De gezichten van de Mosel - Vinites

28 De gezichten van de Mosel
De gezichten
van de Mosel
TEKST:
Lars Daniëls MV
FOTOGRAFIE:
Lars Daniëls MV, René van Heusden
Een grote liefde moet je de ruimte geven. Daarom een eerbetoon aan de Mosel,
wijnrivier nummer 1, met een uniek cultuurlandschap en wijnen van ongeëvenaarde
finesse. De vele gezichten van de Mosel – smaak- en spraakmakende producenten,
gastronomie, cultuur, terroir, curiosa – komen allemaal aan bod in een serie van
8 afleveringen. Deel 5: de Mittelmosel (aflevering I).
Wie de Autobahn van Luxemburg of Saarbrücken naar
Koblenz neemt, komt bij Schweich over de indrukwekkende
Moseltalbrücke. Maar weinig mensen weten
dat ze met hoge snelheid over de nog veel indrukwekkendere
wijngaarden van de Schweicher Annaberg razen. Die Steillage
staat voor het begin van de zogenaamde Mittelmosel, die van
Schweich de rivier volgt tot aan Zell, waar de Untermosel begint.
De Mittelmosel is het beroemdste stuk van alle wijngebieden
langs de Mosel, met veel zeer goede wijngaarden en producenten.
Daarom besteden we twee artikelen aan dit gebied. Deze eerste
aflevering gaat over het stuk van Schweich tot en met Lieser; volgende
keer komt Bernkastel tot en met Pünderich aan bod.
Klimaat en bodem
Vanaf het begin is duidelijk dat in de Mittelmosel alles draait
om terroir. Het is overal om je heen, zichtbaar en voelbaar. We zitten
hier op de 50e noorderbreedtegraad, en de Noordzee en het
Kanaal liggen respectievelijk op slechts 400 en 500 kilometer afstand,
zonder dat echt hoge bergen de invloed van de zee serieus
verminderen. Het macroklimaat is dus gematigd maritiem.
Ondanks alle ontwikkelingen van de laatste decennia (opwarming
van de aarde en betere nieuwe druivenrassen) is dit nog steeds
de noordelijke grens van de grootschalige wijnbouw in Europa.
Druiven, en dan met name riesling, worden hier alleen op de betere
plekken goed rijp: de steile hellingen aan de rivier, gelegen op het
oosten, zuiden en westen. De beste wijngaarden liggen vaak op het
zuidwesten, waar ze volop en langdurig van de zon profiteren, ook
in de herfst: wanneer de zon komt, is de voor de herfst typerende
ochtendmist vaak al verdwenen en warmen de wijngaarden dus
snel op. Die opwarming wordt natuurlijk bespoedigd door het type
bodems. Het overgrote deel van de Mittelmosel heeft
ondiepe bodems van sterk verweerd leisteen, het zogenaamde
Devonschiefer dat de moederrots vormt (zie ook kadertekst).
Riesling diepgeworteld
Wat betreft druivenrassen gaat het in de Mittelmosel natuurlijk
vooral om riesling. Druiven als müller-thurgau, kerner en
dornfelder spelen een heel kleine en meestal oninteressante bijrol.
De aanplant van weiss- en spätburgunder is ook erg gering, maar
vanuit kwalitatief oogpunt wel interessant. Riesling is hier echter
koning: hij kent de grootste aanplant en – belangrijker – staat op
de beste plekken. De stokken zijn soms heel oud en origineel. Dat
wil zeggen: rieslingstokken van 75 tot meer dan 100 jaar oud, die
nooit zijn (om)geënt op Amerikaanse onderstokken. De Duitsers
Theo Haart Gerhard Eifel Sybille Kuntz Thomas Haag
Werner Rosch
Kaart bovenloop Mittelmosel
met belangrijke wijngaarden
NOORD
E I F E L
hebben daar een prachtige term voor: wurzelechte Reben, de cultuurschatten
van de Mosel. Het feit dat deze zonder veel problemen
op hun eigen wortels staan, komt doordat de druifluis beter
gedijt in warmere klimaten en zich niet prettig voelt in de leisteenbodems
van de Mittelmosel. Helaas lijken de problemen met
druifluis de laatste tijd toch toe te nemen – mede door de warme
jaren, denkt men –, met diverse meldingen van schade aan planten
door aantasting van de wortels.
De wortelechte stokken staan ook om andere redenen onder
druk. Zoals bijvoorbeeld de Flurbereinigung, de grootschalige
ruilverkaveling, die gelukkig in de meeste wijngaarden (bijna)
voltooid is. Of de voor de Mittelmosel (en voor andere Steillagegebieden
als de Ahr, Saar, Untermosel en Mittelrhein) typerende geleidingswijze
van de wijnplant langs een enkele, losstaande paal.
Deze geleidingswijze is namelijk erg arbeidsintensief, maakt
mechanisatie onmogelijk en heeft ook kwalitatief kleine nadelen.
Vooral omdat mankracht steeds duurder wordt, kiezen wijnboeren
– als de helling het toelaat – steeds vaker voor een enkele
of dubbele guyot, waarbij de stam hoger is dan bijvoorbeeld in de
Bourgogne.
Vergane glorie
De Mittelmosel, waar de rivier zich sterk slingerend een weg
zoekt door de leisteenbergen van de zuidrand van de Eifel en de
Hunsrück, heeft heel wat goede hellingen. Maar lang niet alle
goede wijngaarden hebben hun faam kunnen bewaren; er zijn
veel ietwat vergeten Lagen. Dat heeft vaak economische oorzaken,
zoals in Schweich, waar industrie en handel meer profijt opleveren
dan de wijnbouw. Ook een gebrek aan opvolging speelt
een rol in het verval van bepaalde wijngaarden. Gelukkig is er
tegenwoordig weer een zekere aanwas van jongere Winzer, zoals
de wijnmakers die zich verenigd hebben in Die Moseljünger en
die zich ook richten op deze in principe zeer goede wijngaarden,
waar vaak nog oude, originele stokken staan.
H U N S R Ü C K
Eten & slapen
Aanraders om voor diner en overnachting zijn:
De gezichten van de Mosel 29
Die vergeten wijngaarden vind je vooral
in het eerste stuk van de Mittelmosel. Voorbeelden
zijn de Longuicher Maximiner Herrenberg,
de Pölicher Held, de Thörnicher Ritsch, de
Dhroner Hofberger en de Maring-Noviander Honigberg.
Andere van oudsher goede wijngaarden en dorpen hebben
hun reputatie zien vervliegen door hun belachelijk grote omvang,
zoals Klüsserather Bruderschaft, of een te sterke associatie
met de zeer matige wijnen van de Großlage, zoals in het geval van
Piesport. Het zijn de beste, serieuze wijnboeren die die devaluatie
een halt toe hebben geroepen.
Topdorpen Leiwen en Trittenheim
Komend vanaf Trier zijn Leiwen en Trittenheim de eerste echte
topdorpen in dit deel van de Mittelmosel. Je hoeft een gids als ‘de
Eichelmann’ (Deutschlands Weine van Gerhard Eichelmann) maar
open te slaan en de concentratie van goede producenten in deze dorpen
wordt duidelijk. Grans-Fassian, Carl Loewen, Josef Rosch,
Sankt Urbans-Hof en de helaas in 2010 overleden Heinz Schmitt
zijn de bekendste producenten in Leiwen. In Trittenheim hebben ze,
met uitzondering van Milz-Laurentiushof, steevast Clüsserath, Eifel
of Weiler in de naam: Ansgar Clüsserath, Clüsserath-Eifel, Clüsserath-Weiler,
Bernhard Eifel en Franz-Josef Eifel. Overigens is de
faam van deze producenten maar deels gebaseerd op de wijnen uit
hun ‘eigen’ beroemde dorpswijngaarden, zoals de Leiwener Lauren-
Hotel Schweicher Hof, Schweich; www.hotel-schweicher-hof.de
Wein- und Tafelhaus, Trittenheim (1 Michelinster, met hotel); wein-tafelhaus.de
Gutshotel-Restaurant Galerie Riesling, Trittenheim; www.galerie-riesling.de
Stefan-Andres Weinstube/Gästehaus Bernhard Eifel, Trittenheim;
www.weingut-bernhard-eifel.de
Schanz Hotel-Restaurant, Piesport (1 Michelinster); www.schanz-hotel.de
Weinromantikhotel Richtershof/Restaurant Culinarium ‘R’, Mülheim;
www.weinromantikhotel.com
Rüssels Landhaus Sankt Urban, Naurath/Wald (1 Michelinster);
www.landhaus-st-urban.de
Landhotel-Restaurant Brauneberger Hof, Brauneberg; www.mosel-erlebnis.de
Verder zijn er een heleboel leuke vakantiehuizen en -appartementen
te huur bij wijnproducenten, ook bij de betere. Kijk daarvoor eens op
www.mosellandtouristik.de, www.mosel.de of www.duitsewijn.nl.

Rieslingstokken op Schweicher Annaberg
Bocht bij Trittenheim
Piesporter Goldtröpfchen
tiuslay en de Trittenheimer Apotheke: vrijwel al deze producenten
hebben ook elders in de Mittelmosel en zelfs verder weg wijngaarden.
Trittenheimer Apotheke is de meest bijzondere wijngaard,
maar dan wel het deel tegenover het dorpje, aan de andere kant van
de Mosel. Dit stuk is maar deels geherstructureerd, kent vele oude
stokken en is met zijn ligging op het west-zuidwesten een echte
Abendsonne-Weinberg. Er komen Rieslings met een mooie structuur
en fijne zuren vandaan.
Druivenspektakel
Vanaf Trittenheim is het volgende beroemde wijndorp,
Piesport, slechts een paar kilometer stroomafwaarts, in de volgende
bocht van de Mosel. Maar wie het Piesporter Goldtröpfchen
in al zijn grootsheid wil zien, moet niet vanaf Trittenheim vertrekken,
maar in Minheim de bordjes Panoramastrasse volgen.
Dan rijd je van bovenaf een van de indrukwekkendste wijngaarden
van Europa binnen, een natuurlijk amfitheater met een
breedte van zo’n 3 kilometer, bijna in zijn geheel beplant met
Leisteen
Het basisgesteente van de wijngaarden van de Mittelmosel (en van de Saar,
Ruwer en delen van de Untermosel, Ahr en Mittelrhein) bestaat uit leisteen, dat
ontstaan is in het Devoon, zo’n 400 miljoen jaar geleden. Vandaar de in de Duitse
wijnbouw veelgebruikte term Devonschiefer. Ook Hunsrückschiefer kom je tegen
als aanduiding; deze term verwijst naar het leisteengebergte de Hunsrück, ten
zuiden van de Mosel. Een andere aanduiding, Tonschiefer, legt het verband met
het uitgangsmateriaal van de leisteen: klei.
Leisteen is een metamorf gesteente: een gesteente dat door toedoen van druk
en temperatuur is veranderd. Bij het Devonschiefer van de Mittelmosel – dat geen
kalk bevat – staat klei aan de oorsprong, die onder druk van bovenliggende sedimenten
en temperatuur verhardde tot kleisteen. Die kleisteen kreeg vervolgens
onder invloed van thermische processen en plooiing een andere minerale structuur,
waardoor de typerende plaatstructuur ontstond en de kleisteen leisteen werd.
Kleurtje
Het Devonschiefer van de Mittelmosel kent verschillende verschijningsvormen,
die vernoemd zijn naar hun kleur. De dominante vorm is grijze leisteen (Grauer Devonschiefer
of Grauschiefer), maar op vele plekken hebben mineralen en andere
bodembestanddelen de leisteen een andere typerende kleur gegeven. Zo bevat de
leisteen op bepaalde plaatsen veel ijzeroxiden, die hem een roodbruin-oranje gloed
geven. Deze vorm wordt Roter Schiefer of Rotschiefer genoemd en is zeer opvallend
in Schweicher Annaberg. (Strikt genomen is dit iets anders dan Rotliegendes, dat op
enkele plaatsen ook aan de Mittelmosel te vinden is, maar als uitgangsgesteente
zandsteen heeft en gevormd is in het Perm.) Een derde typerende vorm voor de
De gezichten van de Mosel 31
riesling. Woorden schieten eigenlijk tekort voor dit spektakel, dat
al in 371 n.Chr. door de Romeinse dichter Ausonius in zijn
Mosella uitbundig wordt bezongen.
Zigzaggend afzakkend door de wijngaarden arriveer je vanzelf
bij het kerkje van Alt Piesport, en wie net voor de brug naar
rechts gaat, komt bij het Weingut dat de eer van Piesport grotendeels
heeft hersteld: Reinhold Haart. Die eer was enorm aangetast
door de wijnboeren die hun druiven verkochten aan
Großkellereien, waarna de wijn gebotteld werd als Piesporter
Michelsberg, de naam van de Großlage waarbinnen Piesport ligt.
Theo Haart heeft dat nooit gedaan, maar kon pas halverwege de
jaren negentig voldoende druiven bijkopen om in behoorlijk volume
Piesporter Goldtröpfchen te maken. Sindsdien maakt hij,
tegenwoordig geholpen door zijn zoon Johannes, klassewijnen.
Het zijn misschien wel de meest exotische Rieslings van de Mittelmosel,
zonder dat ze ooit zwaar of vermoeiend zijn.
Haart is inmiddels geen roepende in de woestijn meer. Ook de
wijnen van Weingut Kurt Hain en Weingut Joh. Haart overtuigen.
De wijnen van producenten van buiten Piesport, met percelen in
Goldtröpfchen, zijn eveneens erg goed. Voorbeelden zijn Reichsgraf
von Kesselstatt en Sankt Urbans-Hof. Terroir spreekt voor zich,
Mittelmosel is Blauschiefer, een zeer fijnkorrelige leisteen, waarin het ijzermineraal
pyriet het gesteente bij sterke verwering een blauwige glans geeft.
Toplaag
De toplaag (de echte bodem) is in de hellingwijngaarden van de Mittelmosel
vaak ondiep. Deze bevat relatief weinig organisch materiaal en zit vol verweerd leisteen
van de basisbodem. Hij warmt snel op en houdt beperkt water vast. Voor hun
voeding moeten de wortels vaak diep de leisteen in; ze gebruiken daarvoor de vele
spleten in het gesteente. De vlakkere wijngaarden in binnenbochten van de Mosel
hebben diepere bodems, met daarin allerlei door de rivier afgezet materiaal, zoals
zand en kiezels.
Invloed op wijn
De verschillende vormen van leisteen hebben ieder hun invloed op het aroma en
de smaak van Riesling. Hoewel een directe link tussen de mineralen in het gesteente
en het aroma en de smaak van de wijn (nog) niet bewezen is, zijn de kleur, diepte en
structuur van de bodem wel van grote invloed op de ontwikkeling van de druif, en
daarmee in principe op de geur en smaak van de latere wijn. Op basis van proefondervindelijk
onderzoek is vooral een goede algemene typering van Rieslings van blauwe
en rode leisteen mogelijk. Rieslings van blauwe leisteen zijn doorgaans aromatisch
zeer expressief, met geuren van perzik, en geven vaak de associatie met ‘natte leisteen’.
De Rieslings van rode leisteen zijn aanvankelijk ingetogen, met aroma’s van geel-rode
appels, veldbloemen en wilde kruiden. Hun smaak is veelal wat breder en kruidiger
dan die van Rieslings van blauwe leisteen.

32 De gezichten van de Mosel
mits in de juiste handen...
Verfijnd en complex
Als je vanuit Piesport verder wilt richting Bernkastel, moet je
even de linkeroever verlaten, want er is geen weg om of door de
Moselloreley, de rotspartij die het einde vormt van het amfitheater
van Piesport. Dat maakt niet uit, want om de hoek ligt op de rechteroever
weer een mooie Lage: de Wintricher Ohligsberg, ook een
wijngaard die het van de middag- en avondzon moet hebben. Even
verderop begint een stuk van zo’n 7 kilometer waar de Mosel naar
het oost-noordoosten stroomt en nauwelijks van koers verandert.
Dit betekent een aantal prachtige, zij het niet zo hoge, zuid(oost)-
Favorieten
Hieronder enkele favoriete producenten met een sterk aanbevolen wijn,
ongeacht de jaargang:
- Kanzlerhof (Pölich), Pölicher Held Riesling Spätlese
- Carl Loewen (Leiwen), Thörnicher Ritsch Riesling Grosses Gewächs
Importeur: Ruud de Geus, Wijnhandel Appeldoorn
- Bernhard Kirsten (Klüsserath), Riesling Sekt Brut en Klüsserather Bruderschaft
Riesling Herzstück
- Sankt Urbans-Hof (Leiwen), Leiwener Laurentiuslay Riesling Grosses Gewächs
Importeur: Wijnhaven, Schadee & Mensink
- Bernhard Eifel (Trittenheim), Schweicher Annaberg Riesling Der Wurzelechte
vom Roten Schiefer
- Reinhold Haart (Piesport), Piesporter Goldtröpfchen Riesling Kabinett
Importeur: Rieslingpartners
- A.J. Adam (Dhron), Dhroner Hofberg Riesling
Importeur: Rieslinghuis
- Paulinshof (Kesten), Brauneberger Kammer Riesling Auslese Feinherb
(Kammer is een van de kleinste Lagen aan de Mosel, een monopole van
Paulinshof, en ligt in Brauneberger Juffer)
Diverse importeurs
- Fritz Haag (Brauneberg), Brauneberger Juffer-Sonnenuhr Riesling
Beerenauslese
Importeur: Résidence Wijnen, De Gouden Ton
- Günther Steinmetz (Brauneberg), Wintricher Geierslay Riesling Spätlese
Sur Lie (Geierslay is een oude, op het zuiden gelegen wijngaard in een zijdal
bij Wintrich; het stuk van Stefan Steinmetz heeft enkel wurzelechte Reben)
- Bastgen (Monzel), Kestener Paulinshofberg Riesling Auf den Felsen Grosses
Gewächs
Importeur: Good Grapes
- Schloss Lieser (Lieser), Lieser Niederberg-Helden Riesling Spätlese
Importeur: Aarts & Boons
- Sybille Kuntz (Lieser), Lieser Niederberg-Helden Riesling trocken
Gold-Quadrat
Importeur: Vinites
hellingen op de linkeroever, maar ook vrij spel voor de wind. Deze
combinatie van factoren geeft de wijnen van dit deel, en in het bijzonder
die van de Brauneberger Juffer, een uniek karakter. Het
zijn van nature slanke, verfijnde wijnen, die in Duitsland vaak als
filigran bestempeld worden.
De term filigran komt oorspronkelijk uit de edelsmeedkunst,
maar moet haast wel in de wijnwereld geïntroduceerd zijn om de
Juffer- en Juffer-Sonnenuhrwijnen van producenten als Weingut
Fritz Haag te beschrijven. De wijnen van Oliver Haag, die al even
de leiding van het familiewijngoed in Brauneberg heeft overgenomen
van vader Wilhelm, lijken de laatste jaren alleen maar aan
verfijning en complexiteit te winnen. Maar ook de Jufferwijnen van
Weingut Paulinshof, Günther Steinmetz, Willi Haag en Bastgen
zijn doorgaans elegant en rijk aan finesse. Brauneberger Juffer is
slechts een van de bekende hellingen van dit deel. Ten westen ervan
ligt de Kestener Paulinshofberg, waar veel van de hiervoor genoemde
producenten ook percelen hebben, en ten oosten van Juffer
gaat de helling feitelijk over in de Lieser Niederberg-Helden, enkel
onderbroken door het dal van het riviertje de Lieser, waarin ook
het gelijknamige dorp ligt.
Heldenwijn
De wijnen van Lieser staan niet bekend als filigran; ze zijn eerder
compact en vrij krachtig. Dat heeft te maken met de warmere
natuurlijke omstandigheden van de beste wijngaard van Lieser, de
Niederberg-Helden, die pal op het zuiden ligt en deels beschut
wordt tegen wind. Daarnaast speelt de stijl van de wijnen van
Sybille Kuntz een rol. Deze opvallende producente vaart al twee
decennia haar eigen koers en produceert vooral droge, voor Moselbegrippen
stevige Rieslings, zoals haar Spätlese trocken, genaamd
Gold-Quadrat. Haar Helden Riesling, een type Auslese met een
hoog alcoholgehalte én beduidend restzoet, is een ander, zeker zo
indrukwekkend voorbeeld van haar opvattingen over Moselriesling.
De traditionele tegenpool in Lieser is Schloss Lieser, maar denk
niet dat het er daar oubollig aan toe gaat. Hier zwaait een andere
zoon van Wilhelm Haag de scepter: Thomas Haag. Hij maakt finesserijke
Rieslings, van droog tot edelzoet, die zich kunnen meten
met de beste van de Mittelmosel. Een derde interessante producent
uit Lieser is Jörg Thanisch, van Weingut Ludwig Thanisch & Sohn,
die stijlvolle, heel puur smakende Rieslings maakt, met name van
de Niederberg-Helden.
Op naar Bernkastel...
De Lieser Niederberg-Helden wordt aan de oostkant begrensd
door de wijngaard Weissenstein, die al bij Kues hoort, een stadsdeel
van Bernkastel. Het op zich fraaie, maar zeer toeristische stadje ligt
iets verderop, aan de overkant van de Mosel, en vormt het begin van
het beroemdste deel van de Mittelmosel. Dat stuk, van Bernkastel tot
Erden, en verder tot en met Pünderich, beschrijven we in Perswijn
Laat je verleiden
door ‘s werelds meest
gerenommeerde Rioja!
O.a. verkrijgbaar bij PLUS
marquesdecaceres.com