Wie inspireerde Geert van Bruaene - Het goudblommeke in papier

Het Cabinet Maldoror.Geert van Bruaene was een rare kerel, een van de pittoreske figuren waaraan in de‘geschiedenis’ weinig aandacht werd geschonken. Hij was één en al anachronisme, halffolkloristisch, half surrealistisch en het was voor zijn publiek nooit makkelijk om uit temaken wanneer hij ernstig was en wanneer hij ‘zwanste’ 1 . Een curiueuze man, die deschijn wekte aan niets waarde te hechten en die vele facetten bezat. Henri-Floris Jespersbeschreef in zijn publicatie over Geert van Bruaene de woelige levensloop van deze in1909 in Brussel aangespoelde Kortijkzaan. 2 .Na zijn breuk met het Vlaams Volkstoneel einde 1923, richtte van Bruaene in het hotelRavenstein 3 het ‘Cabinet Maldoror’ op, met Michel De Ghelderode als zaakgelastigde.Zijn eerste tentoonstelling aldaar dat plaats vond op 25 december 1923 was gewijd aan deexpressionistische schilder Albert Servaes. Het tijdschrift Sélection (jaargang 1924-1925)beschreef volgende tentoonstellingen die in het kabinet Maldoror te zien waren van 20november tot 1 december 1924, een expositie ingericht door de Lumière-groep. Indecember 1924 ‘Marines’ van Permeke en werk van de Duitse schilders Jankel Adler enFranz Wilhelm Seiwert. In januari 1925 een tentoonstelling van Paul Joostens en infebruari enkele werken van Jakob Smits (zie foto in ‘t Blommeke!) met grafiek van deBelgen Jef de Pauw en De Crom en van de Bauhausmedewerkers Paul Klee, LyonelFeininger, Wassily Kandinsky, Ludwig Hirschfeld-Mack, Lazlo Moholy-Nagy en OskarSchlemmer...en ten slotte in maart 1925 werk van de jonge Belgen René Dupont, ALamblot, Charles Rosseeuw en Edmond Narcisse 4 . Er zouden nog grote namen volgenals: Jacques Villon, Edmond de Crom, Prosper de Troyer, Eugène Laermans, GeorgeMinne, Jacob Smits, Permeke, Oscar De Clerck, Jan Cockx, Leon Spilliaert en nog veleanderen 5 .Behalve zijn cabinet Maldoror had van Bruaene eind 1924 ook een speciaal voor grafieken etsen bestemde kunstzaal in de Ruysbroeckstraat te Brussel geopend, le Petit Maldororgenaamd. De eerste tentoonstelling betrof tekeningen van Paul Joostens en etsen vanPicasso en vervolgens grafisch werk van Heinrich Campendonk. Paul Joostensdedicaceerde toen zijn ‘l’Histoire de Mérinof et Mérédoc ou des Hérodes selon le genrehumain’ aan de laatste graaf de Lautréamont, zijnde van Bruaene 6 !Opmerkelijk is dat Le Petit Maldoror het einde van het ‘cabinet Maldoror’ overleefde enparallel draaide met van Bruaene’s nieuwe galerij ‘La Vierge Poupine’, welke hij samenmet Paul Van Ostaijen openhield in de Naamsestraat 70 tussen 1925 en 1926.1Roger Avermaete. Verdwenen figuren. Mededelingen van de koninklijk Vlaamse Acedemie voorWettenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Jg XXX, 1968, nr 2. pag 46.2Henri-Floris Jespers. Geert van Bruaene. Connexion. Brussel, 2010. 34p.3Waarvan een foto hangt in het café ’t Goudblommeke in Papier.4 - Gerrit Borgers. Paul Van Ostaijen. Een documentatie. (2 dln.). Bert bakker, Amstedam, 1996. p 641.5Henri-Floris Jespers, op cit, p 6, 7 & 9.6Henri-Floris Jespers, op cit, p 9.

De benaming van het kabinet ‘Maldoror’ had van Bruaene ontleend aan de jonggestorven , geëxalteerde proza-dichter Isodore, Lucien Ducasse, die zich ook le comte deLautréamont noemde 7 . De Lautréamont was samen met Arthur Rimbaud een groteinspiratiebron voor de latere surrealisten. Rimbaud met zijn ‘sens de l’Infini’ en le comtede Lautréamont als schrijver van de ‘Chants de Maldoror’. Beide avantgardistenstreefden doelstellingen na die Rimbaud zelf ‘de alchemie van het Woord’ noemde,waarbij het ‘goud’ in het taalmateriaal zelf zat. Men experimenteerde met klanken enbeelden, waaruit op één of andere manier een ‘waarheid’ moest voortkomen 8 .Later zullen de surrealisten zich hierdoor laten inspireren voor hun zogenaamde‘automatische schrift’. Dit is het zonder controle van het verstand, noteren of dicteren vande in de surrealist opwellende woorden. Een soort van verbale lustuiting. De schrijververwacht hiervan een ontsluiering, middels de geheimzinnige kracht die in hem werkzaamis, van mysteries die bestaan, maar voor onze zinnen en logische denkvermogens,niet waarneembaar zijn. Onder andere Rene Magritte was er in zijn beginperiode doorbeïnvloed.André Breton, situeerde zelf de start van het surrealisme met zijn publicatie, insamenwerking met Philippe Soupault, van ‘Les Champs Magnétiques’ 9 .Soupault was een ex-dadaïst, fervent aanhanger van het automatische schrift en een grotebewonderaar van Lautréamont. Omstreeks 1926 of 1927 verzorgde hij een heruitgave vanhet complete werk van le comte de Lautréamont, waaronder de ‘Chants de Maldoror’envoegde daar nog een biografische studie aan toe 10 .Karel van de Woestijne schreef in 1949 dat nog voor het surrealisme: ‘de Chants duMaldoror van de vreemde Isidore Ducasse die zich de Comte de Lautréamont noemde,een geestdrift had gewekt die vooral naar de ongebreidelde fantasie, de hypertophie derik-heid, het overweldigende verbalisme van het zeldzame sensitieve ging (...) 11 . EnFrancis Picabia schreef in Les Ecrits du Nord: ‘dans toute école, le symbolisme a existé etexistera ; dans la poésie Dada, par exemple…Pour moi la question ne se pose pas desavoir si la mission du symbolisme se trouve remplie. Il y a Rimbaud, Laforgue,Lautréamont, etc, qui ont rempli leur mission…Mais encore une fois, l’art n’échappe pasau symbolisme, il en est l’essence même’ 12 .In Lautréamont’s ‘Chants de Maldoror’ leest men over de sensaties van ‘het Dier’. Menhoorde geen zingen, zoals de titel beloofde, maar veeleer een blaffen, loeien, sissen,7 Montevideo (Z-Amerika) 1846 – Parijs 1870.8 Paul Rodenko, tussen de Regels. Wandelen en spoorzoeken in de modenre poëzie. Bert Bakker / Daamen,Den Haag, 1956. p 80.9 Gemeenschap. Jg 11. de Gemeenschap, Bilthoven, 1935. p 236. Uiticht. Het surrealisme.10 Den Gulden Winckel. Jg 26, Hollandia-Drukkerij, Baarn. 1927 & Gemeenschap. Jg 4. de Gemeenschap,Utrecht, 1928.11 Karel van de Woestijne. Verzameld Werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur. CAJ van Dischoeck,Bussum, 1949. p 747.12 Karel van de Woestijne. Op cit, p 831.

alken, huilen, schreeuwen, janken, brullen – en waren juist deze dierlijke geluiden, diede vreemde beklemmende schoonheid van deze ‘gezangen’ uitmaakten, ze vormen heteigenlijke poëtische element van het boek 13 . Het tempo van de Chants de Maldoror, zegtGaston Bachelard in zijn studie over Lautréamont, is het tempo van het dier...en detalrijke metamorfosen van Maldoror moeten begrepen worden uit het volgende principe:‘la fonction crée l’organe’ – anders gezegd: de dierlijke drift, het Dier in de dichter,schept de poëtische vorm 14 .De invloed van mystieke dichters als Rimbaud en Lautréamont is ook terug te vinden inhet werk van Paul van Ostaijen 15 . Zo hield van Ostaijen in 1925 een lezing over ‘Lerenouveau lyrique en Belgique’ voor de studentenkring ‘La Lanterne Sourde’, waarin hijtoegaf veelvuldig beroep te doen op de ‘poésie subconsciemment ispirée’ van demystieke dichters wiens eenvoudige trefkracht, zo mogelijk, alleen kon wordengeëvenaard door een ‘poésie consciemment construite’ 16 . Zowel Breton met zijn ‘écritureautomatique’ en Van Ostaijen met zijn ‘bewuste gebruiksaanwijzing’ waren beiden opzoek naar ‘de wet, die de kristallen vormt’. Met andere woorden een vorm van hetabsolute die in het leven zelf school en niet in de ‘geopenbaarde of transcendente’waarheid.In van Ostaijen’s werk kan je bijvoorbeeld het naiëve gedaas van een kind herkennen,eerder dan de gevoelsuitingen van een volwassen man. Geen volwassene zou het in zijnhoofd halen om een hond of paard te begroeten – maar voor een kind is het heel normaalom tegen ieder hondje ‘dag woefwoef’ te zeggen. Volgens Paul Rodenko is het eentypisch kinderlijke neiging, die men het dada (dagdag) instinct zou kunnen noemen en dediepste impuls levert van waaruit de verzen ontspruiten 17 . Nemen we als voorbeeld ‘Marcgroet ’s morgens de dingen’ van Paul van Ostaijen:Dag ventje met de fiets op de vaas met deBloem ploem ploemDag stoel naast de tafelDag brood op de tafelDag visserke-vis met de pijpDaa-ag visDag lieve visDag klein visselijn mijn13 Paul Rodenko, tussen de Regels. Wandelen en spoorzoeken in de modenre poëzie. Bert Bakker /Daamen, Den Haag, 1956. p 26.14Op Cit. p 26.15met wie van Bruaene vanaf 1925 galerij hield in de Naamsestraat 70, A La Vierge poupine genaamd.16 J. Weisgerber en M Rutten. Van Arm Vlaanderen tot De voorstad groeit. De opbloei van de Vlaamseliteratuur van Teirlinck-Stijns tot L.P. Boon (1888-1946). Standaard Uitgeverij. 1988. p 358.17Op Cit p 27.

Dichters als Jan Greshoff 18 bijvoorbeeld, probeerde daarentegen om de afstand zo grootmogelijk te maken, zoveel mogelijk tussenschakels tussen de kinderlijke impuls, deeigenlijke inspiratie van waaruit het gedicht geboren werd en de definitieve versie teleggen: hij zegt niet ‘daa-ag’, maar ‘ik groet u’. Vergelijkt men Les Hurleurs van CharlesMarie Réne Leconte de Lisle 19 met de ‘maanzieke’ honden uit de eerste zang vanMaldoror, dan merkt men dat Leconte de Lisle ook door trucjes en kunstgrepen tracht,om de oorspronkelijke dierlijke sensatie te verheffen tot een ‘hoger plan’ van de poëzie 20 .Wat bij Lautréamont nauwelijks het geval is, bij hem zien we als het ware de Hond ‘inzijn reïncultuur’.Hoeft het nog verdere uitleg dat, omwille van het bovenstaande, het werk vanLautréamont een onweerstaanbare kracht uitoefende op een complexe persoonlijkheid alsGeert van Bruaene en zijn vriendenkring? Geert van Bruaene was voor alles een nonconformist.Roger Avermaete schreef in 1968; “Ik geloof niet, dat in de jaren twintig,veel Brusselaars iets afwisten van Lautréamont en ik zou niet durven beweren dat zevandaag zeer talrijk zijn. Maar Lautréamont dat was iemand naar van Bruaene’sgading...” 21 . Geert noemde niet alleen zijn ‘Centrale d’Art Plastique’ in het hotelRavenstein het ‘Cabinet Maldoror’, naar zijn voorbeeld, maar zal ook dikwijls naar hemverwijzen en zo anderen beïnvloeden 22 .Zo rakelde de dichter-schilder Marc Eemans (1907-1998) in een interview volgendeherinnering op aan van Bruaene: “A seize ans, je collaborais à une feuille d'avant-gardeintitulée Sept Arts. Parmi les autres collaborateurs, il y avait le poète Pierre Bourgeois,le poète, peintre et dessinateur Pierre-Louis Flouquet, l'architecte Victor Bourgeois etmon futur beau-frère Paul Werrie. Mais l'abstrait ne m'attira pas longtemps.... C'estalors qu'un ancien acteur entra dans ma vie: Geert van Bruaene. Je l'avais déjàrencontré auparavant et il avait laissé des traces profondes dans mon imagination: il ytenait le rôle du zwansbaron, du "Baron-Vadrouille". Mais quand je le revis à l'âge dequinze ans, il était devenu le directeur d'une petite galerie d'art, le "Cabinet Maldoror",où tous les avant-gardistes se réunissaient et où furent exposés les premiersexpressionnistes allemands. C'est par l'intermédiaire de van Bruaene que je connus Paulvan Ostaijen (3). Geert van Bruaene méditait Les Chants de Maldoror du soi-disantComte de Lautréamont, l'un des principaux précurseurs du surréalisme. C'est ainsi queje devins surréaliste sans le savoir. Grâce, en fait, à van Bruaene. Je suis passé de l'artabstrait au Surréalisme lorsque mes images abstraites finirent par s'amalgamer à desobjets figuratifs....>> 23 .18Jan Greshoff was een dichter en essayist die tussen beide wereldoorlogen een sleutelfunctie vervulde inde Nederlandse literatuur. Zijn vroege gedichten waren melancholiek en traditioneel, maar na 1920 ging hijover op het soort spreektaalpoëzie (parlando).19(1818 – 1894). Frans dichter van de Parnasse beweging: “Devant la lune errante aux livides clartés,Quelle angoisse inconnue, au bord des noires ondes, Faisait pleurer une âme en vos formes immondes ?Pourquoi gémissiez-vous, spectres épouvantés ?Je ne sais; mais, ô chiens qui hurliez sur les plages, Après tant de soleils qui ne reviendront plus,J'entends toujours, du fond de mon passé confus, Le cri désespéré de vos douleurs sauvages ! »20Op Cit. p 29.21Roger Avermaete. Op cit p.44.22Marc Eemans, Aubin Pasque, Wout Hoeboer, Paul Dufrasne e.a. ...

Uitgever Armand Henneuse zei dan weer over van Bruaene: 24 .Tenslotte citeren uit het werk van Geert zelf;- « Le souvenir des séances cinématographiques du Cabinet Maldoror. Il arrive derecouvrir au ‘don de la parole’, pour se distraire du cauchemar, le jour et la nuit.L’image vivante de la pansée pouvait ne pas décevoir les plus tristes parmi nous, sansmêmedéplaire brutalement au Silence, notre amour.».- « Je me suis assez donné sans jouissance, brutalement et de manière imbécile, pouravoir aidé à arracher de leur sphère bien propre les artistes d’avant-garde, deconsécration publique, et à les poser sur le marché, parmi le Bourse au valeurs.Je prie Isidore Ducasse de vouloir m’en pardonner. 25 »- « Sous le couvert de l’Amitié.In Tempestate Securitas.Tu te trouves blessé, malade sans espoir et sans cesse, la joie troublée, auprès des petitshumains ignorant les amours salutaires, - hypocrites, fourbes, voleurs et meurtriers.Cependant, le petit homme délicieusement inconnu, ne cause pas de ruines, s’il seconfirme que, par habitude, tu peux survivre aux effets de sa franchisse.Mais, que de récréation, parmi les Vrais Amis de l’Intention Efficace dans sa NaturePoétique.Lautréamont à jamais !‘ Adieu, vieillard, et pense à moi, si tu m’as lu. Toi, jeune homme, ne te désespère point ;car tu as un ami dans le vampire, malgré ton opinion contraire. En comptant l’acarussarcopte qui produit la gale, tu auras deus amis. (Isidore Ducasse. Les Chants de Maldoror,Chant Premier)’Ole Com Bove, c’est l’Excellence du Naturel qui l’emporte.Le petit Gérard.Resquiescat in Pace. Janvier 1953 » 26 .23 Entretien avec Marc Eemans, le dernier des surréalistesde l’école d’André Breton. Propos recueillis par KoenraadLogghe et Robert Steuckers.24Roger Avermaete. Verdwenen Figuren. Brussel, 1968. p 44.25Geert van Bruaene. Livre d’Or de La Fleur en papier doré. Druk in eigen beheer. p 9, 1926Teksten van Geert van Bruaene in eigen druk.