Engbertsdijks- venen

123De seizoenenElk seizoen geeft een eigen kleurenpalet dat gevormd wordtdoor een geheel van wolkenlucht, veenplassen, veenmossen,berken, gagel en heidesoorten met als bindende factorpijpenstrootje in diverse kleurtinten van groen naar lichtbruin.De weidsheid en rust maken indruk. En dat alles meteen nauwelijks verstoorde ’gave’ horizon.In het voorjaar en de zomer zijn er broedvogels als blauwborst,roodborsttapuit, geoorde fuut, wielewaal en geelgors.Van de planten valt vooral het witte vruchtpluis van eenarigwollegras en veenpluis op.546Wat is er te doenIn de zomer jaagt de boomvalk actief op grote libellen. Langsde wandelpaden groeit zonnedauw en witte snavelbies. Ookis de levendbarende hagedis te vinden. Alleen in het vochtigezuidelijke gebied groeit de slangenwortel.In de late herfst is er kans op overnachtende en doortrekkendekraanvogels. In het gebied overnachten ’s wintersgrote aantallen rietganzen die overdag in de wijde omtrekfoerageren. Andere wintergasten in het gebied zijn blauwekiekendief, eveneens op een gezamenlijke slaapplaats, enklapekster.Het netwerk Natura 2000Er zijn twee hoofdingangen met parkeerplaatsen (1) en (6).In het noordelijke deel (1,2) bij Kloosterhaar voert de Heideroutelangs de hoogveenkern met op de dam een weids uitkijkpunt“De Pluus” (3). Boerderij Huisken van Staatsbosbeheer(2) herbergt een infocentrum, open op zondagmiddag.In het zuidelijke deel (6) zijn ook twee gemarkeerde routesdoor een gevarieerd veengebied met veenbossen en slangenwortel.Langs de Leidijkroute komen hier en daar gagelstruwelenvoor en is een vogelkijkscherm (5) met kans opgeoorde fuut, dodaars en andere watervogels.Aan de Paterswal (4) ligt het veenmuseum ”Vriezenveenseveld”.Het is een kleinschalig openluchtmuseum waarmet veenwoningen het vroegere wonen en werken in hetveen wordt gedemonstreerd. Tevens is er een infocentrumen rijdt een klein smalspoor veentreintje. Zeer de moeitewaard, zie ook www.veenmuseum.nlGebied kaartje met nummers:1. Ingang Kloosterhaar. Startpunt wandelroute en kortommetje Freek van ’n Ekkelpad 1.3 km.2. Informatie boerderij Huisken. Startpunt Heideroute 4.2km.3. Uitkijkpunt “De Pluus”.4. Veenmuseum “Vriezenveenseveld”.5. Vogelkijkscherm “’t Krik-eantie” (wintertaling).6. Ingang De Pollen, startpunt Leidijkroute 4.4 km enStreujensroute 4.6 km.ColofonVoor meer informatie over dit gebied en Natura 2000 zie dewebsite www.knnv.nl/natura2000Dit project wordt uitgevoerd in het kader van het ProgrammaDraagkracht Natuur van het Ministerie van Landbouw, Natuuren Voedselkwaliteit.Deze brochure is gemaakt in opdracht van de KNNV (www.knnv.nl), het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg (www.nhgl)en KNNV Uitgeverij (www.knnvuitgeverij.nl) door drukkerijESED (www.esed.nl). Met dank aan RAVON, SOVON, Natuurmonumentenen Staatsbosbeheer. Kaart Topografische Dienst.Foto’s: Herman Stevens, Saxifraga-Edwin Winkel.De Europese Unie heeft een zeer gevarieerde en rijke natuurdie van grote biologische, esthetische en economische waardeis. Om deze natuur te behouden heeft de Europese Unie hetinitiatief genomen tot Natura 2000. Dit is een samenhangendnetwerk van beschermde natuurgebieden. In Nederland gaathet om 162 gebieden.Het doel van Natura 2000 is het behoud en het herstel van debiodiversiteit (soortenrijkdom) in Europa. De Europese Uniewil door middel van de Natura 2000 gebieden bedreigde enwaardevolle typen leefgebieden en soorten in stand houden enzo mogelijk herstellen.Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de KNNV gebruikt ofgereproduceerd worden.EngbertsdijksvenenDe Engbertsdijksvenen vormden van oorsprong één geheel met devenen van Vriezenveen en Bergentheim. Aan de noord- en westzijdereikten deze venen tot de dalen van Vecht en Regge. Aan deoostzijde liggen de Twentse stuwwallen van Geesteren en Tubbergen.Midden in dit veengebied ligt de enclave Sibculo op eenhogere zandrug.Ongeveer 9.000 jaar geleden ving de veenvorming aan in afvoerlozelaagten. In de eerste periode van veenvorming ontwikkeldenzich broekbosveen en zeggenveen onder invloed van hogegrondwaterstanden. Later kwam de hoogveenvorming op gang.Hoogveen bestaat uit ondermeer afgestorven veenmossen die inlagen worden afgezet.Vanuit het klooster van Sibculo is het veen uiteindelijk in gebruikgenomen door de mens. De namen Kloosterhaar en Paterswalherinneren aan deze periode. Vanuit het zuiden begon de ontginningdoor de bewoners van Vriezenveen. Inmiddels zijn de meestevenen in de periode 1850-1950 afgegraven, alleen de kern van deEngbertsdijksvenen kon worden gered. Het Natura 2000 gebiedEngbertsdijksvenen omvat in totaal ongeveer 1.000 hectare.

Natuurwaardennachtpauwoog met eitjeskraanvogelDe Engbertsdijksvenen zijn in ons land van grote betekenisdoor de aanwezige kern met levend hoogveen. Hoogveenontstaat op die plaatsen waar het regenwater de belangrijkstefactor is voor de groei van planten. Dit treedt op op dieplaatsen waar de moerasbegroeiing in het water zo hoog isgegroeid dat de begroeiing alleen onder invloed staat vanhet voedselarme en vrij zure regenwater. Dat zijn de idealeplaatsen voor veenmossen. Er zijn veenmossen die vooral inhet water groeien zoals het waterveenmos. En er zijn veenmossendie vooral boven het wateroppervlak in veenbultengroeien zoals het roodgekleurde hoogveenmos.Door het creëren van voedselarme en permanent natte omstandighedenis het mogelijk om hoogveenvorming te latenplaatsvinden. In de Engbertsdijksvenen zijn waar mogelijkdijken aangelegd die het regenwater moeten vasthouden. Indit water start de hoogveenvorming met een begroeiing vanvooral waterveenmos. In de Engbertsdijksvenen liggen veenbossendie ook tot een prioritair habitattype worden gerekend.Veenbossen liggen op de uitgeveende zandbodems inhet zuidelijk deel van de Engbertsdijksvenen. Het mooistevoorbeeld bestaat uit kwijnende zachte berk, met veenmossenen eenarig wollegras. Bijzonder is hier de slangenwortel,die vanuit poelen steeds verder het bos in groeit. Op enrond de venen liggen droge tot vochtige heidebegroeiingenmet struikheide, kraaiheide en dopheide.rietgansDe veenplassen vormen een geschikte broedplaats voorgeoorde fuut en dodaars, waarvan soms enkele tientallenparen geteld worden. Tijdens de winterperiode is er eengrote slaapplaats van toendrarietganzen in het gebied (soms10.000 ex.). Ook trekkende kraanvogels blijven af en toe inhet gebied rusten, een voor ons land zeldzaam verschijnsel.In het gebied broeden ook enkele paren nachtzwaluwen,vele tientallen roodborsttapuiten en een enkel paapje. In dewinter komen blauwe kiekendieven slapen in het veen en ishet beeld van een klapekster op een eenzame den of berkkarakteristiek.In de Engbertsdijksvenen leven heikikkers, waarvan de juvenielenregelmatig als prooi dienen voor jonge adders. Vooradders vormen de Engbertsdijksvenen een kerngebied. Delevendbarende hagedis is er een algemene verschijning enincidenteel wordt de gladde slang er waargenomen. In devoedselarme vennetjes treffen we ook de poelkikker aan. Inde paartijd zijn de felgroene mannetjes herkenbaar aan degele zweem over de kop.Beheer en ontwikkelingSinds de eerste aankopen in de jaren vijftig van de vorigeeeuw zijn maatregelen genomen om het regenwater meervast te houden. Voor veengroei is het essentieel dat eenhoge en stabiele waterstand over het jaar wordt gerealiseerd.Daarvoor zijn veendijken door het gebied aangelegden afwateringen gedempt. Twee oude wegen zijn bekleedmet folie, en daarna afgedekt met veen. Door de landbouwkundigeontwateringen in de omgeving treedt ondergrondswaterverlies naar de omgeving op. Dit is een probleem datin de toekomst aandacht zal krijgen.heidekikkerveenpluisOp deze bulten groeien daarnaast andere specifieke plantensoortenzoals lavendelheide, zonnedauw, eenarig wollegras,en kleine veenbes. In de veenslenken groeien weerandere soorten als witte snavelbies. Actieve hoogvenen zijnthans zeer zeldzaam in ons land en behoren ook tot de prioritairehabitattypen binnen de Natura 2000 gebieden. Ookde 15 ha. grote centrale kern in de Engbertsdijksvenen wordtgerekend tot dit prioritaire habitattype actief hoogveen.Het Geesters Stroomkanaal stroomt aan de zuidzijde langsde venen. Dit kanaal ontwatert de laaggelegen kom achterLangeveen. Door de diepte heeft het kanaal ook een groteinvloed op de waterhuishouding in de Engbertsdijksvenen.