<strong>AMERSFOORT</strong>MAGAZINEVESTINGSTADAmersfoort VestingstadHet Landelijke Comité Open Monumentendag heeft het jaar 2004 in het tekengesteld van de stadsverdediging. Hiermee wordt het driehonderdste sterfjaar van deberoemde Nederlandse vestingbouwer Menno van Coehoorn (1641-1704) herdacht.Na het Rampjaar 1672 maakte hij naam als vestingbouwer met een publicatie, waarinhij zijn Nieuw-Nederlandse Stelsel formuleerde. In 1695 werd hij aan het hoofd vande landelijke forticiacatiedienst gesteld. Onder zijn leiding werden veel Nederlandsevestingen gemoderniseerd.Het thema Stadsverdediging is Amersfoort ophet lijf geschreven. De stadsmuren en poorten,opgetrokken om de stad tegen aanvallen vanbuiten te kunnen verdedigen, vormen nogsteeds markante plekken in het Amersfoortsestadsbeeld. Vandaar dat in dit magazine veelaandacht wordt besteed aan de ontwikkelingsgeschiedenis van deze tot de verbeeldingsprekende monumenten. In Amersfoort speeldeaan het eind van de 16de eeuw de vestingbouwerAdriaen van Alckmaer (1541-1620) eenbelangrijke rol. In dit nummer wordt dan ookeen artikel aan zijn plannen gewijd.Het is geen toeval dat juist op deze dag eenmonografie over de Koppelpoort verschijnt.Tijdens de Open Monumentendag is dezeuitgave met korting bij deze unieke land- enwaterpoort verkrijgbaar.Daarnaast heeft Amersfoort zich eeuwenlangook moeten verdedigen tegen het water. Hetartikel over de Grebbelinie toont aan datAmersfoort op een wel heel strategisch gelegenplek, op het raakvlak tussen de UtrechtseHeuvelrug en de Gelderse Vallei, is ontstaan.Ongetwijfeld zal ook deze, door uitgeverijEducom zorgvuldig vormgegeven, aflevering vanhet Amersfoort Magazine weer een plaats in veelboekenkasten krijgen.Breed draagvlak | De Open Monumentendagheeft zich de afgelopen jaren een niet meerweg te denken plaats verworven binnende evenementen in Amersfoort. Dat blijktdit jaar ook uit particuliere initiatieven.Wandelvereniging Te Voet heeft een begeleidewandeling uitgezet over de Grebbelinie,Stichting Coelhorst heeft de pas gerestaureerdekapel voor het publiek opengesteld en overhet spoorwegemplacement heeft de StichtingIndustrieel Erfgoed Stad Amersfoort insamenwerking met de Nederlandse Spoorwegeneen wandeling langs de wagenwerkplaatsenuitgezet. Voor nadere informatie zie pag. 5-6.Tenslotte, ook dit jaar zijn er in het kader vande Dag van de Amateurkunst in verschillendemonumenten concerten georganiseerd . Oppagina 7 vindt u een volledig programmaoverzicht.Dank | Als voorzitter van het Comité OpenMonumentendag Amersfoort wil ik iedereendie aan deze dag heeft meegewerkt van hartebedanken. De auteurs ben ik zeer erkentelijkvoor hun bijdragen, die het de bezoeker mogelijkmaakt zich verder in dit thema te verdiepen.De Open Monumentendag kan echter geensucces worden zonder de medewerking vaneigenaren, beheerders, kerkbesturen enbewoners, die hun bezit met liefde aan debezoekers willen tonen.Daarnaast hebben ook de gidsen van ’t GildeEemland en de vrijwilligers van het BureauArcheologie de bezoekers van deze dagvakkundig rondgeleid. Veel dank daarvoor.Piet JonkmanWethouderMonumentenzorg enArcheologie/voorzitterComité OpenMonumentendagAmersfoort4
<strong>AMERSFOORT</strong>MAGAZINEVESTINGSTADD EPROGRAMMA ZATERDAG 11 SEPTEMBER 2004, 10 - 16 uurBoek KoppelpoortIn de Koppelpoort is tijdens de OpenMonumentendag het rijk geïllustreerde boekover de Koppelpoort verkrijgbaar. UitgeverijTHOTH heeft voor deze dag een speciale prijsvastgesteld: € 12,50 (winkelprijs € 14,90). Aandit 132 pagina’s tellende boek heeft een grootaantal op dit terrein gespecialiseerde auteurssamengewerkt. Centraalstond de vraag wanneerde Koppelpoort exact wasgebouwd.Stap voor stap wordt deontwikkelingsgeschiedenisontrafeld. De tekstis van een groot aantalafbeeldingen in kleuren zwart-wit voorzien,waarbij veel aandachtaan de vormgeving isbesteed.K O P P E L-P O O R THart van de Amersfoortse stadsverdedigingA. Wandeling over de Grebbeliniedijk-Hoogland-WestTijdens de Open Monumentendagorganiseert Wandelvereniging Te Voet eenbegeleide wandeling over de normaalgesloten Grebbeliniedijk bij Amersfoort.Geïnteresseerden in geschiedenis en natuurworden van harte uitgenodigd. De liniedijk langsde Eem was onderdeel van de Grebbelinie, dieliep van Rhenen tot Spakenburg. Bij dreigingvan een buitenlandse inval werden grote delenvan de Gelderse Vallei met behulp van dezelinie onder water gezet. De linie functioneerdevan midden achttiende eeuw tot en met deTweede Wereldoorlog. Ten Noorden vanAmersfoort zijn meerdere restanten van deGrebbelinie te vinden, zoals het Werk aande Glashut (de Schans), de Grebbeliniedijken het Werk bij Krachtwijk. Een deskundigezal tijdens de wandeling hierbij uitleg geven.In 1940 werden voor een vrij schootsveldongeveer 60 boerderijen en huis Coelhorstafgebroken. Teruglopend richting Amersfoortpasseren we in Hoogland-West enkele vandeze in uniforme stijl herbouwde boerderijen.De groepsgrootte bedraagt maximaal 20personen, bij meer belangstelling zal dewandeling op 18 september worden herhaald.Startpunt is de Schans, tegenover toegangshekvan watersportvereniging de Eemkruisers.Geen parkeerplaatsen. Het beginpunt is goedKapel van Coelhorstte bereiken met de fiets. Of buslijn 2, halteIskanderpad (zaterdag 2 maal per uur), circa5 minuten vanaf het begin van de wandeling.Aanvang om 14.00 uur.Lengte ongeveer 10 kilometer.Opgave voor de wandeling via bgrd@hetnet.nl.Meer informatie over Te Voet en haar activiteitenop www.tevoet.nl.Fietsroutes+ ANWB Fietsroute Grebbelinie Noord: 36 km+ ANWB Fietsroute Grebbelinie Zuid: 38 kmBeide routes staan in de ANWB/VVV FietsgidsZuid Veluwe en Gelderse Vallei.Verkrijgbaar bij VVV Amersfoort, Stationsplein9-11, Amersfoort. Prijs € 7,50.Wandelroute:Grebbedijk Wandelroute. 14,5 km. Wandelrouteop en rond de Grebbedijk tussen Rhenen enWageningen. Een gedeelte van de route is ook zeergeschikt om te fietsen. Uitgave van WaterschapEem en & Vallei. Gratis. Verkrijgbaar bij VVVAmersfoort, Stationsplein 9-11 Amersfoort.B. Kapel van Coelhorst, beschermd tegen wateren ander geweldNa de restauratie van de kapel vanCoelhorst in 2003 heeft de Rijksdienstvoor de Monumentenzorg toestemminggegeven tot het aanbrengen van hetblauw-witte monumentenschildje.Dit schildje, dat goed zichtbaar aan de voorgevelis bevestigd, maakt duidelijk dat hier sprake isvan een belangrijk cultureel erfgoed dat in gevalvan een gewapend conflict gerespecteerd enbeschermd dient te worden. Het Verdrag van’s-Gravenhage, in mei 1954 in het Vredespaleisgesloten, ligt hieraan ten grondslag.De toekenning is op de volgende criteriagebaseerd: 1) Ouderdom, 2) Kunst- en cultuurhistorischebetekenis, 3) Architectonischebijzonderheid of constructie, 4) Uniciteit en5) Ligging. Aan de toekenning gaat dus eenheel proces vooraf waarbij ondermeer hetbetreffende monument op een stafkaart moetworden ingetekend en dit alles in overlegmet de Provinciale Militaire commandantof de Territoriale Bevelhebber. Maar ook inde vijftiende eeuw was er aandacht voor deeventuele gevaren welke de kapel zoudenkunnen belagen. Dit blijkt uit oude akten, waarinstaat vermeld dat de kapel is gewijd aan deHeilige Nicolaas, dé patroon en beschermervan zeevarenden. Deze werd ook geachtbescherming te bieden tegen overstromingenvan rivieren, in dit geval de Eem.Op deze wijze weet de kapel zich ookbeschermd tegen watergeweld! Tijdens de OpenMonumentendag is de kapel opengesteld enals onderdeel opgenomen in de wandelroutegeorganiseerd door de Wandelvereniging Te Voet.C. Rondwandeling WagenwerkplaatsTussen de Berg en het Soesterkwartier bevindtzich het afgesloten terrein van de voormaligeHoofdwagenwerkplaats Amersfoort. Het bedrijfis in 1903/1904 gesticht en in 2000 gesloten.De gebouwen van de werkplaats kunnengerekend worden tot het industriële erfgoedWaterlijnOok dit jaar biedt de Waterlijn de bezoekersvan de stad Amersfoort de gelegenheid mee tevaren met de schippers. Vanaf het water heeftu een prachtig zicht op de monumenten enhet beschermde stadsgezicht van Amersfoort.Van harte aanbevolen!Grebbelinie buiten de Kamppoort. (Tekening: Utrechts Archief)5