijfcontinenten en hun fauna voor naastdiverse symbolen en allegorieën.Meerdere sgraffiti versieren ook deeclectische gevel. We zien onder meereen uil, symbool van kennis en wijsheid.De school, die zich uitstrekt aan debinnenkant van een huizenblok op eenperceel van beperkte grootte, is perfectin het stadsweefsel geïntegreerd. Hetgebouw huisvest vandaag een cultureelen sociaal centrum, Atelier 35.In dezelfde straat, op nr. 68,bevindt zich een andere doorHenri Jacobs ontworpen school, dehuidige Gemeentelijke Basisschool“De Kadeekes”, gebouwd in 1912.In deze twee gebouwen paste Jacobsop sobere wijze de typische vormentaalvan de art-nouveaustijl toe.We slaan linksaf de Sint-Annakerkstraatin en komen op het Henri Vanhuffelplein.Dit plein werd in 1873 ontworpen doorVictor Besme en in 2008 heringerichtdoor het studiebureau AGORA.à Gemeentehuis,Henri Vanhuffelplein 6,arch. Constant Delplace, 1882 ;François Deplaen 1903 ;Henri-Aimé Jacobs, 1939 en 1957In 1880, bijna 40 jaar na de oprichtingvan Koekelberg als zelfstandigegemeente, werd eindelijk de bouwvan een gemeentehuis goedgekeurd.De stijl was klassiek: een rechthoekiggrondplan, twee verdiepingen ondermansardedak, een portiek en eenmonumentale trap. Het gebouw werdin juli 1882 in gebruik genomen.In 1903 voegde gemeentearchitectDeplaen er een vleugel aan toe ineen stijl die aansloot bij het origineel.Het huidige uitzicht is te dankenaan Henri-Aimé Jacobs die hetgemeentehuis in 1939 verbouwdein een geometrische art-decostijl.De monumentale trap binnenin heeftzeer fraaie smeedijzeren leuningen.) Sint-Annakerk, Sint-Annakerkstraat66, arch. Jean Cosse enBrigitte De Groof, 1986-1989Dit is al de derde Sint-Annakerk!De eerste, gebouwd in 1839, bleekna verloop van tijd te klein en werd in1908 vervangen door een neogotischekerk naar het ontwerp van architectEdouard Ramaekers. Ze werd in1985 gesloopt wegens problemenmet de stabiliteit. De huidige kerkis een hedendaags gebouw van groteeenvoud, ontworpen door architectJean Cosse. De gevel wordt geritmeerddoor een verrassende openklokkentoren en een blinde muurwaarin pilastervormige nissenzijn uitgespaard. Ga gerust binnenom de heiligenbeelden in keramiekvan kunstenaar Max der Lindente bewonderen.- Sint-Annakerkstraat 61, 1890Dit huis in neogotische stijl trekt deaandacht door de drielobbige boogin de geveltop, uitlopend in forsehardstenen zuilen op de verdiepingdie op consoles rusten. De kleinehouten bekroning van de dakkapelstemt qua vorm overeen met detopgevel van de woning.a Foyer Victoria,Autriquestraat 21 en Kubismestraat22, arch. Arthur Pladet, 1922Deze twee gebouwen met twaalfappartementen, gescheiden dooreen binnenkoer, werden gebouwdop initiatief van de coöperatievemaatschappij Le Foyer Victoria,opgericht in 1922 door het gelijknamigekoekjes- en chocoladebedrijf.In het verlengde van elk ligt eenappartements gebouw van DeKoekelbergse Haard (Autriquestraat23-25, architect Arthur Pladet;Kubismestraat 24-26, architect Albertde Valeriola). Haaks op deze tweegehelen, op hetzelfde perceel, staateen appartementsgebouw van FernandBrunfaut (Stepmanstraat 6-10). De vijfgebouwen hebben vier bouwlagen.Het totaalbeeld is homogeen doorde gebruikte materialen, maar deversiering van de gevels zorgt vooreen zekere diversiteit. In 1970, toenççç- a a

Wandeling 2éé˜ ˜ èèé Pantheonlaan 14,arch. Henri Mardulyn, 1928Dit is de eigen woning van de architect,waar hij meer dan veertig jaar gewoondheeft. Het gebouw in art-decostijl isbijzonder verzorgd uitgevoerd. Bewonderde compositie van de gevel met deritmische afwisseling van baksteenen witsteen, evenals de decoratieveelementen en het siersmeedwerkdie bijzonder geslaagd zijn.Op nr. 18 zien we een mooi voorbeeldvan een neoclassicistische gevel.“ Pantheonlaan 25-26,arch. Jean L’Ancre, 1913Deze gekoppelde woningen ineclectische stijl trekken de aandachtdoor hun keramiekpanelen.De veertien panelen zijn aangebrachtop de borstweringen van de venstersen erkers. Wie zien afbeeldingenvan zwanen, bloemen en tweevrouwenhoofden. Keramischeornamenten op de gevel waren zeerpopulair vanaf het einde van de 19deeeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog.Daarna verdwenen ze geleidelijk.‘ Villa Madeleine, Pantheonlaan 27,arch. Edmond Douay, 1910Deze burgerwoning in eclectischestijl heeft op de tweede verdiepingeen tegelpaneel met het opschrift‘Villa Madeleine’. Door hun woningzo te noemen wilden de eigenaarsongetwijfeld hun sociale statusin de verf zetten. In de kleine nisbovenaan in de topgevel bevindtzich een gebeeldhouwde figuur.We maken een kleine omweg langsde Belgische Onafhankelijkheidslaannaar een huis in een stijl die weinigvoorkomt in Koekelberg:de cottagestijl.( Villa Jeanne, BelgischeOnafhankelijkheidslaan 16,arch. C. Van Wilder, 1912De cottagestijl, geïnspireerd opde architectuur van de Engelselandhuizen, wordt zelden gebruikt voorrijwoningen maar eerder voor villa’s.Typisch is de puntgevel met zichtbarespanten, houten erkers en balkons.De met geglazuurde bakstenenbeklede gevel is bijzonder fraai.Loop gerust nog even door in deze laan.Iets verderop, op nr. 26, ziet u eeninteressante woning in neobarokstijlvan architect Borgers.Kijk terugkerend naar de Pantheonlaangoed naar de loggia van het art-decohuisop nr. 12. Het geometrische patroon iszeer opmerkelijk!§ Pantheonlaan 31-32,Belgische Onafhankelijkheidslaan 6,arch. Fernand Lefever, 1932Dit is onze eerste kennismakingmet architect Lefever, die zeer actiefwas in de gemeente. Naast ditappartementsgebouw ontwierphij in deze laan tussen 1916 en 1927ook meerdere eengezinswoningen.Hij kon goed overweg met allemogelijke stijlen: Beaux-Arts,eclecticisme of art deco zoals bijdit gebouw.Let op het contrast tussen dedonkere Belvédèrebakstenenen de zandkleurige omlijstingvan de erkers. Het geeft ritmeen een zekere expressiviteitaan het gebouw. Bewonderook de kleine glas-in-loodramenmet hun geometrisch lijnenspelin zuivere art-decogeest, diezeer decoratief zijn.De realisaties van Lefever zijngesigneerd onderaan rechts op degevel. Maar soms moet u goed kijken,want de hardsteen is af en toe ergverweerd.In de Pantheonlaan zijn er zevenwoningen die zijn signatuur dragen.Vindt u ze allemaal?Nrs 46, 55, 56, 58, 59, 61, 64.è Pantheonlaan 41,arch. S. Raemdonck, 1908Deze woning is de moeite waardom even halt bij te houden. De gevelzit vrij complex in elkaar. Hetimpostvenster boven de voordeurheeft de vorm van een tweelichtmet hardstenen bogen. Daarbovenzien we een kleine stenen erkerdie op een lampvoetconsole rust.Op dezelfde hoogte is er eendoorlopend gietijzeren balkon.Een luifelvormig afdak hierbovenondersteunt een tweede balkonover de volledige breedte van degevel. Onder de kroonlijst zien weeen bijzonder mooi keramiekpaneelmet de afbeelding van ooievaars.! Pantheonlaan 59,arch. Fernand Lefever, 1913Dit was de eigen woning van architectLefever waar ook zijn kantoor gevestigdwas. De gevel in art-nouveaustijl is totin de puntjes afgewerkt want ze wasbedoeld als het visitekaartje van dearchitect. De decoratie van de gevelomvat onder meer sgraffiti en siersmeedwerk.Boven de voordeur zien we tweespelende putti. Bewonder ook deafwerking van de vensters metroed everdeling en het beglaasde luifelboven de voordeur. Op het eerstegezicht lijkt de gevel gebouwd innatuursteen, maar schijn bedriegt.In feite gaat het om een steennabootsendebepleistering, die veelgoedkoper is!Wat zijn putti?Deze term uit de Italiaanse renaissance wordt gebruikt voorafbeeldingen van kleine kinderen met bolle wangen of engeltjes.Ze staan symbool voor de liefde.We slaan linksaf de Segherslaan in.ç Segherslaan 103, arch.Victor Bourgeois 1925, 1934 en 1948Bourgeois bouwde deze woning in1925 met het idee er het hoofdkwartiervan de modernistische bewegingin Brussel van te maken. De weiniggebruikelijke indeling van de ruimtesverraadt de invloed van Le Corbusier.De woonvertrekken bevinden zich inde kelderverdieping, het kantoor vande architect ligt op de begane gronden op de eerste verdieping is er eenvrije ruimte. Het huis heeft geenvoordeur, de toegang tot de woningis langs de garage.‘ ‘ (§ !!ç

Wandeling 2ç© AAMà)-aMeerdere verbouwingen hebben hetuitzicht van de gevel volledig gewijzigden doen vergeten dat de woning vanBourgeois oorspronkelijk een van deeerste manifesten van modernistischearchitectuur in Brussel was.Vergelijk het huidige gebouw met deoude foto: ziet u wat er veranderd is?Lefever, altijd maar Lefever!Deze laan zou gerust zijn naamkunnen dragen, want tussen 1923en 1931 bouwde hij hier maar liefstveertien woningen, verdeeldover de even en oneven nummers.Deze architect beoefende metgroot gemak verschillende stijlen:eclecticisme, art nouveau of art deco,hij kon het allemaal.Net als in de Pantheonlaan zijnalle huizen gesigneerd. Probeerze te vinden.Even kant: nrs. 82, 84, 90, 92, 94.Oneven kant: nrs. 73, 77, 79, 81, 83, 85, 89, 91, 93.à Segherslaan 77,arch. Fernand Lefever, 1924Deze woning, die invloeden vertoontvan de Weense Sezessionbeweging,is een zeer laat voorbeeld van artnouveau in Brussel, een stijl die na deEerste Wereldoorlog algemeen werdverlaten. De gevel is versierd meteen groot floraal sgraffitopaneel inokergele tinten. Sommige motieven,zoals de slingers van gestileerderozen, doen denken aan Paul Cauchie(bezoek bij gelegenheid zeker eensde persoonlijke woning van dezekunstenaar in de Frankenstraat 5in Etterbeek, de gevel is bijzonderopmerkelijk). Bewonder ook desgraffitodecoratie onder het vensterdie dezelfde geest ademt.) Belgische Onafhankelijkheidslaan54, arch. R. Claeys, 1936Dit kleine appartementsgebouw datvolledig symmetrisch is opgebouwdover de twee hoekgevels, draagtduidelijk de stempel van hetmodernisme. Bemerk de soberelijnen en de bepleisterde afgerondebalkons met buisvormige leuningen.Zoals u ziet, wordt vooral de hoeksterk benadrukt met een spel vanin- en uitsprongen. Oorspronkelijkwas een handelszaak gevestigd opde begane grond. Bekijk aandachtigde helder gekleurde gevelbekledingrond de vitrine die versierd is methemelsblauwe spikkels!Als u de Belgische Onafhankelijkheidslaannaar rechts volgt, kunt u talrijkewoningen in art-decostijl ontdekken.Een ervan is met zijn twee patrijspoortentypisch voor de zogenaamdepakketbootstijl. Ziet u het?Nr 88.- Segherslaan 21 et 44,arch. L. en R. Bonne, 1960 (nr. 21)en 1962 (nr. 44)Deze twee hoekgebouwen, aanweerszijden van de laan gelegen,zijn door dezelfde architectenontworpen. De esthetiek van deExpo 58-stijl komt duidelijk tot uitingin de diverse materialen die gebruiktwerden voor de gevels en inkomhallen:geglazuurde bakstenen, mozaïeken,keramiek, exotische houtsoorten,enz. Omwille van de diversiteit zijnde helderblauwe mozaïekpanelen bijde twee gebouwen anders geplaatst:verticaal bij het ene, horizontaalbij het andere. Ook de hoeken zijnverschillend uitgewerkt. Bij hetene gebouw is de hoek afgesnedenwaardoor er drie gevels zijn, bij hetandere vormen de twee gevels eenrechte hoek.Werp in het voorbijgaaneen blik op de mooi geëmailleerdedeurklink van nr. 44.Wandel verder door de Segherslaanen sla linksaf aan de Vrijheidslaan.a Vrijheidslaan 42-44,34-36, 28-30, 10-12Deze neoclassicistische dubbelhuizenzijn gebouwd in 1882 en behoren tot deoudste van de wijk. De wit gepleisterdegevels zijn zeer sober. Opvallend aandeze dubbelhuizen is dat ze elkaarsspiegelbeeld zijn: bij het ene is deingang links, bij het andere rechts!z Vrijheidslaan 29-31Deze twee trapgevelhuizen uit 1881zijn gebouwd in neo-Vlaamserenaissancestijl die in de tweede helftvan de 19de eeuw in de mode was. Zezijn symmetrisch maar verschillen doorde kleur van hun baksteenbekleding:geel op nr. 29 en rood op nr. 31.Ziet u nog andere verschillen?Balkon, muurankers, …) - - azz

JEU / SPELau cœur de la basiliqueLa Basilique nationale du Sacré-Cœur n’est pas une église commeles autres. Voulue par le roi Léopold II, c’est un monument national,construit sur un plateau qui domine la ville de Bruxelles. C’estaussi une des plus grandes basiliques du monde, après laBasilique Saint-Pierre de Rome.N’hésitez pas à faire, extérieurement, le tour du monument.Vous verrez que tous les volumes convergent vers le dôme (X).Du côté du parc, l’édifice est précédé d’escaliers monumentauxet d’un narthex à cinq arcades (Y). Les deux parties du transeptse terminent chacune par cinq chapelles rayonnantes : elles sontdédiées aux neuf provinces et à la colonie du Congo (Z) et affirmentle caractère national de l’édifice.1. Trouvez les détailsLes photographies dans les médaillons représentent du mobilierou des objets liturgiques. Promenez-vous dans l’église pourtenter de les retrouver et inscrivez dans la première bulle lenuméro qui correspond à leur emplacement sur le plan.2. Trouvez le terme justeComme vous allez le découvrir, le vocabulaire liturgique est toutà fait spécifique. Trouvez la correspondance entre le détail etson appellation et inscrivez cette lettre dans la seconde bulle.Solutions du jeu ? Voir sur le rabat des cartesZA. autelB. confessionnalC. lutrinD. fonts baptismauxE. crucifixF. tabernacleG. bénitierH. tintinnabule (clochette)I. conopée (baldaquin)J. orgue6278X10Y93145ZIn het hart van de basiliekDe Nationale Basiliek van het Heilig Hart is geen kerk als alleandere. Gebouwd op aandringen van koning Leopold II is het eennationaal monument, gelegen op een hoogte die de stad Brusseldomineert. Het is ook een van de grootste basilieken ter wereld,na de Sint-Pietersbasiliek in Rome.Neem rustig de tijd om langs buiten helemaal rond de basiliekte wandelen. U zult zien dat alle volumes gericht zijn op dekoepel (X). De hoofdingang, langs de kant van het park, wordtvoorafgegaan door een brede monumentale trap en een narthexof portaal met vijf arcaden (Y). De twee delen van het transepteindigen elk op vijf straalvormige kapellen die gewijd zijn aan denegen Belgische provincies en de vroegere kolonie Congo (Z).Ze onderstrepen het nationale karakter van de basiliek.1. Vind de detailsDe foto’s in de medaillons tonen kerkmeubilair of liturgischevoorwerpen. Probeer ze te vinden terwijl u door de kerk wandelten schrijf in de eerste cirkel het nummer dat overeenstemt methun plaats op het plan.2. Vind de juiste termZoals u zult zien, heeft de katholieke liturgie haar eigen specifiekewoordenschat. Vind de overeenkomst tussen het detail en zijnbenaming en noteer deze letter in de tweede cirkel.Oplossingen van het spel? Zie omslagA. altaarB. biechtstoelC. koorlessenaarD. doopvontenE. kruisbeeldF. tabernakelG. wijwatervatH. tintinnabulum (klokje)I. conopeum (baldakijn)J. orgel