Definitief Bevrijdingstocht Harfsen en omstreken - Harfsen.nl
Definitief Bevrijdingstocht Harfsen en omstreken - Harfsen.nl
Definitief Bevrijdingstocht Harfsen en omstreken - Harfsen.nl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Bevrijdingstocht</strong> <strong>Harfs<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> omstrek<strong>en</strong><br />
Start vanaf Supermarkt in c<strong>en</strong>trum van <strong>Harfs<strong>en</strong></strong> aan de Lochemseweg.<br />
rechtsaf Reeverweg inrijd<strong>en</strong>.<br />
Ongeveer 1,5 km doorrijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij Schepersweg linksaf zandweg in.<br />
Na 500 meter is links het voetpad naar het graf van Ynze Dikkerboom <strong>en</strong> Tine van<br />
Heesch<br />
Graf van Ynze Dikkerboom <strong>en</strong> Tine van Hees<br />
We gaan langs het weiland <strong>en</strong> het bos het aangegev<strong>en</strong> bospad in <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> dan bij het graf<br />
van Ynze Dikkerboom <strong>en</strong> Tine van Hees, die hier op 14 oktober 1944 zijn gedood door de<br />
Duitsers <strong>en</strong> aldaar werd<strong>en</strong> begrav<strong>en</strong> met militaire eer in april 1945.<br />
De plek was e<strong>en</strong> schuilplaats onder de grond, bestaande uit e<strong>en</strong> ingang, slaapruimte <strong>en</strong><br />
daarachter e<strong>en</strong> geheime bergplaats. Het geheel was ongeveer zo groot als nu is afgepaald<br />
tuss<strong>en</strong> de st<strong>en</strong><strong>en</strong> post<strong>en</strong>, echter niet zo breed. Het war<strong>en</strong> twee schuilket<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> kipp<strong>en</strong>hok, die zover war<strong>en</strong> ingegrav<strong>en</strong> dat het dak nog e<strong>en</strong> meter onder de grond zat.<br />
Luchtgat<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> via hulz<strong>en</strong> bij hol<strong>en</strong> <strong>en</strong> boomstronk<strong>en</strong> uit. Het graf ligt op de plek van het<br />
middelste vertrek <strong>en</strong> de ste<strong>en</strong> staat ongeveer op de geheime bergplaats. Als m<strong>en</strong> nu in het<br />
tweede vertrek zat, kon m<strong>en</strong> de derde bergplaats niet vermoed<strong>en</strong>, nog zi<strong>en</strong>. De ingang was<br />
toegedekt met e<strong>en</strong> luik, waarop heide <strong>en</strong> e<strong>en</strong> d<strong>en</strong> was geplaatst. Als m<strong>en</strong> nu aan de d<strong>en</strong> trok,<br />
dan ging het luik op<strong>en</strong>. Als er iemand was, deed hij het luik op slot <strong>en</strong> niemand kon van<br />
buit<strong>en</strong> af iets zi<strong>en</strong> van deze schuilplaats.<br />
Waarschij<strong>nl</strong>ijk door verraad werd tegelijkertijd met de boerderij van Slagman deze plek<br />
omsingeld door de landwacht <strong>en</strong> de SD. Het gevaar van deze omsingeling werd in de buurt<br />
opgemerkt <strong>en</strong> Tine van Hees ging de jong<strong>en</strong>s waarschuw<strong>en</strong>, die op het vroege morg<strong>en</strong>uur nog<br />
in het hol war<strong>en</strong>.<br />
To<strong>en</strong> ze aankwam was Appie Nauta, later toch nog gearresteerd <strong>en</strong> gefusilleerd bij de Woeste<br />
Hoeve, met Ynze nog in het hol. Appie ging vlug weg, maar Ynze vond het veiliger om te<br />
blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong> later zull<strong>en</strong> zij ontdekt hebb<strong>en</strong> dat de landwacht <strong>en</strong> SD bij het hol war<strong>en</strong>.<br />
Zij hebb<strong>en</strong> de toegang geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich teruggetrokk<strong>en</strong> in de geheime bergplaats, waar<br />
wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> uniform<strong>en</strong> lag<strong>en</strong> van geallieerde pilot<strong>en</strong>, die hier regelmatig hun onderkom<strong>en</strong><br />
vond<strong>en</strong>. De SD heeft toch de ingang gevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> geforceerd <strong>en</strong> zijn in het hol geweest. Zij<br />
hebb<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> persoonsbewijs uitgehaald <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> jas van Ynze. Ynze <strong>en</strong> Tine werd<strong>en</strong> niet<br />
ontdekt. Om het hol te vernietig<strong>en</strong> gooid<strong>en</strong> zij er handgranat<strong>en</strong> in <strong>en</strong> door de ontploffing<br />
werd<strong>en</strong> Ynze <strong>en</strong> zijn verloofde gedood. Ynze was bewap<strong>en</strong>d, maar heeft ge<strong>en</strong> schot kunn<strong>en</strong><br />
loss<strong>en</strong>, want zijn revolver werd gelad<strong>en</strong> teruggevond<strong>en</strong> in april 1945. Ynze had hier <strong>en</strong>kele
jar<strong>en</strong> doorgebracht. Overdag werkte hij bij de boer, 's nachts zat hij met zijn ploeg in het hol.<br />
Hij was e<strong>en</strong> vrolijk <strong>en</strong> goed m<strong>en</strong>s, die pilot<strong>en</strong>, onderduikers <strong>en</strong> Jod<strong>en</strong> heeft geholp<strong>en</strong>. (Ook<br />
was hij de leider van het opblaz<strong>en</strong> van spoorweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook hij was het, die de waarnem<strong>en</strong>d<br />
burgemeester oppikte <strong>en</strong> bij Besselink in e<strong>en</strong> onderduikershol stopte)<br />
Terug van het graf, weer verder de Schepersweg af (vanaf voetpad vanaf het graf<br />
linksaf) Vanaf de Schepersweg rechtsaf verharde weg op (Braakhekkeweg) <strong>en</strong> daarna<br />
eerste weg rechts. (Kapeldijk)<br />
Rode dak<strong>en</strong><br />
Als we op de kapeldijk over de <strong>Harfs<strong>en</strong></strong>se Enk fiets<strong>en</strong>, zi<strong>en</strong> we rondom nieuwe rode dak<strong>en</strong><br />
van de boerderij<strong>en</strong>. Hier heeft de bevrijding e<strong>en</strong> streep door het landschap getrokk<strong>en</strong> van vuur<br />
<strong>en</strong> vernietiging. De bevrijders trokk<strong>en</strong> van Alm<strong>en</strong> op <strong>en</strong> de Duitsers blev<strong>en</strong> verdedig<strong>en</strong>.<br />
Huis voor huis moest word<strong>en</strong> bevrijd, hetge<strong>en</strong> gepaard ging met beschieting. De grote riet<strong>en</strong><br />
dak<strong>en</strong> brandd<strong>en</strong> al spoedig als fakkels. Meer dan 50 boerderij<strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> uit het landschap,<br />
jammer g<strong>en</strong>oeg zijn deze niet meer te vervang<strong>en</strong>. Er zijn nieuwe boerderij<strong>en</strong> gebouwd, doch<br />
het landschap is erg geschond<strong>en</strong>. De mol<strong>en</strong> is afgebrand <strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Zij stond op de plaats<br />
waar nu de vark<strong>en</strong>s KI staat, dus vanaf de Enk oostwaarts aan de <strong>Harfs<strong>en</strong></strong>se Steeg. Ook de<br />
smederij van Ter Hogt was verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>, alle<strong>en</strong> de oude boerderij 't Baltink teg<strong>en</strong>over het<br />
Ho<strong>en</strong>tje is blijv<strong>en</strong> staan. Deze boerderij was bij het begin van de oorlog door de Joodse<br />
families Philips <strong>en</strong> Goldwerth bewoond. Hoewel Philips met zijn familie had kunn<strong>en</strong><br />
onderduik<strong>en</strong> (het gezin bestond uit de heer <strong>en</strong> mevrouw Philips, hun dochter die gehuwd was<br />
met Hans Goldwerth <strong>en</strong> hun kleindochtertje Hanny, dus 5 person<strong>en</strong>), wilde hij dit niet. Op 3<br />
oktober 1942 vond de arrestatie plaats, nadat zij hiervoor werd<strong>en</strong> gewaarschuwd. In de nacht<br />
dat zij in de cel zat<strong>en</strong> onder het geme<strong>en</strong>tehuis te Gorssel is h<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> onder te duik<strong>en</strong>;<br />
de politieman die h<strong>en</strong> vrijliet zou ook onderduik<strong>en</strong> zodat niemand hiervan last zou<br />
ondervind<strong>en</strong>. Philips was er van overtuigd dat zij in e<strong>en</strong> ghetto zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondergebracht<br />
<strong>en</strong> de Joodse Raad had hem die overtuiging gegev<strong>en</strong>. Niets was minder waar. In november<br />
was hij met zijn vrouw reeds overled<strong>en</strong> <strong>en</strong> dochter, kleindochter <strong>en</strong> schoonzoon volgd<strong>en</strong> in<br />
begin 1943.
Deze weg gaat over de <strong>Harfs<strong>en</strong></strong>se Enk <strong>en</strong> komt uit bij de smederij op de <strong>Harfs<strong>en</strong></strong>sesteeg.<br />
Hier rechtsaf <strong>en</strong> eerste links de Kapelweg inrijd<strong>en</strong>.<br />
Over bruggetje linksaf Azinkdijk in <strong>en</strong> tot het einde volg<strong>en</strong>. Einde Azinkdijk rechtsaf<br />
Asselerweg op. Na spoorwegovergang linksaf, onverharde weg op (oude Azinkdijk).<br />
Deze komt uit op Scheggertdijk. Hier linksaf <strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot aan Ehzerallee. Op deze Tkruising<br />
rechtsaf brug over Tw<strong>en</strong>tekanaal over.<br />
Aan uw linkerzijde vindt u Landgoed 't Ezherwold. Hier gaat u rechtsaf Hogekampsweg<br />
op. Rechts aanhoud<strong>en</strong>, onder de hoogspanningsleiding door tot aan het kanaal. Daar<br />
linksaf. Deze weg langs het kanaal volg<strong>en</strong>. Na e<strong>en</strong> bocht bij e<strong>en</strong> paal met zwart <strong>en</strong> geel.<br />
Hier is het punt waar de geallieerde legers e<strong>en</strong> bruggehoofd hebb<strong>en</strong> gevormd over het<br />
kanaal op 3 <strong>en</strong> 4 april 1945 van waaruit de overige dorp<strong>en</strong> in onze oude geme<strong>en</strong>te zijn<br />
bevrijd.<br />
De bevrijding van Alm<strong>en</strong><br />
Alm<strong>en</strong> was het eerste dorp van onze geme<strong>en</strong>te dat werd bevrijd op 2 april 1945. De 1e<br />
Canadees was Lt. L. Mck<strong>en</strong>zie. In teg<strong>en</strong>stelling tot de verwachting<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> we niet vanuit<br />
het west<strong>en</strong>, doch vanuit het oost<strong>en</strong> bevrijd.<br />
De zuidkant van het kanaal werd aangehoud<strong>en</strong> door de geallieerde troep<strong>en</strong>. Deze trokk<strong>en</strong> via<br />
de Spitholterbrug over de Berkel <strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> zonder slag of stoot in Alm<strong>en</strong>. De Duitsers<br />
gav<strong>en</strong> de zuidkant van het kanaal prijs tot aan Zutph<strong>en</strong>, doch deze stad hield<strong>en</strong> ze in hand<strong>en</strong>.<br />
De geallieerde troep<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bruggehoofd bij het punt waar we het kanaal zijn<br />
g<strong>en</strong>aderd <strong>en</strong> hier werd e<strong>en</strong> brug geslag<strong>en</strong> over het kanaal. Dit kostte e<strong>en</strong> kleine 50 geallieerde<br />
soldat<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong>. Deze werd<strong>en</strong> voorlopig ter aarde besteld in de voortuin van het Elger in<br />
Alm<strong>en</strong>. Het bevrijd<strong>en</strong> van onze geme<strong>en</strong>te kostte aan vele soldat<strong>en</strong> <strong>en</strong> burgers het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
vrijheid werd duur gekocht.<br />
Ook in Alm<strong>en</strong> vluchtt<strong>en</strong> burgers van de Mol<strong>en</strong>belt in de richting van het dorp. De<br />
optrekk<strong>en</strong>de Canadez<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> h<strong>en</strong> voor de vlucht<strong>en</strong>de Duitsers aan <strong>en</strong> de eerste burgers van<br />
Alm<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> door "eig<strong>en</strong>" vuur getroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedood. Dood <strong>en</strong> rouw in het dorp, dat de<br />
bevrijding moest vier<strong>en</strong> met vreugde <strong>en</strong> smart.<br />
Hier bospad in, langs gro<strong>en</strong>e hek rechtdoor fiets<strong>en</strong>, komt op klinkerweg uit. Klinkerweg<br />
volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vlak na bord Alm<strong>en</strong> 30 km, eerste weg linksaf de Bakkersteeg in <strong>en</strong> deze<br />
uitrijd<strong>en</strong>.
Rechts van de Bakkersteeg zijn de eerste slachtoffers van de bevrijding in Alm<strong>en</strong><br />
gevall<strong>en</strong>.<br />
Het laatste huis van de bakkersteeg aan de linkerkant is het oude Muldershuis anno<br />
1665.<br />
Bij de dorpsstraat rechtsaf naar het dorp Alm<strong>en</strong>. Het eerste huis aan de rechterkant is<br />
Huize 't Elger.<br />
Dorpsstraat blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot voorbij het kerkplein.<br />
Na het kerkplein linksaf <strong>en</strong> mete<strong>en</strong> rechtsaf de Whemerweg in. Buit<strong>en</strong> het dorp zi<strong>en</strong> we<br />
aan de linkerkant e<strong>en</strong> heel klein bruggetje met witte leuning<strong>en</strong>, waar e<strong>en</strong> voetpad<br />
overhe<strong>en</strong> gaat. Dit is het bruggetje van de Hoofdige Boer van Staring. De Whemerweg<br />
blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot bij de splitsing (schrikhek wit met rood). Hier linksaf, de Binn<strong>en</strong>weg<br />
oprijd<strong>en</strong>.<br />
Bij de volg<strong>en</strong>de splitsing ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s links aanhoud<strong>en</strong> richting spoorlijn <strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>e kanaal.<br />
We gaan kanaal <strong>en</strong> overweg over <strong>en</strong> weg vervolg<strong>en</strong>. Na e<strong>en</strong> paar honderd meter links<br />
aanhoud<strong>en</strong> (rechtdoor aan linkerkant van de weg) pad inrijd<strong>en</strong>. Dit gaat langs Huize de<br />
Voorst. We zi<strong>en</strong> na ca 20 meter aan onze linkerkant de gracht van het kasteel. Aan het<br />
einde van de gracht linksaf e<strong>en</strong> pad in, dat naar de poort van het kasteel gaat.<br />
Huize de Voorst was in de oorlog bestemd voor het Ministerie van Koloniën <strong>en</strong> to<strong>en</strong> het juist<br />
in orde werd gebracht is het in 1943 door brand verwoest.<br />
Vele kostbare schilderij<strong>en</strong> e.d. zijn er to<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> gegaan. Ook zat<strong>en</strong> hier onderduikers, die<br />
via het Zutph<strong>en</strong>s verzet werd<strong>en</strong> verzorgd. Het kasteel is thans weer in zijn oude glorie<br />
hersteld. Vanaf de poort het rechterpad nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot de grote weg. Deze<br />
overstek<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan rechtsaf richting De Sluis van Eefde.<br />
Als m<strong>en</strong> het dorp binn<strong>en</strong>komt linksaf het Oostve<strong>en</strong>sepad op. Na 300 meter waar de weg<br />
naar links gaat rechtdoor rijd<strong>en</strong>. Na 100 meter ziet m<strong>en</strong> links in het bos e<strong>en</strong> oude<br />
bakov<strong>en</strong>, die in de oorlog gebruikt werd voor het bakk<strong>en</strong> van brood.
Van hier ker<strong>en</strong> <strong>en</strong> weg vervolg<strong>en</strong> naar de sluis in Eefde.<br />
Over de spoorlijn, die we hier passer<strong>en</strong>, kwam op 10 mei om half zes in de morg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Duitse<br />
pantsertrein, die kon doorrijd<strong>en</strong> tot aan de IJsselbrug te Zutph<strong>en</strong>. (Te zi<strong>en</strong> aan de linkerkant<br />
van de brug, als u richting Eefde rijdt) Net voor deze trein de brug bereikte, werd de brug<br />
door onze Nederlandse soldat<strong>en</strong> opgeblaz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de trein kon niet verder, werd onder vuur<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door onze soldat<strong>en</strong> vanaf de overzijde van de IJssel <strong>en</strong> werd in elkaar geschot<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
onschadelijk gemaakt.<br />
De sluis in Eefde heeft veel betek<strong>en</strong>d in de oorlog. In mei 1940 was er e<strong>en</strong> post van de<br />
luchtwachtdi<strong>en</strong>st in gevestigd, die op vliegtuig<strong>en</strong> moest lett<strong>en</strong>.<br />
Het scheepvaartverkeer op het kanaal had in de oorlog grote betek<strong>en</strong>is, omdat het wegverkeer<br />
steeds minder werd door gebrek aan b<strong>en</strong>zine <strong>en</strong> olie. Deze artikel<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gedistribueerd.<br />
Vanzelfsprek<strong>en</strong>d was het verkeer op het water e<strong>en</strong> doel voor de vliegtuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ig schip<br />
werd op dit kanaal in de grond geboord. Ook de sluis moest het ontgeld<strong>en</strong> door vele<br />
luchtaanvall<strong>en</strong> (luchtaanval 10 <strong>en</strong> 11 december 1944), maar bleef hoewel zwaar beschadigd<br />
toch functioner<strong>en</strong>. In september 1944 heeft e<strong>en</strong> knokploeg het bedi<strong>en</strong>ingspaneel lat<strong>en</strong>
spring<strong>en</strong>, waardoor m<strong>en</strong> de sluisdeur<strong>en</strong> met de hand moest bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>, waardoor groot<br />
oponthoud ontstond. Vele schippers liet<strong>en</strong> hun schip zelf maar gedeeltelijk zink<strong>en</strong> <strong>en</strong> indi<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> nog vracht aan boord had, werd dit gebruikt om handel mee te drijv<strong>en</strong>. Zo lag er in<br />
Alm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zoutschip, waar iedere<strong>en</strong> zout ging hal<strong>en</strong>.<br />
Bij de bevrijding liet<strong>en</strong> de Duitsers de brug over de sluis in de lucht vlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dag<strong>en</strong>lang kon<br />
niemand meer de overkant bereik<strong>en</strong>. De geallieerde troep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Bailey-brug<br />
gelegd, welke alle<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> “pas” mocht word<strong>en</strong> gepasseerd. Na de bevrijding trokk<strong>en</strong> alle<br />
geëvacueerde person<strong>en</strong> van het noord<strong>en</strong> weer terug naar het zuid<strong>en</strong> <strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> to<strong>en</strong> de<br />
Veluwe nog niet was bevrijd (12-4-1945 werd hiermee e<strong>en</strong> begin gemaakt), moest alles <strong>en</strong><br />
iedere<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van deze brug. Deze werd gecontroleerd door de M.P. (Militaire<br />
Politie) <strong>en</strong> B.S. (Binn<strong>en</strong>landse Strijdkracht<strong>en</strong>) <strong>en</strong> alle verdachte person<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
aangehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> opgeborg<strong>en</strong> in de kazerne te Eefde, waar werd onderzocht of zij politiek<br />
betrouwbaar war<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> dat gezorgd moest word<strong>en</strong> voor meer dan 1000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
voor onderdak, hetge<strong>en</strong> werd geïmproviseerd in de kazerne, schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere grote huiz<strong>en</strong>.<br />
Zo war<strong>en</strong> in deze kazerne alle nationaliteit<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigd, tot Russ<strong>en</strong>, Zuid-Slav<strong>en</strong>,<br />
Pol<strong>en</strong>, Griek<strong>en</strong> <strong>en</strong> Turk<strong>en</strong> toe. In de meeste gevall<strong>en</strong> war<strong>en</strong> dit krijgsgevang<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
Duitsers geweest die na de terugtocht van de Duitsers aan hun lot werd<strong>en</strong> overgelat<strong>en</strong>. Ook bij<br />
deze lied<strong>en</strong> school kaf onder het kor<strong>en</strong> <strong>en</strong> moest<strong>en</strong> door de mol<strong>en</strong> van de Politieke<br />
Opsporingsdi<strong>en</strong>st (P.O.D.) De brug werkte dus als e<strong>en</strong> soort zeef <strong>en</strong> er werd, zo mogelijk, het<br />
kaf van het kor<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong>.<br />
Later werd<strong>en</strong> er bij Alm<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de Laatste Stuiver pontjes ingelegd voor het verkeer per fiets<br />
<strong>en</strong> voor voetgangers. Deze pontjes war<strong>en</strong> bemand met de schippers, die met hun schep<strong>en</strong> vast<br />
zat<strong>en</strong> in het kanaal <strong>en</strong> tot werkloosheid gedoemd war<strong>en</strong>.<br />
Door de vele luchtaanvall<strong>en</strong> was de Boedelhofweg ernstig getroff<strong>en</strong> door bombardem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vele burgers hebb<strong>en</strong> hier het lev<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>. Vooral op 10 <strong>en</strong> 11 december 1944 (7 dod<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vele gewond<strong>en</strong>). Verliez<strong>en</strong> van Duitsers in de kazerne werd<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d gemaakt.<br />
Tev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong>t nog vermeld te word<strong>en</strong> dat de bevrijding in Eefde niet op één dag plaats vond.<br />
De kern van het dorp werd op 5 april bevrijd <strong>en</strong> de frontlijn liep ’s avonds vanaf de<br />
Christelijke School over de Dr. v.d. Hoev<strong>en</strong>laan tot aan de Rustoordlaan. De bakkerij<br />
Brummelman was dus bevrijd, doch huize ’t Spijk <strong>en</strong> alle woning<strong>en</strong> aan de westkant van de<br />
Dr. v.d. Hoev<strong>en</strong>laan niet. De landbouwer Hagelstein van de Dortherdijk kwam ’s avonds bij<br />
Brummelman brood hal<strong>en</strong> op 5 april <strong>en</strong> kon niet gelov<strong>en</strong> dat Brummelman was bevrijd, hij zat<br />
zelf thuis nog met inkwartiering van Duitsers. Hij wilde de Canadez<strong>en</strong> me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> naar zijn<br />
huis, maar deze maakt<strong>en</strong> hem duidelijk, dat er rust was geblaz<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat de Duitsers zelf wel<br />
mocht<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met de hand<strong>en</strong> omhoog <strong>en</strong> zo niet, dan kond<strong>en</strong> zij erop rek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat ze de<br />
andere morg<strong>en</strong> om 4 uur zelf wel zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> naar de ingekwartierde Duitsers. Ze<br />
kwam<strong>en</strong> zich niet meld<strong>en</strong> <strong>en</strong> de andere morg<strong>en</strong> ging de oorlog weer verder <strong>en</strong> werd ook<br />
Hagelstein bevrijd. De bewoners van de Dr. v.d. Hoev<strong>en</strong>laan hebb<strong>en</strong> dus één nacht op de<br />
frontlijn geleefd. E<strong>en</strong> gekke gewaarwording.<br />
Vanaf de sluis rechtdoor het kruispunt overstek<strong>en</strong> <strong>en</strong> pad voor fietsers rechtdoor rijd<strong>en</strong>.<br />
Alsmaar doorrijd<strong>en</strong>, kazerne aan uw rechterhand. Tunnel onderdoor <strong>en</strong> fietspad volg<strong>en</strong>.<br />
Einde fietspad linksaf Ensinkweg uitrijd<strong>en</strong> tot aan stoplicht<strong>en</strong>.<br />
Hier rechtdoor overstek<strong>en</strong> <strong>en</strong> woonwijk inrijd<strong>en</strong>. Het Nuesink gaat over in<br />
Nachtegaalstraat. Over het spoor na 200 m rechts aanhoud<strong>en</strong> de Eefdese Enkweg<br />
(zandweg) inrijd<strong>en</strong>.<br />
Zandweg blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot splitsing van zandweg<strong>en</strong>. Hier links aanhoud<strong>en</strong> tot aan de<br />
Quatre Bras weg. De eik aan de linkerkant vlak voor de Quatre Brasweg heeft nog<br />
ladderspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> zou door de Duitsers als uitkijkpost word<strong>en</strong> gebruikt. De Canadez<strong>en</strong><br />
kwam<strong>en</strong> echter uit het oost<strong>en</strong> <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> deze uitkijk post goed gebruik<strong>en</strong>.
De IJssellinie<br />
De inval van de Duitsers op 10 mei 1940 kwam als e<strong>en</strong> donderslag aan de heldere hemel.<br />
De meeste Nederlanders war<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>ing dat onze neutraliteit, ev<strong>en</strong>als in de eerste<br />
wereldoorlog, niet geschond<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> dief in de nacht, zonder<br />
oorlogsverklaring, kwam<strong>en</strong> op 10 mei om ongeveer 4 uur ’s morg<strong>en</strong>s de Duitsers over de<br />
gr<strong>en</strong>s <strong>en</strong> probeerd<strong>en</strong> in één dag Nederland onder de voet te lop<strong>en</strong>. Het Nederlandse leger was<br />
echter paraat, hoewel het niet opgewass<strong>en</strong> kon zijn teg<strong>en</strong> zo’n overmacht aan vliegtuig<strong>en</strong>,<br />
soldat<strong>en</strong> <strong>en</strong> materiaal. Ons leger begon met het onmiddellijk verniel<strong>en</strong> van alle brugg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
toegangsweg<strong>en</strong>. Dit was e<strong>en</strong> vertragingstactiek, waardoor de IJssellinie de kans kreeg zich<br />
gereed te mak<strong>en</strong>. Ondanks deze tactiek kon e<strong>en</strong> pantsertrein om half zes ’s morg<strong>en</strong>s<br />
doorrijd<strong>en</strong> tot aan de IJsselbrug in Zutph<strong>en</strong>. Doch m<strong>en</strong> was gelukkig gewaarschuwd <strong>en</strong> de<br />
brug ging de lucht in. De trein werd door onze troep<strong>en</strong> uitgeschakeld. Dit eerste treff<strong>en</strong> bracht<br />
voordeel voor ons leger, hoewel het op andere plaats<strong>en</strong> niet zo best is gegaan. De Duitsers<br />
trachtt<strong>en</strong> to<strong>en</strong> de overkant te bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruikt<strong>en</strong> hierbij rubberbot<strong>en</strong>, die ze op ’t<br />
Grav<strong>en</strong>hof oppompt<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de turfhav<strong>en</strong> in het water liet<strong>en</strong>. Bij de Bult van Ketj<strong>en</strong> (katholiek<br />
ziek<strong>en</strong>huis) ging<strong>en</strong> ze de IJssel op <strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> dan de volle laag uit onze kazematt<strong>en</strong>.<br />
Ondanks grote verliez<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> ze verder <strong>en</strong> het duurde tot ’s middags 3 uur voordat de eerste<br />
Duitser de overkant kon bereik<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de kazematt<strong>en</strong> door zwaar artillerievuur<br />
uitgeschakeld <strong>en</strong> moest<strong>en</strong> zich weg<strong>en</strong>s gebrek aan munitie overgev<strong>en</strong>. Over de strijd op<br />
Zutph<strong>en</strong> meldde ’s avonds radio Brem<strong>en</strong> (Duitse propagandaz<strong>en</strong>der) het verlies van één dode.<br />
Van Nederlandse zijde sneuveld<strong>en</strong> in de IJssellinie 3 officier<strong>en</strong>, 9 onderofficier<strong>en</strong> <strong>en</strong> 42<br />
korporaals <strong>en</strong> manschapp<strong>en</strong>. De Duitse verliez<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> op het ti<strong>en</strong>voudige geschat, maar<br />
werd<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d gemaakt. Er was bereikt dat de Grebbelinie in staat van verdediging kon<br />
word<strong>en</strong> gebracht. De eerste Nederlandse krijgsgevang<strong>en</strong><strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in Vord<strong>en</strong> verzameld bij<br />
de vleeswar<strong>en</strong>fabriek van Poesse.<br />
Quatre Brasweg overstek<strong>en</strong> <strong>en</strong> Eefdese Enkweg blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>. Die komt op de<br />
Gorsselse Enkweg uit, hier rechtsaf richting kerkhof. Bij kerkhof fiets parker<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
terrein linksaf oplop<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan ziet u aan uw rechterhand het monum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de grav<strong>en</strong><br />
van de geallieerde pilot<strong>en</strong> die in de oorlog in deze geme<strong>en</strong>te zijn gesneuveld.<br />
Kerkhof te Gorssel
Op het kerkhof van Gorssel bezoek<strong>en</strong> we het monum<strong>en</strong>t, dat er geplaatst is ter nagedacht<strong>en</strong>is<br />
aan de zev<strong>en</strong> Gorsselse inwoners die op 24 maart 1944 hun lev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> in<br />
verband met vergeldingsmaatregel<strong>en</strong> van de bezetter, die de Duitsers toepast<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s<br />
gepleegde verzetsdad<strong>en</strong>. Als verzetsdad<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangemerkt: vernieling van telefoonkabels<br />
der Duitse weermacht; verniel<strong>en</strong> van de spoorwegverbinding<strong>en</strong>; weigering van het<br />
geme<strong>en</strong>tepersoneel om de bevolking op te roep<strong>en</strong> om te gaan werk<strong>en</strong> voor de Organisatie<br />
Todt, e<strong>en</strong> organisatie van de Duitsers die verdedigingswerk<strong>en</strong> moest aa<strong>nl</strong>egg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus geacht<br />
werd<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> te zijn, welke rechtstreeks met de oorlogvoering te mak<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>; het<br />
onderduik<strong>en</strong> van de burgemeester <strong>en</strong> personeel van het geme<strong>en</strong>tehuis; het verborg<strong>en</strong> houd<strong>en</strong><br />
van het bevolkingsregister, zodat ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgeroep<strong>en</strong> voor de Todt; het<br />
lat<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> van de tijdelijke burgemeester van het geme<strong>en</strong>tehuis (op 22 september werd<br />
deze door het verzet gearresteerd <strong>en</strong> overgebracht naar e<strong>en</strong> onderduikershol bij Besselink in<br />
<strong>Harfs<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> gevang<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> tot begin oktober 1944). Op 24 september 1944 werd door de<br />
Sicherheitsdi<strong>en</strong>st (S.D.) aan de politieman Jacob Meyer bevol<strong>en</strong> mee te werk<strong>en</strong> aan de<br />
arrestatie van Gorsselse inwoners als gijzelaar. Meyer weigerde pertin<strong>en</strong>t iedere medewerking<br />
<strong>en</strong> werd zelf gearresteerd <strong>en</strong> ontwap<strong>en</strong>d. Verscheid<strong>en</strong>e person<strong>en</strong> die gearresteerd moest<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> nog wegkom<strong>en</strong>, doch meer dan 20 gijzelaars werd<strong>en</strong> gevang<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Hiervan werd<strong>en</strong> 6 mann<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die zonder vorm van proces werd<strong>en</strong> doodgeschot<strong>en</strong> op de<br />
schietbaan te Gorssel <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> massagraf begrav<strong>en</strong> aan de rand van het kerkhof. Ook het<br />
begrav<strong>en</strong> moest door Gorsselse inwoners gebeur<strong>en</strong>. Na de bevrijding zijn de stoffelijke rest<strong>en</strong><br />
opgegrav<strong>en</strong> <strong>en</strong> overgebracht naar de ereplaats op het kerkhof. De heer Meyer werd<br />
weggevoerd naar Zutph<strong>en</strong> <strong>en</strong> vandaar naar het hoofdkwartier van de S.D. te Vord<strong>en</strong>. Doch<br />
daar aangekom<strong>en</strong> werd hij op lafhartige wijze bij het uitstapp<strong>en</strong> van de auto in de rug<br />
geschot<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedood. Ook hij werd begrav<strong>en</strong> op het kerkhof te Gorssel <strong>en</strong> overgebracht naar<br />
het monum<strong>en</strong>t. Vele inwoners hebb<strong>en</strong> hun lev<strong>en</strong> te dank<strong>en</strong> aan de heer Meyer. Hij hielp Jod<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> onderduikers <strong>en</strong> steunde het verzet aan alle kant<strong>en</strong>. Dankzij goede sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />
politie <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tepersoneel kond<strong>en</strong> vele arrestaties word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. Meyer heeft dit met<br />
zijn lev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook de andere mann<strong>en</strong> zijn het slachtoffer geword<strong>en</strong> van de<br />
Duitse terreur. De grav<strong>en</strong> van de geallieerde vliegers zijn all<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de oorlog op deze plek<br />
aangelegd. Deze vliegers zijn in de geme<strong>en</strong>te met hun bomm<strong>en</strong>werper of jager neergestort.<br />
Ook hun lev<strong>en</strong>soffer bracht ons de vrijheid.<br />
Fiets terug naar de weg <strong>en</strong> ga daar linksaf (stukje terugfiets<strong>en</strong> dus) <strong>en</strong> ga vervolg<strong>en</strong>s<br />
eerste weg rechts ( Domineesteeg) Einde van de weg rechts Rav<strong>en</strong>sweerdseweg in. Einde<br />
weg linksaf de Veerweg in (bij café 't Elfuur). Dan voor de Dijkop<strong>en</strong>ing rechtsaf<br />
Veerweg (onverhard) in. Direct aan uw linkerhand is het monum<strong>en</strong>t "Oversteek van de<br />
IJssel in 1945" De Veerweg verder uitrijd<strong>en</strong> tot grote weg. Deze overstek<strong>en</strong> (erg drukke<br />
weg) <strong>en</strong> rechtdoor Dommmerholtsweg in fiets<strong>en</strong>.<br />
Doorrijd<strong>en</strong> tot Huzar<strong>en</strong>laan.<br />
Hier rechts de Huzar<strong>en</strong>laan in <strong>en</strong> doorrijd<strong>en</strong> tot aan Joppelaan.<br />
Bij Joppelaan linksaf <strong>en</strong> Joppelaan blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> tot aan Dortherdijk (bordje richting<br />
Zutph<strong>en</strong>) Rechtsaf Dortherdijk op <strong>en</strong> na 50 meter, links parkeerplaats op, waar de V-Ibaan<br />
ligt.
V-I ban<strong>en</strong><br />
Bij het inslaan bij de Dortherdijk vanaf de Joppelaan zi<strong>en</strong> we na 100m e<strong>en</strong> weg links. Hier<br />
heeft de V-I baan gestaan. Deze ban<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> eerst hun plaats in Noord-Frankrijk, docht<br />
moest<strong>en</strong> door de invasie in 1944 verplaatst word<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo kreg<strong>en</strong> we er drie in onze geme<strong>en</strong>te:<br />
één tuss<strong>en</strong> de Zessprong (bij de zev<strong>en</strong>sprong) <strong>en</strong> Eefde aan de Dortherdijk <strong>en</strong> één aan de<br />
Braakhekkeweg <strong>en</strong> de Schepersweg (achter Enderink) <strong>en</strong> één in Joppe nabij de Joppelaan <strong>en</strong><br />
aan de Dortherdijk. Van hieruit schoot m<strong>en</strong> uitsluit<strong>en</strong>d op de hav<strong>en</strong> van Antwerp<strong>en</strong> in verband<br />
met de aanvoer via deze hav<strong>en</strong> van de gallieerde troep<strong>en</strong>. Deze laatste baan kwam in de week<br />
vóór Kerstmis in werking <strong>en</strong> op één dag lag<strong>en</strong> er wel 20 niet ontplofte V-I's voor de startbaan<br />
tot aan het kasteel Joppe. De boerderij Van Haarman is er door getroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. In<br />
Eefde onder meer boerderij Gotink. Één baan is nimmer aktief werkzaam geweest <strong>en</strong> deze<br />
werd gebouwd op de noordoosthoek van de Braakhekkeweg <strong>en</strong> de Reeverdijk <strong>en</strong> is nimmer<br />
gereed gekom<strong>en</strong>.<br />
Het was e<strong>en</strong> bij de bevolking zeer gevreesd wap<strong>en</strong>. Vele burgers hebb<strong>en</strong> hun lev<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong><br />
door dit wap<strong>en</strong>. In de lucht lek<strong>en</strong> het kleine vliegtuig<strong>en</strong> met straalaandrijving. 's Nachts was<br />
het e<strong>en</strong> onheilspell<strong>en</strong>d gezicht. De bevolking lette bij het lancer<strong>en</strong> goed op of de motor het<br />
wel deed, want anders was m<strong>en</strong> niet veilig in de route, waar deze V-I overvloog. Het wap<strong>en</strong><br />
was onbemand. Het was e<strong>en</strong> nieuw wap<strong>en</strong> <strong>en</strong> er gebeurd<strong>en</strong> dan ook veel ongelukk<strong>en</strong> mee.<br />
Nog is de baan zichtbaar afgetek<strong>en</strong>d door de boss<strong>en</strong> van 't Joppe, want alles wat in de route<br />
lag is verwoest.<br />
Vanuit de lucht hebb<strong>en</strong> de geallieerd<strong>en</strong> geprobeerd deze ban<strong>en</strong> te verwoest<strong>en</strong>, doch ze lag<strong>en</strong><br />
zo goed gecamoufleerd dat dit praktisch niet is gelukt. Bov<strong>en</strong> de baan was e<strong>en</strong> gaz<strong>en</strong> net<br />
gespann<strong>en</strong> met gro<strong>en</strong>e takk<strong>en</strong> van d<strong>en</strong>n<strong>en</strong> erop <strong>en</strong> alle<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het lancer<strong>en</strong> was het net<br />
gedeeltelijk weg. Vanuit de lucht was het niet waarneembaar.<br />
Het verzet heeft vele tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van de plaats<strong>en</strong> waar ze war<strong>en</strong> opgesteld ingezond<strong>en</strong>.<br />
Hiervan werd<strong>en</strong> micro-foto's gemaakt <strong>en</strong> doorgezond<strong>en</strong> naar Engeland. Voor onze geme<strong>en</strong>te<br />
heeft dit ge<strong>en</strong> resultaat opgeleverd.<br />
Van parkeerplaats linksaf, Dortherdijk verder rijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1e weg links <strong>en</strong> gelijk eerste<br />
rechtsaf de Gerrit Slagmanstraat in. Deze volg<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> asfaltweg aan de rechterhand<br />
die naar e<strong>en</strong> boerderij gaat. Hier heeft Gerrit Slagman, verzetsstrijder van het eerste<br />
uur, gewoond.<br />
Gerrit Slagman<br />
Dit is de boerderij het Zonn<strong>en</strong>berg van de familie Slagman, in de oorlog e<strong>en</strong> broeinest van<br />
verzet. Ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> onderduikers, pilot<strong>en</strong>, Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> knokploeg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daar onderdak gezocht
<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong>. Op 14 oktober 1944 werd deze boerderij in de vroege ocht<strong>en</strong>d omsingeld door<br />
meer dan 60 landwachters <strong>en</strong> SD-ers. Alle bewoners werd<strong>en</strong> gearresteerd, inclusief de<br />
onderduikers, twee pilot<strong>en</strong> (Pol<strong>en</strong>) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Frans-Canadees (boordschutter).<br />
De boerderij werd platgebrand, de koei<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> het pluimvee werd ter plaatste<br />
doodgeschot<strong>en</strong>. De gearresteerd<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> naar Dev<strong>en</strong>ter, hoewel zij eerst ur<strong>en</strong><br />
lang teg<strong>en</strong> de muur hadd<strong>en</strong> gestaan voor e<strong>en</strong> vuurpeleton. Niet all<strong>en</strong> zijn teruggekeerd. Gerrit<br />
Slagman, postuum onderscheid<strong>en</strong> door alle geallieerde land<strong>en</strong>, is niet teruggekeerd uit het<br />
conc<strong>en</strong>tratiekamp. Hij overleefde de bevrijding met <strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong>, doch is gestorv<strong>en</strong> ver van<br />
zijn vaderland, dat hij zo lief had <strong>en</strong> waarvoor hij zijn lev<strong>en</strong> heeft ingezet <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />
De gezusters Slagman zijn niet gearresteerd, doch werd<strong>en</strong> van huis <strong>en</strong> haard verdrev<strong>en</strong>. Hun<br />
broer hebb<strong>en</strong> zij niet weergezi<strong>en</strong>. Na de bevrijding hebb<strong>en</strong> zij hun boerderij weer opgebouwd.<br />
Één ding is bewaard geblev<strong>en</strong>, de grote geheime kelder in de schuur. Deze ligt nu onder de<br />
koestal van de nieuwe boerderij. De ingang van de kelder lag tijd<strong>en</strong>s de oorlog in e<strong>en</strong><br />
vark<strong>en</strong>sschot, als je er in wilde, moest eerst het vark<strong>en</strong> aan de kant, de mest weg <strong>en</strong> daarna<br />
kwam je in e<strong>en</strong> gangetje naar de kelder. Hoeveel mann<strong>en</strong> zijn door deze kelder gered? Wij<br />
wet<strong>en</strong> het niet <strong>en</strong> het is ook niet nodig dit te wet<strong>en</strong>, als wij maar nooit verget<strong>en</strong>, wat er door<br />
deze verzetsm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geofferd is op het altaar van de Vrijheid. De gezusters Slagman, Heintje<br />
<strong>en</strong> Jaantje, zijn begin 1970 kort na elkaar overled<strong>en</strong>. Twee onderduikers, Mart <strong>en</strong> H<strong>en</strong>k, zat<strong>en</strong><br />
in hol II onder de wag<strong>en</strong>loods met zaadberg <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> niet ontdekt. Deze zijn teg<strong>en</strong> de avond<br />
om 5 uur, to<strong>en</strong> de boerderij reeds brandde <strong>en</strong> de zaadberg, waar zij naast zat<strong>en</strong>, ook vlam<br />
vatte, ontsnapt <strong>en</strong> wonder bov<strong>en</strong> wonder ontkom<strong>en</strong>.<br />
Deze weg volg<strong>en</strong> (gaat over in de Koekoeksweg). Bij bordje <strong>Harfs<strong>en</strong></strong> linksaf, linksaf de<br />
Reeverweg op. 1e verharde weg rechtsaf, bordje richting Alm<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>. Dit is de<br />
Braakhekkeweg. Na ca 1 km is aan de rechterkant e<strong>en</strong> VI startbaan te zi<strong>en</strong>.<br />
Daarna doorrijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1e zandweg linksaf, Emsbroekweg inrijd<strong>en</strong>. Deze gaat over in<br />
verhard (Broekstraat).<br />
Deze weg volg<strong>en</strong> tot Lochemseweg (grote weg) <strong>en</strong> voor deze weg linksaf fietspad op <strong>en</strong> u<br />
komt weer in het c<strong>en</strong>trum van <strong>Harfs<strong>en</strong></strong>.