Nr. 28, november 2008 - Archeologische Werkgemeenschap voor ...

AVKP actueelNr. 28, november 2008Tweemaandelijkse ledenbrief van de Archeologische Vereniging Kempen– en PeellandAWN afd. 23Correspondentieadres en verenigingsruimteDeken van Somerenstraat 6, 5611 KX Eindhoven, tel. 040 – 238 65 92, awnafdeling23@wanadoo.nlwww.archeologie.dse.nlRedactieEllen van der Steen tel. 040 – 291 08 55, evandersteen@hetnet.nl (eindredactie, layout en regioberichten)Peter Seinen en Tonnie van de Rijdt (redactieleden)ACTIVITEITENKALENDERNOVEMBER8/9 Tentoonstelling ter ere van 50 jarigbestaan Heemkundekring Uden.13/14 Reuvensdagen, Evenementenhal Rijswijk15/23 Week van het Floraruim, Eindhoven*Zo 16 “De herontdekking van het Florariumtemporum”, lezing van Nico Arts en GerardRooijakkers, bibliotheek Eindhoven*Wo 19 Lezing over mega-opgraving Someren-Waterdael door Fokko Kortlang*Wo 19 Lezing “Leven met de doden” overEkkersrijt door Theo de Jong, Waalre*Vr 21 Lezing “Middeleeuwse geschiedenis vanEindhoven volgens archeologischebronnen” door Nico Arts, bibiotheekEindhoven*Zo 23 Studiedag NBG over Glas, zie pag. 12.Zo 23 Lezing “Hoe schrijf is wereldgeschiedenis”door Gerard Rooijakkers, bibiotheekEindhoven*Wo 26 Lezing “De heren van Deurne en hunoverblijfselen” door Nico Arts, te Deurne*DECEMBERZo 7 “Middeleeuwen voor kinderen”, lezing doorNico Arts, bibliotheek Eindhoven*Za 13 Excursie Maastricht*JANUARIWo 14 Nieuwjaarsborrel met lezing.Uitnodiging volgtOver de activiteiten met een ster *staat meer informatie in dit nummer.WIST U DAT...U zich de komende maanden niet hoeft te vervelen... Let op de locatie van de lezingen!1

CURSUSSEN, LEZINGEN EN EXCURSIESExcursie MaastrichtOp zaterdag 13 december vindt de laatsteexcursie van dit jaar plaats van de ArcheologischeVereniging. Ditmaal gaan we naar Maastricht,waar onder andere de tentoonstelling 'Goden endoden' zal worden bezocht. Men kan zichopgeven via het formuliertje op het prikbord vande werkruimte in Eindhoven of per email:archeologie@eindhoven.nl.Lezing opgraving Someren-Waterdael*Fokko Kortlang houdt op woensdag 19 novembereen lezing over de belangrijkste ontdekkingen vande opgraving in Someren-Waterdael. De vondstenvan deze langdurende opgraving zijn uniek voorde regio. Lees meer op pagina 3.ActiviteitenkalenderNovember November November NovemberWk Wk Wk Wk45 46 47 48Ma 3 10 17 24Di 4 11 18 25Wo 5 12 19 Lezing F.Kortlang/T.de Jong 26 Lezing Heren van DeurneDo 6 13 Reuvensdagen 20 27Vr 7 14 Reuvensdagen 21 Lezing Middeleeuwse gesch. 28Za 8 Tentoonstelling Uden 15 Week van Florarium 22 29Zo 9 Tentoonstelling Uden 16 Lezing herontdekking Fl. 23 Studiedag Glas/lezing geschie 30December December December DecemberWk Wk Wk Wk49 50 51 52Ma 1 8 15 22Di 2 9 16 23Wo 3 10 17 24Do 4 11 18 25 KerstVr 5 12 19 26 KerstZa 6 13 Excursie Maastricht 20 27Zo 7 Lezing ME voor kinderen 14 21 28December/Januari Januari JanuariWk Wk Wk1 2 3Ma 29 5 12Di 30 6 13Wo 31 Oudejaarsdag 7 14 NieuwjaarsborrelDo 1 Nieuwjaarsdag 8 15Vr 2 9 16Za 3 10 17Zo 4 11 182

VELDWERK: WINTERSTOPIn de gemeente Eindhoven vinden komendemaanden waarschijnlijk geen opgravingen plaats.Er staan er wel een aantal in de planning, maardaar kan pas in het voorjaar mee wordenbegonnen. De medewerkers van het BureauArcheologie van de gemeente Eindhoven en dievan de Stichting ArcheoService zijn druk doendemet de verslaglegging van eerder uitgevoerdonderzoek. Ook vrijwilligers zijn vrijwel dagelijksactief, onder meer op het gebied van deinventarisatie en restauratie van archeologischevondsten. De bedoeling is om onder meer hetvondstmateriaal uit de opgraving van het kasteelGagelbosch in december te hebbengeïnventariseerd.LEZING MEGA-OPGRAVING SOMEREN WATERDEALWoendag 19 november houdt Fokko Kortlang eenlezing over de mega-opgraving Someren-Waterdael, waaraan in juli van dit jaar na 17 jaareen (voorlopig) einde is gekomen. In de periodevan 1991 tot en met 2008 is maar liefst 35 hectarevan het voormalige akkergebied ten oosten vanSomeren aansluitend opgegraven. Met alsresultaat verrassend veel, buitengewoon goedgeconserveerde sporen en vondsten uit de periodevanaf de Vroege IJzertijd tot en met de VolleMiddeleeuwen (800 voor Chr. – ca 1250 na Chr.).Het bestand omvat thans twee urnenvelden en eenuitgestrekt grafveld uit de Romeinse tijd; tientallenboerderijerven uit de IJzertijd, enkele boerderijenuit de Romeinse tijd, het beroemde krijgergraf vanSomeren en bovendien vele honderden(!)gebouwen, waterputten, greppels etc. uit deVroege en Volle Middeleeuwen. De resultaten zijnuniek voor deze regio en ook voor Nederland. Hetfraaie van het onderzoek is wel dat in Someren,door het grootschalige karakter, een voor deBrabantse zandgronden wellicht representatiefdoorkijkje wordt verkregen in debewoningsdynamiek op een dekzandeilandgedurende bijna drie millennia.In de lezing zal eenpresentatie worden gegeven van de belangrijksteontdekkingen te Waterdael tot op heden.Fokko Kortlang is vanaf 1991 als projectleidervanuit de UvA en later ACVU-HBS verbondengeweest aan het onderzoek. De laatste jarenvervult hij als archeologisch adviseur van degemeente Someren een meer coördinerende entoezichthoudende rol bij het onderzoek. Er wordtgewerkt aan een publieksboek over deopgravingen. Daarnaast heeft de gemeenteinmiddels een heus archeologiehuis (Molenstraat)waarin vondsten van onder meer Waterdael tebezichtigen zijn. Heemkundekring de Vonder heefthet pand en de expositie ingericht. Onlangs is hetarcheologiehuis formeel geopend.ARCHEOLOGISCHE/HISTORISCHE LEZINGEN IN DE REGIOZondag 16 november 2008Lezing door Gerard Rooijakkers en Nico Arts: 'Deherontdekking van het Florarium temporum'over de recente ontdekkingen over dezewereldkroniek en de historische en archeologischecontext daarvan. 14.00 uur (BibliotheekEindhoven, Emmasingel 22, gratis entree)Woensdag 19 novemberCongres over het Florarium temporum, met alssprekers: Nico Arts, Richard de Beer, HansKienhorst, Gerard Rooijakkers, Jaap Tigelaar enValerie Vermassen. (Bibliotheek Eindhoven,Emmasingel 22, Eindhoven, inschrijving vooraf3

verplicht, kosten: 25 euro, er zijn nog slechtsenkele plaatsen beschikbaar,www.florariumtemporum.nl)Woensdag 19 novemberLezing door Theo de Jong: 'Leven met de doden'over de resultaten van de in 2006, 2007 en 2008opgegraven nederzetting uit de bronstijd op plaatsvan het toekomstige verkeersknooppunt 'Ekkersrijt'tussen Son en Eindhoven. 20.00 uur (Klooster,Waalre, entree 3 euro)Vrijdag 21 novemberLezing door Nico Arts 'De middeleeuwsegeschiedenis van Eindhoven volgens dearcheologische bronnen' over de recenteinzichten met betrekking tot de geschiedenis vanEindhoven. 20.00 uur (Bibliotheek Eindhoven,Emmasingel 22, gratis entree)Zondag 23 novemberLezing door Gerard Rooijakkers 'Hoe schrijf ikwereldgeschiedenis' over de vroegere enhedendaagse geschiedschrijving van de wereld.20.00 uur (Bibliotheek Eindhoven, Emmasingel 22,gratis entree)Woensdag 26 novemberLezing door Nico Arts 'De heren van Deurne enhun overblijfselen' over het onderzoek van dearcheologische skeletresten uit de uitzonderlijkgrote grafkelder van de Willibrorduskerk te Deurne.20.00 uur (Willibrorduskerk, Deurne, gratis entree)Zondag 7 decemberLezing door Nico Arts 'Middeleeuwen voorkinderen' over het wel en wee van middeleeuwsekinderen in steden zoals Eindhoven.14.00 uur(Bibliotheek Eindhoven, Emmasingel 22, gratisentree)Zondag 15 februari 2009Lezing door Nico Arts 'De ongezondeEindhovenaren' over hygiene en mensen in hetmiddeleeuwse Eindhoven. 14.00 uur (RegionaalHistorisch Documentatie Centrum, RaiffaisenstraatEindhoven, gratis entree)OPROEP: WEEK VAN HET FLORARIUMVan zaterdag 14 november tot en met zondag 23november zal in de bibliotheek Eindhoven (in DeWitte Dame, Emmasingel 22, Eindhoven) eenbijzondere tentoonstelling plaats vinden.De twee enige versies (de originelen!) van het in1472 te Eindhoven voltooide handschrift 'Florariumtemporum' worden tentoongesteld. Ze komen heeleven over uit hun bewaarplaatsen: hetStaatsarchief van Dusseldorf en deStaatsbibliotheek van Munchen. In het Florariumwordt de geschiedenis van de toenmalige wereldsamengevat. De tentoonstelling is een initiatief vanStichting De Negende en is samengesteld insamenwerking met de gemeente Eindhoven en debevlogen vormgevers van bureau Edhv teEindhoven. Tijdens deze 'Week van het Florarium'zullen in de bibliotheek ook een 12-tal kunstenaarshun visie geven op de wereld(geschiedenis).De gratis toegankelijke tentoonstelling is opzaterdag 14 november geopend van 16.00-20.00u,op alle andere dagen van 10.00-20.00u. Voor hetin goede banen leiden van de bezoekers en voorhet geven van informatie (waarvoor nog mondelingen schriftelijk instructie zal worden gegeven)worden nog vrijwilligers gezocht. Geinteresseerdenkunnen zich opgeven bij Nico Arts, liefst per email(n.arts@eindhoven.nl of n.arts@chello.nl).4

LEZINGEN IN ‘T OUDE SLOTOok deze winter worden er vier lezingen gehoudenin museum ’t Oude Slot in Veldhoven (Hemelrijken6, Zeelst, Veldhoven). De lezingen vinden plaatsop dinsdagavonden en beginnen om 20.00 uur.Het programma is als volgt:Dinsdag 18 november 2008Jan Roymans als archeoloog werkzaam bij RaapZuid vertelt over Vondsten in beekdalen.Dinsdag 13 januari 2009‘De tempel van Empel ’is het onderwerp van delezing van Anton Verhagen. Hij was vorig jaar bij ’tOude Slot met een lezing over mammoetvondstenin Canada en Alaska.Dinsdag 17 februari 2009Richard Jansen, wetenschapper aan deUniversiteit van Leiden en daarnaaststadsarcheoloog van Oss houdt een lezing overHet Maaskantproject. Dit is een grootschalig enlanglopend onderzoekproject in de gemeente Oss.Dinsdag 17 maart 2009 20.00 uurSem Peters, bureau Baak. Het onderwerp wordtnog bekend gemaakt.Kees BleyerveldUIT DE REGIOSchatten uit BoxtelProfessionals bestuderen de “Schatten van Boxtel”De provincie heeft binnen haar programma“Schatten van Brabant” het Oertijdmuseum DeGroene poort te Boxtel voor twee projectengehonoreerd. Voor het project “Romeinen langs deDommel” werd op 14 sept. door “echtedeskundigen” waaronder Nico Arts (gemeentelijkarcheoloog Eindhoven), Godfried Scheijvens(provinciaal meldpunt) en Jan Pelsdonk(Geldmuseum Utrecht) de gevonden schattenonderzocht. Voor het project “Nieuwebodemschatten van Brabant”werd ook subsidieverstrekt. Hieruit volgt nog een geïllustreerdboekwerk.De "kunst en kitsch"-achtige dag op 14 sept waseen groot succes. Naast de 3 genoemde expertswas ook Ronald van Genabeek als deskundigepresent. Er kwamen ruim 30 families met vondstenbinnenlopen. De gehele dag door zijn alledeskundigen druk bezig geweest om de zeeruiteenlopende voorwerpen te beoordelen. GodfriedScheijvens heeft maar liefst vijf vondstengeregistreerd omdat ze uitzonderlijk waren.Daaronder een fraaie schelp-camee, en eenmosterdpotje. Bezoekers, deskundigen en hetorganiserende oertijdmuseum waren zeeropgetogen over de resultaten van deze openmonumentendag. Het levert een goede aanzet ombinnenkort in het Oertijdmuseum een paar vitrinesmet Boxtelse archeologie te kunnen vullen.Dik Bol.Beleidsplan Eindhoven HelmondDe gemeentes Eindhoven en Helmond zijn algeruime tijd bezig met het opstellen van eengezamenlijk beleidsplan voor de archeologie.Hierbij horen ook de archeologischewaardenkaarten van beide gemeentes. Het heletraject bevindt zich thans in het eindstadium. Hetbeleidsplan en de archeologische waardenkaartenzijn gereed. Ze zijn inmiddels door de Eindhovensegemeenteraad goedgekeurd. De Helmondsewaardenkaart ligt nog tot 5 november ter inzage.De verwachting is dat het beleidsplan archeologiein januari behandeld gaat worden door deHelmondse gemeenteraad. Daarna zal ook desamenwerkingsovereenkomst tussen de beidegemeenten ondertekend worden.Helmond Stepekolk- HazenwinkelIn Helmond wordt al jaren aan de VinexlocatieBrandevoort gebouwd. Het eerstvolgende gebiedwaar huizen gebouwd gaan worden is hetplangebied Stepekolk-Hazenwinkel. Vanwoensdag 27 augustus tot en met donderdag 25september is in het plangebied Stepekolkarcheologisch vooronderzoek uitgevoerd. In totaal5

zichtbaar houden’ verwezenlijken? Komt er eenplan op tafel? (wordt vervolgd)Jacques Gerritse,contactpersoon HeemkundekringDe Drijehornick te Nuenen.Stimulans archeologisch landschapHoogeloonHalf oktober berichtte het Eindhovens Dagblad dater tijdens graafwerkzaamheden ten behoeve vannatuurontwikkeling rond de Kleine Beerze restenvan een vermoedelijk Romeinse brug warenontdekt. Een daarop volgende opgraving inopdracht van waterschap De Dommel maaktevervolgens duidelijk dat het waarschijnlijk eerderzal gaan om een dam. Gezien aardewerk enhoutsporen houden de onderzoekers het ervooralsnog op dat het meest waarschijnlijk is datdeze te dateren is in de Romeinse tijd. Nietuitgesloten wordt dat de resultaten van deopgraving ook van belang zullen zijn voor deprehistorie van het omliggende gebied dat nietalleen in de Romeinse tijd maar ook in IJzertijd enBronstijd de nodige sporen achterliet. Al met al eenstimulans van de landschapsarcheologie.Intussen zal Nico Roymans op het 14 deRomeinensymposium op vrijdag 12 decemberaandacht vragen voor "Een Romeinse graftoren bijde villa van Hoogeloon". Ziewww.acvu.nl/veertienderomeinensymposium.html .Bezien wordt of en hoe genoemde zakenbetrokken kunnen worden in de nieuwe inrichtingvan het gebied waarvoor eerder al de reconstructievan de Kaboutersberg op het programma is gezet.Bart BeexOpening Archeologiehuis SomerenNa maanden schilderen en opknappen door ledenvan de H.K.K. “De Vonder”is op zaterdag 12oktober het Archeologiehuis in Someren geopend.Het is een goed voorbeeld van hoe het ook kan,als gemeentes en heemkundekringen goedkunnen samenwerken.De zeer lovendereportages van deHelmondse krant enplaatselijke kranten zoalsPeelbelang en hetContact hebben we danook met plezier gelezen.Het gebouw is door degemeente Someren aanons ter beschikkinggesteld. De inrichting,met 14 hoge voor vasteen 10 lage vitrines voorwisselexposities vanbeukenhout en van het zelfde type, die wetweedehands op de kop hebben kunnen tikken,geeft een rustige, strakke, niet rommeligeuitstraling. De ruime slaapkamers van hetwoonhuis boven zijn ideaal geschikt alswerkruimtes en opslagruimte.De vondsten zijn overzichtelijk in tijdvakkenuitgestald, zodat alle voorwerpen op de goedeplaats in de juiste kast liggen. Daardoor krijg je nietsteeds de vraag van het publiek: “Hoe oud is dat”,want je weet als er bij 99 vondsten een kaartje ligthoe oud het is, de mensen vragen hoe oud vondst100 is, hoewel hij op de juiste plaats tussenvoorwerpen van de zelfde tijdperiode ligt. HetArcheologiehuis is open elke laatste donderdagvan de maand en op afspraak, dus als je met eengroep wilt komen kijken neem dan gerust contactmet mij op. Mijn telefoonnummer is 0493 492758.Willem van den BoschN.B Op de foto staat Ad Smulders die hetArcheologiehuis opent, de letters heeft op het huisheeft hij zelf gesmeed.50 jarig Heemkundekring UdenDit jaar viert de Heemkundekring Uden zijnvijftigjarig bestaan. Onderdeel van de festiviteitenis een tentoonstelling waarin de kring zich aan hetgrote publiek presenteert. Ook de werkgroeparcheologie doet mee en toont twee vitrines metarcheologische vondsten uit Uden. Verder wordtop een aantal wandpanelen aanschouwelijkgemaakt waar de werkgroep zich zoal mee bezighoudt. De opening van de tentoonstelling vondplaats op zaterdag 25 augustus. Geïnteresseerdenkunnen de tentoonstelling nog bezoeken in deweekenden van 1/2 en 8/9 november, telkens van14 tot 17 uur. Locatie: “In C” (de voormaligePronkkamer), Mondriaanplein 16 te Uden.Goof van Eijk7

Karolingisch nieuwtje uit VeldhovenAan de Kruisstraat te Veldhoven zal een nieuwgezondheidscentrum gebouwd gaan worden.Vorige week heeft Baac het archeologischveldwerk op die plaats afgesloten. Er werden eenhuis plattegrond en een waterput uit deKarolingische tijd aangetroffen.Jeanne-Marie VroomansArcheologische activiteit in WaarleMogelijk weer archeologische aktiviteit te Waalre.In "De Schakel", het gemeentelijk informatiebulletinvan de Gemeente Waalre stond de bouwaangekondigd van 37 appartementen op hetterrein Brabantialaan hoek Eindhovenseweg. Opdit terrein is in 2003 door de archeologischewerkgroep van de Stichting Het Waalres Erfgoedeen verkennend onderzoek gedaan door middelvan grondboringen. Bij dat onderzoek zijnfundamenten gevonden van mogelijk de oudehoeve "De Roscam", een hoeve waar onderandere de paarden van de postkoets Eindhoven /Hasselt gewisseld werden. Van dit onderzoek iseen rapport opgemaakt en aan de gemeentetoegezonden.Naar aanleiding van de aankondiging van deafgifte van een bouwvergunning voor hetappartementencomplex is ondergetekende naar degemeente gegaan en gewezen op hetonderzoeksrapport van 2003 met het verzoek omvoorafgaand aan de bouwaktiviteiten eerst eenonderzoek te doen naar deze fundamenten. Metsucces!De toezegging is gedaan dat voordat met de bouwbegonnen zal worden eerst een proefgleuf over hetterrein gemaakt zal worden waarbij leden van dearcheologische werkgroep uitgenodigd zullenworden. In het verleden was dit onderzoek ineerste instantie afgewezen.Nu dus na 5 jaar eindelijk resultaat.Jacques GoversEXCURSIE AMSTERDAMMet guur weer gingen we op de eerste dag vannovember op excursie naar Amsterdam per trein.Bij aankomst gingen we eerst koffie drinken in hetsjieke Amrath Hotel. Onder de indruk van het hotelin Amsterdamse Stijl liepen we naar het VOC schipDe Amsterdam. Daar wachtte een gids ons op envertelde veel (nieuwigheden) over VOC schepen.Na wijzer geworden te zijn, besloten we te gaanlunchen bovenin de Openbare Bibliotheek. Via deroltrappen konden we de ruim ingedeeldebibliotheek bewonderen en genieten van hetuitzicht. Na een goede lunch trokken we verdernaar het voormalige VOC eiland Oostenburg. Hierliet men de houten schepen bouwen van 1660 tot1800. Daarna ontwikkelde zich industrie op hetterrein, waarvan grote en hoge fabriekshallen nogstille monumenten van zijn. In een van de hallenheeft de archeologische dienst tijdelijkewerkruimtes in verband met de opgravingen vande Noord-Zuidlijn. De stadsarcheoloog ontving onsen hield een power-point presentatie. Hijinformeerde ons uitgebreid over hetarcheologische onderzoek boven en onder degrond van het Rokin. Ook toonde hij voorlopigeresultaten. Inmiddels verkleumd werden werondgeleid door de rommelige werkruimtes van demedewerkers. Om op te warmen bezochten weeen naburig cafe. Toen de goede stemming weerterug was, pakten we de bus naar het station. Detrein bracht ons rechtstreeks naar Eindhoven. Deexcursie werd afgesloten met een gezellig etentjein een Frans bistro.Frank de Kleyn8

NIEUWE AANWINSTEN BIBLIOTHEEKBoekenArcheo brief, Biografisch overzicht van deNederlandse Archeologie 2007J ZuyderwykIn bestelling(ACE)“A Living Landscape” - nieuw boek overBronstijd bewoning in Nederland.Woensdag 3 september 2008 promoveerdearcheoloog Stijn Arnoldussen aan de universiteitLeiden op zijn proefschrift “A Living landscape –Bronze Age settlement sites in the Dutch river area(c. 2000-800 BC)”. Hierin beschrijft Arnoldussenhoe en waar mensen leefden in het uitgestrekterivieren- en deltalandschap van Midden Nederland.Waarom woonden deze prehistorische boeren ineen dergelijk landschap en hoe structureerden zijhun nederzettingen? Op basis van enkelegrootschalige opgravingen in het rivierengebiedprobeert hij het culturele landschap tereconstrueren. In het boek wordt een overzichtgegeven van alle ontwikkelingen van locatiekeuzevoor nederzettingen en veranderingen innederzettingsarchitectuur, beginnend in hetMidden-Neolithicum tot aan de IJzertijd. Uiteraardwordt dit alles in een bredere context geplaatst metgebruikmaking van andersoortige vindplaatsenzoals graven en rituele deposities. De basis van ditboek zijn meer dan 50 grote opgravingen, diesamen meer dan 300 huisplattegrondenopgeleverd hebben. Daarmee bevat dit boekverreweg rijkste data-set van bronstijdnederzettingen die tot op heden is gepubliceerd.Carel van den BoomVAN DE LEESTAFEL EN LEESPLANKGeld als waterDe huidige financiële crisis wordt als uniekbeschreven, in het verleden is er echter ookingegrepen in het geldstelsel. In “Smeerolie voorde stapelmarkt” beschrijft door Menno Polak hoedoor het ingrijpen in het geldstelsel deNederlandse Gouden Eeuw kon ontstaan. Dit iseen hoofdstuk uit Spiegel historical, juli/aug 1999,Van Electron tot Euro. Een themanummer overGeld en geldpolitiek door de eeuwen heen.Een telefoontje...Dhr Verrijken uit Someren belt naar dhr. vanSteggelen van de plaatselijke heemkundekring. “Ikheb wat oud ijzer en iets groenbruins ertussen hebje daar interesse voor?” Natuurlijk is er interessevoor en is een reisje naar het ArcheologischeCentrum Eindhoven nodig om het te determineren.Een houtwig uit de bronstijd is dit stukje oud ijzer.Naast het gevoel dat het iets bijzonders is en dekennisblik is ook de kennis van Ben van den Broekvan het ACE en een paar boeken nodig om hetkleinood precies te plaatsen. Een tevreden klant uitde Peel. Geraadpleegd werden:• Nederland in de BronstijdJ.J. Butler 2e drukUnieboek 1979• PatinaEssays presented to J.J. ButlerOn the occasion of his 80th birthday.W.H.Metz, BL van Beek, H. SteegstraApril 2001 Groningen.Carel van den BoomRapport opgraving NistelrodeOnlangs is het rapport over de recenteopgravingen in Nistelrode verschenen. Zowel deresultaten van het onderzoek in het tracé van deA50 als die van de daar vlakbij gelegen locatie“Zwarte Molen” worden hierin uitgebreidbesproken. De publicatie bestaat uit twee kloekedelen met in totaal maar liefst 718 pagina’s.Uiteraard wordt ruim aandacht geschonken aan devondst van het opzienbarende Romeinsebronsdepot. Hoewel gelegen buiten ons eigenlijkewerkgebied is door diverse AVKP-leden een flinkebijdrage geleverd aan deze opgravingen. Voorbelangstellenden is het rapport á raison van €100,-te verkrijgen bij: Archol bv, postbus 9515, 2300 RALeiden, telefoon 071 5273313. Een digitale versieis op te vragen via: info@archol.nlGoof van Eijk9

HADRIAN’S RAINBOWArcheoloop 5 t/m 9 september 2008Een reis naar de grensvan Noord- en Zuid BrittanieGescheiden door een muur,in het jaar 122Stenen gekapt door Romeinse handen.Regen, overstroming en aardverschuivingvan Vindolanda naar het Roman Army museumHet heel even betasten van “the Wall”,een afgesloten padHopen op beter weer.Sokken worden uitgewrongenschoenen gevuld met krantenDe nacht net lang genoeg,alles is weer droogZien we daar een zonnestraal?Van Birdoswald naar Steelriggwandelen tussen schapenKoeien kijken ons na,we bereiken milecastle Nick,Een welkom biertje in de pub!Over muurtjes en stenentrappen door het natte grasIemand verliest zijn schoen,een paard op ons pad!We zullen de tocht volbrengen.Na iedere mijlde resten van een kasteelHet fort bij Housesteads,geeft ons krachtDe natuur helpt meeHoog op een klifeven schijnt de zonNet lang genoeg,om ons een regenboog te tonenEen cadeau van Hadrian?Crista Pearson10

MIJN OMA IS ARCHEOLOOGNou niet helemaal waar, maar Tonnie van de Rijdtheeft de klas van haar kleindochter wel een leukemiddag bezorgd door te vertellen over “vroeger”.Met pijlpunten, vuistbijl en een maquette van eenijzertijdboerderij heeft ze een gastles verzorgd aangroep vijf van de basisschool. Hiernaast een paarvan de enthousiaste en kleurrijke reactiesARCHEOLOGIE EN HET ERFGOEDVAN DE TOEKOMSTHet lijkt wel Sience Fiction. ‘Hoe ziet onslandschap er over 100 jaar uit?’Over deze vraaghad het RACM (Rijksdienst voor Archeologie,Cultuurlandschap en Monumenten) op 19september een discussie georganiseerd. Eeninteressant thema, ik wilde daar graag kennis vannemen, maar wat heeft het te maken metarcheologie? Die vraag had de organisatieverwacht. In het laatste deel van de discussie werddaar bij stil gestaan.De discussiemiddag had als motto meegekregen:‘Het erfgoed van de toekomst.’Het motto wasgekoppeld aan de fototentoonstelling: ‘Nature asArtifice’ in het Kröller-Müller Museum.In dit artikel wil ik daar niet te veel op ingaan en mijvooral richten op de link naar archeologie. En danvinden we aansluiting bij de presentatie die NicoArts voor ons heeft gehouden en waarin hij ingingop de vraag hoe wij in Eindhoven zichtbaar kunnenhouden, wat we hebben opgegraven. Ik denk danaan het Catharinaplein, Mariënhage en deWoensele Poort. Nu vinden wij het van belang omdit verleden zichtbaar te maken en te houden.Maar vinden wij dat we over 100 jaar nog moetenkunnen zien waar de poort heeft gestaan? Hoepassen de middeleeuwen in het straatbeeld vanEindhoven? Of kunnen we volstaan met eenvirtuele presentatie van de TU Eindhoven?Daar ging een stuk van de discussie over. Nietletterlijk, maar ik vertaal het even naar onzesituatie. Als we de laatste vraag met jabeantwoorden, dan moeten we nu maatregelennemen. Kan dat en moet dat op exact dezelfdeplaats, waar de opgravingen hebben plaatsgevonden. Kan dat ook 50 of 200 meter verder?Herrijst de oude stadspoort op het 18 septemberplein?Ons landschap verandert in een enorm tempo.‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld illustreert dattreffend. Maar we kunnen en willen veranderingenniet tegenhouden. Dit heeft niets met onzemoderne tijd te maken, al zo lang de wereldbestaat is de wereld aan het veranderen. DeGriekse filosoof Heraclitus kon het zo mooizeggen: ‘Παντα ρει’ (alles stroomt, red.). Tochmoeten we er niet aan denken dat de Acropolisalleen maar uit illustraties bekend was, hoe anderszou Athene er nu uit zien. In de loop van devoorbije eeuwen is niet bewust gedacht: laten wede Acropolis eens mooi laten staan. Menig Griekzal gedacht hebben: mooie plaats om villa’s ofappartementen te bouwen.Of wat dichter bij huis: Willen we in onze stedenover 100 jaar ook niet kunnen zien hoe (delen) vanhet stads ‘landschap’ er in de middeleeuwen er uitzag? Nu stoppen we het aanzien van de ‘tijd vantoen’ in Historisch Openlucht Museum (HOME).Hoe zien we straks als we van de A58 de A50opdraaien dat daar eeuwen geleden mensenhebben gewoond in boerderijen die Theo de Jongzo fraai in kaart heeft gebracht? Wie herkent datnog over 100 jaar? Dit laatste onderwerp isoverigens niet in de discussie aan de ordegeweest. De discussie was bedoeld om ons aanhet denken te zetten. Ik ben er al vast meer meebegonnen.Jacques Gerritse11

GLAS ALS ARCHEOLOGISCH ONDERZOEKSMATERIAALUitnodiging studiedag 23 november 2008De Archeologische Sectie van het NoordbrabantsGenootschap organiseert samen met BrabantsHeem op zondag 23 november 2008 de najaarsarcheologische studiedag Glas als archeologischonderzoeksmateriaal. Wij zijn er in geslaagd eendrietal deskundige inleiders naar Oirschot te halenvoor het volgende programma.10.00 uur Zaal open, ontvangst met koffie10.30 uur Woord van welkom en opening doordhr. Peter van Nistelrooij, voorzitter vande Sectie Archeologie van hetNoordbrabants Genootschap10.35 uur “Keltisch Glas” (met een nadruk opLatène armbanden)Inleiding door prof. dr. Nico Roymans,hoogleraar Provinciaal-RomeinseArcheologie van de Vrije Universiteitvan Amsterdam.11.20 uur: Pauze11.30 uur: “Romeins glas”Inleiding door dhr. F.M.A. van denDries, auteur van het boek “BreekbaarVerleden, Romeins glas in de LageLanden”.12.15 uur: Lunchpauze13.00 uur: “Barok glas”Inleiding door Mevrouw D. Caluwé,Vrije Universiteit Brussel, thansverbonden aan de afdeling Archeologievan de Stad Antwerpen.14.00 uur Practicum: in 3 groepen ingedeeld vindtbeurtelings met ieder der inleidersbespreking plaats van meegebracht enuitgestald materiaal van de drieinleiders. De deelnemers wordtverzocht om eigen vondsten, enz. meete brengen. Ook die komen nu aan deorde.Uiterlijk 17.00 uur:Einde studiedag.De kosten bedragen € 15,00 per persoon tebetalen in de zaal. Bij deze prijs is één consumptieen de lunch (soep en broodjes) inbegrepen. Inverband met de lunch is het noodzakelijk dat ubijgaand aanmeldingsformulier uiterlijk 15november 2008 aan ons retourneert.U kunt ook voor die datum e-mailen naar:nbgarcheologie@gmail.comGraag ontvangen wij uw emailadres voor nieuweberichten. Mocht u geen belangstelling meerhebben voor toezending dan vernemen wij datgraag.Locatie:Café – Zaal ‘t VrijthofMolenstraat 65688 AD OirschotTel. 0499 - 571442Parkeergelegenheid op de markt bij de kerk is ruimaanwezig.Wij verzoeken u uw aanmeldingsformulier voor 15november a.s. terug te sturen aanDhr. Jan BroertjesBosrand 575665 ED Geldropof te emailen naar nbgarcheologie@gmail.comNamens de Archeologische Sectie van het NBGen Brabants Heem, met vriendelijke groet,P. van Nistelrooij, voorzitter Archeologische Sectievan het NBG.P. Meijers, bestuurslid Brabants Heem.12

SIKB-congres 2008Binnen de AVKP zit ik in de werkgroep RuimtelijkeOrdening en begin 2008 heb ik deelgenomen aande cursus van AVKP onder auspiciën vanBrabants Heem over de wet van Malta en de wetop de Archeologische Monumentenzorg, de wet opde ruimtelijk Ordening en de uitwerking daarvan inde praktijk.Alle reden voor mij om naar het congres te gaanvan de SIKB (Stichting Infrastructuur KwaliteitsborgingBodembeheer) waar o.a. onder leiding vanWouke van Scherrenburg een discussie zouworden gevoerd over onderwerpen die in dewerkgroep en cursus zijn behandeld: wat zijn dekansen van de nieuwe WRO?. Interessant dat aandie discussie o.a. de wethouder van Gouda en eenambtenaar van het Ministerie van VROMdeelnamen.Ik licht er één aspect uit: met de nieuwebelangrijke rol van de gemeenten, is wel veelverantwoordelijkheid en uitvoering overgeheveldvan provincie en rijk, maar niet het geld dat daarbijhoorde. Het zal niemand verbazen dat daar hetlaatste woord nog niet over gezegd is. De rol vande vrijwilliger is op geen enkele wijze tijdens ditcongres aan de orde gekomen. De AWN heb ikniet gezien of gehoord. Juist het financieel belangvan de vrijwilligers had in deze context bestmeegenomen mogen worden.’s Morgens bezocht ik de sessie: Archeologie inbeweging. Een woordvoerder van Bouwfondssprak over: Behoud in Situ. Zijn stellingen waren:• Archeologie kost geld, probeer dat terug teverdienen• Zonder publiciteit geen opgraving• Zonder publiciteit is van de archeologen optermijn 50 % werkloos• Opgraven is geen doel, van belang is demaatschappelijke verantwoordelijkheid.Als projectontwikkelaar heeft Bouwfonds anderebelangen; nou niet echt iets nieuws, maar zijnvraag: ‘Moeten we van een project alles opgravenof een gedeelte en dat gedeelte dan relatief meerbudget toebedelen?’ bracht de tongen wel los.Een ander onderwerp was door de SIKB op hetprogramma gezet: Erkenning van verworvencompetentie (EVC). Hoe kunnen niet universitairgeschoolde archeologen toch de status verwervenvan senior-archeoloog? Belanghebbenden hebbenvoor dit probleem een oplossing gevonden. Hetgaat in dit artikel te ver om dit uit de doeken tedoen. Wie hier belang in stelt kan bij de SIKBvolledige informatie krijgen. info@sikb.nl‘s Middags bezocht ik de sessie: Bodem enarcheologie op de ruimtelijke kaart. Dit ging overde digitalisering binnen de archeologie. Zolang wijals amateurs niet in Archis kunnen, is ditonderwerp voor mij te complex, te abstract entechnisch. Kortom een ver-van-mijn-bed-show. Deinformatie die ik heb meegenomen, stel ik graagter beschikking aan geïnteresseerden.Overigens was het een perfect georganiseerdcongres, waarbij ook nog prijzen werden uitgereiktaan de beste opdrachtgever voor bodembeheer:het project van De Gasfabriek uit Amsterdam envoor archeologie: De Betuwelijn. Voor deze laatsteprijs was ook de gemeente Someren genomineerdvoor het grote archeologische project, waar deHeemkundekring uit Someren een belangrijke rolheeft gespeeld.Jacques GerritseDe Flinkert geeft zijn geheimen prijsDe redactie kreeg van Mat Theunissen een verslagover zijn ervaringen bij een opgraving. Dezebeschrijving van zijn werkzaamheden, bevindingenen overwegingen vinden we een goed praktijkvoorbeeld wat we dan ook graag onder deaandacht brengen. Het volledig verslag isopvraagbaar bij de redactie.Citaten uit het verslag van Mat Theunissen (waarinfotos van J Beex.).Van maandag 18 augustus tot en met vrijdag 29augustus 2008 vond er een archeologischonderzoek plaats, door een groep archeologen vanADC Archeoprojecten, aan de Flinkert in Vessem.14

Eerdere onderzoeken hadden uitgewezen dat ersprake was van bewoning in de Romeinse tijd. Deopgraving stond onder leiding van archeoloogXander Alma. In de tien dagen die uitgetrokkenwaren voor dit onderzoek kwamen liefst 4plattegronden van boerderijen uit Romeinse tijd tevoorschijn. Het betrof hier de huizen van de lokalebevolking die tijdens de eerste eeuw na Christusop deze plek woonden. Van de Romeinse cultuurzoals we die kennen van in de vorm van Romeinsevilla’s, Romeins aardewerk en mantelspelden, isniets gevonden. Het gaat hier om huizen van eenlokale, inheemse nederzetting uit de Romeinse tijd.Het vooronderzoekHet vooronderzoek werd in 2004 en 2005 verrichtdoor onderzoekers van de Hendrik BrunstingStichting van het Archeologisch Centrum van deVrije Universiteit van Amsterdam. Tijdens ditbeperkte onderzoek is er vooral op gelet of hetbodemprofiel nog intact was Dat bleek aan deoostzijde het geval te zijn, aan de andere kant vanhet pad, richting Het Heike, was de bodemverstoord. Aan de intacte oostkant kwamenmeteen al wat aardewerkscherven te voorschijn,alsmede fragmenten van verbrande leem, slak,baksteen en houtskool. De meeste vondstenkwamen uit de onderkant van het plaggendek.Deze resultaten waren voldoende om een watgroter vooronderzoek te gaan doen. Tussen 29maart en 1 april 2005 werden proefsleuvengegraven om een zogenaamd inventariserendonderzoek uit te voeren.De proefsleuven gaven aan dat er sporen vanbewoning uit de Romeinse tijd aanwezig waren ensporen van bewoning uit de IJzertijd of deRomeinse tijd. Voor de Romeinse tijd werd eenhuisplattegrond van het type Alphen-Ekerengevonden. De onderzoekers gaven een hogewaardering aan de vindplaats. Zij adviseerden eendeel van het te bebouwen terrein verder teonderzoeken.De start van een grootschalig onderzoekOp maandag 18 augustus 2008 startte eengrootschalig onderzoek aan de Flinkert. Helaaswas er niemand in Vessem op de hoogte van destart van dit onderzoek. Op woensdag 20augustus, twee dagen na de aanvang van hetgraafwerk, kon ik de eerste resultaten ter plekkezien en een afspraak maken om enkele dagenmee te graven. Dit meegraven werden in totaaldrie dagen. Gedurende die periode was ik in degelegenheid resultaten uit de eerste hand waar tenemen.Het verslag vervolgt met een gedetailleerdebeschrijving van de werkzaamheden en vondsten,waaruit we hier enkele punten lichten..Bij een archeologisch onderzoek wordt hetplaggendek laag voor laag verwijderd. Devondsten die daarin voorkomen zijn meestal uit destal of de beerput afkomstig en kunnen een groottijdvak beslaan. Naarmate de vondsten lager in hetplaggendek voorkomen is de kans groter dat zeverder teruggaan in de tijd.Vondsten die voorkwamen uit het plaggendek aande Flinkert waren metalen voorwerpen, zoalsmunten, spijkers en musketkogels, maar ookscherven van allerlei aardewerk (bijv. Elmpteraardewerk, Keulse potten, ringeloor, etc.) Zoalsreeds eerder opgemerkt kan men deze vondstenniet toeschrijven aan de lager gelegenbewoningssporen. Vondsten die men met grotewaarschijnlijkheid wel kan toe toeschrijven aan debewoners moeten uit de onderzochte sporen zelfkomen.Eerste bespiegelingen over de nederzettingDe vondst van een viertal huizen aan de Flinkert inVessem werpt natuurlijk de vraag op ‘Hoe grootwas de oorspronkelijke nederzetting?’. Gaat hethier om een bescheiden plattelandsnederzettingvan boeren die nog niet of nauwelijks in contactgekomen waren met de cultuur van de Romeinenof gaat het om het begin van een groterenederzetting waarbij de aanwezigheid van eenRomeinse villa niet uitgesloten kan worden? Deafwezigheid van vondsten zoals Romeinsaardewerk en andere Romeinse spullen wijst ophet eerste. Verdere uitwerking van deonderzoeksresultaten bij het ADC leiden wellichtwel tot het herkennen van de Romeinseaanwezigheid. Kleinere inheems-Romeinsenederzettingen zijn inderdaad elders ookgevonden, bijvoorbeeld in Moergestel en Beegden.Zekerheid over de omvang van de nederzettingkan pas verkregen worden als meer oppervlakte inde omgeving van de Flinkert wordt onderzocht.Geruchten zoals de aanwezigheid van stenen innaburige akkers kunnen wellicht de leidraadvormen voor toekomstig onderzoek. Overigensvolgens A.P. de Bont betekent de naam ‘Flinkert’slechte grond of steenachtige grond. Hebben dezestenen misschien dan toch een Romeinseachtergrond?15

VAN HET BESTUURBijeenkomst contactpersonen, bestuurAVKP en werkgroep RuimtelijkeOrdeningOp 27 september jongstleden had deze jaarlijksebijeenkomst plaats. Het was een goed bezochte engeanimeerde bijeenkomst in Maarheeze. Uit 17gemeenten uit onze regio waren één of meercontactpersonen aanwezig. Er was uit al diegemeenten veel te vertellen over alleontwikkelingen inzake archeologie. Wat daarbijvooral opviel is dat steeds meer gemeenten zichverantwoordelijk weten voor archeologie endaarover contacten hebben gelegd metheemkundekringen/lokale werkgroepen. Dat wasenkele jaren geleden nog veel minder het geval.Toen was vrij algemeen de klacht dat gemeentennauwelijks aandacht hadden voor archeologie. Denieuwe wet op de ArcheologischeMonumentenzorg begint dus zijn doorwerking opgemeenten te hebben.Uit deze informatieronde kwam een aantal vragennaar voren zoals:• Wat ontvangt de hkk voor het leveren vankennis en tijdsbesteding bij opgravingen enonderzoek? Vergoeding, rapporten, et cetera.• Hoe voorkomen we een leemte tussen nieuwCHW van provincie (met gebieden vanprovinciaal belang) en de selectie bijbestemmingsplannen van gemeenten (zondereigen verwachtingskaart)?• Hoe zit het met de bescherming bij kleineverstoringen, met name voor paddenpoelen enzwembaden?• Moet er een ‘zwarte lijst’ komen van bureausdie een slechte prijs-kwaliteit prestatieleveren?Er was 27 september geen tijd meer om op dezevragen in te gaan. Voor deze discussie gaan we inmaart of april een nieuwe bijeenkomstorganiseren.Daarna nam Jan Roymans, archeoloog bij RAAPZuid en deskundige bij uitstek over archeologie inbeekdalen ons mee voor een tocht naar deTungelroyse beek (gemeente Weert) metbezichtiging van een reconstructie van eenRomeinse brug en van de Ellerschans. JanRoymans wist zeer aanstekelijk te vertellen hoearcheologie, natuurontwikkeling en beekherstel enrecreatie op uitstekende wijzen tot ieders voordeelgecombineerd kunnen worden.Jammer genoeg bleek het een tocht methindernissen en zijn we halverwege een deel vande deelnemers kwijt geraakt. We warenonvoorzien met te veel volgauto’s. Onze excusesvoor wie het laatste deel gemist hebben.Een bezoek aan deze locaties is zeer de moeitewaard en we raden het iedereen aan. In eenvolgend nummer van AVKP actueel zullen we eenroutebeschrijving geven. En wellicht wordt hetvolgend jaar ook een van onze excursiedoelen.Toegang vrijwilligers tot ArchisHet als AWN-leden direct kunnen invoeren en hetkunnen raadplegen van Archis is al enige tijd puntvan discussie tussen de landelijk AWM en deRACM. Er worden nu plannen gemaakt voor eenpilot waarbij vanuit een aantal AWN-afdelingeneerst enkele vrijwilligers worden opgeleid voor hetgebruik van Archis en die er daarna zelf toegangtoe krijgen. Onze regio zal niet aan de pilotdeelnemen omdat we via het provinciaal meldpunten de gemeentelijke archeologen zoals inEindhoven al vrij gemakkelijk toegang hebben totArchis. Meer informatie over deze pilot en deuitkomsten daarvan in een volgend nummer.Tonnie van de RijdtNa de uitwisseling van de stand van zaken pergemeente gaf Monique Barwasser, archeoloog bijde provincie, uitleg over het nieuwearcheologiebeleid van de provincie, als uitwerkingop de nieuwe wet op de Ruimtelijke Ordening.Daarbij ging ze speciaal in op het beleid rondbeekdalen.Het verslag van de uitwisseling per gemeente ende inleiding van Monique Barwasser zijn bij hetsecretariaat van de AVKP aan te vragen.16